Ekonomia gerraostean

• Errazionamenduko olioa jasotzean, purrustadak

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Zalgurdiarekin asko ibilitakoa da Migel, baita kalera joateko ere. Errazionamenduko jeneroa jasotzean, olio asko tokatzen zitzaien, senide asko zirelako etxean; eta herriko emakumeak purrustaka egoten ziren, dena eramango zuen beldurrez. Gerra ostean, olio gutxiago zegoenean, txerriaren gantza erabiltzen zuten sukaldean aritzeko.

• Gerra osteko errazionamenduaren astindua

  Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

  Gerra ostean, baserriko jeneroa alondegian entregatu eman behar izaten zuten. Hori astindu ederra izan ohi zen beraientzat. Inguruko errotak itxita egon ziren garai hartan, eta ezkutuan joan behar izaten zuten Itsasondoraino.

• Astegunetako otorduak

  Maria Angeles Amenabar Lasquibar (1940) Andoain

  Astegunetako otorduak: haragi zopa, babarrunak edo garbantzuak eta haragi egosia. Postretarako fruta, baldin bazen. Meriendatzeko ogia eta txokolatea. Ogi zuririk eta oliorik ez zen izaten.

• Txerria isilka hiltzeko komeriak

  Mari Karmen Ansa Zinkunegi (1937) Andoain

  Gerraostean txerri bakarra hil zezaketen, baina bi ere hiltzen zituzten. Aitak kontatzen zuen pasadizoa, txerria isilka hiltzeko komeriak: mazoarekin jo zioten buruan, garraxirik ez egiteko; erretzen ari zirela, alarma faltsua izan zuten: Guardia Zibila zetorrela pentsatu zuten, baina ez, Antonio Mari zen, burutik zakua jarrita.

• Txerriari bizarrak erretzeko lanak

  Mari Karmen Ansa Zinkunegi (1937) Andoain

  Lasto balekin erretzen zitzaion ilea txerriari. Lastoa nola prestatzen zuten: gariaren sustarra zen. Garia jotzeko modua. Txerriaren azala nola erretzen zuten. Isilka ibili behar zutenean (txerriak hiltzeko debekua zegoen gerraostean), ezin lanak ondo egin.

• Gerra osteko gosearen aurka estraperloa eta baserriko jeneroa

  Angel Amenabar Lasquibar (1932) Andoain

  Gerra ostean, garia egiten zuten etxean, gari-sail handiak lantzen zituzten. Beraiek kontrabandoan ibiltzen ziren etxeko artoa eta garia Zizurkilgo errotan ehotzeko. Etxean ez zuten goserik pasa, bai baitzuten jateko nahikoa.

• Errotatik bueltan "guardia zibilak" bidean

  Angel Amenabar Lasquibar (1932) Andoain

  Errotara ezkutuan joaten ziren. Orduko errota batzuk aipatzen ditu. Behin, irinarekin etxera bueltan zetorrela, beldurra pasa zuen guardia zibilak ikusi zituela uste baitzuen.

• Gosea zenean, arbia eta taloa

  Angel Amenabar Lasquibar (1932) Andoain

  Gari-irinarekin ogia egiten zuten, eta bestela taloa. Etxean soberan gelditzen zitzaizkien taloak lagunen artean banatzen zituzten. Garai hartan, arbia ere jaten zuten batzuek. Baserrian gosea ez zen hainbeste antzeman, baina baserriko jeneroaren zati bat entregatu egin behar izaten zuten.

• Janaria ezkutatzeagatik, dena lizundu

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Umeak 14 urterekin hasten ziren lanean. Lehen behar handia zegoen: zeukatena ondo zaintzen eta erabiltzen zuten; gosea zegoen, diru gutxi... Gerra ostean, Nafarroatik etortzen zen tren txikiak estraperloko jeneroa ekartzen zuen; eta, hari esker, jendea aurrera atera zen. Behin, guardia zibilek etxea erregistratuko zuten beldur, aitak bi paretaren artean sartu zituen baba zakuak, eta jeneroa lizundu egin zitzaion, zomorroz bete zitzaion, hain zuzen ere.

• Entregatutako jeneroa alondegian biltzen

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Gerra ostean, baserritarrak jeneroa entregatzera behartzen zituzten. Bildutako jeneroa alondegian gordetzen zen. Behin zaku bat arto hartu nahi izan zuten alondegitik, eta orduan izandako anekdota kontatzen du.

• Irina lortzeko oztopoak

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Gerra ostean, artoa irin bihurtzeko oztopoak zeuden, errotak itxita baitzeuden. Baserri batzuetan, artoa ehotzeko makinak sortu zituzten. Aizarnako baserri batetik errotara irin bila joan eta esku hutsik itzuli behar izan zutenekoa kontatzen du.

• Errotak itxi eta jendea argaldu

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Errotak kontrolatuta zeuden lehen. Gose handia zegoen orduan, eta jendea asko argaldu zen.

• Gerra ostean ogiarekin arazoak

  Migel Amas Egibar (1932) Andoain

  Gerra ostean ogiarekin arazoak egon ziren, eta kontrabandora jo behar izan zuten hura lortzeko. Behin Txindokiraino igo ziren txangoan eta jaitsieran soldaduek janaria eskatu zieten; ordurako dena janda zeukaten, baina.

• Kontrabandoari muga zabalik

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Bilbon urte bete egin ostean Erratzun izan zen Juan soldadutza egiten, eta mendiko muga zaintzea egokitu ohi zitzaien, baina kontrabandoan zebilen jendea ez zuten geratzen. Zaintzaileen eta kontrabandisten artean tratuak egiten ziren eta ez omen zen arazo handirik izaten.

• Babarrunak ezkutatzen

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Errazionamendu garaian, baserritarrek hainbat elikagai entregatu behar izaten zituzten. Borda Berrin babarrun asko egiten zuten, eta parte bat ezkutatzea erabaki zuten, ez entregatu behar izateko.

• Gerraostean gosea

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Gerraostean Andoaingo errota biak itxi zituzten, eta Itsasondoraino joan behar izaten zuten irina bila, trenean ekartzeko gero. Baina irina etxeratzea ez zen libre, eta trenean garraiatutakoa zaindariek harrapatuz gero, kendu egiten zuten. Ezkutuan ibili beharra zegoen. Beste aukera bat etxeko tresneriarekin artoa txikitzen saiatzea zen, baina emaitza ez zen izaten errotan lortzen zen bera.

• Ogia ala harria?

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Errazionamenduko ogiaz ongi akordatzen da Juan. Harria baino gogorragoa zela dio. Hamalau urte bete arte oso jale txarra izan zen Juan. Eskerrak amak Donostiatik ogi txuria ekartzen zion tarteka.

• Morokiloa

  Maria Dolores Arruabarrena Arruti (1935) Andoain

  Gerraostean jaki gutxi izaten zen, eta errazionamendua, gainera. Maria Doloresek gogoan du beren etxean "morokiloa" nola egiten zuten.

• Gerraosteko errazionamendua

  Mikela Ansa Goenaga (1926) Andoain

  Gerra hasi zenean, 15 egunean ez ziren etxetik atera. Gerraostean oliorik ez zen. Errazionamendua. Baserritarrek ekoiztutakoaren zati bat udaletxera eraman behar zuten. Ogia txarra zen. Boniatoak. Babarrunei esnegaina botatzen zieten, olioaren faltan.

• Ogirik ez, eta taloa

  Mikela Ansa Goenaga (1926) Andoain

  Ogirik ez zegoen gerraostean. Etxean artoa izan arren, errotak itxita zeuden. Zizurkilera joan zen anaia, gauez. Kontrabandoko irina. Taloekin aspertu ere egin ziren. Txerria hiltzen zuten. Bakarra hil zitekeen gerraostean, baina bi hildako urteak izan ziren.