Ekonomia gerraostean

  • inaki-arregi Gerra ostean sagar txortenak eta laranja azalak jateko prest

    Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

    Gerra ostean janari falta zegoen eta gosea pasa zuten. Ama 30 urte ingururekin alargun gelditu zen 5 seme-alabarekin. Ez zuen inolako diru-laguntzarik izan eta zuten denda txikiarekin ateratzen ziren aurrera. Eguberrietan amonaren etxean elkartzen ziren. Konpota egiten zuen amonak, eta mutikoak zain egoten ziren sagar txortenak jateko. Txerriak jaten zituen gauzak ere jaten omen zituzten, laranja azala, esaterako.

  • inaki-arregi Gerra ostean esnearen ordez ura; "morokillua"

    Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

    Gerra ostean janari falta zegoen eta dendetan ere dena gastatu zen. Batzuetan esnerik ere ez zuten izaten eta ura erabiltzen zuten esnearen ordez. Kafea txikitzekoarekin artoa txikitu eta "morokillua" esaten zioena egiten zuten. "Pan de higo" ere izaten zuten. Antzerkiak egiten zituzten lagun artean. Behin zozketa batean untxi bat tokatu zitzaien. honen inguruko azalpenak.

  • inaki-arregi 1940-50eko gosetean 'Caritas'ekin behartsuei laguntzen

    Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

    1940-50 bitartean gosete handia izan zen. Ordurako Caritas bazen eta bera ere laguntzen ibiltzen zen. Amerikarrek esne-hautsa eta gazta lata handiak bidaltzen omen zituzten. Esne-hautsa labadoran uretara botata egiten omen zuten esnea. Beharra zuen jendeari banatzen zioten gero jatekoa edo esnea. Sei urte inguru egin zituen boluntario gisa.

  • Txomin Aranburu Guardia zibila tren txikiaren zain

    Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

    Beraiek baserrian nahiko ondo moldatzen ziren, eta ez zuten tren txikiko jenerorik hartu behar izaten. Guardia zibilak adi egoten ziren tren txikia iristen zenean.

  • Txomin Aranburu Janaria apreziatzeko onena gosea

    Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

    Gerra ostean, taloa jaten zuten beti, batzuetan esnearekin. Gosea zegoenez, gehiago apreziatzen zuten jaten zutena.

  • Txomin Aranburu Goseari aurre egiteko pribilegioa

    Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

    Etxean babarrunak jaten zituzten egunero. Gaztainak ere jaten zituzten. Gose handirik ez zuten pasa beraiek, baina badago gosez hil zenik.

  • inaki-arregi Gose garaian katuak harrapatzen zituzten jateko

    Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

    Etxe atzealdean patioa zuten. Untxiak izaten zituzten patioan. Arratoiak ere ugari ibiltzen ziren eta batzuetan inguruetan zebiltzan katuak ere ez ziren ausartzen arratoi artera joaten, zuten tamainagatik. Beraiek gerra ostean gosea pasa zuten eta zenbaitetan katuak harrapatzen zituzten jateko. Katuak harrapatzeko nolako tranpak jartzen zituzten azaltzen du. Arratoi tranpak.

  • Bitoriano ansa Errota itxita, eta estraperloko irina

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    13 senide ziren, eta jende asko etxean. Gerra ondorena gogorra izan zen. Andoainen errota prezintatu egin zuten. Estraperloko irina. Nafarroara joan zen anaia behin errotara, ingurukoak itxita zeudelako. Bidasoako trenean joan zen, Irundik Elizondo aldera. Garia ere ehotzen zuten.

  • Bitoriano ansa Babarruna entregatu beharra

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Gerra bukatu eta bi-hiru urtera hasi zen gosea. Babarruna eta artoa entregatu behar izaten zuten; batzuek erosi egin behar izaten zuten, entregatzeko. Arrautzak ere eraman behar zituzten. Babarruna saltzea ez zen libre.

  • Bitoriano ansa Kaletarrak baserrira, janari bila

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Kalean gose handiagoa pasa zuten. Txalekoarekin joaten ziren baserrira, babarrunez betetzeko, eta gabardina jarri gainetik.

  • Bitoriano ansa Ogia erostea ere ez zen libre

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    1952-1953 arte ogia erostea ere ez zen libre. Donostiara joaten zen lanera, 1949an. Errekarderak sal-erosketan ibiltzen ziren, eta ogia eramaten zuten trenean. Karabineroak agertuz gero, zakuak trenetik behera botatzen zituzten.

  • Bitoriano ansa Estraperlokoa zen ia dena

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Estraperloko olioa garesti zegoen. Nafarroatik harria ekartzen zuten kamioiek, eta harri tartean irina. Bizikletan joaten zen bera aurretik, guardia zibilik ote zen ikusteko.

  • Bitoriano ansa Oliorik ezean, esnegaina

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Oliorik ezean zer erabiltzen zuten janaria prestatzeko. Manteka, seboa eta esnegaina. Babarrunak esnegainarekin.

  • Bitoriano ansa Ogia egiten zuen etxean

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Ogia egiten zuten etxean, gerra ondorenean. Nola egiten zuen azaltzen du. Ur epelarekin legamia urtu, irina bota, masa egin, eta zapi batekin estaltzen zuen; harrotzen zenean, masa goxatu, forma eman eta labera. Ekonomikako labean egiten zuten.

  • Bitoriano ansa Behiak eta txekorrak

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Behi suitzarrak eta pinttoak zituzten, esne behiak. Arraza nahasketa zegoen. Txekorrak saldu egiten zituzten; aita ibiltzen zen horretan. Andoaingo hiltegira eramaten zituzten. Feriara ere joaten ziren, Hernanira. Tolosako feria. Oinez ibiltzen ziren. Kamioiak gasogenoarekin ibili ziren garai batean, gasolinarik ezean.

  • juanita garmendia Gerra ostean, janari gutxi eta eskasa

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    Gerra ostean, oso gutxi eta gaizki jaten zuten. Etxean ez zuten egiten ogia. Artoa entregatu behar izaten zuten eta nola-hala moldatzen ziren artoa beraientzat lortzeko.

  • juanita garmendia Estraperloan oinarrizko jakiak erosten

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    Estraperloan olioa, ogi beltza, azukrea... erosten zuten. Emakumeak ibiltzen ziren jenero hura saltzen isilka. Behin, bere postuan isuna ordaindu behar izan zuen platanoen prezioa kartelean jarri ez izanagatik.

  • Joxe Makazaga 8 urtera arte gosea ase ezinik

    Joxe Makazaga Arruabarrena (1935) Zarautz

    Gerra ostean gosea pasa zuen. Orduko anekdotak kontatzen ditu. Garai hartan morokila jaten zuten esnetan bustita; baina Joxek morokila huts-hutsik jaten zuen. Esnea egosi egiten zuten edan aurretik, eta Joxek esnegaina jaten zuen inor konturatu baino lehen.

  • Mariano Ziganda Goseak gerra amaieran

    Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

    Gosea. Cartagenan ere ogi gabe egon ziren. Madrilera heldu zirenean, ogi oso bat eman zioten eta dena jan zuen ekinaldi batean.

  • Florencio Erro Kontrabandoan

    Florencio Erro (1929) Erroibar

    Asko ibili zen kontrabandoan. 25 kiloko "paketak" Urepel aldean hartu eta Agoitz ondoko errepideraino eramaten zituzten. Nylona, puntillak, kobrea... Karabineroei eskupekoa eman ohi zieten.