Errepresioa

• Anaietako bat preso eta bestea kintak harrapatu

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Anaietako bat gerrara eraman zuten. Beste anaia-eta Bilbo aldean errenditu ziren, handik atxilotuta Gasteizera, eta gero kartzelara. Ondarretan egon zen 22 hilabetean. Amari hura libre uzteko tratua eskaini zioten, baina ez zuen onartu; herriko fraide batek bai, eta gero hil egin zuten.

• Aita kartzelan

  Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia

  Urtebete pasa zuen kartzelan. Apaiza bat ere kartzelan sartu zuten. Beranduago, aita Donostiako Ondarretako kartzelan eduki zuten. Epaiketa iritsi zenean, amak kartzelako arduradunarekin hitz egin zuen.

• Aita Andoaina itzultzera atrebitu eta kartzelan bukatu zuenekoa

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  1937-38 inguruan, aita Andoaina itzuli zen. Orduan bodegan hasi zen lanean, eta ama ere sukaldari egon zen han. Gerran espioia zegoen Andoainen, eta harekin aitak tratua izan zuen, nahiz eta amak kontuz ibiltzeko esaten zion. Azkenean, aita udaletxe azpiko kartzelara eraman zuten guardia zibilek: hiru hilabete egin zituen kartzela hartan, eta gerora 29 hilabeterako eraman zuten Ondarretako kartzelara. Bi epaiketa izan zituen denbora hartan.

• Aitaren kartzelaldia

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Mirenen aitarekin batera kartzelan egon ziren andoaindarrak: Pedro Arregi, Fidel Arrieta eta Felix Balastrain. Laurak egon ziren kartzelan eta Langileen Batailoietan. Burgosko penalean, Santoñan eta Donostiako Ondarretan egon zen preso Mirenen aita. Asuako abokatu batek atera zuen espetxetik.

• Etxea nolakoa zen; Felipe eta Antxon osabak

  Bibiano Puy Aizpurua (1946) Pasaia

  Etxea nolakoa zen kontatzen du. Trasteleku batean txerriak eta oilaskoak izaten zituzten lehen, bera jaio aurretik. Trastelekuari "labea" deitzen zioten. Ikatzezko sukaldea zuten. Berak ez ditu ikatzezko baporeak ezagutu, baina osaba bat (Felipe) halako batek lehertuta hil zen. Osaba Antxon, berriz, fusilatu egin zuten, gerra garaian.

• Gerra garaian, bi aitonak espetxean

  Gema Sistiaga Agirregomezkorta (1953) Pasaia

  Bi aitonak espetxean egon ziren gerra garaian. Bat Ondarretan zegoela, amona joan zen bere bila eta gaztelaniaz jakin gabe bertarik atera zuen. Bestearen aztarna alabak lortu zuen Bilbon neskame zegoela.

• Ruiz de la Prada, Bergarako lehenengo gerrako alkatea

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  Gerra hastean, Ruiz de la Pradak errepresioari ekingo dio. Garbiketa bat egin zuen, nazionalei fidelak izan zirenak sarituz eta besteak traitore bezala identifikatu zituen eta ondorioz, zigortu. Gerra hasieran herritik joan eta gutxira bueltatu nahi zutenek, idatzi bat aurkeztu behar zuten. 1940ko dokumentu batean, Ruiz de la Prada alkatea aldunditik botatzeko proposamena egiten dute, Bergaran egin zituen ekimemengatik. Ondorioz, Bergaratik ere desterratua izan zen.

• Ruiz de la Prada alkatearen bando-aldaketa

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  Herrira itzultzeko, gutun bat idatzi behar zituzten herritarrek, gobernua edo bakoitzaren ideologia zuritzen. Abertzalea izatea zigortua zegoen, baina "baskista" izatea ez. Kasu batzuen adibideak ematen ditu. Ruiz de la Prada alkatearen bando-aldaketa.

• Hiru neba gerran

  Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

  Hiru neba ibili ziren gerran: nagusiena milizianoekin, bigarrena txofer lanetan Jaurlaritzan eta gazteena falangistek eraman zuten, 18 urte bete gabe. Hanka-orpoa hondatuta baimenarekin etorri zen etxera. Sendatu zenean, ez zuen frontera itzuli nahi. Suertez, gerra bukatu zen bien bitartean. Aulestin baziren frontera ez joatearren ezkutatutako mutilak ere.

• Koinatua nola irten zen kartzelatik

  Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

  Susanaren koinatua kartzelan egon zen luzaro gerra sasoian. Gauez eramaten omen zituzten presoak kartzelatik, hiltzeko. Hori ikusita, zoroarena egin zuen, mediku batek aholkatuta, eta bizirik irtetea lortu zuen.

• Senarra sei urtez soldadu

  Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

  Gerrateak interes handiegirik ez jartzeko adinean harrapatu zuela bera dio. Senarrak, berriz, sei urte egin zituen gerran eta, horren ostean egin zuen banderaren zina. Hasieran nazionalistekin joan zen, baina harrapatu egin zuten eta gero frankistekin ibili zen. Eibarrera bizikletan joaten zen, han neskame zegoen arrebarengana.

• Artizera milizianoak etxeko nagusiaren bila

  Klementa Arregi Lamariano (1924) Bergara

  Behin milizianoak etorri zitzaizkien etxera aitaren bila, dirua "estanpillatzen" zuela eta.

• "Reuniones clandestinas" zer zen ere ez zekien amak

  Ikerne Artetxe Zubikarai (1932) Ondarroa

  Amak ez zekien "Reuniones clandestinas" zer zen, eta hori leporatzen zioten. Gorrotoaren ondorioz egindako salaketa izan zen.

• Saturrarango kartzelara jatekoa eramatera

  Sorkunde () Ondarroa

  Benantzi Saturrarango kartzelan egon zen hiru urtez eta irten zenean, lagun bat eta ahizpa neskame zituenez, haiei bisita egitera joan zen. Sorkunde kartzelara joaten zen eguenetan Benantziri jatekoa eramatera eta ama igandeetan. Gogoan du Benantzirekin paseoan ibili izana ere.

• Arriaga inguruetan ogia banatu zutenekoa

  Domeka Markuerkiaga () Ondarroa

  Egun batean Bilboko Arriaga inguruan jendearentzako ogia banatu zuten. Gudariak han zeuden preso.

• Saturrarango kartzelan ume asko hiltzen zen

  Sorkunde () Ondarroa

  Saturrarango kartzelan ume asko hiltzen ziren, hilkutxa zuria ateratzen zutenean jakiten zuten. Mutrikun lurperatzen zituzten. Anekdota bat kontatzen du, Benantzirentzako zen gaztaia jan zuenekoa.

• Gosea, ezinikusiak eta salaketak

  Elena Garmendia Pikabea (1922) Lezo

  Gosea. Olio litroaren prezioa. Elenaren ama asko flakatu zen. Karlisten eta abertzaleen arteko harremana. Salaketak. Atxiloketak. Fusilatuak.

• Beldurrez airean, erreketeak sartu zirenean

  Guadalupe Salaberria Lopetegi (1918) Lezo

  Erreketeak sartu zirenean, beldurrak airean zeuden. Aitak Jaizkibelera ("Aizkibelera" dio) egin zuen ihes, baina ez omen zer ezer larririk gertatu. Jende askok egin zuen ihes. Migura baserriko ama eta bi seme hil zituzten erreketeek, mutil batek gerrikoan ikurrina zeramalako.

• Gerrako errepresioa: emakumeei eginiko zigorrak

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  Emakume errepublikano eta abertzaleak zigortzeko metodo nagusienak, ilea-moztea eta errizino-olioa ematearena ziren.

• Gerrako errepresioa Bergaran

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  Gerratik itzuli ziren ama-alaba errepublikano batzuei, haien Barrenkaleko etxeko balkoiko bandera errepublikanoen zati moreari oihal gorria jostera eta beti balkoian eskegita izateari behartu zituen Ruiz de la Prada alkateak.