Gerratik itzulera

• Bueltan, eskolara berriro; dotrina

  Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain

  Gerra ondoko urteak. Ondo hartu zituzten. Osabaren etxera joaten zen lotara. Eskolan hasi zen berriro. Jaunartzea ezin egin, dotrina ez zekielako. 11 urterekin egin zuen, 10ekin egin ordez. Dotrina etxean ere ikasten zuten batzuek; arrosarioa, gauero.

• Ezagutu ez gerratik itzuli zen neba

  Kontxa Gonzalez Badiola (1928) Elantxobe

  Neba nagusia ez zuen ezagutu gerratik itzuli zenean. Luzaroan egon zen kanpoan neba zaharrena, Italiara eraman baitzuten. Belarria lehertuta itzuli zen etxera, gortuta, eta operatu egin zuten.

• Kaleak eta kuartela garbitzera zigortuta

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Cáritasekoek arropa eta janariak ekartzen zizkieten. Etxera itzuli zirenean, ez zegoen militarrik herrian, Guardia Zibilak bakarrik. Domekeren bila etxera etortzen ziren, Nazionalen ospakizunetan dantza egitera joan zedin. Frantzian egondako denak, herriko kaleak garbitzera behartu zituzten. Ilerik ez zieten moztu. Kaleak astero eta kuartela astean birritan garbitu behar izaten zuten.

• Gerratik ihesi; bueltan Koruetara bizitzera

  Patxi Goikolea Zabala (1933) Arrasate

  Gerraren ondorioz alde egin eta urtebetez kanpoan izan ziren. Aita kartzelan, etxea apurtuta, ama seme-alabekin Koruetara joan zen bizitzera. Hogeita bat urtera arte egon zen bertan.

• Gerra osteko errepresioa

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Udaletxean agintzen jarri zirenak ez ziren izan lehengo karlista nabarmenenak. Karlistak asko kexatzen omen ziren eurek sufritutakoaz. Norbaiten aldeko sinadura eske etorritakoan, zenbaitek ez omen zuen ondo erantzuten.

• Sagardogintzaren gainbehera eta biziberritzea

  Joxe Mari Irizar Ansa (1940) Donostia

  Sagardogintzaren gainbehera. Sagastiak hondatu egin ziren, eta gero sagarra falta zen. Asturiasera eta Galiziara jo zuten. Frantziara, sagar bila, 1981ean. Beste toki batzuetako sagardoak eta sagar motak. Itsasoan aldatutako mentuak.

• Sagardoak bere botila

  Joxe Mari Irizar Ansa (1940) Donostia

  Aldaketa handiak botilaratzeko moduan. Botila berezia sagardoarentzat, 1983an.

• Irakinaldiak eta kupelak

  Joxe Mari Irizar Ansa (1940) Donostia

  Sagardogintza. Sagarraren irakinaldiak. Sagardoa borobiltzeko denbora behar da. Kupel aldaketarik ez lehen. Maiatzean botilaratu egiten zen, beroa hasi aurretik; orain ez. Hotza eta garbitasuna.

• Gerra ondorengo samina

  Jose Zufiaurre Goia (1934) Beasain

  Aitaren gerra ondorengo samina, desilusioa. Euskaltzaletasuna gorde eta bizi guztian mantendu zuen. Autodidakta.

• Auzokoen arteko tirabirak, gerraren eraginez

  Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

  Gerran ihesi ibili ostean jendea etxeetara itzuli zenean, lapur fama zuten auzoan, etxe batetik arropak hartu zituztelako. Arropak bueltan eraman zituzten, baina goizean, ilunpean. Lagun baten estutxearekin gertatutakoa. 12 urte zituen berak orduan.

• Bueltan, etxea hutsik

  Ixabel Belar Olabarria (1914) Bergara

  Etxea hutsik topatu zuten bueltan. Koltxoirik ere ez zegoen. Kristalak apurtuta eta zuloak paretan. Senarra izango zuena Teruelen ibili zen soldadu, luzaroan; sukaldari ibili zen.

• Marokoko soldaduei arropak garbitzen

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Bartzelonan sei hilabetez egon ziren eta gerra bukatzean Bilbora bueltatu ziren. Marokoko soldaduei arropak garbitzen zizkieten.

• Gerratik bueltan Mutrikura

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Bartzelonatik atera zirenean, Zaragozan maletak lapurtu zizkien eta ezer gabe bueltatu ziren Barakaldora, aitonaren etxera. Handik Mutrikura joan ziren eta Ametzanekoekin lanean hasi zen. Ondoren, zaku-fabrikan lanean hasi zen eta etxe bat lortu zuen berarentzat eta alabentzat.

• Aita Figueraseko kontzentrazio-esparruan

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Sabanika kalean bizi ziren. Amak, aita bueltatzeko tramiteak egiten hasi zen Domingo Arruti alkate ondarrutarraren laguntzaz. Aita, Figueras-eko kontzentrazio-esparruan zegoen eta burua galtzen omen zegoen. Aita bueltatu zenean, itsasontzietan lanean aritu zen. Itsasertzeko arotza zen.

• Mutriku faltan botatzen zuen

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Aita kontzentrazio-esparrutik bueltatu eta bost urte egin zituzten Mutrikun. Jaunartzea Mutrikun egin zuen Edurnek. Barakaldora joan ziren bizitzera baina Edurne askotan bueltatzen zen Mutrikura, bere lagunik onena bertan zegoelako.

• Bilbotik Deriora etxera itzultzen

  German Ibarluzea Aurre (1921) Derio

  Gerra garaian, Santo Domingotik oinez itzuli ziren Deriora eta bidean gorpuak ikusten zituzten. Etxera heldu zirenean , militarrak euren etxean zeuden eta han gelditu ziren zortzi egunez-edo. Gerraostean, jendea gose izan zen. Ez zen beraien kasua izan artoa eta indaba baitzuten.

• Gerran familiako kideak banatuta

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Adesuako gozo-denda gainean bizi izan ziren gerrara arte. Aulestin egon ostean, bere ama Markinara bueltatu zen seme-alaba batzuekin. Ordurako, beraien aita kartzelan zegoen, Iruñeko San Kristobalgo fortean egon baitzen 7 urtez. Aulestin zeudela, etxe ugaritan egon ziren banatuta.

• Alonsotegitik Otxandiora ardiekin

  Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

  Gerran alargundu berri zen osaba Alonsotegirik Otxandiorainoko bidea bakarrik egin zuen behi-uztarri eta gurdiarekin. Bere aititak eta aitak ere gauza bera egin zuen 500 ardirekin; aitite aurrerago zihoan bidea libre zegoen edo ez ikusi eta abisatzeko. Bidean pasatakoak kontatzen ditu. Kontakizunak hurrengo pasartean jarraitzen du.

• Herrira bueltatzean bizitakoak

  Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

  Gerran Alonsotegitik herrira bueltatu ziren ardiekin. Bidea luzea zen eta bertan bizitakoak dakartza gogora. Aurreko pasartearen jarraipena da.

• Gerratik Otxandiora heldu eta ama haurdun

  Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

  Gerratean Alonsotegin egon ziren etxekoak. Handik bueltatu zirenean, ardiekin egindako bide luzearen ostean, aitaren jaiotetxera heldu eta ardiak banatu zituzten. Handik beraien jaiotetxera joan ziren ama abisatzera. Ama haurdun aurkitu zuten.