Politika eta Franco

  • Terese Lertxundi Erreketeak etxez etxe abertzaleen bila eta ondasunak errekisatzen

    Terese Lertxundi Kaltzakorta (1930) Ondarroa

    Behin bere aita kartzelara eramatekotan etorri ziren beraien etxera. Aita ohe azpian ezkutatu zen. Ohikoa zen etxeak erregistratzea eta bertako ondasunak errekisatzea. Emakumezko erreketeak aritzen ziren lan horretan. Abertzale asko kartzelaratu zituzten; horietako asko eta asko emakumezkoak, ama zirenak. Bilboko Larrinagako kartzelara joaten ziren.

  • Lurdes Esnaola Ikastola modu klandestinoan sortzen

    Lurdes Esnaola Legasa (1961) Lezo

    Lezoko ikastola eta geroako Lizeoa sortzeko, bilera klandestino asko egin ziren. Sortzaileek ez zuten ikasketarik, baina euskarazko hezkuntza eskaintzeko helburua argi zuten.

  • Ander Etxebeste Ipar Euskal Herrira ikurriñak erostera

    Ander Etxebeste Lizarazu (1957) Lezo

    Ikurriña erakustea galarazita zegoenean, elizan eta torreoian agertu izan ziren. Ipar Euskal Herrira joaten ziren ikurriñak, aldizkariak, liburuak, pelikula erotikoak... erostera.

  • esteban olaizola mitxelena Neskek gaztelaniaz egiteko ohitura zuten

    Esteban Olaizola Mitxelena (1944) Lezo

    Doktrinako gauza asko ez zituzten ulertzen. Eskolan "Cara al Sol" kantatzen zuten.

  • esteban olaizola mitxelena Herriko batzordeetan sartzen ziren ikastolarako dirua lortzeko

    Esteban Olaizola Mitxelena (1944) Lezo

    Pantxoa eta Peiorengana joan ziren Baionara, Lezoko ikastolarentzat emango zen kontzertu bat eskatzeko asmoz. Bueltan, Carrera hil zutela jakin zuten eta guardia zibilak kotxea gelditu zien. Azkenean, Pantxoa eta Peiok ez zuten kontzertua eman, beldur bait ziren. Herriko festen komisioan ere sartuta zeuden, musikariak herrira eramateko eta ordainduko zitzaien erdia ikastolara bideratzeko.

  • esteban olaizola mitxelena Guardia zibilak atxilotuta "Gora Euskadi" esateagatik

    Esteban Olaizola Mitxelena (1944) Lezo

    Guardia zibilaren koartela, eskola izandako eraikin batzuetan zegoen. Herriko festa batzuetan, Aizpea tabernan zeudela, Mañuel Salaberriak "Gora Euskadi" esan zuen eta guardia zibilak atxilotu egin zuen. Herritarrak, alkatearen etxera joan ziren Mañuel askatzeko eskatzen. Guardia zibilak, nahi zuena egiten zuen herrian.

  • Joxe Luix Agirretxe Mitxelena Erregimeneko ikuskatzailearen bisitak ikastolara

    Joxe Luix Agirretxe Mitxelena (1969) Lezo

    Ikastolara tarteka ikuskatzailea joaten zen. Lehenagotik andereñoak abisatu egiten zien. Guardia zibilak ere ikusi izan ditu ikastolan eta orduan ez zuen ulertzen zergatik.

  • 1577 Debekatutako disko eta liburuak non erosten ziren

    Kontxita Beitia Oiarbide (1940) Donostia

    Disko eta liburu debekatuak erostera, Bilintx liburudendara eta Garibai kaleko zapatadenda batera joaten ziren. "Elbiraren partez gatoz" esaten zuten eta sotora eramaten zituzten liburuak erosteko.

  • Antoon Erkizia Nafarroako bertsolarien txapelketa eta Pablo Iantzi Sariketa

    Antton Erkizia Almandoz (1951) Lesaka

    Dionisiok proposatu zuen Nafarroako bertsolariekin jaialditxo bat egitea. Nafarroako azken txapelduna, gerra aitzinetik, Arozamena lesakarra izan zen. Harrezkeroztik ez zen txapelketarik egin Nafarroan, eta hori berpiztu nahi izan zuten. Baimenak behar ziren horretarako; lortzen zailak ziren baimenak, bertsolariek kantatuko zituzten letrak jakin nahi baitzituzten, zentsuratzeko. Beraz, baimena lortzeko, txapelketa egin beharrean sariketa egin zuten, Pablo Iantzi sariketa.

  • Eskola inauguratzeko, Espainiako banderatxoak

    Bergara

    Eskolara sartzen zirenean "Cara al Sol" abestu behar zuten eta banderari agurra egin. Angiozarreko eskola berria zabaldu zenean, amantal txuriak jantzi zituzten ikasle guztiek eta Espainiako banderatxoekin ibili ziren herritik.

  • Jaione Isazelaia2 Errepublikari eta gerrari buruz hitz egiteko beldurra

    Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

    Euskal Herrian ez horrenbeste, baina gerrako galtzaileetako asko maki bihurtu ziren eta gero II. Mungu Gerran ere ibili ziren faxismoaren kontra. 1939an erantzunkizun-politika legea ezarriko du Francok, eta honek, edozein epaitzeko aukera ematen zion 1934ko iraultzatik egindakoengatik. Ondorioz, jende askok ez zuen garai horri buruz hitz egin nahi izan bere bizitza guztia. Beldur handia zegoen.

  • Jaione Isazelaia2 Gerraosteko Gariaren Zerbitzu Nazionala

    Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

    40. hamarkadako lehen erdian, gosea izan zen nagusi. Gariaren Zerbitzu Nazionala zer zen. Baldintza asko zituen legea zenez, abadeak meza ostean azalpenak ematen zituen.

  • Pedro Garitano Eskolan errezatzen eta kanta frankistak abesten

    Pedro Garitano Laskurain (1936) Bergara

    Eskolan, egunean 4 kantu frankista abesten zituzten eta beti errezatzen zuten. Ez zuten asko ikasten. Benetako jakintzak jasotzeko, arratsaldeko klaseetara joan behar izaten zuten. Eskolan Espainiako historia ikasten zuten gehienbat.

  • Jaione Isazelaia2 Francoren mitina Bergaran

    Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

    Moscardó generala Bergaran egon zenean, Komenio kaleari bere izena jarri zioten. Gerra amaitzean, Franco Bergarara joan zen eta ohorezko alkate izendatu zuten.

  • Jaione Isazelaia2 Gerrako galtzaileen eta irabazleen arteko lubakia

    Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

    II. Errepublika bukatzean, garbiketa handi bat ematen da eta gelditzen direnak, mugimendu nazionalari guztiz fidelak dira. Lanpostu askotarako, langileak agiri bat izan behar zuen, non esaten zen guztiz fidela zela erregimenari. Arrasateko irakasle batek, Bergarako beste bateri buruz gaizkiesaka dabilen dokumentu bati buruz hitz egiten du Jaionek. Galtzaileen eta irabazleen arteko lubakia oso handia zen.

  • Jaione Isazelaia2 Gerrako galtzaileentzat lanpostu txarrenak

    Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

    Gerrako bando galtzaileak, lanpostu txarrenak izaten zituzten arren, Eskoriatzako Segundo Iriarte ehulegileari ondo joan zitzaion.

  • Jexux Aizpurua Eskolako bizipenak

    Jexux Aizpurua Barandiaran (1951) Jon Aizpurua Barandiaran (1958) Ataun

    Urtebete mojekin egon ostean, eskola nazionaletan hasi zen Jexux, Don Antonio Arteaga Zulueta irakaslearekin. Arbela eta tinta erabiltzen zituzten; denak gela berean egoten ziren, zazpi urtetik hamalaura bitarte. Eklipsea ikusi zutenekoa kontatzen du. Espainiako bandera ateratzen zuten egunero, Cara al Sol kantatuz.

  • Juanito Zelaia Francok herri bat hartzerakoak, kanpaiak jotzen zituzten

    Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

    Faxistek herriren bat hartzen zutenean Amalloko San Juan elizako kanpaiak jotzen zituzten behin eta berriro. Mailuarekin joaten ziren kanpaia jotzera eta behin kanpaia apurtu egin zuten.

  • Juanito Zelaia Gerraosteko eskola

    Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

    Gerraostean, eskolatik Markinara joaten ziren bandera eskuetan zuela. Eskolara sartu aurretik bandera altxatu eta eskua altxatuta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten. Gernika euskaldunek erre zutela eta horrelakoak esan behar izaten zituzten, bestela zigorra izaten zuten.

  • Jose Luis Elkoro Eskola garai gogorra: euskara debekatuta, zigorrak...

    Jose Luis Elkoro Unamuno (1935) Bergara

    Elgetako eskola nazionalean maisua falangista zen. Klasea hasi aurretik Espainiako ereserkia abestu behar izaten zuten zutik eta maisuak "Viva España" eta halakoak esaten zituen. Gainera, gogorra zen maisua. Makilarekin jotzen zituen bernetan edozer gauzagatik. Debekatuta zuten euskaraz egitea eta beraiek ez zekiten gaztelaniaz.