Politika eta Franco

• Debekatutako disko eta liburuak non erosten ziren

  Kontxita Beitia Oiarbide (1940) Donostia

  Disko eta liburu debekatuak erostera, Bilintx liburudendara eta Garibai kaleko zapatadenda batera joaten ziren. "Elbiraren partez gatoz" esaten zuten eta sotora eramaten zituzten liburuak erosteko.

• Ikastola modu klandestinoan sortzen

  Lurdes Esnaola Legasa (1961) Lezo

  Lezoko ikastola eta geroako Lizeoa sortzeko, bilera klandestino asko egin ziren. Sortzaileek ez zuten ikasketarik, baina euskarazko hezkuntza eskaintzeko helburua argi zuten.

• Nafarroako bertsolarien txapelketa eta Pablo Iantzi Sariketa

  Antton Erkizia Almandoz (1951) Lesaka

  Dionisiok proposatu zuen Nafarroako bertsolariekin jaialditxo bat egitea. Nafarroako azken txapelduna, gerra aitzinetik, Arozamena lesakarra izan zen. Harrezkeroztik ez zen txapelketarik egin Nafarroan, eta hori berpiztu nahi izan zuten. Baimenak behar ziren horretarako; lortzen zailak ziren baimenak, bertsolariek kantatuko zituzten letrak jakin nahi baitzituzten, zentsuratzeko. Beraz, baimena lortzeko, txapelketa egin beharrean sariketa egin zuten, Pablo Iantzi sariketa.

• Eskola inauguratzeko, Espainiako banderatxoak

  Bergara

  Eskolara sartzen zirenean "Cara al Sol" abestu behar zuten eta banderari agurra egin. Angiozarreko eskola berria zabaldu zenean, amantal txuriak jantzi zituzten ikasle guztiek eta Espainiako banderatxoekin ibili ziren herritik.

• Errepublikari eta gerrari buruz hitz egiteko beldurra

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  Euskal Herrian ez horrenbeste, baina gerrako galtzaileetako asko maki bihurtu ziren eta gero II. Mungu Gerran ere ibili ziren faxismoaren kontra. 1939an erantzunkizun-politika legea ezarriko du Francok, eta honek, edozein epaitzeko aukera ematen zion 1934ko iraultzatik egindakoengatik. Ondorioz, jende askok ez zuen garai horri buruz hitz egin nahi izan bere bizitza guztia. Beldur handia zegoen.

• Gerraosteko Gariaren Zerbitzu Nazionala

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  40. hamarkadako lehen erdian, gosea izan zen nagusi. Gariaren Zerbitzu Nazionala zer zen. Baldintza asko zituen legea zenez, abadeak meza ostean azalpenak ematen zituen.

• Eskolan errezatzen eta kanta frankistak abesten

  Pedro Garitano Laskurain (1936) Bergara

  Eskolan, egunean 4 kantu frankista abesten zituzten eta beti errezatzen zuten. Ez zuten asko ikasten. Benetako jakintzak jasotzeko, arratsaldeko klaseetara joan behar izaten zuten. Eskolan Espainiako historia ikasten zuten gehienbat.

• Francoren mitina Bergaran

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  Moscardó generala Bergaran egon zenean, Komenio kaleari bere izena jarri zioten. Gerra amaitzean, Franco Bergarara joan zen eta ohorezko alkate izendatu zuten.

• Gerrako galtzaileen eta irabazleen arteko lubakia

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  II. Errepublika bukatzean, garbiketa handi bat ematen da eta gelditzen direnak, mugimendu nazionalari guztiz fidelak dira. Lanpostu askotarako, langileak agiri bat izan behar zuen, non esaten zen guztiz fidela zela erregimenari. Arrasateko irakasle batek, Bergarako beste bateri buruz gaizkiesaka dabilen dokumentu bati buruz hitz egiten du Jaionek. Galtzaileen eta irabazleen arteko lubakia oso handia zen.

• Gerrako galtzaileentzat lanpostu txarrenak

  Jaione Isazelaia Igartua (1959) Bergara

  Gerrako bando galtzaileak, lanpostu txarrenak izaten zituzten arren, Eskoriatzako Segundo Iriarte ehulegileari ondo joan zitzaion.

• Eskolako bizipenak

  Jexux Aizpurua Barandiaran (1951) Jon Aizpurua Barandiaran (1958) Ataun

  Urtebete mojekin egon ostean, eskola nazionaletan hasi zen Jexux, Don Antonio Arteaga Zulueta irakaslearekin. Arbela eta tinta erabiltzen zituzten; denak gela berean egoten ziren, zazpi urtetik hamalaura bitarte. Eklipsea ikusi zutenekoa kontatzen du. Espainiako bandera ateratzen zuten egunero, Cara al Sol kantatuz.

• Francok herri bat hartzerakoak, kanpaiak jotzen zituzten

  Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

  Faxistek herriren bat hartzen zutenean Amalloko San Juan elizako kanpaiak jotzen zituzten behin eta berriro. Mailuarekin joaten ziren kanpaia jotzera eta behin kanpaia apurtu egin zuten.

• Gerraosteko eskola

  Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

  Gerraostean, eskolatik Markinara joaten ziren bandera eskuetan zuela. Eskolara sartu aurretik bandera altxatu eta eskua altxatuta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten. Gernika euskaldunek erre zutela eta horrelakoak esan behar izaten zituzten, bestela zigorra izaten zuten.

• Eskola garai gogorra: euskara debekatuta, zigorrak...

  Jose Luis Elkoro Unamuno (1935) Bergara

  Elgetako eskola nazionalean maisua falangista zen. Klasea hasi aurretik Espainiako ereserkia abestu behar izaten zuten zutik eta maisuak "Viva España" eta halakoak esaten zituen. Gainera, gogorra zen maisua. Makilarekin jotzen zituen bernetan edozer gauzagatik. Debekatuta zuten euskaraz egitea eta beraiek ez zekiten gaztelaniaz.

• Gasteizko kolegioan irakasle falangistekin izandako arazoak

  Jose Luis Elkoro Unamuno (1935) Bergara

  Gasteizen ez zuten bereizkeriarik bizi izan euskaldunak izateagatik; harreman normala zuten. Eskolan falangeko kideekin bakarrik izan zituzten arazoak: gimnasia ematen zien irakaslearekin eta "Formación Nacional" irakasten zienarekin. Beraiek kirolean onak izatea ez zitzaien gustatzen. Gasteizen txapeldun geratu eta Madrilera joan behar ziren Espainiako txapelketa jokatzera, baina beste batzuk bidali zituzten. Irakasle falangistari protesta egin ziotelako, berari eta Errenteriako ikaskide bati falangeko irakasgaian ez gainditua jarri zieten. Hori gabe ezin zuten errebalida egin eta larri ibili ziren. Irakasleak begitan hartuta zeukan Jose Luis, behin Alfa lantegiaren inguruan hitz egin ziolako.

• Falangeko liburuak San Juan sutan erre zituzten

  Jose Luis Elkoro Unamuno (1935) Bergara

  Ekainean oporrak hartzen zituzten Gasteizko kolegioan. Azkeneko kurtsokoak errebalidako azterketarako presatzen geratu ziren. San Juan sua egin eta falangeko liburuak erre zituzten bertan. Ez zen inor konturatu. Artean ez zuen kontzientzia politikorik.

• Gaztelaniaz derrigorrez egin behar

  Maria Jesus Azkuna Agirre () Amorebieta-Etxano

  Eskolan dena gaztelaniaz egiten zuten. "Cara al Sol" abesten zuten. Amari esan zion lehenengo gaztelaniazko esaldia zein izan zen kontatzen du. Mutilen akademia non zegoen.

• Ikaskideek bazekiten eta euskaraz!

  Esther Goikolea Zabala (1943) Patxi Goikolea Zabala (1933) Arrasate

  Nagusiagoei eta gurasoei zuka egiten zieten. Estherrek Arrasaten eskolan erdaraz ikasi zuen. Urte asko geroago, bere eskolakideek euskaraz bazekitela konturatu zen.

• Gerra osteko errepresioa

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Udaletxean agintzen jarri zirenak ez ziren izan lehengo karlista nabarmenenak. Karlistak asko kexatzen omen ziren eurek sufritutakoaz. Norbaiten aldeko sinadura eske etorritakoan, zenbaitek ez omen zuen ondo erantzuten.

• Eskolan "Cara al Sol" ikuskaritza egunetan bakarrik

  Maria Luisa Aginaga Zabaleta (1939) Lasarte-Oria

  Michelineko eskolan urtean behin ikuskaritza pasatzen zen eta orduan "Cara al Sol" abesten zen, bestela ez. Maistra ez zen frankista.