Ihes egin beharra

  • Arnaldo Bolunburu Gerra Zibila ume baten ikuspegitik

    Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

    Gerra Zibila. Frantziara ihes egin zuten; lehenengo Tolosara eta gero Donibane Lohizunera. Bertako txokolatinak gogoan ditu oraindik. Eibarrera etorri zenean (1940 inguruan), ogirik ere ez. Etxean egoera gogorra bizi zuten: ama egunero-egunero kuartelera joan behar izaten zen; osaba kanpoan zuten eta aita 7 urtez kartzelan egon zen. Aita Asturiasen harrapatu zuten (Aitak idatzitako bertso batzuk erakusten ditu). Bera gerra garaian umea zen eta ez zuen ezer ulertzen.

  • Asun Anguera Illarramendi Gerra sasoian Eibarko lantegietako makinak Deustora; Errusiara exiliora

    Asun Anguera Illarramendi (1928) Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

    Gerra garaian Eibarko lantegietako makinak Deustora eraman ziren. Umeak exiliora (Errusiara) eramango zituzten itsasontzietara sartzeko Armeria eskolan hilara handiak egoten zirela kontatzen du Josek.

  • Marina Basterra Kaleko argazkilariak

    Marina Basterra Iturbe (1916) Eibar

    Kalean argazkilariak edo "erretratistak" ibiltzen ziren, batez ere uda garaian. Gero etxera joaten ziren kobratzera. Gregoria Olañeta argazkilari belgiar batekin ezkondu zen eta Belgikara gerratik ihesi joan ziren umeentzat interprete lanak egin zituela kontatzen dute.

  • Marina Basterra Belgikara ihes umeekin

    Marina Basterra Iturbe (1916) Lucía Larreategui San Martin (1909) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Gerra denboran, Belgikara joan zen Margarita umeekin. Gregorita Olañeta, Amberesen ezkonduta. Laguntza asko. Eibartarrak zelan heldu ziran Amberesera. Bilbotik zelan egin zuten ihes, "La Havana" barkuan. Umeek abesten zuten kantu bat gogoratzen du.

  • Juana Arrieta Lezeta Bilboko bonbardeoa zuzenean bizi izan zuten; exiliora joan beharra

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Bilboko bonbardaketak ikastolan harrapatu zituen. Lehelengo Frantziara joan ziren ihesi, La Rochelle-ra; gero Belgikara.

  • Juana Arrieta Lezeta Exiliorako bidea: Belgika; bertakoen harrera

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Umeek ez zuten kontakturik etxekoekin. Belgikara joan zirenean, umeak etxeetan banatu zituzten. Bertako ikastetxeetara joaten ziren ikastera eta segituan flamenco ikasi zuten.

  • Juana Arrieta Lezeta Gerrako umeak: exiliotik etxerako bidea

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Herrietako egoera hobera egin ahala, gurasoek seme-alaben itzulera eskatzen zuten. Guztira 2 urte eta 3 hillabete egon ziren Euskal Herritik kanpo.

  • Juana Arrieta Lezeta Euskaldunen laguntasuna exilioan

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Belgikan bizi ziren euskaldunen laguntza. Jaiak antolatzen zituzten ume exiliatuentzat dirua lortzeko. Gregorita Olañeta eta William margolaria.

  • Juana Arrieta Lezeta Exiliotik itzuli eta Eibarko egoera zein zen

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Belgikatik itzulitakoan, Eibar haustuta topatu zuen. Ardantza ingurua; erreka. Amberesetik etorri eta dena "txatxarra" begitantzen zitzaion.

  • Aurora Baskaran Eibartik ihesi

    Aurora Bascaran Martínez (1933) Concepción Martínez Fuldain (1908) Eibar

    Aiton-amonekin joan ziren Bilbora arte eta, Marcelino Bascaran atzean geratu arren, gerora elkartu ahal izan ziren  Murtzian. Bartzelonatik Frantziarako bidean bonbak botatzen zizkietela kontatzen du. Oinez joan behar izan zuten mendiz mugaraino.

  • Aurora Baskaran Murtziara ihes

    Aurora Bascaran Martínez (1933) Concepción Martínez Fuldain (1908) Eibar

    Murtziara nola iritsi ziren azaltzen du Concepcionek. Senarrarekin nola elkartu eta bidean izandako beldurraz hitz egiten du. Etxe baten bizitzen jarri ziren bertako ugazabarekin, hala ere, fronteak aurrera egin ahala gero eta gorago mugitzen joan ziren.

  • Aurora Baskaran Frantzian kontzentrazio esparruan eta aterpean

    Aurora Bascaran Martínez (1933) Eibar

    Ihes eginda zeudela Poitierseko aterpean sukaldari lanetan egon zen Concepcion, aterpea Eusko Jaurlaritzarena zen eta ez ziren Toulousera joan Benignok lana aurkitu zuen arte. Marseillan hondartzako kontzentrazio esparruan egon zen Benigno aurretik.

  • Aurora Baskaran Frantzian ihesi

    Aurora Bascaran Martínez (1933) Concepción Martínez Fuldain (1908) Eibar

    Gerratik ihesi zeudela, Concepcion eta alaba Poitiersetik Toulusera joan ziren Benignok lana aurkitu zuelako. Toulusen zeudela, Alemanak ezarri zirenean Benigno atxilotu eta Concepcion eta Aurora aske utzi zituzten. Itsasontzian Mexikora joatekoak ziren baina Alemanek itsasontziak bonbardatzen zituzten eta ez ziren irten. Tuberkulosiarekin gaixotu zen Benigno gero eta etxean egon zen ezkutuan.

  • Asun Anguera Illarramendi Gerra hasi zenean ihes

    Asun Anguera Illarramendi (1928) Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

    Gerra hasi zenean ihesi irten ziren; Asunek etxea utzi behar izan zuen eta Josek Bilbora, Santanderrera eta gero Frantziara ihes egin zuela gogoratzen du. Itsasontzian egindako bidaian bizi izandakoa kontatzen du. Valentziara joan zen azkenean gurasoengana.

  • Asun Anguera Illarramendi Eibarko bonbardaketa

    Asun Anguera Illarramendi (1928) Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

    Gerra hasi zenean Asun oraindik Eibarren zegoen. Eibarko lehenengo bonbardaketako kanpaiak entzun zituztenean, ama eta anai-arrebak O’Donnell kaleko babeslekuan gorde ziren. Bonba gertu bota zuten eta beraiekin zeuden ama-alaba batzuk hil ziren. Getxora ihes egin zuten eta gero Matienara aldatu ziren. Soldaduekin bizi izandako anekdotak kontatzen ditu Asunek.

  • Jose Sarasua Gorrotxategi Valentzian ikasi eta lan

    Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

    Bi urte egon zen Jose Valentzian. Aita bertan lanean zegoen eta esku lana behar zenez hamalau urterekin lanean hasi zen ikastaro txiki bat egin ondoren. Oroitzapen ona du Valentzian egon zen garaikoa. Laranjak, tomatea, kafea eta batzuetan ogia jaten zituztela gogoratzen du. Bertan bizi izandako anekdotak eta oroitzapenak kontatzen ditu.

  • Gerra garaian, 8 urterekin Belgikara

    Javier Etxeberria Eguren (1927) Eibar

    Gerra garaian, 8 urte zituela Belgikara bideratu zuten amarekin batera. Lieja aldamenean dagoen herri batean semetzat hartu zuten familia batekin egon zen. Oroitzapen onak gordetzen ditu. Amak familia aberats baten etxean zerbitzatzen eta sukaldari lanetan jardun behar izan zuela kontatzen du.

  • Emakume eta haurrez beteriko ikatz-ontzia

    Javier Etxeberria Eguren (1927) Eibar

    Belgikara itsasontziz eginiko bidaia dakar gogora. Cervera, nazionalen itsasontziak, gauez aurre egin ziela kontatzen du baina zorionez ez zen ezer gertatu. Umeak eta emakumezkoak ziren gehienak; beldurra zen nagusi bidai hartan.

  • Belgikako egonaldia eta itzulera

    Javier Etxeberria Eguren (1927) Eibar

    La Rochelle-ra (Frantzia) iritsi zirenean, zenbaki bat eta injekzioa jarri zizkietela dauka gogoan. Autobusez garraiatu zituzten gero Belgikako palazio ikusgarri bateraino. Alemaniarrak Belgikan indarrez sartzera zihoazela eta itzuli ziren Euskal Herrira bi urte inguru igaro ostean. Bilbon elkartu ziren aitarekin.

  • Luciana Larreategi Arizaga Falangista baten etxean Santanderren

    Luciana Larreategui Arizaga (1912) Eibar

    Gerrako kontuak. Lehenengo Bilbon, mediku baten etxean. Gero Santanderrera barkuan. Zinema batera eraman zituzten denak eta handik etxeetara banatu. Ama, ahizpa, haren hiru urteko umea eta bera falangista batek hartu zituen etxean. Lau seme zituen emakume alargun bat zen etxejabea. Semeetako batek Francoren argazkia zuen bandera ipini zuen balkoian, nazionalak sartu zirenean. Badaezpada lurrean etzanda egoteko esaten zien.