Gerran hildakoak eta zauritutakoak
-
Alderdi guztietako batailoiak
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar
Alderdi politiko guztiak batera ibiltzen ziren frontean, baina batailoi desberdinak sortzen zituzten. Batailoi desberdinen izenak gogoratzen ditu Gasparrek. Hainbat politiko aipatzen ditu, frankistek hil zituztenak.
-
Hegazkinen bonbardaketekin beldurtuta
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar
Bilboko bonbardaketaren ondoren, nahiz eta, irabazteko motibazioa izan kontrakoek armagintzan zuten nagusitasunak eta, batez ere, hegazkinekin asko beldurtu zuten Gaspar. Alemanen bonbardaketa eta hegazkinetako tiroketak oroitzen du. Bilboko kartzelan sartu eta bertan zeuden frankistak hil zituztela kontatzen du Gasparrek.
-
Gerraostean kartzela zigorra
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar
Gasparri hogei urteko kartzela zigorra ezarri zioten eta azkenean bederatzi urte pasa zituen kartzelan. Emaztea gerraostean ezagutu eta ezkondu egin ziren Santanderren. Emaztearen bi anai gerran hil eta bat Frantzian erbestean egon zen.
-
Martin "Querido", Amuategi batailoiko komandantea
Javier Etxeberria Eguren (1927) Eibar
Martin "Querido" aitaren anaia gazteena zen. Gerra garaian, Lemoan zegoela bala galdu batek hil zuen. Amuategi batailoiko komandantea zen hartan. Javierren ustez, ausardia handiko gizona zelako egin zuten komandante. Benetako izena Gabino zela kontatzen du.
-
Arraten bonbak kargatzen
Gonzalo Sarasua Gorrochategui (1913) Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar
Gerra zibilean, Arraten egon zen hasieran Gonzalo bonbak kargatzen. Bolbora gorriarekin egin zituzten froga batzuen erruz zauritu eta ospitalean egon behar izan zuen. Anaiarentzat tabako paketea zeraman Josek ospitalera lehenengo bonbardaketa gertatu zen unean.
-
Saibiko batailan hildako asko
Enrike Ardanza Odriozola (1928) Abadiño
Saibin egondako bataila batean soldadu asko hil zen. Urkiolarako bidean hildako gizon horiek guztiak ikusi zituzten bide bazterrean.
-
Durangoko bonbardaketa hil zen Mariren ahizpa
Mari Arrieta Jainaga (1933) Benedikta Garate Etxebarria (1928) Abadiño
Gerra garaian Aramaiora eta Arratiaraino joaten ziren Benediktaren senideak errotara. Marik kontatzen du bere aitak anaia nola eraman zuen medikuarengana gauez bizkarrean Aramaioraino. Mariren ahizpa Durangoko bonbardaketan hil zen, esnea banatzera joanda. Bonbardaketako oroitzapenak.
-
Salaketen ondorioz hildakoak eta kartzelaratuak
Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño
Gerra garaian, ezinikusien ondorioz, kartzelaratu eta hil zituzten hainbat lagun. Auzokoen edo herrikoen arteko salaketa asko egon ziren herri askotan.
-
Zapi zuri bat teilatu gainean, karlistak zirela adierazteko
Ana Artola Etxeberria (1923) Abaltzisketa
Teilatu gainean, beraien ideologia karlista zela adierazteko, trapu zuria jarri behar zutela esan zieten. Anaia Santanderren hil zuten.
-
Soldaduek pasatako beldurra
Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa
Gerran soldadu zeudela, arrosarioa errezatzen zuten tarteka. Batzuek "hemen hilko gaituk" pentsatzen zutela dio. Soldadu asko bertan gelditu ziren enterratuta. Buruzagiek apuntatzen zuten nongoak ziren jakiteko-eta.
-
Gerrako injustiziak
Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia
Gerra garaia gogoan du, hiru urte eta erdi bazituen ere. Orduko oroitzapenak kontatzen ditu: soldaduak, familiaren estutasuna, soldadu zaurituak hil egin zituztela...
-
Zorrak ez ordaintzearren egindako jukutriak
Axun Zuloaga Azkue (1922) Ignazio Zuloaga Azkue (1928) Mari Ixabel Zuloaga Azkue (1925) Aia
Gerra gaiztoentzat garai ona izan zen: batzuek, zor zutena ez ordaintzearren, dirua utzi ziona salatu eta hil egiten zuten. Horren gaineko anekdota kontatzen dute.
-
Anaia gerran hil zitzaien
Axun Zuloaga Azkue (1922) Ignazio Zuloaga Azkue (1928) Mari Ixabel Zuloaga Azkue (1925) Aia
Gizon bat garo artean hilda topatu zutenekoa gogoan dute. Anaia gerran hil zitzaien, mina bat zapaldu eta odolustuta. Anaiaren gorpuaren bila apaiza eta komandantea joan ziren. Gerrara ez joatearren, badira atzerrira ihes egin zutenak.
-
Itsasoan kanoikada batek hil zuen neba
Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz
Bere neba gerra aurretik hasi zen bakailao-ontzietan lanean. Gero kanoiekin jarri zuten Galerna izeneko ontzi hori, gerrarako. Beste neba bat Sotaren ontzi batean sartu eta bertan hil zuten. Ez zuten beraiekin komunikaziorik, ezinezkoa zen gutunak batetik bestera ibiltzea.
-
Makien oroitzapena
Inazio Etxarren Lakunza (1938) Arakil
Makiez oroitzen da Inazio, II. Mundu Gerran alemanen kontra borrokatu eta Frantziara ihes egin zuten soldaduez. Hauek Gerraren ondoren ere borrokan aritu ziren, Francoren aurka. Mendietan ezkutatzen baziren ere, asko hil egin zituzten. Inaziok gauez janari eske ibiltzen zirela gogoratzen du.
-
Makiak ogi eske
Inazio Etxarren Lakunza (1938) Arakil
Behin, artoak zuritzen ari zirela, Makiek atea jo zuten ogi eske. Asko eta asko hil egin zituzten.
-
Gerra, bizipen gogorra
Mari Carmen Itxaso Lizaso (1926) Albiztur
Gorriek eta erreketeek inguruko mendietan liskarrak izan zituzten eta hildakoak egon ziren. Gogorra izan zen. Gorputzak bertan utzi zituztela uste du eta oraindik ere litekeena da batzuk bertan egotea. Gosea ezagutu zuten. Gauza tristeak ziren. Gaixotasunekin jende asko hil zen gerra ondoren, tisikoak. Gaur egungo egoera ere negargarria iruditzen zaio. Mundua erotuta dagoela dio. Zigorra etorriko dela uste du.
-
Fraideak herrian
Joxe Mari Agirre Gaztañaga (1928) Altzo
Apaizek beldur gehiago ematen zuten fraideek baino. Fraideekin broman ere ibiltzen ziren. Fraideak baserriz baserri ere ibiltzen ziren, eta frontoian ere bai pilotan. Gerran, Altzon egondako fraide bat edo bi hil zituzten. Fraide etxean hiru bat fraide egoten ziren, "hermano" bat edo bi, eta mutil gazteren bat estudiatzen. Ez zuten dirurik izaten, baina goserik ere ez.
-
Gerrako gizagabetasuna
Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo
Nafarrak Beasainen sartu zirenean, ikaragarriak egin zituzten jendearen aurka: semeari eginarazi zioten aita lurperatzeko zuloa; bere bistan hil zuten aita.
-
Hildakoak mendian
Mari Tere Areitioaurtena Bikandi (1930) Elias Euba Irakulis (1920) Amorebieta-Etxano
Elias ebakuatuta etxeratu zenean, mendian gizon bi topatu zituen hilda. Hiru fusil Belatxikietan gorde zituzten eta erabiltzen ikasi zuten. Ez zien dokumentaziorik begiratu eta damutu zaio harrezkero. Gerran hildakoak aipatzen dituzte.