Ekonomia gerraostean

  • Bitoriano ansa Errota itxita, eta estraperloko irina

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    13 senide ziren, eta jende asko etxean. Gerra ondorena gogorra izan zen. Andoainen errota prezintatu egin zuten. Estraperloko irina. Nafarroara joan zen anaia behin errotara, ingurukoak itxita zeudelako. Bidasoako trenean joan zen, Irundik Elizondo aldera. Garia ere ehotzen zuten.

  • Bitoriano ansa Babarruna entregatu beharra

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Gerra bukatu eta bi-hiru urtera hasi zen gosea. Babarruna eta artoa entregatu behar izaten zuten; batzuek erosi egin behar izaten zuten, entregatzeko. Arrautzak ere eraman behar zituzten. Babarruna saltzea ez zen libre.

  • Bitoriano ansa Kaletarrak baserrira, janari bila

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Kalean gose handiagoa pasa zuten. Txalekoarekin joaten ziren baserrira, babarrunez betetzeko, eta gabardina jarri gainetik.

  • Bitoriano ansa Ogia erostea ere ez zen libre

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    1952-1953 arte ogia erostea ere ez zen libre. Donostiara joaten zen lanera, 1949an. Errekarderak sal-erosketan ibiltzen ziren, eta ogia eramaten zuten trenean. Karabineroak agertuz gero, zakuak trenetik behera botatzen zituzten.

  • Bitoriano ansa Estraperlokoa zen ia dena

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Estraperloko olioa garesti zegoen. Nafarroatik harria ekartzen zuten kamioiek, eta harri tartean irina. Bizikletan joaten zen bera aurretik, guardia zibilik ote zen ikusteko.

  • Bitoriano ansa Oliorik ezean, esnegaina

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Oliorik ezean zer erabiltzen zuten janaria prestatzeko. Manteka, seboa eta esnegaina. Babarrunak esnegainarekin.

  • Bitoriano ansa Ogia egiten zuen etxean

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Ogia egiten zuten etxean, gerra ondorenean. Nola egiten zuen azaltzen du. Ur epelarekin legamia urtu, irina bota, masa egin, eta zapi batekin estaltzen zuen; harrotzen zenean, masa goxatu, forma eman eta labera. Ekonomikako labean egiten zuten.

  • Bitoriano ansa Behiak eta txekorrak

    Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

    Behi suitzarrak eta pinttoak zituzten, esne behiak. Arraza nahasketa zegoen. Txekorrak saldu egiten zituzten; aita ibiltzen zen horretan. Andoaingo hiltegira eramaten zituzten. Feriara ere joaten ziren, Hernanira. Tolosako feria. Oinez ibiltzen ziren. Kamioiak gasogenoarekin ibili ziren garai batean, gasolinarik ezean.

  • juanita garmendia Gerra ostean, janari gutxi eta eskasa

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    Gerra ostean, oso gutxi eta gaizki jaten zuten. Etxean ez zuten egiten ogia. Artoa entregatu behar izaten zuten eta nola-hala moldatzen ziren artoa beraientzat lortzeko.

  • juanita garmendia Estraperloan oinarrizko jakiak erosten

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    Estraperloan olioa, ogi beltza, azukrea... erosten zuten. Emakumeak ibiltzen ziren jenero hura saltzen isilka. Behin, bere postuan isuna ordaindu behar izan zuen platanoen prezioa kartelean jarri ez izanagatik.

  • Joxe Makazaga 8 urtera arte gosea ase ezinik

    Joxe Makazaga Arruabarrena (1935) Zarautz

    Gerra ostean gosea pasa zuen. Orduko anekdotak kontatzen ditu. Garai hartan morokila jaten zuten esnetan bustita; baina Joxek morokila huts-hutsik jaten zuen. Esnea egosi egiten zuten edan aurretik, eta Joxek esnegaina jaten zuen inor konturatu baino lehen.

  • Mariano Ziganda Goseak gerra amaieran

    Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

    Gosea. Cartagenan ere ogi gabe egon ziren. Madrilera heldu zirenean, ogi oso bat eman zioten eta dena jan zuen ekinaldi batean.

  • Florencio Erro Kontrabandoan

    Florencio Erro (1929) Erroibar

    Asko ibili zen kontrabandoan. 25 kiloko "paketak" Urepel aldean hartu eta Agoitz ondoko errepideraino eramaten zituzten. Nylona, puntillak, kobrea... Karabineroei eskupekoa eman ohi zieten.

  • Florencio Erro Gerra eta gose denbora

    Florencio Erro (1929) Erroibar

    Sei edo zazpi urte zituen gerra etorri zenean. Gerra denboran, adineko gizonak behartuta zeuden mugan guardia egitera. Gose denboran irina Urepeletik ekartzen zuten bizkarrean. Urepel Erroibartik bi ordu eta erdira dago.

  • Florencio Erro Kontrabandoaz berriro

    Florencio Erro (1929) Erroibar

    Hegoaldetik Frantziara zaldiak pasatzen zituzten. "Aretxiak", lau hilabete inguruko txahalak ekartzen zituzten handik hona.

  • Luis Iribarren Gerra eta gose denbora

    Luis Iribarren (1928) Erroibar

    Hiru urte zituen gerra sortu zenean. Aita ez zen gerrara joan. Beti izaten zen zerbait jateko. Jeneroa errekisatzen zuten, aretxeak (txahalak) ere bai.

  • Luis Iribarren Kontrabandoan puxka bat ibilia

    Luis Iribarren (1928) Erroibar

    Pixka bat ibili zen kontrabandoan baina gutxi. Ez daki zer egoten zen "paketen" barruan. "jornaliko" bat ematen zien eta aurrera. Karabineroekin aurkituz gero, bota paketak eta aurrera. Ez zuen langintza horretarako balio.

  • 1281 Garo-metan ezkutatzen zuten garia

    Juli Larrañaga Garate (1921) Mendaro

    Gerra garaian, garia entregatu behar izan zuten eta gero goseak ibili ziren, ez zeukatelako eurentzako lain. Deklaratu egin behar izaten zen zenbat gari hartzen zen, eta errekisatzera ere etortzen ziren. Horregatik, garo-metan ezkutatzen zuten garia. Behin, aitak ontzako urrea ezkutatu omen zuen belar-metan. Horren inguruko pasadizoa.

  • 1281 Garia entregatu behar; ogia errazionamenduan

    Juli Larrañaga Garate (1921) Mendaro

    Garia entregatu egin behar izaten zuten irin-fabrikara. Deklaratu egin behar izaten zuten zenbat gari hartzen zen etxean; eta, errekisatzera ere etortzen zirenez, beldurrez egoten ziren. Ogia errazionamenduan ematen zieten; gogor-gogorra izaten zen. Okinarekin gertatutako pasadizoa.

  • 1281 Ogi zuriaren gosez

    Juli Larrañaga Garate (1921) Mendaro

    Behin, Intxaustiko andreak estraperloko ogi bat eman zion. Asto-otarrean sartu zuen; baina enkargu bat egitera joan, eta ogi erdia falta zitzaiola konturatu zen. Lapurtu zuenak bera izan zela aitortu zion handik denbora batera.