Ekonomia gerraostean

• Aitaren jaiotetxea estraperlo etxea

  Maritxu Barrutia Totorikaguena (1920) Markina-Xemein

  Bere aitaren jaiotetxea Elgoibarko baserri bat da, baina baserrian bertan dago Mendaro, Markina eta Elgoibar banatzen dituen mugarria. Hori dela-eta, garai batean estraperlo asko izaten zen, kalean eros ezin zitezkeen hainbat gauza saltzen zituzten bertan.

• Gerraosteko gosea

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Gerraostean Sabanikan bizi ziren. Gose asko pasa zuten. "Gosezto" izeneko txakur bat gogoratzen du.

• Osaba falangistaren gerrako merituengatik, estankoa bereganatu

  Angelita Osoro Urresti (1953) Mutriku

  Gerra garaian, osaba Jose Luis (amaren anaia bakarrak) falangistekin joan zen bolondres gerrara. Castellonen hil zen eta Mutrikun hilobiratu zuten. Gerraostean, Erdiko kalean zegoen estankoa hartzeko gerrako merituak izatea derrigorrezkoa zenez, osabarekin gerran egondako goi-mailako eskatu zioten laguntza.

• Baserriko produktuengatik zergak ordaindu beharra

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Baserrian egiten zituzten produktuak ikuskatzera joaten zen guardia zibila eta zerga bat ordaindu behar izaten zuten. Sagardoari zerga jartzen zitzaion eta garia entregatu egin behar zen.

• Morokilak eta taloak

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Irinik ez zuten saltzen baina gerraostean, noizean behin norbait baserrian agertzen zen morokila egiteko irin bila, medikuak aginduta. Gosearen kontra morokila ona omen zen. Morokila eta taloa etxeko labean egiten zituzten.

• Errotarria eta irina

  Lorea Furundarena Kalzakorta (1926) Mutriku

  Gerra denboran, baserri bakoitzak landutako gariaren hainbesteko bat entregatu behar izaten zuen. Gerra etorri zenean, Lorearen etxekoek garia errotara eraman gabe zeukaten. Lorearen aitak eta senide batek Larroskain aldeko baserri batetik errotarria erosi eta Berrosasi baserrian (Lorearen amonaren jaiotetxean) egiten zuten irina. Garia eta artoa eramaten zuten hara.

• Auzoko errotak

  Jose Luis Arrieta Iparragirre (1933) Mutriku

  Isasi goikoa errotan, arto- eta gari-irina egiten zituzten. Errotaberri Behekoan, ostera, artoa ehotzen zuten. "Lakia": irinaren hainbesteko bat errotariari eman behar izaten zitzaien lanaren ordain moduan (anegako hiru kilo). Anega: 45 kilo. Estraperloa.

• Esnea angulekin ordaindu

  Karmele Kortajarena Bilbao (1930) Bilbo

  Makina bat angula jan zituen Karmelek umetan, jendeak ezin esnea diruz ordaindu, anguletan ordaintzen baitzuen.

• Errazionamendua eta estraperloa

  Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

  Errazionamenduan ogi-kuskur bat ematen zieten. Olioa ere ematen zieten hilabete guztirako, baina oso gutxi izaten zen. Horregatik, ezkutuan ekarri behar izaten zituzten beste jenero batzuk, estraperloan.

• Gerra sasoian ezkutuan errotara

  Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

  Omara (Kortezubira) ere joan izan dira irinetan gerra sasoian, karburoa eskuan. Bidean guardia zibilek harrapatuz gero, dena kentzen zieten edo isuna jarri. Bestela, herrian bertan eduki dituzte errotak.

• Errazionamendua eta estreperloa

  Mahai-ingurua Xemeinen () Markina-Xemein

  Juli izekoren etxean hazi zen eta taberna zutenez bertan banatzen zuten errazionamendua. Baserritarrak etxean zutenarekin konpontzen ziren; hala ere, estraperloa ere izaten zen.

• Baserriko jeneroa estregatu beharra

  Mahai-ingurua Xemeinen () Markina-Xemein

  Gerraostean baserriko jeneroa entregatu behar izaten zuten: indaba, artoa zein garia. Juanitak patata ere entregatzen zutela du gogoan. Baserri handiek gehiago entregatu behar izaten zuten.

• Gerra garaian aitita bi urtez Arjelen

  Pilartxu Etxabe Zubizarreta (1932) Carmen Muniategi Muniategi (1921) Gautegiz-Arteaga

  Gerra garaian, Pilartxuren amak ez zuen jakin bere aita non zegoen bi urtez. Arjelen egon zen. Bere ama Nabarnizekoa zan eta baserriko alaba zenez handik jaso zuen etxerako jatekoa, beharrizan askoko garaia izan zen-eta. Gerra garaia ondo gogoan dute Carmenek eta Pilarrek, Pilartxuk ez horrenbeste.

• Goserik ez, baina mizkinkeriarik ere ez

  Begoña Bilbao Aberasturi (1931) Bermeo

  Latza izan zen gerraostea. Ogirik ez zen egoten, taloa baino. Etxerako txerria hazten zen, baina neurtuta jaten zen. Ez zen erraza jana eskuratzea; goserik ez zegoen, baina gaur eguneko mizkinkeriarik ere ez.

• Etxeandin banatzen zuten errazionamendua

  Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

  1929-1941 arteko kinta guztiak joan ziren gerrara. Gerra sasoian herrian ez egon arren, gerraostea ezagutu zuen. Tabakoa, ogi beltza... errazionamenduan ematen zieten. Ibarrurin Etxeandin ematen zuten.

• Kupoa udaletxean entregatu beharra

  Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

  Ereiten zuen baserritarrak kupoa entregatu behar izaten zuen Ibarruriko udaletxera. Batez ere garia entregatzen zuten. Bertan batutakoa norentzat zen inork ez zekien. Ganaduarentzako pentsua ere errazionamenduan hartzen zen.

• Errotaria eta estraperloa

  Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

  Osinbaltzako errotaria Pedrin zen, bertako errentadorea zen. Eramandako jenerotik parte bat kenduz irabazten zuen dirua. Estraperloko sasoian dirua asko irabazteko aukera izan zuen.

• 25 urtera arte, goseak

  Fernando Kapanaga Gonzalez de Langarika (1933) Otxandio

  Etxean ez zen egoten jateko nahikorik, baina soldaduskan ondo jan zuela dio. Eibarren apopilo egon zenean, mahaira ateratakoa baino gehiago nahi bazenuen jan, aparte ordaindu behar izaten zen. Ezkondu zenean hasi zela nahikoa jaten dio Fernandok. Bilbotik-eta etortzen omen ziren Otxandiora etxerik etxe ibiltzen ziren eskekoak. Mekoletako errotara bidaltzen zuen amak irin bila. Behirik ez zuten, eta azunbre erdi esnerekin konpondu behar izaten ziren etxean.

• Legutiora errazionamenduko ogi bila

  Fernando Kapanaga Gonzalez de Langarika (1933) Otxandio

  Gabonetan ez zen egoten jateko ezer berezirik etxean. Baserrietan hobeto konpontzen ziren janarekin. Fernandok behiak batzen ezkondu eta gero ikasi zuen, emaztearen etxean. Aitaginarreba errementari zaharrari bere lanagatik eskuak gogortu egin zitzaizkion, eta behiak suhiak batu behar. Gerraostean Legutiora joaten zen errazionamenduko ogi soberakinak erostera, bertakoek ez zutelako jaten ogi hori.

• Errotan estraperloan

  Sebastian Ituarte Aranbarri (1938) Mutriku

  Estatuari urtero 100 kilo gari eman behar zitzaion eta urtean 3 hilabete ixtera derrigortuta zeuden. Orduan gauez ibiltzen ziren, estraperloan, kontadorea geldituta, baserritarrek garia landu eta ogia egin ahal izateko, orduan ogia baserrian egiten baitzen.