Ondasunen galera
-
Ebakuazioan ganaduak etxetik atera behar
Enrike Ardanza Odriozola (1928) Abadiño
Gerra sasoian, ganaduak atera zituzten etxetik aitak eta seme bik. Lehenengo Zornotzara eraman zituzten eta gero Sopuertara. Sopuertan esnea saltzen zieten soldaduei, askotan urarekin nahastuta.
-
Emakume abertzaleei ilea mozten zieten
Edurne Astigarraga Landaluze (1927) Paul Astigarraga Landaluze (1925) Abadiño
Gerra garaian abertzaleen ondasunak errekisatu egiten zituzten eta "Círculo carlista" Angulo abertzalearen txaletean jarri zuten. Anastasioren emaztearen izebari ilea zerora moztu omen zioten bertan, emakume abertzale baten etxean lanean jardun zuelako. Edurnek kontatzen du bere bi ahizpa ere ilea mozteko eraman zituztela, baina azkenean libratu egin ziren.
-
Emakume batzuei ilea moztu
Joxe Malbadi Olano (1921) Albiztur
Nazionalista bati etxea kendu zioten, kontrakoak agintzen jarri zirenean. Emakume batzuei ilea moztu zieten eta orduan ikara pasa zuten. Hura zigor handia izaten zen.
-
Gerra lehenengo egunak Alegian
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Gerra garaian izan ziren arpilatzeak (sakeoak) eta hilketak. Nazionalak sartu zirenean, bandoa jo zuten zera esanez, 48 ordutan itzultzen ez zirenen etxeak konfiskatu egingo zituztela. Alegian, bonbak bota zituzten gerra hasieran.
-
Lapurretak gerra garaian
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Nazionalistek pasa zuten okerren gerra ondoren. Izebak denda txiki bat zeukan; eta, ihes egin ondoren itzuli zenean, dena lapurtu ziotela ikusi zuen. Hala ere, isilik mantendu behar izan zuen. Kutxan zeukan dirua ere lapurtu omen zioten.
-
Venezuelara jende asko joan zen Zornotzatik
Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano
Zornotza erre zutenean, zornotzar askok alde egin zuten herritik. Bilbo edo inguruko herrietara joan ziren asko. Venezuelara ere jende asko joan zen. Baserritar batzuek euren baserriak berreskuratu zituzten itzuli zirenean, baina beste batzuei baserriak kendu zizkieten.
-
Gerraren ondorenean, tuberkulosia
Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano
Etxearekin batera, negozioa ere erre zitzaion familia bati. Familia horrek tuberkulosiaren izurria ere jasan zuen geroxeago. Tuberkulosi izurri larria izan zen orduan.
-
Orue baserria; taberna-ostatua izan zuen
Tere Irazola Etxebarri (1926) Amorebieta-Etxano
Pasiotarren komentua dagoen tokian, Orue izeneko etxea zegoen, bere amaren jaiotetxea; eta, gerra denboran, apurtu egin zuten. Gerraostean, familia luzaroan egon zen txabola batean. Komentua egiten ziharduten langile giputzak Tereren taberna-ostatuan zeuden ostatu hartuta. Autobideak kendu zion taberna Tereri.
-
Hiru behi eta astakumea kendu zizkietan hil eta jateko
Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano
Soldaduek hiru behi eta astakumea kendu zizkien Bilbon. Kendutakoa berreskuratzen joan zenean astakumea hilda zegoela ikusi zuen, jateko hil zuten.
-
Gerran etxea utzi behar
Txaro Barrena Larruzea (1931) Amorebieta-Etxano
Gerra Zibila Bilbon bizi izan zuen. Etxetik alde egitea egokitu zitzaien, eta Santanderreranzko bidea hartu zuten. Etxera bueltatu zirenean, teilatua zulatuta zutela-eta, beste etxe batera joan behar izan zuten konpondu arte.
-
Gerran etxea utzi behar
Santi Villareal Barrena (1935) Amorebieta-Etxano
Santiren ama gerra denbora hil zen. Turtziotik Santander aldera joan ziren ebakuatuta eta bueltan ez zieten etxera sartzen utzi eta osaba baten etxean egon ziren. 1944an erosi zuen aitak Derteano "Dertia" baserria. Lemoako eskolara joan zen aitak harrobian lan egiten zuen bitartean bera han egon zelako osabarenean.
-
Milizianoek etxetik atera eta ganaduak ostu
Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano
Gerratik itzuli zirenean, etxea apurtuta eta hutsik topatu zuten. Milizianoak izan ziren etxetik atera zituztenak. Agertu ziren egunean, ahuntzak zaintzen egon zen Teresa eta ahuntzak hil zizkiotela gogoratzen du. Etxeko ganaduak ere kendu zizkieten.
-
Gerran dena galdu arren aurrera egin
Juan Iturriondobeitia Larruzea (1929) Amorebieta-Etxano
Gerraostean etxean zuten dena kendu zien, hormak baino ez zizkietela utzi dio eta aitaren erloju bat ere ateratzea lortu zuten. Gerora amak lan asko egin zuen eta ondo bizitzea lortu zuten.
-
Gerra garaian, baserrian
Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain
Gerra garaia. Baserrian oiloak eta txekorrak kentzen zizkieten. Ezkutalekua egin zuten. Lehengusua baserrian izan zuten; makinista zen. Kalera enkargutara joaten zen bera, trenbidetik. Gerra garaian artean goserik ez zen.
-
Labordenean lanean
Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain
Labordenean 16 urterekin hasi zen, eta 52 urte egin zituen. Espoletak egiten zituzten, granadentzat. Egunean 8.000 egiten ziren. Gerra garaiko kontuak. Kamioiak errekisatu zituzten, Bilbora eramateko. Labordeneko ezkutalekua.
-
Soldaduei nork esango ezetz?
Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain
Etxean, soldaduak izan zirenean, beldurra izan zuten hasieran. Nork esango ezetz haiei? Beste etxe batzuetan ere izan ziren soldaduak; eta, haietako batzuetan, lapurreta handiak egin zituzten. Inork ez zien aurre egin haiei, errespetua jartzen baitzuten.
-
Gerra: lapurretak hutsik geratutako etxeetan
Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain
Lapurretak etxeetan: altzariak eramaten zituzten, kamioietan. Batek eskuetan argazki bat zuen, senarra agertzen zen, eta eskatu egin zion. Fusilamenduak. Oker asko egin zituzten Andoainen.
-
Bueltan, altzaririk ez: errekisatuta
Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain
Irunera eta handik Donostiara. Handik tranbian, aitonaren etxera: Karrikara. Altzariak kendu egin zizkieten; bizilagunak hainbat gauza gorde zizkien. Harreman ona zuten bizilagunarekin. Donostiako osabak errenta ordaintzen jarraitu zuen urtebetean, baina etxean beste familia bat sartu zuten nagusiek.
-
Andoaina itzuli eta etxea hustuta topatu
Ramon Huizi Zuñiga (1931) Andoain
Gerra garaian batetik bestera ibili ziren, eta hizkuntzekin nahasketa handia izan zuen. 8 urte zituela itzuli ziren Andoaina; aitonarekin bizitzera joan ziren orduan, beraien etxean zegoen dena lapurtu egin baitzieten. Gerora ikusitakoarekin, konturatu ziren bizilagunak izan zirela lapurrak.
-
Komuna ez eramateagatik ordaindu egin behar
Migel Irazusta Larrea (1930) Andoain
"Bar Ignacio" taberna jarri zuten gurasoek Andoainen. Eta, gerora, batzoki bihurtu zuten. Batzokia nolakoa zen gogoan du. Gerra garaian, batzokia hustera etorri ziren soldadu batzuk; eta, komuna eraman ez zezaten, gurasoek ordaindu egin behar izan zuten.