Gerraren eragina

• Euskara ezin zela ikasi esaten zieten mojek

  Kontxita Beitia Oiarbide (1940) Donostia

  Kontxitak euskara ia ahaztu zuen. Eskolan, euskara dialektu bat zela eta gramatikarik ez zeukaez ezin zela ikasi esaten zieten mojek.

• Karlista etxean ezkutatu zutenekoa

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Tropak sartu zirenekoa gogoratzen du. Egun hartan karlista bat etorri zen beren etxera, gordetzeko eskatzen. Lasto pila artean ezkutatu zuten, eta harengatik galdezka etorri zirenek ez zuten harrapatu.

• Gerrako "abanzea" Oleta auzoan

  Pedro Karetxe Urrejola (1930) Aramaio

  "Abanzea" etorri aurretik, Oletako etxeetan miliziano gipuzkoarrak egon ziren. Kurtzeta gainean tiroketa gogorrak izan ziren. Oletako etxe asko suntsitu zituzten bonbardaketetan. Egun haietan berak ikusitakoak azaltzen ditu.

• Urberuaga bainuetxean monagilo

  Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

  Gerra etorri aurretik Aspiltzako eskolara joaten zen. Urberuagan kapilla zegoen eta uda partean jende asko joaten zen bertako bainuetxera. Monagilo lanetan aritzen zen bertan Luisito.

• Gerra garaian etxekoen berririk gabe

  Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

  Bere hiru arreba gerra garaian kanpoan egon ziren: bi neskame zeuden Ondarroan eta beste bat Frantziara joan zen. Zazpi hilabetez beraien berririk izan gabe egon ziren. Beraien auzoko bat bonba batek hil zutela justu-justu jakin zuten. Etxeko denak, baina batez ere gurasoak oso arduratuta egon ziren.

• Soldaduak Urberuagako bainuetxean

  Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

  Gerra hasi zenean, Urberuagako bainuetxea martxan zegoen, baina gerora ez. Soldadu asko egoten zen bertan: lehenengo euskaldunak eta gero nazionalak zein alemaniarrak.

• Gernikako bonbardaketako pilotuak Urberuagan

  Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

  Gernikako bonbardaketako abioiak bertatik ikusi zituzten eta bonba-hotsak ere entzuten zituzten. Gasteizera bonben bila zelan joaten ziren ikus zezaketen. Gernikako pilotuak bertan egon ziren gero, Urberuagan eta baita beraien etxean ere.

• Soldaduek nahi beste jateko zuten, gosea gero etorri zen

  Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

  Gerra garaian, Etxebarriko gudari bat eskean joan zen beraien etxean eta bere amak oilarra eman zion. Gudariek ez ei zutela goserik izan dio. Milizianoek ere nahi beste jateko omen zuten. Ganaduari ere haien jatekoa ematen zieten. Gosea gero etorri zen.

• Gerrak suntsitutakoak

  Pedro Iriondo Azpiri (1925) Markina-Xemein

  Bizkaiko hainbat herri apurtu zituzten gerran. Bilbo babesteko eraiki zuten burdinazko gerrikoa zen gutxien erasotu zutena. Bilbon ere bazeuden markinarrak. Etxaniz kapitainari Larruskaingo baserria erre zioten, aginpide asko zuen Etxanizek. Etxe bi erre zituzten.

• Tropak ez ziren Ermuan gelditu

  Martzel Garitagoitia Arriaga (1922) Mallabia

  Ermuko baserrikoek ihes egin zuten. Erreketeak; gorriak. Tropak pasatu eta berehala itzuli ziren.

• Umeetan zituzten hizkuntza erabilerak

  Anjel Akizu Gaztañaga (1949) Koldo Zubizarreta Lasagabaster (1949) Aretxabaleta

  Frankismoa dela eta, beraiek gaztetan gaztelania asko erabiltzen zuten. Eskolatik irtendakoan, aldiz, euskaraz. Anekdotak ere badituzte.

• Soldaduak behi eta esneekin gelditzen ziren

  Fortuna Bediaga Solaegi (1919) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian etxe bat zaintzeko eskatu zioten. Milizianoak heldu zirenean, behia hartu nahi izan zuten eta Fortunak aurre egin zien. Esne guztia hartu zuten. Ihes egin zuen Fortunak, beste batzuekin batera.

• Durangotik Bernagoitira gerra garaian

  Fortuna Bediaga Solaegi (1919) Amorebieta-Etxano

  Gerran, hainbat jende Bernagoitian geratu zen. Durangotik ihes egiten zuen jendea ere bertan geratzen hasi zen, bi fronteren artean. Behiak, txahalak, idiak, artoa... kendu zizkieten askori.

• Gerrako bizipenak fronteen artean

  Margari Arrue Amunarraiz (1923) Hernani

  Gerra zer zen galdetzen zuten gerra hasieran. Suak hartuta zebilen kotxe gorri baten azalpena ematen zien aitak. Trintxerak Igartza gainean zeuden. "Pakun" soinua egiten zuten tiroek. Leihoak artilezko koltxoiekin itxi zituzten eta lurrean lo egiten zuten.

• Gerra garaian, familiakoak eta nazionalak etxean

  Mari Karmen Lekerika Libano (1925) Mercedes Lekerika Libano (1928) Leioa

  Gerra garaian hogei lagun hartu zituzten etxean, familiakoak. Orduko bizipenak kontatzen ditu. Nazionalak sartu zitzaizkien etxean.

• "Cara al sol" abestu behar ogi biguna lortzeko

  Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa

  Etxeko leihotik ikusi zituen erreketeak Ondarroara heltzen. Herrian, jatekoa egiten zuten tokira joaten ziren lapikoekin soberakinen bila. Falangistek ireki zuten jantokian "Cara al sol" abestu behar zuten mahai gainean umeek ogi biguna lortzeko.

• Goseagatik lapurretan egin behar

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Goseak zeudela eta oiloak lapurtzera joaten ziren, baita ortuetatik azak ere.

• Soldaduek baserriko sabaian lo egiten zuten

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Soldaduek sabaian lo egiten zuten. Koltxoiak lasto lehorrarekin betetzen zituzten eta mantekin berotzen ziren. Baserrian ez zen tiroketarik egon.

• Soldaduak baserrian II

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Behin, soldadu errioxar batek txanpiñoiak batu zituen eta sukaldean zebilen bitartean, kapitaina heldu zen eta zartagina botazion, perretxiko hoiekin hilko ote zen beldurrez.

• Gerra garaia Orion

  Patxi Oliden Gonzalez de Txabarri (1923) Orio

  Gerran, Orion nazionalak irailaren 13an sartu ziren. Beraiek Aginagan egon ziren hiru egunez, tropak pasa bitartean. Ondoren frontea Bizkairantz joan zen. Hondatuta geratu zen zubi bat nola konpondu zuten kontatzen du.