Borroka

• Frentean postari izanda ikusi zuen lehenengo hildakoa

  Julian Uranga Ugarte (1911) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian, frenteetan postari moduan ibili zen. Orozkora, Morgara... joaten zen. Lehenengo hildakoa Legution ("Villareal") ikusi zuen, hegazkin baten tiroek hilda.

• Ibarkurutzea nolakoa zen I

  Kontxa Laspiur Zabala (1924) Eibar

  Gerra aurretik Ibarkurutzea nolakoa den kontatzen du. Alondiga zegoen gaur egun Banco Gipuzcoano dagoen eraikinean. Gerra garaian eraikina obretan zegoenez hura izan zen zonaldeko babeslekua. Baltraneko dendan panpinak saltzen zituzten, Franconeko oihal-denda bat ere bazegoen... Rialto zinema geroago egin zen

• Hegazkinak Elorrio bonbardatzen

  Iñaki Gallastegi Gorroño (1928) Elorrio

  Lehenengo bonba plazatik 100 metrora jausi zen. Geroago, egun batean bi bonbardaketa egon ziren: bata goizean eta bestea arratsaldean. Hainbat hildako izan zen. Fonda la Paz txikituta geratu zen.

• Bonbardaketak Gazetan, Elorrion eta Durangon

  Felisa Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1927) Frantziska Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1929) Elorrio

  Euren etxe ondoan erori zen bonba bat. Pertsona bat hil zuen. "Abioi Baltza"k bonbardatzen zuen. Berrion antiaereoak. Abioiak zetozenean, babeslekura joaten ziren.

• Arrisku handiko lekuan gerra denboran

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Elorrioko bonbardaketa. Igurixara joan ziren baserri batera. Gero jakin zuten leku txarrenean egon zirela. Hegazkinak zetozenean, kanpandorrean ezkutatzen ziren. Beldur handia pasatzen zuten.

• Bonbardaketak Elorrion

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Elorrioko etxe asko apurtu zituzten bonbardaketek. Lehena, jabe nazionalista batek zuen etxe dotore bat izan zen. Gero, "Fonda de la Paz" eta beste hainbat.

• Tropak plazan formatuta

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Elizaren arkupetik jotzen zuten diana. Tropak plazan formatu eta mendira joaten ziren. Orduan ikasi zuen "Eusko Gudariak" kantua, baina ez zitzaien burutik pasatu ere egin frankistak sartu zirenean kantatzerik.

• Bonbardaketak Sorabillan

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Sorabilla auzoak dezente nozitu zituen gerraren ondorioak. Eguzkitza baserriko morroia bonbardaketa baten ondorioz erail zuten.

• Osaba Terueleko frontean eraila

  Ramon Ansorregi Juaristi (1940) Mutriku

  Osaba bat Terueleko frontean hil zuten, bala batek eztarrian jota. Zortzi anai ziren eta gazteenak joan behar izan zuten gerrara.

• Abioi batek metrailatu zuen Patxi

  Patxi Elejalde Plazaola (1930) Aramaio

  Hainbat egunetan egon zen frontea Aramaion: Elorrio aldera, gudariak; eta, Aretxabaletara aldera, nazionalak. Gatzagara ihes egin zutenerako, ganaduak galduta zituzten. Txerria bakarrik geratu zen etxean, eta bera tiroz hil zuten, txerritegian zegoela. Ahuntzak zaintzen zegoela, abioi batetik metrailatu zuten Patxi, baina ez zuten asmatu jotzerakoan.

• Hildakoak eta kalteak herrian

  Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

  Eibar aldean nazionalak egon ziren sasoi batean eta gorriak herrian. Sasoi hartan, hegazkinak heltzen ziren Markinara eta bonbak botatzen zituzten. Hildakoak egon ziren eta kalte handiak herrian. Amak aititaren baserrira joan behar izaten zuen laguntzera eta Laurentzi bakarrik geratzen zen kalean, goizaldera arte askotan.

• Don Rafaelen etxeko babeslekua

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Hegazkinak agertzen zirenean, Beko Plazan dagoen harrizko etxe batean (Don Rafaelen etxea) zegoen babeslekura joaten ziren. Komentuko mojek kanpaiak jotzen zituzten hegazkinak hurbiltzen zirenean.

• Soldaduak baserrian

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Aitak ihes egin zuenean, ama baserrian gelditu zen aitonarekin, Jose Mirenarekin eta beste gizon batekin. Soldaduak baserrian agertzen ziren. Soldadu batzuk gogoratzen ditu: zumaiar bat, nafar bat, murtziar eta katalan bat... Soldaduak kartzelan ere egoten ziren eta baserritik janaria eramaten zuten.

• Soldaduek telefonoz ematen zituzten abisuak

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Baserrian egoten ziren soldatuak fusilak bakarrik zituzten eta lubaki modukoak eraikitzen zituzten itsasoa eta itsasontziak kontrolatzeko. Telefonoa ere bazuten.

• Kanoiak baserri gainetik

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Etxean osabari entzuten zion gerra garaian kanoiak nola ibiltzen ziren baserri gainetik, Alkoleatik (Mutriku) Liorrera (Ondarroara). Etxe inguruan bonba bat jausi zen baina ez zen lehertu.

• Soldaduak berdez jantzita

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Gerra bukatu arte egon ziren soldaduak baserrian. Soldadu horiek, gero mugan ibili ziren makiak bilatzen. Kaki koloreko jantziak eta txapelak berdeak erabiltzen zituzten.

• Soldaduak baserrian I

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Gerra garaian baserrian zeuden soldaduek balak erabiltzen zituzten. Berangoko soldadu bat gogoratzen du, neguan putzu batean bainatu eta elurretan bueltak ematen zituena. Gerraostean, mendian tratutan ibiltzen zen eta hil egin zen.

• Bonbaz zamatutako hegazkinak Bedaioko zeruan

  Martin Balerdi Gorostegi (1924) Tolosa

  Bonbardatzera zihoazen hiru abioi ikusi zituen Martinek. Beasain, Tolosa eta Hernanin bota omen zituzten bonbak. Beldur handia pasatzen zuten, eta behi-asken azpian-eta ezkutatzen ziren.

• Beasaingo alkateak ehiztariak guardian jarri zituen gerra garaian

  Jose Zufiaurre Goia (1934) Beasain

  Aita 1905ean jaiotakoa zen. Gerra Zibila hasi zenean, Beasainen sozialistak zeuden Udalean. Víctor Bernedo zegoen alkate. Udalak ehiztariei deitu zien eta guardia egiten jarri zituen ospitalean eta eliz atarian. Beasainen kanpotik etorritako langile asko zeuden, eta tartean sozialista asko. Altsasun Francoren tropek zer egin zuten ikusi ondoren, ikaratu eta ihes egin zuten. Aitak eta beste beasaindar batzuek gerratik ihesi egin zuten ibilbidea azaltzen du. "Subille".

• Gudariei Bilbo defendatzera joateko dei egin zitzaien

  Jose Zufiaurre Goia (1934) Beasain

  Eusko Jaurlaritzak gudariei egindako deia; Bilbo defendatzera joateko eskaera. Beasaindik ihes egindako batzuek Bilborako bidea hartu zuten. Gosea. Bilbo erori zenean, Urduñako kartzelara eraman zuten. Bitartean, ama-umeak Zerainera joan ziren bizi izatera. Ama Zeraindik Bernedoren lantegira joaten zen egunero bizikletan. Guardia Zibilek salbokonduktoa eman zioten.