Borroka

  • Akilina Lasa Bonbak zauritutako lagunak

    Akilina Lasa Arbelaitz (1920) Irun

    Tropak Endarlazatik sartu ziren Irunera, oinez. Tankeak. Soldadu nafarrak. Cara al Sol. Aireplanoak bonba bota zuen, eta hiru lagun zauritu zituen. Beldurra.

  • Akilina Lasa Irun erre zutenekoa

    Akilina Lasa Arbelaitz (1920) Irun

    Asturiarrek erre ei zuten Irun, nazionalak sartu aurretik. Sua eta kea. Tratua saltzera ezin joan. Oraingo gazteei ondo etorriko litzaieke gerra zer den jakitea.

  • Maritxu Arbelaitz Irun sutan

    Maritxu Arbelaitz Arruabarrena (1926) Irun

    Irun sutan ikusi zuenekoa gogoan du. Iruna jateko bila joaten ziren beraiek.

  • Inazi Oruezabal Erreketeak baserrian

    Iñaxi Oruezabal Martiarena (1924) Irun

    Gerra hasi zenean, mendian zegoen, baserri batean neskame. Tximista baserrian zeuden gorriak, eta bere baserrian zuriak. Zaurituak hara eramaten zituzten. Erreketeak. Borrokak.

  • Inazi Oruezabal Gerrako kontuak; Irun sutan

    Iñaxi Oruezabal Martiarena (1924) Irun

    Tximista baserritik tiroka. Ez ziren inora joan. Behientzako jan bila ateratzen ziren arratsean. Irun sutan ikusi zuen. Txapelgorriak sartu zirenean joan zen. Ogi bila Oiartzunera joaten ziren. Endarlatzara joaten ziren errotara, besteak itxita zeudelako. Gerraostean, taloak.

  • Enkarna Alzaga Leihoetan koltxoiak jarrita

    Enkarna Altzaga Iturriza (1920) Irun

    Ez ziren baserritik joan, gerra hasi zenean. Umeak Frantziara bidaltzeko aholkatzen zioten amari, baina osaba kontra agertu zen. Bi suren tartean egon ziren. Koltxoiak jarri zituzten leihoetan, eta gurdiaren azpian sartzen ziren.

  • Enkarna Alzaga Pinu baten gainera igo zen mutila

    Enkarna Altzaga Iturriza (1920) Irun

    Zubeltzu hartu zutenekoa. Hildako dezente egon zen. Mutil bat pinu baten gainera igota egon zen hiru egunez, eta ilunabar batean etxera joan zitzaien. Iruñekoa zen.

  • Benita Lauzirika Soldaduak baserrietara I: gosetuta

    Benita Lauzirika Lauzirika (1931) Amoroto

    Gernikako bonbardaketaren aurretik frontea Berriatuan egon zen. Bi aldeetako soldaduak joaten ziren baserrietara. Gose izaten ziren. Amak indaba platerkada jartzen zien, ze aldetakoak ziren begiratu gabe, eta gustura jaten zuten. Etxekoek indaba hondarrak jaten zituzten, ura gehitu eta zopak eginda. Soldaduak konfiantza gero eta handiagoa hartzen joan ziren eta gero eta sarriago joaten zitzaizkien.

  • Benita Lauzirika Soldaduak baserrietara II: zorriz beteta

    Benita Lauzirika Lauzirika (1931) Amoroto

    Gerra sasoian baserrira joaten zitzaizkien soldaduek gero eta konfiantza handiagoa hartu zuten eta, azkenean, arropak garbitzeko ere eskatu zioten amari. Arropak zorriz beteta zituzten. Auzokoek putzuan garbitzen zituzten arropak eta ama ez zen ausartu soldaduen arropak han garbitzen, zorriak uretan bizirik geratuko zirelako. Horregatik, lixiba egin zuen soldaduen arropak garbitzeko. Lixiba nola egiten zuten.

  • Susana Anitua Ama onik etorri zen Gernikatik bonbardaketa egunean

    Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

    Gerraren hasiera. Tropak San Migel aldetik sartu ziren. Gernika bonbardatu zuteneko oroitzapenak. Neba eta biak belarra ebakitzen zeuden. Euren baserria altu dagoenez, hegazkinak gertutik ikusten zituzten. Jendeari erasotzen zietenez, arbolapean gorde ziren. Ama Gernikan zegoen, baina onik itzuli zen.

  • Susana Anitua Elorrioko bikote bat euren etxean ezkutatuta

    Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

    Amak Elorrioko senar-emazte batzuekin harremana zuen, haien maizterrak izan zirelako. Gerra sasoian euren baserrian egon ziren ezkutatuta, alaba Jaurlaritzako arduradun batekin ezkonduta zegoelako. Hegazkinak zetozenean, denak ezkutatzera joaten ziren eta emaztea pianoa jotzen geratzen zen.

  • Susana Anitua Hiru neba gerran

    Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

    Hiru neba ibili ziren gerran: nagusiena milizianoekin, bigarrena txofer lanetan Jaurlaritzan eta gazteena falangistek eraman zuten, 18 urte bete gabe. Hanka-orpoa hondatuta baimenarekin etorri zen etxera. Sendatu zenean, ez zuen frontera itzuli nahi. Suertez, gerra bukatu zen bien bitartean. Aulestin baziren frontera ez joatearren ezkutatutako mutilak ere.

  • Susana Anitua Senarra sei urtez soldadu

    Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

    Gerrateak interes handiegirik ez jartzeko adinean harrapatu zuela bera dio. Senarrak, berriz, sei urte egin zituen gerran eta, horren ostean egin zuen banderaren zina. Hasieran nazionalistekin joan zen, baina harrapatu egin zuten eta gero frankistekin ibili zen. Eibarrera bizikletan joaten zen, han neskame zegoen arrebarengana.

  • Jon Ander Zurikarai Hoditerian babestu hegazkinen bonbetatik

    Jon Ander Zurikarai Atxa-Orbea (1933) Zaldibar

    Errepublika garaian jaio ziren askok daukate izena euskaraz. Hala ere, gerra sasoian gauzak asko aldatu ziren. Aita, esaterako, trintxerak egiten ibili zen Galdaramiñon. Ama eta seme-alabak, ostera, bide azpiko hoditerian ezkutatzen ziren hegazkinen bonbetatik babesteko. Ihesi zihoan Eibarko jendea hartu behar izaten zuten baserrietan.

  • Bonbardaketaren abisua adarra jota; karobia babesleku

    Aulesti

    Inguruan bazeuden karobiak. Beraien etxean "kaleroa" zegoen, biribila eta estuagoa. Gernikako bonbardaketaren egunean babesleku gisa erabili zuten. 5 urte besterik ez zituen arren, gogoan du amama zumitzezko aulkian nola eraman zuten. Herriko batek ematen zuen bonbardaketaren abisua, adarra jota: "gau-adarra".

  • Elisa uriarte Gerra garaian Lekeitio aldera ihesi

    Elisa Uriarte Elordi (1935) Ondarroa

    Bi urte zituen gerra sasoian. Berak ez du oroitzapenik, baina tiroak botatzen zituztenei "kakati!" deiadar egiten omen zien, etxe atarira irtenda. Etxekoek ganaduen jatekoa gauez prestatzen zutela ere entzun izan du. Azkenean, alde egitea erabaki zuten. Trasteak astoan hartu eta Lekeitio aldeko baserri batera joan ziren.

  • Bonbak Ondarroan

    Arrantza Ondarroan 3 () Ondarroa

    Gorriek Ondarroara bonbak botatzen zituztela oroitzen dute. Aita gerrara joan zen ama haurdun zela. Umea jaio eta urte bat eta erdi zuela itzuli zen aita, baina ez zuen umea ezagutu, hil egin zelako. Ama arraina saltzen hasi zen.

  • Julen Madariaga Bilbo bonbardatzean babeslekura gordetzera

    Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

    'Cafe Iruña'ren gainean jaio eta bizi zen Julen. Bi neskame izaten zituzten; euskaldunak, umeak euskaraz ikas zezaten. Bilbon ziren gerra denboran. Gogoan du bonbardaketa eguna. Indabak jaten ari ziren. Hegazkinen hotsa entzutean Albiako babeslekura joan ziren. Arana Goiriren etxearen eta Justizia Jauregiaren ondoan zegoen. Abokatu kideek esan izan diote: "Begira Julen, predestinatua hengoen".

  • Migel Gurrutxaga Fusilamenduak Urrestillan

    Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia

    Azpeitiko parrokoak ez zuen bertan inor hiltzen uzten. Baina Urrestillan faxista bat zegoen apaiz eta, horregatik, bertara eramaten zuten jendea fusilatzera. Bonbak botatzen zituztenean, ukuiluan babesten ziren. Bidania gainean bota zituzten bonbak. Soldaduak Beasaindik sartu ziren, Mandubitik.

  • 1634 Loiolara bonbak botatzen zituzten

    Inazio Albizuri Etxaniz (1928) Azpeitia

    Zazpi urte zituen gerra denboran. Loiolara bonbak botatzen zituzten, eta beldurrez baserrian egon ziren. Mendira, lehengusuen etxera joanda ere egon ziren. Txapel gorrien tropak pasatu zirela gogoratzen du. Soldadu asko pasatu omen zen; 4.000 mutil inguru.