Borroka

• Errepublika garaia; Gerra Zibila

  Timoteo Zuazua Urrutia (1922) Aretxabaleta

  Errepublikaren aldarrikapenaren inguruko gogoetak; Alfonso XIII. Niceto Alcalá Zamora Aretxabaletara etorri zeneko kontuak. Gerra, politika kontuak. Euskadiko gobernua. Gerra Zibila Aretxabaletan. Baserri inguruan frontea egon zenean, erreketeak izan zituzten inguruan.

• Frentean postari izanda ikusi zuen lehenengo hildakoa

  Julian Uranga Ugarte (1911) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian, frenteetan postari moduan ibili zen. Orozkora, Morgara... joaten zen. Lehenengo hildakoa Legution ("Villareal") ikusi zuen, hegazkin baten tiroek hilda.

• Bonbardaketaren abisua adarra jota; karobia babesleku

  Jose Bollar Gabiola (1931) Aulesti

  Inguruan bazeuden karobiak. Beraien etxean "kaleroa" zegoen, biribila eta estuagoa. Gernikako bonbardaketaren egunean babesleku gisa erabili zuten. 5 urte besterik ez zituen arren, gogoan du amama zumitzezko aulkian nola eraman zuten. Herriko batek ematen zuen bonbardaketaren abisua, adarra jota: "gau-adarra".

• Bonbak zauritutako lagunak

  Akilina Lasa Arbelaitz (1920) Irun

  Tropak Endarlazatik sartu ziren Irunera, oinez. Tankeak. Soldadu nafarrak. Cara al Sol. Aireplanoak bonba bota zuen, eta hiru lagun zauritu zituen. Beldurra.

• Irun erre zutenekoa

  Akilina Lasa Arbelaitz (1920) Irun

  Asturiarrek erre ei zuten Irun, nazionalak sartu aurretik. Sua eta kea. Tratua saltzera ezin joan. Oraingo gazteei ondo etorriko litzaieke gerra zer den jakitea.

• Irun sutan

  Maritxu Arbelaitz Arruabarrena (1926) Irun

  Irun sutan ikusi zuenekoa gogoan du. Iruna jateko bila joaten ziren beraiek.

• Erreketeak baserrian

  Iñaxi Oruezabal Martiarena (1924) Irun

  Gerra hasi zenean, mendian zegoen, baserri batean neskame. Tximista baserrian zeuden gorriak, eta bere baserrian zuriak. Zaurituak hara eramaten zituzten. Erreketeak. Borrokak.

• Gerrako kontuak; Irun sutan

  Iñaxi Oruezabal Martiarena (1924) Irun

  Tximista baserritik tiroka. Ez ziren inora joan. Behientzako jan bila ateratzen ziren arratsean. Irun sutan ikusi zuen. Txapelgorriak sartu zirenean joan zen. Ogi bila Oiartzunera joaten ziren. Endarlatzara joaten ziren errotara, besteak itxita zeudelako. Gerraostean, taloak.

• Leihoetan koltxoiak jarrita

  Enkarna Altzaga Iturriza (1920) Irun

  Ez ziren baserritik joan, gerra hasi zenean. Umeak Frantziara bidaltzeko aholkatzen zioten amari, baina osaba kontra agertu zen. Bi suren tartean egon ziren. Koltxoiak jarri zituzten leihoetan, eta gurdiaren azpian sartzen ziren.

• Pinu baten gainera igo zen mutila

  Enkarna Altzaga Iturriza (1920) Irun

  Zubeltzu hartu zutenekoa. Hildako dezente egon zen. Mutil bat pinu baten gainera igota egon zen hiru egunez, eta ilunabar batean etxera joan zitzaien. Iruñekoa zen.

• Soldaduak baserrietara I: gosetuta

  Benita Lauzirika Lauzirika (1931) Amoroto

  Gernikako bonbardaketaren aurretik frontea Berriatuan egon zen. Bi aldeetako soldaduak joaten ziren baserrietara. Gose izaten ziren. Amak indaba platerkada jartzen zien, ze aldetakoak ziren begiratu gabe, eta gustura jaten zuten. Etxekoek indaba hondarrak jaten zituzten, ura gehitu eta zopak eginda. Soldaduak konfiantza gero eta handiagoa hartzen joan ziren eta gero eta sarriago joaten zitzaizkien.

• Soldaduak baserrietara II: zorriz beteta

  Benita Lauzirika Lauzirika (1931) Amoroto

  Gerra sasoian baserrira joaten zitzaizkien soldaduek gero eta konfiantza handiagoa hartu zuten eta, azkenean, arropak garbitzeko ere eskatu zioten amari. Arropak zorriz beteta zituzten. Auzokoek putzuan garbitzen zituzten arropak eta ama ez zen ausartu soldaduen arropak han garbitzen, zorriak uretan bizirik geratuko zirelako. Horregatik, lixiba egin zuen soldaduen arropak garbitzeko. Lixiba nola egiten zuten.

• Ama onik etorri zen Gernikatik bonbardaketa egunean

  Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

  Gerraren hasiera. Tropak San Migel aldetik sartu ziren. Gernika bonbardatu zuteneko oroitzapenak. Neba eta biak belarra ebakitzen zeuden. Euren baserria altu dagoenez, hegazkinak gertutik ikusten zituzten. Jendeari erasotzen zietenez, arbolapean gorde ziren. Ama Gernikan zegoen, baina onik itzuli zen.

• Elorrioko bikote bat euren etxean ezkutatuta

  Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

  Amak Elorrioko senar-emazte batzuekin harremana zuen, haien maizterrak izan zirelako. Gerra sasoian euren baserrian egon ziren ezkutatuta, alaba Jaurlaritzako arduradun batekin ezkonduta zegoelako. Hegazkinak zetozenean, denak ezkutatzera joaten ziren eta emaztea pianoa jotzen geratzen zen.

• Hiru neba gerran

  Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

  Hiru neba ibili ziren gerran: nagusiena milizianoekin, bigarrena txofer lanetan Jaurlaritzan eta gazteena falangistek eraman zuten, 18 urte bete gabe. Hanka-orpoa hondatuta baimenarekin etorri zen etxera. Sendatu zenean, ez zuen frontera itzuli nahi. Suertez, gerra bukatu zen bien bitartean. Aulestin baziren frontera ez joatearren ezkutatutako mutilak ere.

• Senarra sei urtez soldadu

  Susana Anitua Zenarruzabeitia (1925) Aulesti

  Gerrateak interes handiegirik ez jartzeko adinean harrapatu zuela bera dio. Senarrak, berriz, sei urte egin zituen gerran eta, horren ostean egin zuen banderaren zina. Hasieran nazionalistekin joan zen, baina harrapatu egin zuten eta gero frankistekin ibili zen. Eibarrera bizikletan joaten zen, han neskame zegoen arrebarengana.

• Hoditerian babestu hegazkinen bonbetatik

  Jon Ander Zurikarai Atxa-Orbea (1933) Zaldibar

  Errepublika garaian jaio ziren askok daukate izena euskaraz. Hala ere, gerra sasoian gauzak asko aldatu ziren. Aita, esaterako, trintxerak egiten ibili zen Galdaramiñon. Ama eta seme-alabak, ostera, bide azpiko hoditerian ezkutatzen ziren hegazkinen bonbetatik babesteko. Ihesi zihoan Eibarko jendea hartu behar izaten zuten baserrietan.

• Lehenengo tiro-hotsak Deskargan; Nazionalak Bergaran; iheslariak

  Klementa Arregi Lamariano (1924) Bergara

  Gerra zibileko bizipenak: lehenengo tiro-hotsak Deskargan; Nazionalak Bergaran; iheslariak.

• Lehenengo gerra-istiluak Bergaran

  Klementa Arregi Lamariano (1924) Bergara

  Nazionalak sartu zireneko kontuak. Lehenengo istiluak Bergaran.

• Lehenengo eraso serioa; piperrak harrapatzen soldaduak

  Klementa Arregi Lamariano (1924) Bergara

  Lehenengo eraso serioa; piperrak harrapatzen soldaduak.