Borroka
-
Fusilamenduak Urrestillan
Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia
Azpeitiko parrokoak ez zuen bertan inor hiltzen uzten. Baina Urrestillan faxista bat zegoen apaiz eta, horregatik, bertara eramaten zuten jendea fusilatzera. Bonbak botatzen zituztenean, ukuiluan babesten ziren. Bidania gainean bota zituzten bonbak. Soldaduak Beasaindik sartu ziren, Mandubitik.
-
Loiolara bonbak botatzen zituzten
Inazio Albizuri Etxaniz (1928) Azpeitia
Zazpi urte zituen gerra denboran. Loiolara bonbak botatzen zituzten, eta beldurrez baserrian egon ziren. Mendira, lehengusuen etxera joanda ere egon ziren. Txapel gorrien tropak pasatu zirela gogoratzen du. Soldadu asko pasatu omen zen; 4.000 mutil inguru.
-
Gerran hildakoak plazan jartzen zituzten
Maria Ibarguren Iparragirre (1922) Azpeitia
Eraso militarretan ikusitakoak gogoratzen ditu Mariak. Bonbak ezagutu zituen etxetik gertu. Anaiek nahi ez bazuten ere, gerrara joan behar izan zuten. Gerran hildakoak herriko plazan jartzen zituzten familiartekoak beren bila joan zitezen; Maria beti joaten zen anaiak han ote zeuden begiratzera.
-
Jendea ihesean eta soldaduen iritsiera
Joxe Mari Esnaola Garmendia (1930) Azpeitia
Beasain, Elosiaga eta Errezil aldetik jende ugarik ihes egin omen zuen Azpeitia aldera. Errepidea bete soldadu nola pasatu zen gogoratzen du. Tropak nola iritsi ziren kontatzen du: soldaduek errepidea hartu omen zuten.
-
Tropek Azpeitia hartu
Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia
1936ko irailaren 20an Francoren aldeko tropak Azpeitian sartu ziren. Tropak nondik sartu ziren aipatzen du. Altxamenduaren kontrako batzuk Izarraitz aldetik egin zuten ihes. Errekete kuadrilla batek gizon bat hil omen zuen Izarraitz aldean.
-
Abioi batek metrailatu zuen Patxi
Patxi Elejalde Plazaola (1930) Aramaio
Hainbat egunetan egon zen frontea Aramaion: Elorrio aldera, gudariak; eta, Aretxabaletara aldera, nazionalak. Gatzagara ihes egin zutenerako, ganaduak galduta zituzten. Txerria bakarrik geratu zen etxean, eta bera tiroz hil zuten, txerritegian zegoela. Ahuntzak zaintzen zegoela, abioi batetik metrailatu zuten Patxi, baina ez zuten asmatu jotzerakoan.
-
Gerrako "abanzea" Oleta auzoan
Pedro Karetxe Urrejola (1930) Aramaio
"Abanzea" etorri aurretik, Oletako etxeetan miliziano gipuzkoarrak egon ziren. Kurtzeta gainean tiroketa gogorrak izan ziren. Oletako etxe asko suntsitu zituzten bonbardaketetan. Egun haietan berak ikusitakoak azaltzen ditu.
-
Soldaduen hilotzak
Julio Aspe Beitia (1928) Aramaio
Gerra denborako oroitzapenak. Borrokaldia pasatu eta gero, soldaduen hilotzak besoa agerian zutela lurperatu ikusi zituen.
-
Gerra Aramaion
Joxe Beitia Oruna (1920) Aramaio
Aramaio bonbardatu zutenekoa. Bonba batek Joxeren etxeako teilatura "salto" egin zuen, eta beheko zelaian sartu zen. Untzilla inguruan hildakoak izan ziren.
-
Bilbon babes-etxe onean
Nikolas Pujana Goikoetxea (1925) Otxandio
Bonbardaketa hasi zenean, ganbaran gorde zen. Gero, gurasoekin txabola batera joan ziren gordetzera. Hurrengo egunean, Otxandiotik alde egin zuten. Aita zapadoreetan sartu zen. Bost neskame zeuden Bilboko La Salveko etxe batean egon ziren. Hango neskame nagusiak eskola apur bat eman zien. Jateko eta jostailu nahikorekin, oso ondo egon omen ziren han. Pilotalekua eta igerilekua ere bazuten.
-
Fronteko mezan monagilo
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Gerra hasi zenean beraien etxe ondoan zuten frontea. Bertako baserri batean domeketan meza ematen zuten eta Luisito bertan ere aritu zen monagilo. Agirre Lehendakaria ere egon ei zen behin bertan. Txapela pasatzen zuten bertaratutako soldaduen artean eta pozik bueltatzen zen etxera poltsikoak diruz beteta. Soldaduek soldata ona ei zuten.
-
Zazpi hilabeteko frontea
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Gerra hasi zenean, eskolak itxi eta artzain lanetan hasi zen. Erasoak aurrez aurre bizi zituzten. Aireplanoak beraien etxea erasotu ere saiatu ziren. Zazpi hilabeteko iraupena izan zuen bertan gerrateak, fronteak alde egin arte.
-
Fronteko gudariak
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Askurrina ondoan zazpi hilabetez izan zuten frontea. Euzko Gudariak ziren bertan borrokan aritu zirenak. Itxasalde batailoikoak eta beste batzuetakoak ere bazeuden.
-
Gerran Askurrinan taberna jarri zuten
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Beraien etxea, Askurrina, fronteko soldaduentzako taberna moduen jarri zuten. Jaten ematen zuten eta milizianoak eta "kamilleroak" etortzen ziren; hainbatek bertan egiten zuten lo.
-
Gerratean beti beldurrez
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Gerratean beti beldurrez egoten zirela dio, baina sekula ez zen beraien etxeko inor zauritu. Etxe ostean babeslekua zuten eta bertan sartzen ziren arriskua sumatzerakoan. Berak beldur gehien urriaren 4an pasatu zuen; gurasoak ere oso arduratuta ikusi zituen eta horrek umeengan eragina zuen.
-
Gerra etxean bizi izan zuten
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Gerra Zibilean ez ziren etxetik irten, nahiz eta hori egiteko gomendatu. Markina hartu zutenean, ez irtetea erabaki zuten. Orduan bizitakoak dakartza gogora.
-
Gerra garaian etxekoen berririk gabe
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Bere hiru arreba gerra garaian kanpoan egon ziren: bi neskame zeuden Ondarroan eta beste bat Frantziara joan zen. Zazpi hilabetez beraien berririk izan gabe egon ziren. Beraien auzoko bat bonba batek hil zutela justu-justu jakin zuten. Etxeko denak, baina batez ere gurasoak oso arduratuta egon ziren.
-
Plazakolako zubia lehertu zuten
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Gerran Plazakolako zubia apurtu zuten. Urberuagan gauza bera egiteko asmoa zuten eta dinamita jarrita izan arren ez ei zuten astirik izan.
-
Etxe osteko babeslekuak zelan egin zituzten
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Babeslekuak etxe ostean zituzten, bi guztira. Babeslekuok zelan egin zituzten azaltzen du. Abioia sumatzerakoan zuzenean sartzen ziren bertara.
-
Babeslekuen beharra
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein
Baserri guztiek ez zituzten babeslekuak. Baina Askurrina frontearen erdian zegoenez, beharrezkoa zen. Urberuagako bainuetxean ere babeslekua zegoen; harea kamioietan ekarri zuten.