Ekonomia gerraostean

• Eibarrera atzerritarrak lanera

  Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar

  Gerraostean lan handia zegoen Eibarren. Kanpoko jende asko etorri zen garai hartan penintsulatik eta udan autobusak beteta joaten omen ziren oporretan etxera.

• Gerra ostea baserrietan, kalean

  Eibar

  Gerra ostea baserrietan. Ogi zuria nahikoa izaten zuten, artoa, esnea, e.a. Kalean berriz, ez zegoen ezer. Gose handia. Ogiaren, olioaren prezioa, e.a.

• Gerra ondorengo urteak: gosea; estraperloa

  Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

  Gerra ondorengo urteak. Gosea. 1942-1943an hasi zen egoera hobetzen. Ordura arte estraperloa. Olioa zenbat ordaindu behar izaten zen. Amandrearekin Gasteizera joaten zen batzuetan, eta handik patatak ekartzen zituzten. Irina hartzera Bergarara joaten ziren; nola ekartzen zuten. Fideorik ere ez zen egoten.

• Baserrira joaten ziren jatera gose garaian

  Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

  Amona baten lehengusinak baserria zuen Mekolalden. Hamabost egunean behin bertara joaten ziren jatera. Baba gorriak urdaiarekin, txorizoa, baserriko ogia... lehertu arte jaten zuten. Baserritarrek artoa, irina, eta abar entregatu egin behar izaten zituzten, baina betiere zatiren bat gordetzen zuten. Baserrietan ere estraperloa egiten zen. Baserrietakoek ez zuten goserik pasa, baina kalekoek bai.

• Gerraostea: estraperloa; errazionamendua; salbokonduktoa

  Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

  Gerra ondorengo urteak. Errazionamendua. Olioa, tabakoa, eta abar erosteko kartilla bat egoten zen. Kartillak seilu antzekoak zituen eta dendariak erosi ahala kentzen zituen. Seiluak amaitzen zirenean beste kartilla bat behar izaten zen eta haren zain egon behar. Salbokonduktoa. "Gerria gogorra da; gerria azkena da". Garbitasun eza; zorriak. Etxeak, tabernak errekisatuta. "Zinera juan eta Cara al Sol kantau bihar lehelengo!". Elizara ilaran joaten ziren igandeetan, bestela ez zegoen notarik.

• Gerrasosteko industria Eibarren

  Aurora Bascaran Martínez (1933) Eibar

  Eibarko tailerrak martxan jarri ziren gerraostean eta boom industriala eman zenean, herria oraindik berreraikitze prozesuan zegoen. Jende asko bildu zen Eibar inguruan eta Ermuan bizi ziren askok Eibarren egiten zuten bizimodua; horregatik, Aurorak "ciudad dormitorio" deitzen dio. Aurrerago enpresak herri desberdinetan edatzen joan ziren.

• Gerraostean Eibarrera itzulera

  Asun Anguera Illarramendi (1928) Eibar

  Gerraostean Eibarrera iritsi zenean Asunek bizi izandakoa kontatzen du. Izebaren etxera joan behar izan ziren beraien etxea sutan zegoelako.

• Gerraostean urte txarrenak

  Asun Anguera Illarramendi (1928) Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

  Gerra bukatu zenean bizi izandako gose eta momentu txarrak gogoratzen dituzte. Gerra bukatu arren normaltasunera itzultzeko urte gehiago pasa behar izan ziren. Asun jateko lapurretak eta fabrika martxan jartzeko Jose makinen bila ibili behar izan ziren. Gosea zutenez edozer jaten zutela azaltzen dute.

• Razionamentua; estraperloa

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra ostean razionamentua, ia 1948rarte. Gosea. Estraperloa. Trenez ekartzen zituzten hainbat produktu, eta Olerriaga inguruan trenetik kanpo botatzen zituzten.

• Gosea, razionamentua

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra osteko egoera. Gosea eta razionamentua.

• Gosea eta razionamentua gerra ostean

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Inguruko herrietatik baserritarrak Eibarko merkatu plazara etortzen zirenean kontrol handia izaten zuten. Delegación de Abastos.

• Sagar-lapurretan Matxaria inguruan

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Sagar-lapurretan kaletik gertu zeuden baserrietara joaten ziren, Matxaria ingurura. Gaztaina-batzea.

• Eibarko Kirol Elkarteko "Los Halcones de la Sierra"

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Aitak gaitasun urritua zuen, eta horrek diru-arazoak eman zizkien. Osabak olioa eta telak bidaltzen zizkien Toledotik. Eibarko Kirol Elkartean talde bat egin zuten "Los Halcones de la Sierra".

• Egun osorako ogi zati bat

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Peronek tratua egin zuen Francorekin. Ondorioz, egun osorako ematen zitzaien ogia txiki-txikia izaten zen.

• Konpresoreen sorrera, Eibarren

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Konpresoreak Eibarren sortu omen ziren. Miguel Carrerasek sortakoa. ABC. Samur. Puska.

• 'Patria' idazteko makinak

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Idazteko makinen fabrika sortu zuten, Patria izenekoak. Imperial Española. Indibidualismoa nagusi.

• Indibidualismoa Eibarren

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra bukatutakoan, demokrazia blokeaturik zegoenez, tailer asko sortu ziren Eibarren. Indibidualistak izan omen dira eibartarrak industrian, eta horregatik ez omen zitzaion Armeria eskolari lagundu.

• Igerilekuen lurra Alfarentzat

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Alfak 1944-48 urte bitartean garapen handia izan zuen. Lurrak behar zituela eta herriko igerilekuak erabili zituzten horretarako.

• Industria dibertsifikatu

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Alfak bezala, beste zenbait lantegik ere arrakasta izan zuten. Torloju lantegiak ere bazeuden. Berri Industriak. Eibarko industriaren dibertsifikazioa. Bizikletak, armak eta josteko makinak.

• Eibarrek lanerako espiritua

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  1944-60 urte bitartean lanerako espiritu handia omen zuen Eibarrek. Armeria eskola oinarri garrantzitsua zen horretarako.

• Bizikleten osagarriak Eibartik kanpo

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Bizikletak eibarren, baina osagarriak Eibartik kanpo egiten ziren, edo bestela erosi. Torlojugintza ere asko zabaldu zen, tailer txikiek tailer handientzat lan egiten baitzuten.

• Tailer indartsuak Eibarren

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Lorenzo Zabalak egin zituen lehenengo motorrak. Kaskoak eta Laster konpasak. Star eta Victor Sarasketa.

• Laguntzarik gabe, industriarik ez

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Banku aldetik eta makinaria aldetik emandako maileguei esker sortu zen Eibarko industria eta garapena. Konfiantzazko tratua baitzen nagusi.

• Makinak kontrabandoan

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Blokeo ekonomikoa zela eta, ekoiztutako produktuen kopuru txiki bat bakarrik esportatzen zen. Jasotako dibisa ez zen nahikoa izaten makinak kanpoan erosteko, eta askotan kontrabandoan ekartzen zituzten makinak, zatika, ondoren Eibarren berriro montatzeko.

• Madrilen atzerriko makinak

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  1954an Parisera joan zen Jose Mari lan kontuak zirela eta. Don Emilio Caprile ezagutu zuen bertan, bisitatu zuen lantegiko nagusia, gerratik ihesi joan zena.

• VESPA (Villaverde Estraperlea Sin Pagar Aduanas)

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Bizikletak egitetik motor-bizikletak egitera pasa ziren Eibarren. Vespa motorra egiten hasi zen Francoren suhia, Eibarren, aldiz, Lambrettak.

• Ullastresen ekonomia plana

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  1958. urtean Opusekoak sartu ziren gobernuan, eta tailer txiki asko itxi ziren haien 'plan Ullastre' delakoaren ondorioz. Honek kalitatezko produkzioa ekarri zuen.

• Orbea eta Gabilondo Eibartik kanpora

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Eibartik atera ziren lehen enpresak Orbea eta Gabilondo izan ziren. Orbearen kartutxoak Gasteizera eta Gabilondoren pistolak. Elgoibarrera joan ziren. Sozialistak grebekin hasi eta beldurrez Eibartik kanpora egin zuten salto. CIL bizikletak.

• Industriaren garapena Eibar inguruan

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Eibarrera etorri, eta ondoren Eibar inguruko herrietara zabaltzen hasi zen industria eta industriako langileria. Etxeak eraiki zituten Armeria eskola ondoan, populazioa handitzearen ondorioz.

• Imperial lantegieraren gainbehera

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Patria idazteko makinak egiten zituen Imperial lantegia itxi zutenekoa, salmenta sarerik ez zuela eta.

• Gerraostean, Eibarren lanak gora

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  1940 eta 1942 bitartean, Candido kartzelan zegoen. Pixkaka lana igotzen joan zen eta piezak bukatu gabe ere eramaten zituzten. Edozeinek lantegia ipintzeko aukera izaten zuen.

• Eibarko damaskinatuaren urte goxoak

  Fernando Echebarría Unamuno (1927) Eibar

  Beraientzat sasoi onena 1970 inguruan izan zen. Toledon gero eta lan gehiago; Eibarren, berriz, ordurako beherakada handia egina zuen. Gerra ostea garai ona izan zen; emakume ugari aritzen ziren lanean. Lan asko zegoen garai hartan Eibarren. Damaskinatzaileak zeuden Euskal herrian zehar ere.

• Gerra osteko urrearen kontrabandoa

  Fernando Echebarría Unamuno (1927) Eibar

  Lehenengo Mundu Gerran, urreak balio gutxi zuen; jendeak nahiago zituen zilarrezko txanponak urrea baino. Urrearen inguruko tranpak azaltzen ditu, kontrabandoari lotutakoak.

• Ogi klaseak: fotak. Grabadoreentzat ogi berezia

  Esteban Justo Larrañaga Argarate (1913) Eibar

  Fotak banatu behar izaten ziren goizetan. Grabadoreek ogiaren mamia erabiltzen zuten piezei distira ateratzeko. Gerra ostean gose handia egon zen. Horren inguruko kontu batzuk aipatzen ditu.

• Estraperloa eta kupoak; Bilbora material bila. El estraperlo y los cupones; a Bilbao a por material

  Antonio María Yraolagoitia Orbea (1925) Eibar

  Estraperloa eta kupoak; Bilbora material bila. El estraperlo y los cupones; a Bilbao a por material

• Gerraosteko arrazionamendua. Errotak

  Pedro Iriarte (1937) Abaurregaina

  Gerraostean ez zuten goserik pasatu. Arto-esnea jaten zuten gosaltzeko. Errotak prezintaturik. Abaurrepera eramaten zuten garia ehotzera. Errepidetik urrun dago eta ez zen arazorik izaten.

• Kontrabandoa

  Pedro Iriarte (1937) Abaurregaina

  Abaurregainen lehenago kontrabandorik ez. Orbaizetan, Aurizberrin eta Iaurtan (Eaurta, Jaurrieta), ostera, bai. Azkenaldian zaldi-kontrabandoa dago.

• Errazionamendua urte askoan

  Fidela Mendiolea Arrazola (1928) Alfonso Pagonabarraga Gastelurrutia (1928) Abadiño

  Gerra garaian hasita handik urte askoan oraindik ere, ogia eta beste hainbat gauza errazionamenduan hartzen zituzten. Hala ere, ogia, taloa zein morokila etxean egiten zuten.

• Errotak itxita gerraostean

  Jose Gastelu-Urrutia Arabio-Urrutia (1922) Abadiño

  Francoren sasoian, falangistek errotak zabalik izan zituzten eta besteek itxita. Horregatik, jendeak Arratia aldera-eta joan behar izaten zuen astoekin. Gero, garia, patata eta artoa ere entregatu behar izaten zituzten.

• Gerraosteko gosea I

  Teresa Bengoa Azula (1930) Mari Paz Elorriaga Garitaonandia (1932) Abadiño

  Baserrikoek etxean hartzen zutena jaten zuten, baina gose galanta egon zen gerraostean. Soldaduek beharrak egiten zituzten baserrietan jatekoaren truke.

• Gerraosteko gosea II

  Teresa Bengoa Azula (1930) Mari Paz Elorriaga Garitaonandia (1932) Abadiño

  Baserritarrek behar egiten zuten jan ahal izateko, baina beste batzuk estraperloan ibiltzen ziren. Eskeko asko zegoen, ezagunak, eta herritarrek ahal zutena ematen zieten.

• Nafarroatik patataren estraperloan gauez

  Martina Agirre Zuriarrain (1930) Abaltzisketa

  Baratzeko lanetan aritzen ziren, baina bizitzeko justukoa lortzen zuten. Zaldibiako errotara eramaten zuten irina gero ogia egiteko. Gauez estraperloa egiten zen; Nafarroatik patata ekartzen zen, besteak beste.

• Errazionamendua nolakoa zen

  Ana Artola Etxeberria (1923) Abaltzisketa

  Errazionamendua nolakoa izaten zen eta zein produktu erabiltzen zituzten kontatzen du. Goserik ez zuten pasa baina miserian ibiltzen ziren dena entregatu behar izaten zen eta. Denak tratu berdina izaten zuten.

• Gerra ondorengo gabeziak; janariak nola kontserbatzen zituzten

  Maria Luisa Zabala Zubiarrain (1930) Aduna

  Gerra ondoren gosea baino gehiago inbidia pasa zuten. Patatak, potajea eta taloa izaten zituzten. Ogia zen gehien nahi izaten zutena. Etxean txerria ere hiltzen zuten. Jana mantentzeko gazitu egiten zuten. Txorizoak-eta oliotan kontserbatzen zituzten. Eulietatik babesteko sare berezi batzuk erabiltzen zituzten.

• Gerra ondoren fraideak eskean

  Joxepa Elizondo Ormaetxea (1933) Aduna

  Senarraren etxean sardina zaharra erdi bana jaten omen zuten gerra ondorenean. Eskera etortzen zitzaizkien, fraideak ere bai.

• Gerraosteko miseria

  Luis Asla Altonaga (1925) Arrieta

  Etxean egindako abarkak larruzkoak ziren, baina negurako bestelakoak behar izaten ziren. Gerraostean miseria asko egon zen, baserrian ez horrenbeste. Eskeko asko aritzen zen baserrietatik.

• Txori-habi bila

  Eugenio Sagastizabal Beobide (1928) Arrigorriaga

  Txori-habiak topatzen ibili ohi ziren txikitan eguen arratsaldetan, ez zen eskolarik izaten-eta.

• Kaletarrak artajorrara tripatruke gose-denboran

  Eugenio Sagastizabal Beobide (1928) Arrigorriaga

  Gerra aurretxoan bost txerri hazi zituzten, baina inork ez zituen erosi gura. Gerra etorri zen eta jendea harrapataka etorri zitzaien txerrikia erosi guran. Artajorrara ere etortzen ziren kaletarrak tripa-truke gose-denboran. Errepublika denboran, ostera, jatekoa ugari zegoen. Txerrikia egosi, beste gauza batzuekin nahastu eta txerriei ematen zitzaien atzera. Etxean asko ziren, eta berehala jaten zuten txerria.

• Gerra ostean gosea eta erdara

  Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia

  Gerra ostean miseria etorri zen, gabezia handia. Kalean gosea pasa zuten, dirua edukita ere ez baitzegoen erosteko ezer. Garai hartan eskolan ibili ziren beraiek, eta erdaraz egin behar izaten zuten, nahiz eta ez jakin euskaraz besterik.

• Garia erein eta entregatu egin behar

  Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia

  Lehen garia ereiten zuten baratzean, lan handia ematen bazuen ere; auzolanean lantzen zuten. Garai batean eskuz jotzen zen garia, baina gerora makinak etorri ziren. Gerra ostean, garia eta babarrunak entregatu egin behar izaten ziren; askotan, baina, jenero hura biltegietan alferrik galtzen zen.

• Errotak ezkutuan lanean eta kontrabandoa

  Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia

  Gerra ostean, errotak itxita egon ziren eta horregatik kontrabandora jo zuen jende askok. Guardia zibilekin askotan tratua izaten zuten errotariek, inspektoreek ikus ez zezaten errotek gauez lan egiten zutela.

• Errazionamenduko txistea

  Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia

  Gerra ostean, errazionamendua etorri zen; abertzaleei janari gutxiago ematen zieten. Errazionamenduko txistea kontatzen du.

• Estraperloko kontu tristeak

  Markos Manterola Zulaika (1937) Aia

  Estraperloari buruz irakurritakoak kontatzen ditu: guardia zibilek gazte bat hil zutela Nafarroatik irina zekarren batean; gazteak nola moldatzen ziren Lizarrustiko aldapa igotzeko...

• Gerra ostean goseari aurre egiten

  Maria Iruretagoiena Iturzaeta (1926) Aia

  Gerra ostean goseari nola-hala egin zioten aurre. Esnegaina erabiltzen zuten olioaren ordez. Orduan zer jaten zuten azaltzen du.

• Su baxua, taloak eta estraperloa

  Maria Iruretagoiena Iturzaeta (1926) Aia

  Su baxua nolakoa zen eta han lan egiteko zer material erabiltzen ziren azaltzen du. Irinik ez zegoen garaian, taloak jaten zituzten. Gerra ostean, estraperloan ibili behar izaten zuten.

• Errotako menda entregatu behar

  Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

  Baserriko jeneroa herrira entregatu behar izaten zuten, bakoitzak zuena. Errotek ehotzen zutena kartillan apuntatu behar izaten zuten. Apuntatutakoaren menda, ehuneko hamarra, errotariek herrira entregatu behar izaten zuten zen.

• Herriko idazkaria lagun, ehotutakoa entregatzetik libratu

  Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

  1943. urtean denborale txarra egon zen. Baserri askori teilatua apurtu zitzaien, baina beraiena ondo mantendu zen. Galera posible hori aintzat hartuta, berak etxean zuten jenero guztia ehotzea pentsatu zuen diru asko lortu zezakeelako, horrela aitari dirua kartzelara eraman ahal izateko. Ehotutakoa herrira entregatu behar izaten zuten eta herriko idazkaria bere laguna zenez, beregana joan zen saldu eta aitarentzako dirua lortu nahi zuela esanez. Besteei, ostera, denboralearen ondorioz dena galdu zutela esan zien.

• 15 kintal entregatu beharrean hiru

  Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

  Gerraostean, baserritarreko etxeko jeneroa entregatu behar izaten zuten herrian. Behin patata pilo bat atera zuten eta 15 kintal (750 kilo) entregatu behar izan zituzten. Baina Mirenek lortu zuen gezurra esanda gutxiago entregatu behar izatea, hiru kintal (150 kilo) baino ez zituzten entregatu behar izan.

• Albizturreko babarrunak Madrilen

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Baserrian artoa, babarruna eta garia zituzten. Beranduago gauza gehiago sartu zituzten, baina hiru horiek oinarrizkoak ziren taloak eta ogia egiteko. Behin, aitari entzun zion Madrilen Albizturreko babarrunak saltzen zituztela.

• Babarruna artoarekin nahasten zuten

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Babarrunak artoarekin batera nahasten zituzten baratzean. Maiatzean landatzen ziren hauek. Hauek ereiteko lurra nola prestatzen zuten kontatzen du Pedrok. Goldea, esaterako, garia ereiteko erabitzen zuten gehienbat.

• Nola ereiten zenuten?

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Pedrok baratzean aleak nola ereiten zituzten kontatzen du.

• Babarruna urrian jasotzen zen

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Babarruna eguraldi lehorra zenean jasotzen zuten, urrian. Ondoren lehortzen uzten zituzten, eta gero saldu.

• Dirua behar zenean, babarruna saldu

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Etxerako alerik txikienak uzten zituzten, handienak saltzeko. Hasiera batean neurrira saltzen zen, ez pisura. Lakaria erabiltzen zuten Pedrok eta familiak neurri gisa.

• Garia azaroan

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Artoak eta babarrunak egon ziren lurrean bertan landatzen zuten garia. Honek lan gutxiago ematen zuen. Garia nola jasotzen zuten azaltzen du Pedrok.

• Patata, erremolatxa eta arbia

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Soroan patata, erremolatxa eta arbia ere bazuten. Arbia nola ereiten zuten azaltzen du Pedrok pasarte honetan.

• Arbia nola atera

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Elurra egiten zuenean arbia lurretik nola ateratzen zuten kontatzen du Pedrok pasarte honetan.

• Egunero babarrunak bazkaltzeko

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Letxuga, tipula, bainak... zituzten baratzean. Letxugari azukrea botatzen zioten jateko garaian. Egunerokotasunean, esnea, taloa, urdaia... gosaltzen zituzten. Babarrunak jaten zituzten bazkaltzeko, aza eta urdailarekin.

• Baserrian bizitzea abantaila bat zen

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Goserik ez pasatzeko, baserrian bizitzea abantaila bat izaten zen garai haietan. Horregatik, zenbait kaletarrek lurrak erosi eta patatak erein zituzten, jatekoa izan zezaten.

• Gerra ostean jendea eskean

  Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

  Eskean ibiltzen ziren zenbait janari eskean, askotan ijitoak izaten ziren. Ijito batzuk, ordea, euskaldunak izaten ziren.

• Oilaskoak eta arrautzak saltzera Elizondorat

  Leon Arambel (1932) Aldude

  Elizondoko azokara joaten ziren garai batean. Oilaskoek eta arrautzek estimazio handia zuten. Oihala erosten zuten eta gero herria josten zuen jostunak. Denetarik erosten zuten etxerako. Orduan laborarien jeneroak diru egiten zuen. II. Mundu Gerla garaia zen.

• Karabineroek harrapatu, egurtu eta jenero guztia kendu

  Leon Arambel (1932) Aldude

  II. Mundu Gerla garaia zen. Behin karabineroek harrapatu zuten Leon Elizondoko azokara zihoala. Bizkarra berotu eta zeraman oilasko eta arrautzak kendu zizkioten. Karabineroek jango omen zuten dena. Kinto-ko (Quinto Real) karabineroak are okerragoak ziren.

• Auritzera arno bila kontrabandoz

  Leon Arambel (1932) Aldude

  Auritzera joan ohi ziren kontrabando bila. Hotel Burguete-n jan ohi zuten zerbait. Behin bakarrik galdu zituzten zahagiak, karabineroek gauerdian tiroka hartu baitzituzten. Aldudeko hiru tabernak Auritzetik kontrabandoz ekarririko arnoz hornitzen ziren. Horrela irabazten zuten diru pixka bat.

• Emazteak "kontrabandoan"

  Leon Arambel (1932) Aldude

  Auritzetik arnoa ekartzen zuten. 11 urterekin, Elizondora joaten zen amarekin etxeko gauzak saltzera. Auzoko beste emazte bat ere joan izan zen eurekin. Egunez joaten ziren Elizondora, gauez Auritzera. Ogi handi bat eramaten zuten Auritzetik hurbil zegoen txabolara. Aitzinean, Leonen aita preso hartu eta Iruñera eraman zuten .

• Artoa eta babarrunei esker ez zuten goserik pasa

  Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

  Herri handietan Alegian baino miseria gehiago zegoela dio. Herri txikietan denek baratzea zutenez, taloa eta babarruna behintzat urte osorako zuten; beraz, ez zuten goserik pasa. Artoa osaba baten errotara eramaten zuten.

• Tolosako Arzabalza papeleran lanean

  Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

  Tolosako Arzabalza paper-lantegian irabazitakoa zeukan gordeta. Tolosako Arzabalza paper-lantegiko arduraduna izan zen berrogei urtez. Papelerako kontuak azaltzen ditu. Peoi bezala hasi zen paper-lantegian; enkargatu izatera nola heldu zen kontatzen du.

• Papelerako lana

  Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

  Papelereako kalandra eta bobina zertarako erabiltzen zuten. Pasta prestatuta etortzen zitzaien: "fibra corta" hemen egiten zen eta "fibra larga", berriz, Suediatik eta behin Errusiatik, baina hura ahulagoa zela dio. Pasta egiteko Santanderretik ekarritako eukaliptoa erabiltzen zuten. Egindako papera toki askotara saltzen zuten, Espainiara barne. Paperaren pasta gerra ondoren hasi ziren egiten hemen, lehenago dena inportatu egiten zen. Gerra ondoren pinua eta eukalipto asko jarri zutelako egiten zuten pasta bertan.

• Irina

  Lucas Lasa Burumendi (1932) Alegia

  Gosete garaian, bi okindegi ziren Alegiako errotan. Handik gertu kanposantua zegoen. Poliziak estraperloko irina kentzen zien okinei. Irin zakuak ez kentzeko, kanposantuan gorde izan zituztela kontatzen du Lucasek. Nafarroatik ere ekartzen zen irina astoetan, San Migeldik barrena. 1941ean, eta lehenago ere, ogi zuriak duroa balio zuen. Litro olioak, berriz, 20 duro balio zuen, eta, garestia izanagatik ere, inguratzeko zailtasunak izaten ziren.

• Gosea eta errazionamendua

  Lucas Lasa Burumendi (1932) Alegia

  Errazionamenduko ogi beltza. Olioa eta xaboia txekorraren gantzarekin (seboarekin) egiten zen. Dendetara eta ekonomatoetara kartilarekin joan behar izaten zen jakiak eskuratzeko.

• Estraperloa eta ogia

  Lucas Lasa Burumendi (1932) Alegia

  Alegian ogiaren estraperloa egiten zen. Garai hartan bi ogi klase zeuden: "papera bezalako ogi zuria" eta beltza. Aste guztirako egiten zen ogia. "Seiko ogia" esaten zitzaion hiru kiloko ogiari.

• Kaleko bizimodua, gose denboran

  Lucas Lasa Burumendi (1932) Alegia

  Gerra ondorengo bizimoduaz hitz egiten du. Baserrietan ez zen dirurik, baina ez zen jatekorik falta izaten: taloa, esnea, ogia, patata... edukitzen zuten beti. Kaleko jendeak, ordea, ez zuen "ez dirurik ez jatekorik". Igandetan, Lucasen aita batera edo bestera joan izan zen lanera kilo bat irin eta jan truke. Etxean 12 lagun ziren. Jatorduetan zer jan ohi zuten aipatzen du: sardina zaharrak, taloa, sagar errea, esnegaina...

• Txerriak eta oiloak nola hazi

  Lucas Lasa Burumendi (1932) Alegia

  Kaleko etxabe ("bajera") askotan hazten ziren txerriak. Txerriak kalean bertan hiltzen ziren. Txerriak eta oiloak nola hazten zituzten azaltzen du: elikadura, hazteko zenbat denbora behar izaten zen...

• Taberna giroa eta emakumeak

  Lucas Lasa Burumendi (1932) Alegia

  Garai batean, jendeak porroi ardoa hartu eta eserita kontuak esaten egoten zen tabernan, ez zen txikiteorik egiten: "gero hasi zen hori". Herriko bi tabernatan jaten ematen zuten, "baina jateko korrientea". Gose garaian, taberna horietako batera kalean harrapatutako katuak eramaten zituzten, eta han modu onean prestatzen zizkien jateko. Emakumeak ez ziren tabernara sartzen. Zigarroa erretzen ere ez zen emakumerik ikusten. Koinaka, anisa eta ardoa izaten ziren tabernako ohiko kontsumizioak.

• Gerraostean jaiotakoa

  Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

  Errazionamenduaz eta kartillez gogoratzen da. Ekonomia arazoak ere gogoan ditu, baina aitaren ogibidea zela eta (tratularia) denetarik izan zuten etxean. Alegian soldaduen presentziaz gogoratzen da.

• Errotara gauez, estraperloan

  Antonio Zubeldia Olano (1930) Altzaga

  Errota Araman eta Zaldibian zeuden. Gauez joaten ziren, estraperloan. Asto gainean joaten ziren. Ez zituzten sekulan harrapatu.

• Gerra ondoren errotara jende asko etortzen zitzaien

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Urruzola baserriak garai batean bi bizitza zituen. Zortzi senideak, gurasoak eta aiton amonak bizi ziren etxean. Joxe Ramonen aita basoan ibiltzen zen eta gerra denboran errota jarri zuten. Errotan lana handia egin zuten estraperloaren garaian. Errezil eta Azpeititik ere etortzen zitzaizkien irina bila. Guardia Zibilak etortzen zirenean amak jana ematen zien eta horrela ez zioten errotari kasurik egiten. Errota gau eta egun, jai eta aste irekita zeukaten.

• Mutil koskorra zenean Irurara joaten zen gauez irina eramatera

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Anaiarekin gauez Irurara joaten ziren irina eramatera. Enkargua egin ondoren etxera itzultzen ziren. Iruran Tapia familiakoei eramaten zien irina. Ez zuten beldurrik pasatzen. Oso maiz egiten zuten bidaia hori. Mutil koskorra zenean, egunez makilak egiten ibiltzen zen, gauean irina eramatera joaten zirenean babesteko.

• Txerria partitzerakoan "odolkiak ordainetan"

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  "Odolkiak ordainetan" esamoldea etxe guztietan erabiltzen zuten. Txerria hildakoan gehiena partitzeko izaten zen. Txerria non hiltzen zuten gogoratzen du. Lan horretarako harakina etortzen zen. Guardia Zibilek beraien etxea maite zuten bertan janaria ematen zitzaielako.

• Gerra amaiera eta ondorengo miseria

  Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

  Gerra bukatu zenean poza hartu zuten. Ondoren miseria iritsi zen. Denda guztiak hutsik zeuden, ezer ez zegoen. Etxean zituzten janariak herrira entregatu behar izaten zituzten.

• Kupoarekin udaletxeak tranpa egiten zuen

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Etxean izan zuten militar sozialistaren familiak kotxea eta txoferra ere bazituen. Txoferra Ormaiztegiko Santi izeneko bat zen. Santi hil zen arte izan zuen Pepak harekin harremana. Kupoaren garaian, pisuan tranpa egin eta soberak zinegotzien artean banatzen zituzten. Errazionamenduko olioa, arroza eta azukrea gogoratzen ditu.

• Gose denboran estraperloa

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Goserik ez zuten pasatu, baina kalean batzuk egoera txarrean egon ziren. Baserrietara jateko eske edo lapurretan ere etortzen ziren. Bakailaoa jaten zutela gogoan du. Etxean gauzak sobera zituenak, estraperloan salten zituen. Etxeko atarietan irina saltzen zela gogoratzen du. Etxean labesua egiten zuten, baina kontu handiekin.

• Gerra gogorra, baina goserik ez

  Juana Loroño Beaskoetxea (1923) Amorebieta-Etxano

  Gerraostean uzta handia izan zuten, ordura arte, ostera, gutxi. Hala ere, ez zuten goserik pasa. Txarrena etxekoak non zeuden ez jakitea zen. Nazionalak Bilbo hartu zutenean. bere ahizpak etxera bueltatu ziren.

• Baserriko jeneroa udaletxean entregatu behar

  Juana Loroño Beaskoetxea (1923) Amorebieta-Etxano

  Artoa, garia, patata... entregatu egin behar izaten zuten udaletxean. Bakoitzari 3-4 anega eskatzen zizkieten. Ez zieten begiratzen familia handia bazen edo ez.

• Errazionamendua eta ogia

  Juana Loroño Beaskoetxea (1923) Amorebieta-Etxano

  Errazionamenduan azukrea, arroza... jasotzen zuten. Auzokoak ei ziren txarrenak, sekula behar egin gabeko alferrak. Labakoa sua, ogia, astean behin egiten zuten. Errazionamenduko ogia ezin zen jan.

• Errotara gauez, ostenduta

  Juana Loroño Beaskoetxea (1923) Amorebieta-Etxano

  Ogia egiteko, irina behar zuten. Garia edo artoa ehotzea galarazita zegoenez, gauez joan behar izaten zuten errotara, ostenduta. Zeanuriraino joaten ziren. Boroan ez zegoen errotarik, Larrean eta San Pedron, ostera, bai.

• Ogi barik gosea ezin kendu

  Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano

  Ogiz eskas ibili omen ziren, eta ogi barik gosea kentzea zaila dela dio Eliasek. Errotak itxita egon ziren, eta irin falta zegoen. Guardia Zibilek zaintzen zituzten errota inguruak. Oromiñoko Erdiko errotara eramaten zuten alea ehotzera.

• Artoa Oromiñoko errotara

  Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano

  Errotariak ehotze lanagatik alearen %10a kentzen zuten. Etxeko alea Eliasek eramaten zuen astoan errotara. Artoa Oromiñoko errotara eramaten zuten, baina garia Zornotza edo Durangokoetan ehotzen zuten.

• Baserritarren ekoizpenaren zati bat udaletxera

  Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano

  Etxeko gariaren eta artoaren zati bat udaletxean eman behar izaten zuten. "Abastos"ek kudeatzen zituen baserritarrek emandako kupoak.

• Txerria hiltzea; diru-aldaketak

  Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano

  Txerria hiltzea libre zegoen, baina hiltzeagatik zerga bat ordaindu behar izaten zen. Errepublikazaleek lehenengo, eta nazionalak gero, dirua aldatu egin zuten.

• Errazionamendu garaiko salmentak

  Jesusa Izagirre Esturo (1928) Amorebieta-Etxano

  Errazionamendu garaian, ogia banatzen zuten dendan. Dendako janaria saltzeko, aita baserrietara joaten zen astoarekin. Abarkak ere saltzen zituzten dendan, Azpeititik ekartzen zituzten.

• Euren denda errazionamendu denda

  Jesusa Izagirre Esturo (1928) Amorebieta-Etxano

  Euren denda errazionamendu denda izan zen. Bezeroak libretarekin joaten zitzaizkien eta handik zerbitzatzen zitzaien. Jateko gutxi zegoen banatzeko eta horregatik estraperloan ibili behar izaten zuten.

• Tabakoa estraperloan saltzen zuen

  Jesusa Izagirre Esturo (1928) Amorebieta-Etxano

  Tabakoa eta puruak ere saltzen zituzten tabernan. Tabakoa estraperloan saltzen zuten sasoi batean. Behin denuntzia jaso zuen Jesusak eta isuna ordaindu behar izan zuen.

• Gerra ostean lapurreta asko

  Jesusa Izagirre Esturo (1928) Amorebieta-Etxano

  Gerraostea gogorra izan zen, jatekoa ere eskasa zen eta. Gosea zuten askok ostu egiten zuten. Geltokian zeuden apeak ere eraman egiten zituzten etxean su egiteko. Baserrikoek hobeto egin zuten aurrera.

• Gerraosteko miseria

  Markos Gerediaga Bilbao (1925) Amorebieta-Etxano

  Gerran ebakuatuta egon ostean, etxera bueltatu eta ez zuten zer jan eta ezta dirurik ere. Gurasoak beranduago etorri ziren. Gerora ondo maneiatu ziren, lan eginez gero gauzak lortzen dira-eta.

• Ardoa gutxi baina tabakorri asko

  Santi Villareal Barrena (1935) Amorebieta-Etxano

  Santik hamabost bat urte zituela hasi ziren etxean egunero ardo apur bat edaten. Kantara erdiko garrafoiarekin bialtzen zuten Zornotzara ardoa ekartzera. Tabakorria, ostera, zenbat-gura egoten zen orduan. Estankoan erosten zuten, baina gerra ostean errazionamenduan egon zen eta estraperloan erosi behar izaten zuten.

• Umetan umezain eta gosetuta

  Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano

  11 urte inguru zituela, umezain egon zen etxeko aitita harakina zen; hala ere, beretzat ez zuten jatekorik. Baina aitita horretaz jabetu zenean oso ondo hasi zen jaten, ordura arte argalduta eta gosez egon zen-eta. Bertan bizitakoak kontatzen du. Gerraostean, ez zegoen ogirik.

• Baserriko jeneroa emanarazi

  Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano

  Gerraostean miseria asko bizi izan zituzten. Baserri txikia zen beraiena eta ez zuten denentzako jatekorik. Jeneroa ere herrira entregatu behar izaten zuten: garia, baba... Etxean sobera ez izan arren udaletxera eroan behar izaten zuten.

• Familia aberatsean ere gose

  Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano

  Areetako (Getxo) hondartza ondoko txalet batean egon zen neskame. Sukaldari lanak be egiten zituen eta jateko asko kokoz beteta izaten zuten. Nahiz eta etxekoak aberatsak izan, ez zuten nahi beste jaten.

• Estraperlo garaian aguazilarekin kontuz

  Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano

  Gauza asko egoten ziren estraperloan. Eubako Felix aguazilak batzuetan bi bider ordainarazten zien baserritarrei plazako postua. Txerria hiltzerakoan ere kobratu egiten zien eta zati handi bat kentzen zien.

• Bildotsak estraperloan

  Krispin Arregi Mendiolagarai (1936) Amorebieta-Etxano

  Ardi latxak izan dituzte beti. Gerraostean, neguak Larrabetzun pasatzen zituztenean, bildotsak estraperloan saltzen zituzten. Handik Basauri aldera eramaten zituzten, musturrak eta hankak lotuta zituztela. Bizimodu gorria izan zutela dio.

• Ogi falta, baina ez jateko falta

  Krispin Arregi Mendiolagarai (1936) Amorebieta-Etxano

  Gerraostean ogi falta zuten. Errazionamenduan ematen zizkieten tabakoa, olioa, ogia... Eubaraino joan behar izaten ziren txusko beltzaren (ogia) bila, eta behin etxera heldu orduko jan zuen eta kokotekoa jaso zuen. Hala ere, ez zuten jateko faltarik nahiz eta 10 neba-arreba izan. Tropa itzela bizi ei ziren etxean. Denek jaten zuten ontzi beretik.

• Gerra ostean sagar txortenak eta laranja azalak jateko prest

  Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

  Gerra ostean janari falta zegoen eta gosea pasa zuten. Ama 30 urte ingururekin alargun gelditu zen 5 seme-alabarekin. Ez zuen inolako diru-laguntzarik izan eta zuten denda txikiarekin ateratzen ziren aurrera. Eguberrietan amonaren etxean elkartzen ziren. Konpota egiten zuen amonak, eta mutikoak zain egoten ziren sagar txortenak jateko. Txerriak jaten zituen gauzak ere jaten omen zituzten, laranja azala, esaterako.

• Gerra ostean esnearen ordez ura; "morokillua"

  Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

  Gerra ostean janari falta zegoen eta dendetan ere dena gastatu zen. Batzuetan esnerik ere ez zuten izaten eta ura erabiltzen zuten esnearen ordez. Kafea txikitzekoarekin artoa txikitu eta "morokillua" esaten zioena egiten zuten. "Pan de higo" ere izaten zuten. Antzerkiak egiten zituzten lagun artean. Behin zozketa batean untxi bat tokatu zitzaien. honen inguruko azalpenak.

• 1940-50eko gosetean 'Caritas'ekin behartsuei laguntzen

  Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

  1940-50 bitartean gosete handia izan zen. Ordurako Caritas bazen eta bera ere laguntzen ibiltzen zen. Amerikarrek esne-hautsa eta gazta lata handiak bidaltzen omen zituzten. Esne-hautsa labadoran uretara botata egiten omen zuten esnea. Beharra zuen jendeari banatzen zioten gero jatekoa edo esnea. Sei urte inguru egin zituen boluntario gisa.

• Gose garaian katuak harrapatzen zituzten jateko

  Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

  Etxe atzealdean patioa zuten. Untxiak izaten zituzten patioan. Arratoiak ere ugari ibiltzen ziren eta batzuetan inguruetan zebiltzan katuak ere ez ziren ausartzen arratoi artera joaten, zuten tamainagatik. Beraiek gerra ostean gosea pasa zuten eta zenbaitetan katuak harrapatzen zituzten jateko. Katuak harrapatzeko nolako tranpak jartzen zituzten azaltzen du. Arratoi tranpak.

• Gose garaian gari gutxiago entregatzeko trikimailuak

  Patxi Irizar Zarautz (1928) Andoain

  Gosete handia izan zenean, garia ereiten zuten. Gero, gari hori entregatu egin behar izaten zen herrian banatzeko. Baserritarrek trikimailuak erabiltzen zituzten gari gutxiago emateko. Garia lursailen tamainaren arabera ematen zen, urte txarra tokatzen bazen ere.

• Gerraostean errotak itxita eta ezkutuan joan behar

  Patxi Irizar Zarautz (1928) Andoain

  Gerra hasi zenean, 8 urte zituen Patxik. Gerraostean, errotak itxita egon ziren eta ezkutuan joaten ziren. Miseria handia zen hura. Itsasondora ere joaten ziren errotara trenez. Garia ehotzean, taloa egiten zuten.

• Baserriko jeneroak saltzen zituztenekoa

  Patxi Irizar Zarautz (1928) Andoain

  Ogia ez zuten egiten etxean. Janari gutxi zegoen gerraostean. Baserriko jeneroa Donostian saltzen zuten. Baserriko esnea zikina zela zabaldu zen eta esne-zentralak hasi ziren orduan martxan.

• Errota itxita, eta estraperloko irina

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  13 senide ziren, eta jende asko etxean. Gerra ondorena gogorra izan zen. Andoainen errota prezintatu egin zuten. Estraperloko irina. Nafarroara joan zen anaia behin errotara, ingurukoak itxita zeudelako. Bidasoako trenean joan zen, Irundik Elizondo aldera. Garia ere ehotzen zuten.

• Babarruna entregatu beharra

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  Gerra bukatu eta bi-hiru urtera hasi zen gosea. Babarruna eta artoa entregatu behar izaten zuten; batzuek erosi egin behar izaten zuten, entregatzeko. Arrautzak ere eraman behar zituzten. Babarruna saltzea ez zen libre.

• Kaletarrak baserrira, janari bila

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  Kalean gose handiagoa pasa zuten. Txalekoarekin joaten ziren baserrira, babarrunez betetzeko, eta gabardina jarri gainetik.

• Ogia erostea ere ez zen libre

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  1952-1953 arte ogia erostea ere ez zen libre. Donostiara joaten zen lanera, 1949an. Errekarderak sal-erosketan ibiltzen ziren, eta ogia eramaten zuten trenean. Karabineroak agertuz gero, zakuak trenetik behera botatzen zituzten.

• Estraperlokoa zen ia dena

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  Estraperloko olioa garesti zegoen. Nafarroatik harria ekartzen zuten kamioiek, eta harri tartean irina. Bizikletan joaten zen bera aurretik, guardia zibilik ote zen ikusteko.

• Oliorik ezean, esnegaina

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  Oliorik ezean zer erabiltzen zuten janaria prestatzeko. Manteka, seboa eta esnegaina. Babarrunak esnegainarekin.

• Ogia egiten zuen etxean

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  Ogia egiten zuten etxean, gerra ondorenean. Nola egiten zuen azaltzen du. Ur epelarekin legamia urtu, irina bota, masa egin, eta zapi batekin estaltzen zuen; harrotzen zenean, masa goxatu, forma eman eta labera. Ekonomikako labean egiten zuten.

• Behiak eta txekorrak

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  Behi suitzarrak eta pinttoak zituzten, esne behiak. Arraza nahasketa zegoen. Txekorrak saldu egiten zituzten; aita ibiltzen zen horretan. Andoaingo hiltegira eramaten zituzten. Feriara ere joaten ziren, Hernanira. Tolosako feria. Oinez ibiltzen ziren. Kamioiak gasogenoarekin ibili ziren garai batean, gasolinarik ezean.

• Tren txikiko estraperloa

  Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain

  Lehengusua makinista zen meatzetarako tren txikian. Estraperloa Nafarroatik, gerraostean. Gauez errotara joan beharra. Baba txikia, ogia... denetik ekartzen zuten tren txikian. Leitzan guardia zibilak zain zeudela ikusita, lehengusuak egin zuena.

• Tren txikiko estraperloa II

  Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain

  Hiru aldiz harrapatu zuten guardia zibilek, baina dirua emanda libratu zen. Karabineroak okerragoak ziren.

• Tren txikiko estraperloa III

  Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain

  Emakume batek egunero arkumea eramaten zuen tren txikian, haurdunaren tripa balitz bezalaxe. Babarrunak galtzetan sartzen zituenik ere bazen.

• Gose garaiko trikimailuak

  Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain

  Gose garaia zen. Baserrian nahiko ondo, baina kalekoak gaizki ibili ziren, batez ere hirietan. Sindikatuan erabiltzen zituzten trikimailuak, gose garaian. Babarruna ezkutatzen. Nafarroan kontrabandoan zebilen bat hilda aurkitu zuten.

• Lau txerri hil zituzten urtea

  Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain

  Sindikatua kofradia modukoa zen. Abereak haztea. Ezkurrekin gizendutako txerriak ederrak ziren. Urte batean lau txerri hil zituzten, eta bat zen libre. Guardia Zibilen kontrolak.

• Gerra ostean ogiarekin arazoak

  Migel Amas Egibar (1932) Andoain

  Gerra ostean ogiarekin arazoak egon ziren, eta kontrabandora jo behar izan zuten hura lortzeko. Behin Txindokiraino igo ziren txangoan eta jaitsieran soldaduek janaria eskatu zieten; ordurako dena janda zeukaten, baina.

• Gerraosteko errazionamendua

  Mikela Ansa Goenaga (1926) Andoain

  Gerra hasi zenean, 15 egunean ez ziren etxetik atera. Gerraostean oliorik ez zen. Errazionamendua. Baserritarrek ekoiztutakoaren zati bat udaletxera eraman behar zuten. Ogia txarra zen. Boniatoak. Babarrunei esnegaina botatzen zieten, olioaren faltan.

• Ogirik ez, eta taloa

  Mikela Ansa Goenaga (1926) Andoain

  Ogirik ez zegoen gerraostean. Etxean artoa izan arren, errotak itxita zeuden. Zizurkilera joan zen anaia, gauez. Kontrabandoko irina. Taloekin aspertu ere egin ziren. Txerria hiltzen zuten. Bakarra hil zitekeen gerraostean, baina bi hildako urteak izan ziren.

• Trini bizilaguna eta Gabino harakina

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Trini bizilaguna aterki-konpontzailea zen. Diru falta eta jan eskasia zegoen garaiko kontuak. Trinik dirua irabazten zuenean, haragia erostera bidaltzen zituen Miren edo ahizparen bat: harakinak eskatutakoa baino puska handiagoa jartzen zien. Jatekoa: arroza haragiarekin.

• Gosea

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Gerra ondorenean gosea pasatu zuten. Mirenen ama baserrietara joaten zen babarruna biltzera, eta trukean jatekoa ematen zioten. 'Auxilio Social'en esne-hautsa ematen zien.

• Ama, arropa garbitzen eta egurra saltzen

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Mirenen amak ez zuen lanik egiten etxetik kanpo, ez zioten lanik ematen. Garbitokietan arropa garbitzen zuen diru truke. Mendira joan, egur sorta bat hartu, moztu eta egurra saltzen zuen kalean.

• Alondegira, errazionamendu bila

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Errazionamendua alondegian ematen zuten. Ilaran egon behar izaten zuten jakiak jasotzeko zain. Beti ez zen denentzako izaten. Holakoetan, negarrez joaten ziren etxera. Mirenen aita erretzailea zen. Tabakoa erosteko dirurik ez eta errazionamenduko kartilarekin ematen zien. Tabakorik ematen ez zienean, lurretik zigarro-mutxikinak biltzen ibiltzen ziren.

• 'Auxilio Social'

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Mirenen anaia Jexux eta Begoña ahizpa 'Auxilio Social'era joaten ziren bazkaltzera. Gero, Miren ere hartu zuten. 'Auxilio Social'ean egoten zen emakumeak ezinikusia zien.

• Aitak erremolatxa jan, gosearen gosez

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Gosearen gosez, Mirenen aitak erremolatxa, behiarentzako jatekoa, jan zuen. Tripetatik gaizki jarri eta medikua joan zitzaion etxera.

• Rezolako errazionamendua

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Mirenen aitak Rezolaren harrobian lan egiten zuen. Aita Rezolako langilea zelako hilero errazionamendua tokatzen zitzaien: patata, lenteja, urtaia, esne-hautsa... Erregeetan jostailuak izaten zituzten, baina amak arropa eskatzeko esaten zien. Tranbian joaten ziren bi ahizpa errazionamenduaren bila. Arropa eta garbitasun kontuak.

• Errotak eta ogia

  Txomin Usandizaga Murgiondo (1934) Andoain

  Artoa eta garia ehotzeko makina txiki bat zuten etxean. Errotara nora joaten ziren. Gerraosten itxita egon ziren. Ogia etxean egiten zuten, ekonomikako labean.

• Auzokoekin harremana

  Txomin Usandizaga Murgiondo (1934) Andoain

  Aranora ez zen bera sekula joan errotara, baina astoa ere eskatu izan zieten joateko. Idirik ez, baina astoa bazuten. Artoa zuritzeko auzolana, kontu esaten.

• 20 durorekin, aberats

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Lehen, dena merkeagoa zen. Behin, Bittori enkarguak egitera joan zen, eta 20 duro eraman zituen; bueltan, txanpon pila bat eman zizkioten, eta Bittorik uste zuen aberatsak zirela.

• Errazionamendu garaiko menuak

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerra ostean, beti babarrunak jaten zituzten etxean. Udan, beroa zela, su ondoan eseri, eta taloak prestatzen zituen Bittorik. Olio eskasia zenean, esnegaina erabiltzen zuten olioaren ordez. Arrautza gutxi izaten zuten garai hartan.

• Irin bila ezkutuan joan behar

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Taloak egiteko irina ekartzeko, nola moldatzen ziren azaltzen du; ezkutuan ibili behar izaten zuten, eta Itsasondora joaten ziren gauez. Bittori joan izan zen irin bila.

• Errazionamendua eta estraperloa: tren txikia

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Gerra ondorengo errazionamendua. Flora bizilagunaren aitak, Juanillok, tren txikian egiten zuen lana. Irina, babarrunak, azukrea... ekartzen zizkien. Guardia Zibila miaketak egiten hasi zen. Etxean lau apopilo zituztela esan zieten, eta haiek ekarritakoa zela janaria. Amak ogia egiten ikasi zuen. Apopiloak nongoak ziren.

• Estraperloa II: Tolosatik

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Olioa amak eta biek Tolosako Kortadi janari dendatik ekartzen zuten, kontrabando garaian. Ondo portatzen zenak lortzen zuen jatekoa. Propinak eta garai hartako eltzetxoak, lurrezko potoak.

• Babarruna entregatu beharra; kaletarren gosea

  Joxe Mari Urola Oiartzabal (1934) Andoain

  Gerraostean, babarruna eta artoa entregatu behar izaten zuten alhondegira. Kaletarrak joaten zitzaizkien, janari eske. Amaren lagunak ere joaten ziren baserriko lanekin laguntzera, eta amak zerbait ematen zien.

• Errotara, artoarekin, gero taloa egiteko

  Joxe Mari Urola Oiartzabal (1934) Andoain

  Errotara Andoaindik Zizurkilera joaten ziren, Loidi errotara. Irin ona egiten zuten han. Ogirik ez zen, eta taloa egin behar. Sardina zaharrak erdibana jaten zituzten.

• Janari bila ibili, ostu edo trukatu

  Roke Etxeberria Alkain (1928) Andoain

  Fraideetan, 9etan sartzen ziren klasera. Roke, ordea, 7etan jaikitzen zen esne bila joateko. Morokila jaten zuten etxean. Errazionamenduan jasotzen zuten janaria banatu egiten zuten anai-arreben artean: Rokek gauerako gordetzen zuen, arrebak trukatu egiten zuen. Aitak baratzea zeukan, eta hango jeneroa jaten zuten. Eskola bukatutakoan, sagarrak ostera joaten ziren.

• Gernika gorriek erre omen zuten

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Lehen lan asko zegoen, dena suntsituta eta berregiteko baitzegoen. Gurutz bizikletaz joan zen Gernikara, eta txikituta zegoen. Gernikari buruz izan zituzten lehenengo berriak gezurrak ziren: gorriek erre zutela Gernika esaten zen.

• Artoarekin estraperloan

  Mari Cruz Sagarzazu Iturriza (1928) Andoain

  Gerra garaian eta gerraostean estraperloan eramaten zuen artoa Mari Kruzen ahizpak Itsasondora, bertan ehotu eta berriz etxera bueltan ekartzeko.

• Oliorik ez kozinarako

  Mari Cruz Sagarzazu Iturriza (1928) Andoain

  Olioaren faltan babarrunak esnearekin egosi izan zituzten, eta txitxarroak berek zuten olioari eskerrak frijitu.

• Errazionamenduko janaria eta bestelako jeneroa

  Joxe Antonio Huizi Bereziartu (1937) Andoain

  Errazionamendua zenean, Euxebiren dendara joaten ziren janari bila. Errazionamendutik kanpo erosi beharreko jeneroa Maximinorenean bilatzen zuten. Errazionamenduan zer jasotzen zuten aipatzen du.

• Ubalategiko garia

  Joxe Antonio Huizi Bereziartu (1937) Andoain

  Ubalategitxikin ez zuten garirik lantzen, baina auzoko Ubalategin bai. Ez zuten gari asko egiten, ordea. Garia eta patata alondegian entregatu behar izaten zen.

• Errazionamenduko janaria banatzeak ematen zituen lanak

  Arantxa Artano Arruabarrena (1935) Andoain

  Errazionamendu garaia gogoan du. Orduan, ama bere onetik ateratzen zen; lan handia ematen baitzion dendan janaria banatu beharrak. Arantxari izugarri gustatzen zitzaion olioa banatzea. Olio-ontziak nolakoa izaten ziren azaltzen du.

• Errazionamenduaren alderdi administratiboa

  Arantxa Artano Arruabarrena (1935) Andoain

  Errazionamenduko gorabeherak: kartilak, kontabilitate-liburuak... Noizean behin, kontuak begiratzera etortzen ziren.

• Gerra osteko gosearen aurka estraperloa eta baserriko jeneroa

  Angel Amenabar Lasquibar (1932) Andoain

  Gerra ostean, garia egiten zuten etxean, gari-sail handiak lantzen zituzten. Beraiek kontrabandoan ibiltzen ziren etxeko artoa eta garia Zizurkilgo errotan ehotzeko. Etxean ez zuten goserik pasa, bai baitzuten jateko nahikoa.

• Errotatik bueltan "guardia zibilak" bidean

  Angel Amenabar Lasquibar (1932) Andoain

  Errotara ezkutuan joaten ziren. Orduko errota batzuk aipatzen ditu. Behin, irinarekin etxera bueltan zetorrela, beldurra pasa zuen guardia zibilak ikusi zituela uste baitzuen.

• Gosea zenean, arbia eta taloa

  Angel Amenabar Lasquibar (1932) Andoain

  Gari-irinarekin ogia egiten zuten, eta bestela taloa. Etxean soberan gelditzen zitzaizkien taloak lagunen artean banatzen zituzten. Garai hartan, arbia ere jaten zuten batzuek. Baserrian gosea ez zen hainbeste antzeman, baina baserriko jeneroaren zati bat entregatu egin behar izaten zuten.

• Morokiloa

  Maria Dolores Arruabarrena Arruti (1935) Andoain

  Gerraostean jaki gutxi izaten zen, eta errazionamendua, gainera. Maria Doloresek gogoan du beren etxean "morokiloa" nola egiten zuten.

• Janaria ezkutatzeagatik, dena lizundu

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Umeak 14 urterekin hasten ziren lanean. Lehen behar handia zegoen: zeukatena ondo zaintzen eta erabiltzen zuten; gosea zegoen, diru gutxi... Gerra ostean, Nafarroatik etortzen zen tren txikiak estraperloko jeneroa ekartzen zuen; eta, hari esker, jendea aurrera atera zen. Behin, guardia zibilek etxea erregistratuko zuten beldur, aitak bi paretaren artean sartu zituen baba zakuak, eta jeneroa lizundu egin zitzaion, zomorroz bete zitzaion, hain zuzen ere.

• Entregatutako jeneroa alondegian biltzen

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Gerra ostean, baserritarrak jeneroa entregatzera behartzen zituzten. Bildutako jeneroa alondegian gordetzen zen. Behin zaku bat arto hartu nahi izan zuten alondegitik, eta orduan izandako anekdota kontatzen du.

• Irina lortzeko oztopoak

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Gerra ostean, artoa irin bihurtzeko oztopoak zeuden, errotak itxita baitzeuden. Baserri batzuetan, artoa ehotzeko makinak sortu zituzten. Aizarnako baserri batetik errotara irin bila joan eta esku hutsik itzuli behar izan zutenekoa kontatzen du.

• Errotak itxi eta jendea argaldu

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Errotak kontrolatuta zeuden lehen. Gose handia zegoen orduan, eta jendea asko argaldu zen.

• Kontrabandoari muga zabalik

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Bilbon urte bete egin ostean Erratzun izan zen Juan soldadutza egiten, eta mendiko muga zaintzea egokitu ohi zitzaien, baina kontrabandoan zebilen jendea ez zuten geratzen. Zaintzaileen eta kontrabandisten artean tratuak egiten ziren eta ez omen zen arazo handirik izaten.

• Kapitainaren laguntzailea presoarekin alde egin

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Erratzun soldadutza egiten ari zela neska bat hartu omen zuten preso. Goiz batean, kapitainaren laguntzaileak harekin ospa egin zuela konturatu ziren.

• Babarrunak ezkutatzen

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Errazionamendu garaian, baserritarrek hainbat elikagai entregatu behar izaten zituzten. Borda Berrin babarrun asko egiten zuten, eta parte bat ezkutatzea erabaki zuten, ez entregatu behar izateko.

• Gerraostean gosea

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Gerraostean Andoaingo errota biak itxi zituzten, eta Itsasondoraino joan behar izaten zuten irina bila, trenean ekartzeko gero. Baina irina etxeratzea ez zen libre, eta trenean garraiatutakoa zaindariek harrapatuz gero, kendu egiten zuten. Ezkutuan ibili beharra zegoen. Beste aukera bat etxeko tresneriarekin artoa txikitzen saiatzea zen, baina emaitza ez zen izaten errotan lortzen zen bera.

• Ogia ala harria?

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Errazionamenduko ogiaz ongi akordatzen da Juan. Harria baino gogorragoa zela dio. Hamalau urte bete arte oso jale txarra izan zen Juan. Eskerrak amak Donostiatik ogi txuria ekartzen zion tarteka.

• Errazionamenduko elikagaien kontrola

  Joxe Forcada Arrieta (1930) Andoain

  Gerra ostean, Andoaingo alondegian egoten ziren errazionamendurako elikagaiak. Handik kontrolatzen zen dena; eta mikeleteek aztertzen zuten alkoholaren graduazioa.

• "Tren txiki"ak salbatu zuen Andoain

  Joxe Forcada Arrieta (1930) Andoain

  "Tren txikiak" salbatu zuen Andoain. Haren bidez, hainbat elikagai ekartzen zituzten Nafarroatik, ezkutuan, ikatz azpian. Guardia Zibilak enteratu zirenean, tren-geltokira joaten hasi ziren; baina estraperloa egiten zuten lagunek ere hartu zituzten beraien martingalak.

• Emakumeak tranbian kontrabandoko ogia eramaten

  Joxe Forcada Arrieta (1930) Andoain

  Andoaingo emakumeak Donostiara joaten ziren tranbian, ogi zuria eramatera: batzuetan, harrapatu egiten zituen poliziak. Garai zailak izan ziren.

• Morokila

  Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

  Gose denboran, artoa bazuten ganbaran, baina ezin hura txikitu. Gero, Felixen aitak artoa txikitzeko makina ekarri zuen, eta morokila jaten zuten. Morokila: arto txikitua eta esnea.

• Gosea bai eta ez

  Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

  Gerra ondorenean, artoa bai, baina irina falta izaten zen. Inguruko jendea Goizuetara joaten zen errotara irin bila. Felixen aita Itsasondora joan izan zen irin bila. Gainerakoan, baserrian beti izaten zen patata eta babarruna. Urtean txerri bat edo bi hiltzen zituzten. Olio faltan, mantekarekin moldatzen ziren. Olioa kontrabandoan iristen zen.

• Kortrabandoa

  Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

  Tren txikiek ekartzen zuten kontrabandoko jeneroa Nafarroatik. Baba, patata, irina... kontrabandoko jeneroa.

• Kalean, gosea

  Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

  Kalean gose gehiago pasatu zuten baserrietan baino. Kaleko gizon bati buruz hitz egiten du: gose denboran, asko flakatu zen.

• Errazionamenduko olioa jasotzean, purrustadak

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Zalgurdiarekin asko ibilitakoa da Migel, baita kalera joateko ere. Errazionamenduko jeneroa jasotzean, olio asko tokatzen zitzaien, senide asko zirelako etxean; eta herriko emakumeak purrustaka egoten ziren, dena eramango zuen beldurrez. Gerra ostean, olio gutxiago zegoenean, txerriaren gantza erabiltzen zuten sukaldean aritzeko.

• 100 kiloko irin-zakuak, garo azpian

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Etxean 100 kiloko irin-zakuak gordeta edukitzen zituzten. Hernanin bazen "harinera" bat, eta hango laberako harria Nafarroatik eramaten zuten. Harri tartean, 100 kiloko irin-zakuak ekartzen zituzten. Txoferrak abisua jasotzen bazuen kontrolen bat zegoela, irin-zakuak Upategin gordetzen zituzten garo azpian.

• Astegunetako otorduak

  Maria Angeles Amenabar Lasquibar (1940) Andoain

  Astegunetako otorduak: haragi zopa, babarrunak edo garbantzuak eta haragi egosia. Postretarako fruta, baldin bazen. Meriendatzeko ogia eta txokolatea. Ogi zuririk eta oliorik ez zen izaten.

• Gerraostean, soldadutza eta gosea

  Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

  Soldadutzan hiru urte pasa zituen: Burgosen egon zen bi urtean eta hirugarrena Donostian. Soldadutzan kotxeak konpontzen aritzen ziren. Gerra garaian ez zuten goserik pasa, baina gerra bukatutakoan bai. Baserrian nola-hala moldatzen ziren olioa eta oinarrizko produktuak lortzeko. Trenari esker iristen ziren zenbait gauza Nafarroatik.

• Guardia zibila tren txikiaren zain

  Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

  Beraiek baserrian nahiko ondo moldatzen ziren, eta ez zuten tren txikiko jenerorik hartu behar izaten. Guardia zibilak adi egoten ziren tren txikia iristen zenean.

• Janaria apreziatzeko onena gosea

  Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

  Gerra ostean, taloa jaten zuten beti, batzuetan esnearekin. Gosea zegoenez, gehiago apreziatzen zuten jaten zutena.

• Goseari aurre egiteko pribilegioa

  Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

  Etxean babarrunak jaten zituzten egunero. Gaztainak ere jaten zituzten. Gose handirik ez zuten pasa beraiek, baina badago gosez hil zenik.

• Txerria isilka hiltzeko komeriak

  Mari Karmen Ansa Zinkunegi (1937) Andoain

  Gerraostean txerri bakarra hil zezaketen, baina bi ere hiltzen zituzten. Aitak kontatzen zuen pasadizoa, txerria isilka hiltzeko komeriak: mazoarekin jo zioten buruan, garraxirik ez egiteko; erretzen ari zirela, alarma faltsua izan zuten: Guardia Zibila zetorrela pentsatu zuten, baina ez, Antonio Mari zen, burutik zakua jarrita.

• Txerriari bizarrak erretzeko lanak

  Mari Karmen Ansa Zinkunegi (1937) Andoain

  Lasto balekin erretzen zitzaion ilea txerriari. Lastoa nola prestatzen zuten: gariaren sustarra zen. Garia jotzeko modua. Txerriaren azala nola erretzen zuten. Isilka ibili behar zutenean (txerriak hiltzeko debekua zegoen gerraostean), ezin lanak ondo egin.

• Errotak itxita eta babarruna entregatu behar

  Mari Karmen Ansa Zinkunegi (1937) Andoain

  Errotak itxita egon ziren gerraostean. Patata, artoa eta babarruna alhondegira entregatu behar zituzten. Taloak egiten zituzten artoarekin. Baina arto-irina behar. Aranora joan zen aita behin, osabarekin, gauez. Itxita zegoen, baina topatu zuten zabalik zegoen bat.

• Gerra osteko errazionamenduaren astindua

  Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

  Gerra ostean, baserriko jeneroa alondegian entregatu eman behar izaten zuten. Hori astindu ederra izan ohi zen beraientzat. Inguruko errotak itxita egon ziren garai hartan, eta ezkutuan joan behar izaten zuten Itsasondoraino.

• Artoa, taloak eta itxitako errotak

  Primitibo Arregi Arizaga (1932) Andoain

  Etxean artoa egiten zuten: ganaduari ematen zioten edo harekin taloak egiten zituzten. Errotak garai batean itxita egoten ziren, eta orduan Alkizako errotara joaten ziren beraiek. Etxean amak egiten zituen taloak eta Primitibok gogoan du nola prestatzen zituen.

• Ekonomia hobetu arte, garia lagun ona

  Primitibo Arregi Arizaga (1932) Andoain

  Etxeko ekonomia hobetzen hasi zen arte, garia egin zuten etxean, Andoaingo etxe askotan bezalaxe. 1945etik aurrera, egoera ekonomikoa hobetzen hasi zen eta garia alde batera gelditu zen.

• Kalean baserrian baino are gose gehiago

  Maria Angeles Belamendia Tolosa (1931) Andoain

  Maria Angeles haurtzain ibili zen kaleko etxe batean, eta han baserrian baino gose gehiago pasatzen zutela dio.

• Errotara gauez eta beldurrez

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Gerra ostean, irinaren bila joatea lan zaila zen, errotak itxita egoten baitziren. Errotara gauez joan behar izaten zuten, eta gogoan du bidaia hura egin zuen lehenengo aldia.

• Kontrabandoa eta pikarokeria

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Gerra ostean, olioaren kontrabandoa zegoen; oso garesti saltzen zen. Kontrabandistek izandako jukutria kontatzen du.

• Gerra bukatu eta gosea etorri

  Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain

  Gerra bukatu ostean, gosea iritsi zen. Irina egitera, gauez joaten ziren errotara, ezkutuan. Errazionamenduan ematen zuten ogia oso gogorra zen: lurrera bota, eta sabairainoko botea emateko adinako gogorra.

• Larre motzean haziak

  Antonio Zabala Zalakain (1937) Andoain

  Zortzi senidetik seigarrena da. Umetako kontuak. Anaia zaintzea ere egokitu zitzaion. Ogi faltaz gogoratzen da; ez zitzaion taloa gustatzen. Jostailurik ez zuten. Erregeek laranjak ekartzen zizkieten. Larre motzean haziak.

• Gerraosteko eskasia

  Antonio Zabala Zalakain (1937) Andoain

  Taloa ez du asko maite. Ez da gerrarekin gogoratzen, baina soldaduak egon ei ziren etxean. Gerraosteko eskasia bai, ezagutu zuen. Errotak itxita egon ziren garaian, aitak beste nonbaitetik ekartzen zuen artio-rina. Tren txikian ekartzen zuten batzuek, Leitza aldetik.

• Gaztaina egosiak jaten zituzten artoa zuritu ondoren

  Manuel Odriozola Otaegi (1931) Anoeta

  Zazpi senide ziren eta behin baino gehiagotan gaztainak izaten zituzten afaltzeko. Gauzak asko aldatu dira. Arrazionamendu garaia zen. Artoa izaten zuten eta zuritu egin behar izaten zen. Artoa ganbarara igotzen zuten bertan lehortzeko. Gaztainak eltzetik lapurtu egiten zituzten.

• Antzuolako industria gerra aurreko urteetan

  Juan Cruz Agirrezabal Zabaleta (1919) Tomasa Bereziartua (1923) Antzuola

  Antzuolako industria: lau larru-ontze fabrika; bi zerratoki. Larru-ontze lantegietan, gizon eta emakumeak aritzen ziren lanean. Olaran, Telleria, Arbulu eta Bareño. Gerra garaian gorakada handia izan zuten; baina gerraostean, lanaren beherakada etorri zen, eta batzuek behea jo zuten.

• Ikatzaren garrantzia gerraostean

  Juan Cruz Agirrezabal Zabaleta (1919) Tomasa Bereziartua (1923) Antzuola

  Gerraosteko egoera ekonomikoa Espainian. Dena zegoen faltan eta egurra eta ikatza oso estimatuak ziren. Txondorra egin zuten gerraostean eta orduan gertatutakoa.

• Ikazkintzaren gorakada gerraostean

  Juan Cruz Agirrezabal Zabaleta (1919) Tomasa Bereziartua (1923) Antzuola

  Gerraosteko egoera, oso latza. Gaztainondo guztiak ihartuta zeuden ordurako eta urte batzuetan egurretan jardun zuten. Txondorrak nola egiten ziren. Urte haietan ikazkintzak gorakada handia izan zuen. Automobiletarako erregairik ez, eta ikatzaren eskaera asko gehitu zen.

• Industriaren loraldia Antzuolan

  Juan Cruz Agirrezabal Zabaleta (1919) Tomasa Bereziartua (1923) Antzuola

  1946 inguruan egoerak hobera egin zuen eta kanpotik jende asko etorri zen bertara lan egitera. Antzuolan martxan jarri ziren lantegiak gerraostean: Goizper; Elay; Matz-erreka; etab. Gerra aurreko industria. Herriaren nortasuna.

• Gari klaseak; lexikoa

  Asentzio Laskurain Zabaleta (1923) Antzuola

  Gerraostean, "goizgaria" etorri zen; lehenago heltzen zen. "Xikirixua", beste gari klase bat; ez zen jateko erabiltzen. "Xikirixo-lastua".

• Gerraosteko egoera; kalean gosea

  Isabel Jauregi Mendizabal (1926) Antzuola

  Familia kontuak. Senide asko etxe bakoitzean; bai baserri inguruan eta baita kalean ere. Gerraostean kaleko jendea baserrira joaten zen lanera "tripa-truke".

• Errazionamendua eta estraperloa

  Juanita Lizarralde Eskibel (1926) Antzuola

  Gerra ostean, gosea. Ogia falta zen. Errotan ez zuten uzten ehotzen. Kalabazak jaten zituzten, ganaduarentzat izan arren. Estraperloa: Aizpurutxotik goizaldean joan zen anaia hirina egitera. Olioa, azukrea, kafea. Errazionamenduko ogia txarra zen. Lenteja, harriz beteta.

• Garia eta babarruna entregatu behar

  Juanita Lizarralde Eskibel (1926) Antzuola

  Garia eta babarruna entregatu behar izaten zuten. Urte batean babarrunik ez zen egon, eta erosi egin behar izan zuen aitak, entregatzeko. 20 kilo edo. Errazionamendua dendetan egoten zen. Txerria hazten zuten, eta ardiak ere hiltzen zituzten. Txerriak urte guztia irauten zuen. Ogi-falta zen okerrena. Senitarteko asko joan ziren baserrira; sei hilabetean, 17 egon ziren.

• Gerraosteko gosetea

  Purita Zabalo Zabalo (1934) Antzuola

  Aitak bazituen terreno batzuk eta, garraiolaria izanik, salmentarako jakiak ekartzen zituen. Horri guztiari esker, Puritaren etxean ez zen gerraosteko gosetea nabaritu. Egoera ez zen izan berdina etxe denetan. Puritak gose denborako pasadizo pare bat kontatzen ditu.

• Errotako tranpak

  Florentino Lamariano Agirre (1933) Antzuola

  14 urte arte eskolan ibili zen, gero gaueko eskolan, baina aitak errota zuen, eta han egin zuen lana mutikotatik. Intxaustiko errota. Guardia Zibilaren ihesi ibiltzen ziren; errotak prezintatzeko sistema. Tranpa egiten zuten, prezinto berria jarrita.

• Errazionamendua

  Florentino Lamariano Agirre (1933) Antzuola

  Zubipean nola ezkutatzen ziren. Hegazkin bat nola erori zen. Errazionamenduaren ilaran egoten zen. Osaba alkate zen gerra aurretik, eta etxea errekisatu zioten. Ogia txarra. Ogi faltarik ez zuten izan, errota izanda.

• Astoaren azpian, ezkutalekua

  Florentino Lamariano Agirre (1933) Antzuola

  Garia eta arto zati bat entregatzen zen. Baserri batzuetan gorde egiten zuten. Astoaren azpian gordetzen zuten beraiek, gurdiaren gurpilaren azpian. Miaketekin ez da gogoratzen, baina ibiltzen ziren horretan. Batzuek erosi egiten zuten, entregatzeko.

• Kupoa noiz kendu zuten

  Florentino Lamariano Agirre (1933) Antzuola

  Soldadu joan baino lehen kendu zuten kupoa, 1945-1950 urte inguruan. Hornidurakoak lotsagabeak ziren. Madariaga baserrikoek eskopeta zeukaten etxean.

• Errota motak

  Florentino Lamariano Agirre (1933) Antzuola

  Errota guztiak zeuden itxita gerraostean. Bi gremio zeuden: "maquilleros" eta "harineros". Urtean zenbat kilo eta zeinentzat ehotzen zen kontrolatu behar zen. Makileroentzat inspekzio gutxiago zegoen. Errejimenaren aldekoak izango ziren makileroak. Errota noiz arte egon zen martxan. Garia, artoa eta pentsua ehotzen ziren. Garia ereiteari 1975 inguruan utzi zitzaion. Korosotik etortzen ziren ehotzera.

• Irinarekin eta erbiarekin etxera

  Florentino Lamariano Agirre (1933) Antzuola

  Intxausti errotako pasadizo bat. Antzuolako jaietan gertatua. Errotak prezintatuta zeuden. Irina egin zuten, astoarekin joanda. Garia jo, ogia egiteko jaietarako. Bidean erbia topatu zuten, lazoan erorita. Erbia nola larrutu zuten. Erbi erdiarekin, pozik etxera.

• Gosetea eta kupoa

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Gerraren ostean gosetea etorri zen. 1940. urtetik aurrera urte gogorrak etorri ziren. Baserrietan bazuten zer jan, baina kaletik senide eta senide ez zirenak ere eskean etortzen ziren. Diruak baliorik ez eta Legazpiko Patriziok belarra ebagitzeko segak ematen zien bere langileei, segen truke janariak lortu ahal izateko. Azkaratera etorri omen ziren, truke hori eskaintzen. Gero gari, arto, patata eta babarrun kupoak eman beharra etorri zen.

• Kupo bidegabea

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Urte batzuetan, kupoa eman eta gero etxerako gauza bera estraperloan erosi behar izaten zuten. Kupoa ez zen izaten berdina herri denetan. Etxeko babarrun kupoa emateko, lehorte urte batean babarrunok erosi egin behar izan zituzten. Errotak prezintatu zituztenean, eskuzko errota txikiekin ehotzen zuten. Gero gauez euren errotan ehotzen hasi ziren, prezintoa askatzen ikasi zutenean.

• Olio litro bat ehun pezetatan

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Babarruna urdaiarekin zen garai haietako jatordua. Olio gutxi zegoen, eta amonari medikuak janari garbiak agindu zionean, ehun pezeta ordaindu zuten estraperloko olio litro bategatik. 1940 eta 1941 urteetan haizetea eta uholdeak izan zituzten Antzuolak. Uholdeak kalera atera zuen dendariak gordeta zuten estraperloa.

• Ezkontza egunean Guardi Zibilaren bisita

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Garai batean, ezkontzara (elizkizunera) gazte jendea bakarrik joaten omen zen. Maria eta senargaia Uzarragako elizan ezkontzen ari ziren bitartean, Mariaren etxean Guardia Zibil bikote baten bisita izan zuten. Etxekoak eta sukaldaria banketea prestatzen ari ziren. Sasoi hartan, ez zen libre txahala hiltzea... Etxekoek hamarretakoa eman zien guardia zibilei, eta isunik jarri gabe joan omen ziren.

• Ezkon-bidaian, Bilbora

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Ezkontzako bantekearen ondoren joan ziren ezkon-bidaira. Maletak hartu eta oinez jaitsi ziren Bergarako tren-geltokira. Han hartu zuten Bilbora joateko trena. Mariaren senarrak ondo ezagutzen zuen Bilbo, bertan egon baitzen soldadu denboran. Auzoko beste bikote batekin batera ospatu zuten bai ezkontza baita ezkon-bidaia ere. Gerraostea izanik, astean egun batean ogi gabeko eguna izaten omen zen. Mariaren ahizpa batek etxean egindako ogia jarri zien maletan Bilbora eramateko. Ogi gabeko eguna iritsi zenean, ogia maletatik atera eta hoteleko jendearekin elkarbanatu zuten.

• Errazionamendua eta tabakoa

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Hileko errazionamenduko jeneroa: azukrea, olioa, tabakoa... Astoarekin joaten ziren herrira errazionamendua jasotzera. Mariaren aita oso erretzailea zen, eta errazionamenduan ematen zioten tabakoa ez omen zen nahikoa izaten harentzat. Hori dela eta, etxean tabako landareak sartzen hasi zen. Erre aurretik tabakoa nola lehortzen eta txikitzen zuen azaltzen du.

• Kaletarrak, baba eske

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Gerraostean, kaleko jendea baba eskean joan izan zitzaien baserrira iluntze partean. Beraiek ezin izaten zuten baserritik babarik eraman kalera (debekatuta zuten): kalera esnea eramatera joaten zirenean, astoa erregistratu egiten zien. Ez ziren estraperloan ibiltzen. Etxekoarekin moldatu ziren.

• Tratua eta bideko kontrolak

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Arsenioren ama larunbatero joaten zen Bergara, tratura. Gerraostean, mikeleteak kontrolak jartzen zituzten baserritarrei herrian erositako jeneroa konfiskatzeko. Baserritarrek hori jakinda, beste bide batetik egiten zuten etxera buelta.

• Gerraostea: errazionamendua, kupoa eta miaketak

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Gerraosteko bizimodua. Olioa, tabakoa... errazionamenduan hartu behar izaten zen. Garia, artoa, baba, patata... herrian entregatu behar izaten zuten baserritarrek. Baserritarrek baba, artoa, garia... ezkutatu egiten zuten, eta guardia zibilek baserriak miatzen zituzten.

• Errotak zigilatu

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Gerraostean ez zuten goserik pasatu. Inguruko errotak ixten zituztenean, Antzuolako alkatearen errotara joan behar izaten zuten "han libre" baitzen: Lizarraga auzoko Larrebarrengo errotara joan behar izaten zuten. Jendea gauez Osintxuko errotara batera ere joaten omen zen. Auzoko errota ixten zutenean, zigilua kendu eta martxan jarri izan zuten: orduan, auzokoak txandatuz joaten ziren errotara. Eskuzko errota txiki bat zuten etxean, baina ez zuen irina behar adina txikitzen.

• Maisua Guardia Zibilarengana ez errekisatzeko eskatuz

  Joxe Jauregi Alberdi (1934) Antzuola

  Hamaika urte zituela Urretxuko eskola publikora joan zen; hiru negu egin zituen bertan. Kaleko etxe batean bizi zen eta Joxek etxetik eroaten zuen jeneroa, baserriko jatekoa. Trenez joaten zen eta estraperlo garaia zenez, Guardia Zibila adi egoten zen. Berari ezer ez konfiskatzeko maisua guardia zibilengana joan zen ez konfiskatzeko eskatuz.

• Ogiarekin estraperloan

  Joxe Jauregi Alberdi (1934) Antzuola

  Hamaika urte zituela Urretxuko eskola publikora joan zen; hiru negu egin zituen bertan. Apopilo zegoen etxean, ogiarekin estraperloa egiten zuten. Azkoitian erosten zuten ogi zuria eta trenez ekarri Urretxura ("Villarreal" dio berak). 15 urteko neskatila arduratzen zen horretaz. Guardia Zibila zain izaten zuten askotan. Baina egun guztiak ez ziren berdinak izaten, batzuetan ez zieten isunik jartzen-eta.

• Gerraostean jeneroa entregatu arren goserik ez

  Asunzion Kortabarria Gabilondo (1932) Antzuola

  Gerraostean baserriko jeneroa entregatu behar izaten zuten. Garia, artoa, baba... denetarik jaso eta saltzen zuten. Errotara ere gurdikadak eramaten zituzten.

• Baserrian nahi beste jaten zuten

  Asunzion Kortabarria Gabilondo (1932) Antzuola

  Eskean aritzen zireneri beti ematen zien zer edo zer. Bergarako andre bat askotan joaten zen eta beti ematen zioten jatekoa: esnea, baba... Egunero jaten zuten antzeko jatekoa: porru-patatak, babak azarekin, artoa eta esnea... Domeketan jaten zuten desberdin. Behin bere neba batek betekada itzela harrapatu zuen eta medikuarenera joanda hark zera esan zion: "Hau kalean ez dok pasatzen!". Kalean ez zuten horrela jateko aukerarik. Ezkondu ostean kaleko jendeari gerraosteko miseriei buruz berbetan entzuterakoan, berari guzti hori arrotza egiten zitzaion. Kalean jasotzen zuten errazionamendua: olioa, azukrea, txokolatea, tabakoa... Etxean ez zegoen erretzailerik eta beraien partea don Leandro abade oñatiarrak hartzen zuen.

• Olioa urtu behar

  Josefina Lete Larrañaga (1934) Antzuola

  Gerraostean, errazionamendu-baleak dendak trukatu behar izaten ziren. Dendan bertan olioa urtu egin behar izaten zen. Beraien etxean bospasei arroako txerria, (arroa 1= 12.5 kg), hiltzen zuten eta urdaiazpikoa, txorizoa... izaten zuten, hori dela-eta ez zuten goserik ezagutu. Ez zuten behirik eta esnea baserri batetik eramaten zien. Jendeak oso gaizki pasatu zuen.

• Eskolara eta josten ikastera

  Angeli Telleria () Antzuola

  Eskolara hamalau urtera arte joan zen. Gero josten ikastera joaten ziren. Gerraostea oso gogorra izan zen errazionamendua tarteko.

• Gerraoste gogorra

  Angeli Telleria () Antzuola

  Eskola bukatu ostean josten ikastera edo neskame lanetan joaten ziren. Gerraostean ez zegoen dirurik eta dena zen beharrezkoa. Gero Telleriaren tailerrean hasi zen bera. Neba arto-bolekin aritzen zen jolasean eta ez zuten besterik eta hura ere jan egiten zuten.

• Guardia Zibila ogi bila Antzuolara

  Angeli Telleria () Antzuola

  Estraperlo garaian dirua erraz gastatzen zen. Nafarroatik ekartzen zuten jenero gehiena. Guardia zibilak askotan kentzen zien jeneroa; Bergaratik etortzen ziren Antzuolara ogi bila, askotan beraientzat ez zuten izaten ogirik, baina Guardia zibilentzat beti zegoen. Kapa azpian gordetzen zuten ogia.

• Taloa eta babarrunak

  Patxi Madina Bengoa (1915) Aramaio

  Goserik ez zen baserrian, gerra ostean ere. Artoa eho eta taloa egiten zen. Esnearekin. Morokila. Urte guztian babarrunak.

• Jende asko eskean

  Eusebio Arriolabengoa Mendizabal (1925) Aramaio

  Eskean jende asko ibiltzen zen etxez etxe. Zer edo zer beti ematen zen. Lapikoak konpontzera eta arropak saltzera ere joaten ziren.

• Ogi ona saldu eta txarra jan

  Nikolas Gardoki Mazmela (1938) Aramaio

  Baserriko bi ogi eramaten zituen amonaren etxera, eta artoa. Tremesa zer zen. Berak ez zuen ogi hura jaten, sekula. Errazionamenduko ogitxoak oso txarrak ziren, baina haietxekin konformatu behar. Okindegia non zegoen. Kartila batekin baino gehiagorekin joaten zen, beste batzuena ere hartzeko. Duela gutxi enteratu zen berak eramandako ogiak saldu egiten zituztela aitona-amonek.

• Gerratik ihesean

  Patxi Elejalde Plazaola (1930) Aramaio

  Gerra ostea gogorra izan zen. Gerran etxeko gehienak Gantzaga auzora ihes eginda egon ziren egun batzuetan. Salturralde etxea granada zuloz eta tiroz josita aurkitu zuten itzuli zirenean. Etxeko artoa eta garia soldaduei eman behar izaten zieten. Auzoko Juanito Uxarrek kontatzen zituen gerrako kontu gogorrak.

• Gariaren erdia inori eman behar

  Rufina Astola Nafarrate (1929) Aramaio

  Azkoaga auzoko abadeei garia eman behar izaten zitzaien abuztuan, eta jaietan oilasko eta arrautza batzuk. Udaletxean ere gerraosteko gari-kupoa eman eta etxerako gutxi geratzen zen.

• Gaztak gari artean

  Rufina Astola Nafarrate (1929) Aramaio

  Saltzen ez ziren gaztak, gari-arkan gari artean gordetzen ziren lizundu ez zitezen. Gerraostean Udalari emateko gari-kupoa, urtero Udalak eskatzen zuena eman behar izaten zen. Anega bat edo bi izan zitezkeen. Musu-truke kentzen zieten kupo hori. Rufinaren aitak, gizona kartzelan zuen famili bateri lur-sail bat uzten zien patatak edo zerbait izan zezaten.

• Burgostik ogia ekartzen

  Iñaki Larrañaga Victoriano (1915) Aramaio

  Gerraosteko goseterik handiena zela eraman zuten Iñaki soldadutzara. Han ogia sobera zegoela-eta, baimenarekin etxera ogiz kargatuta etorri zen. Burgosen ogia sobera, baina etxean errazionamenduko “chusco” beltzak jaten.

• Morroi eta neskameak etxean

  Kepa Mondragon Jauregi (1934) Aramaio

  Gerraostean kaletik jendea etortzen zen, tripa betetze alde baserrian lana egitera. Umea zenean, morroi eta neskameak ezagutu zituen etxean. Haiek ere tripa-truke eta jantzien alde egiten zuten lan. Gabonetan zerbait ematen zieten, etxera eraman ahal zezaten.

• Gerraoste gogorra

  Basilio Ugarte Urrutia (1925) Aramaio

  Gerra bukatu eta gero, bizimodu nahiko normalera itzuli ziren. Ogirik ez zegoela gogoratzen du. 1941a arte oso urte gogorrak izan ziren, gariarentzako urte txarrak tartean. Estraperloa batzuk egiten zuten, baina euren aita ez zen izan horietarikoa.

• Abadiñotik Aramaiora garia ehotzera

  Basilio Ugarte Urrutia (1925) Aramaio

  Errotak prezintatuta egon zirenean, Abadiño eta Arrazola aldetik astoekin etortzen ziren gauez Gantzagako errotan alea ehotzera. Basilio gau-errotari bezala ere aritu zen garai haietan. Egunez ere alea ehotu ahal izateko, tratua eginda zuten Guardia Zibilekin. Bizkaitik alea ehotzera etortzen zirenak batzuetan lo egiten geratzen ziren, eta astoei ere jaten eman behar izaten zitzaien. Auzoko hamar baserri ziren errotaren jabeak.

• Kaletarrak nagusi eskolan

  Fermin Etxebarria Elorza (1928) Aramaio

  Kaletarrek mendean erabiltzen zituzten baserritarrak, gazteleraz ez zekitelako. 150 bat ardi eta 15 bat ganadu buru zituzten etxean. Idiekin egiten zituzten baserriko lanak. Etxean denentzako nahikoa jatekorik ez, eta anai-arreba batzuk etxetik alde egin behar izan zuten, morroi edo neskame. Fermin beti etxean egon izan da.

• Etxeko txorizoak eta irina gordetzen

  Fermin Etxebarria Elorza (1928) Aramaio

  Otxandiarrak gose denboran gaztaina eta sagarrak batzera etortzen ziren mendiz Aramaiora. Guardia Zibilei beldurrez, etxeko txorizoek etxetik kanpo gordetzen zituzten. Garia gauez ehotu eta hura ere gorde egiten zuten. Errotak prezintatu zituztenean, sutarako egur, babarrun eta baserriko gauzen truke, Guardia Zibilek uzten zieten garia ehotzen.

• Anaiak preso eta etxean dirurik ez

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Jaso zuten gari guztia entregatu egin behar izan zuten urte batean. Arto-taloei esker atera ziren aurrera. Anaia bat kartzelan eta bestea “Batallón de Trabajadores”en zeuden zigortuta. Diru falta larria zuten, eta ama gaztaina eta sagarrak saltzera joaten zen Gasteizera astean behin, autobusez.

• Gerraostean, Arrasatera berriro

  Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

  Frontea Arrasatetik joan zenean, Oñatitik Arrasateko Mendi Etxebarri baserrira bueltatu ziren. Denbora horretan, baserria hutsik egon zen. Gerra denboran, soldaduek bederatzi "muelle" eta bederatzi koltxoi eraman zituzten. Baserrian, sekulako belartza hasita zegoen, eta haiek moztu eta Oñatira eraman zuten belarra; hango ganaduarentzako.

• Errotak eta errazionamendua

  Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

  Gerraostean, garia entregatu egin behar izaten zen. Uribarri auzoko Markuleti errotan ehotzen zuten garia. Arrasateko kalean bizi zen izeba batek jasotzen zien errazionamendua.

• Gerraosteko gosea

  Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

  Gerraostean, gose handia egon zen. Mariak eta ez zuten goserik pasa, baserriak emandakotik bizi ziren eta. Jendea patata bila joaten zen Mendietxebarri baserrira. Lapurretak ere izaten omen ziren.

• Gerraosteko janari eskasia

  Felix Elorza Loidi (1936) Aramaio

  Gerraostean goserik ez omen zuten pasatu, baina ez zutela ondo jaten dio. Egun osoan garoa ebakitzen jarduten zutenean zer jaten zuten kontatzen du. Garoa hogei gurdikadatik gora ekartzen zuten urtero etxera.

• Astoa oso baliagarria zen. Errazionamenduko tabakoa

  Juan Mari Uribarren Leturiaga (1938) Aramaio

  Lurra bustia zegoenean idien apatxek eta gurdien txirrikek bideak hondatzen zituzten. Halakoetan astoa erabiltzen zuten ganadu-jatekoak ekartzeko. Urte txarretan lastoa kanpotik ekartzen zuten ganaduari emateko. Arto-baba sail handiak izaten zituzten. Gaztaina eta esnea ere beti izaten zituzten eta jateko zerbait beti izaten zuten etxean. Errazionamendu garaiko aitaren tabakoarekin gogoratzen da. Erretzen ez zutenei garraio lanak egiten zizkien, euren tabakoaren truke.

• Gerraosteko beharrak

  Juan Mari Uribarren Leturiaga (1938) Aramaio

  Gerraostean aita sarritan ikusi zuen beharra zutenei laguntzen. Gaztainadi handiak zituzten eta gaztainak saltzen zituzten. Kiloa pezeta bian saltzen zutela gogoratzen du. Txatxurreneko Floren joaten zen Gasteizera gaztainok saltzera.

• Guardia Zibilen mantenua baserritarren ardura

  Juan Mari Uribarren Leturiaga (1938) Aramaio

  Gogoan du gerraostean nola entregatu izan zuten gurdikada garia herriko Kontzejupean, eta gero etxean jateko garia Arabatik estraperloan ekarri beharra. Artorik ez, baina babarrunak ere entregatzen zituzten. Guardia Zibilentzako esnea txandaka eraman behar izaten zuten auzorik auzo. Txapelokerrek beste bezeroak baino gutxiago ordaintzen zuten. Herriko baserritarrek auzolanean prestatzen zuten txapelokerrentzako sutarako egurra.

• Azeriekin etxerik etxe; zekorrak estraperloan

  Juan Mari Uribarren Leturiaga (1938) Aramaio

  Azeriak harrapatzen zituztenetan, etxerik etxe joaten ziren gero azeriok erakusten eta ematen zietena batzen. Aitak kontatu zion azkonarrak neguan hiru bat hilabetean euren zulotik irten barik egoten zirela. Udazkenean kalte handiak egiten omen zituzten azkonarrok. Zekorrak estraperloan eramaten zituzten Otxandioko harakin batentzako, eta honek, ez deklaratzearren, kortan hiltzen zituen, gero bere tabernan saltzeko.

• Bizkaira bildotsak estraperloan

  Juan Mari Uribarren Leturiaga (1938) Aramaio

  Oleta auzoko artzain bat urte askoan egon zen Uribarrenbekoan. Bildotsak Durangora eramateko basoz joaten zen, probintzia batetik bestera pasatzeko zerga ez ordaintzearren. Norbaitek salatu egin omen zuen, eta behin guardia zibilak saihesteko lanak izan zituen.

• Gerra denboran elikatzea; errazionamendua

  Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

  Gerra ostean, ez zuten goserik pasatu. Ganadu eta oiloekin nahikoa okela eta arrautza izaten zuten. Oleta gari lekua ez zenez, entregatu beharrik ez zuten izaten. Garia etxerako lain ozta-ozta edukitzen zuten. Txokolatea, olioa eta horrelakoak errazionamendutik jasotzen zituzten.

• Gerraosteko lapurrak. Ura eta arropa garbiketa

  Sebastiana Balanzategi Unzueta (1929) Aramaio

  Garia entregatzen zenean, aititak "Miñazulo" izeneko zulo batean gordetzen zituen irin zakuak guardia zibilengandik ezkutatzeko, baina norbaitek ostu zion zakuren bat. Neguan teilatuko urez baliatzen ziren, baina udan errekatik ekarri behar izaten zuten. Etxe ondoan garbitokia izan zuten arte arropa errekan garbitzen zuten. Lixiba egindakoa da Sebastiana.

• Taloa eta morokila ugari jandakoa

  Felisa Ormaetxea Goitana (1928) Aramaio

  Gerra ostean garia entregatu behar izaten zen eta artoaz konpondu behar. Taloa eta morokila ugari jandakoa da. Gari-lur txarra zen Uribekoa. Artoarentzat, aldiz, oso ona.

• Ezkutuka lortu behar ogia

  Felisa Ormaetxea Goitana (1928) Aramaio

  Inguruko errotak: Mendietxebarri, Markulete eta abar. Ogia hamar egunean behin edo egiten zen, irina zegoenean. Esnea okindegi batera eramaten zuten eta handik ogia ekartzen zuten erdi ezkutuan.

• Fideoa egiten gerra ostean

  Maria Angeles Beitia Oruna (1918) Aramaio

  Herriko lokal batean fideoa egiteko makina ipini zuten. Nola egiten zen kontatzen du. Asko saltzen zuten gerra ostean. Senide baten bidez lortzen zuten irina. Merkataritza normaldu zenean utzi zioten fideoa egiteari. Krisiak iraun izan balu makarroiak ere egingo zituzten. Dena dela, hemengo jendeari ez zitzaion pasta gustatzen. Baba zen hemengo janaria.

• Gerraostea baserrian; erroten egoera

  Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

  Gerraostean ardi-gazta egiten jarraitu zuten. Babarrunak eta garia entregatu egin behar izaten zituzten gerraostean. 1950 urte inguruan hasi ziren gauzak normaltasunera bueltatzen. Gerraostean, auzoko antigoaleko errota zaharra lanerako baimenduta egon zen. Markuletakoa ere bai. Baina Ibabetarrak bazkide ziren errota prezintatu egin zuten.

• Gerraostean patata soro berriak

  Pedro Karetxe Urrejola (1930) Aramaio

  Idiak etxeko lanetarako erabiltzen zituzten. Gerraostean ez zegoen ez ogirik ez oliorik. Babarrun, esne eta okela nahikoa izaten zuten etxekoentzako. Otxandion, patata sartzeko, soro berri asko landu zituzten.

• Errotari iruzurgilea

  Pedro Karetxe Urrejola (1930) Aramaio

  Oleta auzoan ez zuten apenas garirik ereiten, beraz, ez zuten izaten entregatu beharrik ere. Ereiten zuten apurra jo ere eskuz egiten zuten harriaren kontra. Baina gero ezin zuten eho, errotak itxita baitzeuden. Artale berriaren ordez errotan jasotako arto-irin zaharrarekin taloak egin ezinda ibiltzen zen amona.

• Errazionamenduan "primera" mailakoak

  Pedro Karetxe Urrejola (1930) Aramaio

  Gerraostean ez zegoen ez dirurik ezta jatekorik ere. Errazionamendu garaian “primera, segunda eta terzera” mailako kartilak zeuden. Primerakoak ziren gutxien jasotzeko eskubidea zutenak, eta maila horretan zegoen Pedroren etxea.

• Ogi gosea errazionamendu garaian

  Elias Galartza Aranguren (1935) Aramaio

  1944ko errazionamenduan bakoitzari olio litroaren zortzirena egokitzen zitzaion, zortzi egunerako. Ogi txuskoak ere gogoan ditu. Ogi-opil zati bat jatea festa izaten zen orduko neskatila-mutikoentzako.

• Gerraostean kaletarrak ere soroak lantzen

  Elias Galartza Aranguren (1935) Aramaio

  Tabernakoak eta auzoan bizi ziren nafar basomutil batzuk ziren Oleta auzoan ganadurik ez zuten bakarrak. Gerraostean Otxandioko kaletarrek soroak landu behar izan zituzten jatekoak lortzeko. Sorook Limitaduko terrenoetan egon ziren.

• Garia entregatu behar

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerraostean, garia entregatu behar izaten zuten. Jasotzen zuten uzta baino gutxiago jaso zutela esaten zuten, bestela gehiago entregarazten zien. Gurdikada gari entregatu behar izaten zuten.

• Baba lasto artean ezkutatu

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerraostean, baba konfiskatzen hasi ziren. Lasto artean ezkutatzen zituzten bi-hiru zaku baba. Inspektorea herrikoa zen.

• Estraperloa

  Manuel Razkin Flores (1926) Arbizu

  Estraperloko kontuez hitz egiten du: kontrabandoa bizikletan egiten zen.

• Auzo-erromeriak; gerraosteko egoera

  Eulali Madinabeitia (1924) Aretxabaleta

  Auzoetako erromeriak. Gonbidautzak. Gerraostea: egoera gogorra etxeetan; jende askok gosea pasatzen zuen. Apotzagako jaiak. Oilaskoak hazten zituzten egun horretarako.

• Errazionamendua

  Miren Zuazabeitia Herrasti (1930) Aretxabaleta

  Errazionamendua gerraostean.

• Jatekoa urri, gerraostean

  Leandra Elizburu Bilbao (1923) Aretxabaleta

  Jaten zutena: normalean babarruna, jaietan garbantzua. Porru-patatak, azak... Ezkondu ostean gosetea izan zen. Errazionamendua. Jatekoa eskas, etxea ordaindu behar...

• Gerraostean, goseak umeak hil

  Antonio Zubizarreta Berraondo (1921) Aretxabaleta

  Antonioren aita Baserritarren Elkarteko lehendakaria zen. Milizianoekin arazoak izan zituen behin. Gerraostean, gosete handia egon zen. Ume asko jaio eta berehala hil egiten ziren, gosez. Aingeru-kanpaia maiz entzuten zen.

• Gerraostean eskean

  Antonio Zubizarreta Berraondo (1921) Aretxabaleta

  "Txinddurri" Altube zen abizenez. Gerraostean bere aita eskean ibiltzen zen Aretxabaletan.

• Estraperloko kontuak

  Antonio Zubizarreta Berraondo (1921) Aretxabaleta

  Estraperloa trenez eta kamioiez ekartzen zuten, lastopean garia gordeta. Antonioren anaia bat eta Akixotarrrak ziren estraperlo maisuak.

• Baserriko lanak eta jakiak

  Xabier Zubizarreta Lasagabaster (1944) Aretxabaleta

  Eskolako jolas-orduetako jolasak. Eskola bukatu bezain laster, antxintxika joaten zen bakoitza bere baserriko lanetara. Indabak, barazkiak, esnea, taloa eta morokila eta honelako janariak ziren egunerokoak. Txerrikiak ere izaten zituzten; igandetan garbantzuak jaten zituzten okelarekin. Gose kontuak entzun egin zituen, baina berak ez zuen halakorik ezagutu. Ezta errazionamendurik ere.

• Estraperlo kontuak

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Martzel "Marroko" Aozaratza auzoan izandako Marroko baserrian jaio zen. Goroetan eta Araotzen bizi izan zen eta Arabako Ozaetara ezkondu zen azkenean. Estraperlo garaiko pasadizo batzuk kontatzen ditu Pedrok, "Mordo Motz" eta beste pertsonaia batzuenak.

• Arabatik estraperloa

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Gari gutxi ereiten zen inguruan, eta bai garia eta bai patata estraperloan ekartzen zuten Arabatik. Pedro bera ere joaten zen astoarekin Arabara. Hirusta hazia ere ekartzen zuten. Gariak ematen zituen lanak eta aurrerapen berriek lanok nola erraztu zituzten azaltzen du.

• Estraperloa zaintzeko, mikeleteak

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Pedroren aurretik ere egiten zen Arabatik estraperloa. Mikeleteen lanak zeintzuk ziren kontatzen du Pedrok. Pedroren garaian Guardia Zibilak ez zuen asko estutzen estraperloaren aurka. Ozaeta aldean, miñoiak behin ere ez zituen ikusi Pedrok. Santa Agedan eta Gatzagan ere baziren Mikelete-etxeak.

• Dendan lanean, errazionamendu garaian

  Pilar Azkarretazabal Bengoa (1924) Aretxabaleta

  Baserritarrak zirenez, etxean ganaduak eta soroak zituztela, ez zuten goserik pasatu. Senarra izango zenak taberna eta "ultramarinos" denda zuen. Pilarrek ere urteetan jardun zuen etxeko dendan lanean. Errazionamendu-liburuxkarekin etortzen ziren bezeroak gerra ostean.

• Guardia zibilak etxez etxe sinadura eta txerriki bila

  Martina Urretabizkaia Etxeberria (1936) Arama

  Guardia zibilak etxez etxe ibiltzen ziren sinadura bila, eta bide batez eskegita zeuden txorixoak eskatzen zituzten. Baina amonak bazetozela sumatzean ezkutatu egiten zituen.

• Bababarruna biltzera joandako emakumeen tranpak

  Eugenio Iza Mujika (1935) Martina Urretabizkaia Etxeberria (1936) Arama

  Garai hartan kanpoko emakumeak ibiltzen ziren babarrunak biltzen arto artean. Behin Martinaren aitak tranpak egiten harrapatu zituen bi emakume.

• Agurainen mantentze aldera, erdara ikasten

  Eugenio Iza Mujika (1935) Arama

  Eugenio hamar urterekin morroi egon zen Agurainen, erdaraz ikastearen aitzakiarekin. Etxean anai-arreba asko ziren eta tripa bat gutxiago izatea omen zen benetako arrazoia.

• Estraperloan ibilia Beran

  Joakin Berau Bergara (1933) Arantza

  Beran morroi egon zen denboran, estraperloan ibili zen nagusiak aginduta. Kuadrillan ibiltzen ziren, eta astean hiru-lau bidaia egiten zituzten. Gaueko lana izaten zen. Muga izkinatik bizkarrean ekartzen zuten materiala. Nondik nora ibiltzen ziren azaltzen du. Estraperloko gaiak: iratzargailuak, olioa, sakarina, tabakoa ('Tabaco rubio vasco'), puruak, "botixerrak"...

• Ogia garesti gerra osteko gosetean

  Asuncion Leibar Kortabarria (1924) Arantxa Olabe Leibar (1947) Arrasate

  Gerra osteko gosetean, eurek patata-hazia sartu zuten soroan; baina, gauez, norbaitek hazi guztiak atera eta eraman egin zituen jateko. Ogia lortzeagatik, Asunek bere bizia arriskuan jarri zuen.

• Aita preso

  Juana Okina Zeziaga (1922) Arrasate

  Etxea konpondu beharrean zegoela eta soro eta ortuak artean hutsik, aita, nazionalista izateagatik, espetxeratu egin zuten. Ondarretan egon zen sei hilabetez preso. Beste senide bi ere hil zizkioten Juanari.

• Senideen elkartasuna

  Juana Okina Zeziaga (1922) Arrasate

  Añorgako osaba batek asko lagundu zien. Aitak, espetxean gaixorik zegoela, ospitalera joatea errefusatu zuen, espetxe-zigorra luzatuko ziotelako ospitaleratutako egunek.

• Aramaiora estraperloan

  Milagros Ertzilla Arregi (1934) Arrasate

  Gerraostean garia udaletxera eramatera behartuta zeuden. Garia estraperloan ehotzeko Aramaiora eramaten zuten, gauez, astoan kargatuta, basorik baso. Beste auzotarren batekin elkartuta, gauez joan, garia eho, eta gauez itzultzen ziren.

• Arrasate edo Mondrague

  Eusebio Okina Bengoa (1929) Arrasate

  1929ko abenduan jaio zen Eusebio San Andres auzoko Etxaburu baserrian. Bere herriaren Arrasate izena ez du inoiz ezagutu Eusebiok, baina gogoratzen du umetan bazegoela okindegi-irindegi bat Arrasate izenarekin. Horra eramaten zituzten gari kupoak gerraostean. Bere ama zen Etxaburukoa; aita, berriz, Apotzagako Urigarai baserritik etorri zen.

• Gerraosteko miseria

  Eusebio Okina Bengoa (1929) Arrasate

  Eusebioren lehen soldata eguneko 5,50 pezeta izan zen. Garai hartan 60 pezeta ordaintzen zen arrautza dozena bategatik, eta arrautza batekin egiten zen zazpi lagunentzako tortilla. Udaleko gestioak eta horrelakoak baserritarrek baserriko gauzekin ordaintzen zituzten, dirurik ez zutelako.

• Kataide-aduana

  Javier Arregi Liziaga (1925) Arrasate

  Kataide baserria aspaldi bota zuten. Baserriaren izenaren gorabeherak azaltzen ditu. Gose denboran hiru baserrietako gariak ebakitzen zituen garia gero udalari emateko.

• Guardia Zibilen maltzurkeriak

  Javier Arregi Liziaga (1925) Arrasate

  Guardia Zibilek nahita garia oker neurtu eta 1.500 pezetako isuna jarri zioten Kataide baserriari.

• Goseak ostera bultzatu zuen jendea

  Joxe Bixente Etxabe Arregi (1922) Arrasate

  Gose handia izan zen gerra ostean. Jendeak bildotsak osten zizkieten artzainei. Estraperloan aritu zen Joxe Bixente. Arabatik garia ekartzen zuten Deguriara, gero herrian saltzeko. Errotak prezintatu zituztenean, eurena ez zuten erabat geratu.

• Kaletik tripa-truke lanera etorritakoak

  Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

  Gerraostean kaletik jende asko etortzen zen lanera baserrietara, tripa-truke. 18 laguneraino elkartu izan ziren orduan garia ebakitzeko (eta etxekoak 2-3 besterik ez ziren izaten). 1942etik ia 1950rainoko urteetan, egoera beltzak ezagutu zituzten. Garia ehotzera gauez eta mendiz joan behar izaten ziren, errotak prezintatuta egon zirenean. Garai haietan artoa jaten zuten ogia beste .

• Kupoarekin tranpak

  Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

  Gariaren kupoa ordaintzerakoan, behin aitak zorroak urarekin busti zituen, gehiago pisatu zezaten. Den-denarekin itzuli behar izan zen Pedro etxera gurdiarekin. Ia ekoizpenaren erdia entregatu behar izaten zuten. Eguneroko gosaria artoa, taloa edo morokila esnearekin izaten zen.

• Estraperloa Arabatik

  Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

  Irina eta patata ekartzen zuten estraperloan Arabatik. Patata-zorroak trenetik bota etxe inguruan, eta gauez astoarekin jasotzen zituzten. Aitak Arabatik astoarekin ekartzen zuen irina.

• Errotak itxita egon zirenekoa

  Facundo Garai Txintxurreta (1931) Arrasate

  Errotak prezintatu zituztenean, Oñatiko Araotz auzora ere joaten ziren garia ehotzera. Arabatik garia eta patatak estraperloan ekartzen zituzten, gauez. Etxeko gari, arto eta babarrun ekoizpenaren zati bat udalari eman behar izaten zitzaion.

• Oñatiko Araotz auzora garia ehotzera

  Facundo Garai Txintxurreta (1931) Arrasate

  Arrasate, Uribarri eta Marulandako errotak prezintatuta eta zainduta egoten zirenez, Oñatiko Araotz auzoko errotara joan behar izaten ziren.

• Garia baino arto gehiago etxean

  Facundo Garai Txintxurreta (1931) Arrasate

  Arrasate Okindegiko errotan garia besterik ez zuten ehotzen. Artoa ehotzera Marulandara eta Bolinagako errotetara joaten ziren. Kupoa entregatu ondoren, etxean arto gehiago geratzen zen garia baino.

• Gose denborako kontuak

  Patxi Bengoa Sagasta (1932) Arrasate

  Fagorren jardun zuen lanean jubilatu arte. Etxean sei senide bizi ziren. Gerra ostean Arrasateko alondegira eramaten zuten eman beharreko gari kuota. Gose denboran etxean ez zuten goserik izan, baina kaleko jende asko etortzen zen jateko eske.

• Gerra osteko jatorduak

  Patxi Bengoa Sagasta (1932) Arrasate

  Errotak itxita zeudenean, herriko errota batera joan behar izaten zuten etxerako garia ehotzera. Baina zahi asko eta irin gutxi ematen zuten bertan, eta horregatik Elorriora joaten ziren ehotzera. Babarrunak eta urdaia jaten zituzten egunero eguerdian, eta porru-patatak gauean. Gaztaina denboran gaztainak, egosita edo erreta. Esne trago bat eta ohera.

• Baserria ordaintzen lanak

  Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

  Baserria erosita baina zatika ordaintzeko zegoen. Justa ezkondu zenean bukatu zituzten ordainketok. Justa etxera ezkondu zen, Elorrioko Iguria auzoko Uhalde baserriko Maximorekin.

• Garia ehotzera Elorriora

  Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

  Justa ezkondu zenean hiru behi zituzten etxean, txerri eta enparauekin. Garia eta artoa ehotzera Elorriora eramaten zuten estraperloan, Arrasatera eramanez gero, erdiarekin errotaria geratzen baitzen. Gari, arto, patata eta arrautza kupoa eman behar izaten zitzaion Udalari.

• Kaletarrek baino gose gutxiago izan zuten gerraostean

  Juan Berezibar Ibabe (1930) Arrasate

  Baba gorriak egunero jaten zituzten aste barruan; eta, igandeetan, garbantzuak okela zati batekin. Kalean baino gose gutxiago izan zuten baserrian. Baratzetik lapurtu izan zizkieten barazkiak. Gerragatik etxetik irtenarazi zituztenean, ondo jan zuten.

• "Bittor hojalateruena" denda

  Joxe Arriaran Aranburu (1926) Arrasate

  Arrasaten gerraostean gosea ezagutu zuten; Joxeren familiak ez hainbeste, baserriko gauzei esker. Amak denda zuen, eta baserritar askorekin harreman ona. Denda horri "Bittor hojalateruena" deitzen zioten.

• Gose larria Arrasaten gerraostean

  Joxe Arriaran Aranburu (1926) Arrasate

  Arrasaten gose larria ezagutu zuten, jendea hiltzerainoko bestekoa, dio Joxek. Falangisten "Auxilio Socialen" banatzen zen errazionamendua. Joxek pilotan jolasten ziharduela, frontoian bonba bat erori zen.

• Garia entregatu behar

  Juan Berezibar Garro (1934) Arrasate

  Garia entregatu egin behar izaten zuten (udalera, abadeari...): 25 kiloko hiru zaku. Etxerako ez zitzaien gari asko geratzen. Irina Markuletetik eta inguruko errota batetik lortzen zuten.

• Herriko dendak

  Milagros Eriz Otadui (1918) Arrasate

  Gerra denboran dendak irekita egoten ziren; "orduan jan faltarik ez zegoen, gero etorri zen errazionamendua". Herriko hainbat denda aipatzen ditu: Kukuena, Garmendia, Zerrajera...

• Ogia estraperloan

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Errazionamendu garaian, Adrian Garmendiaren okindegian estraperloan egiten zieten ogia jaten zuten.

• Gosete handia

  Bixente Azkarate Zabarte (1933) Arrasate

  Gerraostean, gose handia pasatu zuten Bixenteren etxean. Hasieran, dirua egon arren ez zegoen jatekorik; eta, gero, jeneroa iritsi zen, baina dirua falta zen. Errazionamenduko ogia nolakoa izaten zen eta "Jesus katilu" zeri esaten zioten kontatzen du.

• Gosaltzeko, txikoriatan bustitako karamelua

  Bixente Azkarate Zabarte (1933) Arrasate

  Gerraosteko gosetea du hizpide. Bixenteren etxean 11 seme-alaba ziren. Gabon gau batean zer azaldu zuten kontatzen du: etxeko bakoitzak txapa gainean erretako hiru arto ale jan zituen. Gosaltzeko amak txikoria lapikokada prestatzen zuen, eta karamelu txiki bat txikorietan bustita ematen zien umeei. Karamelua 11 ahotatik pasatzen zen, eta anaia txikienak geratzen omen zen gozokiarekin. Amak mendira bildatzen zituen gaztainak eta egurra biltzera. Egurra saldu egiten zuten gero. Bixenteren aitak Zerrajeran egiten zuen lan, "nikelean". Gerra denboran ez zuten lantegi hori itxi.

• Kalean, "gorriak" ikusitakoa

  Bixente Azkarate Zabarte (1933) Arrasate

  Gerraostean herrian zer giro zegoen azaltzen du. Auzoko neska batek ogi zati bat eman ohi zion ezkutuan Bixenteri. Kaleko jendeak "gorriak" ikusi zituela dio. Bixenteren bi arreba umetan hil ziren, eta amak esaten omen zuek haiek azukrea zer zen probatu gabe hil zirela.

• Marianista ikasketak

  Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate

  Gerra bukatu zenean Eskoriatzan zegoen. Gogoan du gero egon zen gosetea. Eskoriatzatik Elorriora joan zen nobiziatua egitera. Handik Segoviara bidali zuten eta han ogi zuria jaten zuten egunero. Madrilgo Carabanchelen beste bi urte eman zituen batxilergoa bukatzen.

• Arrasatetik Elizondora ardiekin oinez

  Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate

  Kontrabandoko kontuak. Estebanen aitajaunak eta beste gizon batek ("Martin frantsesak") ardiak eramaten zituzten Arrasatetik Elizondora (Nafarroa). Okelatarako 300 ardirekin joaten ziren oinez. Behin Elizondon, ardiak basoan uzten zituzten, eta ardiek muga zeharkatzen zutenean Martinek jasotzen zituen ardiak.

• Tailerreko langileak presoen emazteak

  Juli Bedia Iriarte (1919) Arrasate

  Hasieran lan guztia eskuz egiten zuten, eta makina automatikoak ekarri zituztenean, langileak kaleratzeari ekin zioten. Langile guztiak emakumezkoak ziren; gehienak senarrak preso zituztenak.

• Tailerrerako materiala kupoaren bidez

  Juli Bedia Iriarte (1919) Arrasate

  Gerraren frontea Arrasatetik joan zenean, aitak jarri zuen ilerako urkila tailerra. Kupoaren bidez lortzen zuten tailerrean lantzeko materiala. Bilbotik trenez bidaltzen zieten. Kupoarekin lortutakoa nahikoa ez bazen, estraperloan lortzen zuten gehiago.

• Paketatzea mojen lana

  Juli Bedia Iriarte (1919) Arrasate

  Urkilentzako trokelak Arrasateko lantegietan egiten ziren. Urkilak altzairuzko alanbrearekin egiten zituzten. Tailerreko lan banaketa azaltzen du. Paketatzea Kontxesioko mojek egiten zuten.

• Lana soman (destajuan) egiten zen

  Juli Bedia Iriarte (1919) Arrasate

  Hasieran, Irungo Palmera lantegiak hartzen zien ekoizpen guztia. Geroago, merkataritza-agenteen bidez saltzen zituzten urkilak. Kontabilitatea Juliren ardura zen. Lana somara (destajuan) egiten zen, eta egunean seitik hamabi pezetara irabazi ahal izaten zuten langileek.

• Sindikatuaren kexa

  Juli Bedia Iriarte (1919) Arrasate

  Sindikatuak kexa bat jarri zuen tailerraren kontra eta inspektorea etorri zen aztertzera. Tailerra zegoen eraikuntza Artazubiagako kondeari erosi zioten. Tabernari eta industriari familiakoa da Juli. Ezkondu zen arte jardun zuen etxeko tailerrean.

• Gose garaian, artoa xehetzeko makina

  Felix Zubia Arana (1931) Arrasate

  Bizimodu gogorra izan zuen. Gose garaian ez zeukaten ia ezer jatekorik. Arto-zahia jaten zuten. Aramaiora joaten ziren errotara, debekatuta bazegoen ere. Artoa xehetzeko makina zeukaten etxean eta harekin ere moldatu behar izaten zuten.

• Gerra osteko miseria

  Tere Arregi Letamendi (1932) Arrasate

  Gerra ostean, ez zuen goserik pasa Axeri baserrian umezain zegoelako, baina gauzen beharra sentitu zuen (arropak, oinetakoak...). Tereren ahizpek gosea pasa omen zuten. Aitak Zerrajeran egiten zuen lana, baina ez zuen asko irabazten. Ortua eta untxiak zituzten etxean, eta amak gutxirekin gauza asko egiten omen zuen.

• Laguna soldaduarekin ezkondu

  Juli Gallastegi Ezkurra (1921) Arrasate

  Errazionamendukoarekin eta etxeko janekin moldatzen ziren. Soldaduek laguntzen zieten joan etorrian eta haietako batekin ezkondu zen Iguriako nesketako bat.

• Galdutako esnea edan

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Elman lanean zebileneko pasadizo bat kontatzen du. Makinan lanean zebilela, berarekin mutiko bat egoten zen bere ondoan "matxoak" kolokatzen. Amak "armosua" ekarri zion Felixi, baina esnea galduta zegoen. Esnea botatzera zihoala, mutikoak ez botatzeko esan zion. Hark edan zuen mindutako esnea.

• Txerria lurpetik atera

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Gose denborako kontakizuna. Antza, baserri batean gaixotuta hil zen txerri bat, eta lurperatu egin zuten. Gizon batek hori jakitean, txerria lurpetik atera eta etxera eraman zuen jateko.

• Amari taloa ezkutatu

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Gerraosteko gose urteez hitz egiten du. Felixek talo bat prestatu zuen berarentzat, ama lanetik beranduago etorriko zela pentsatuta. Ustekabean, ordea, ama etxera sartzen somatu zuen, eta ikaztegian gorde zuen zartagina.

• Errazionamendu garaian, okindegian neskame

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Gerra ostean, errazionamendua etorri zenean, Arrasateko Azkarate okindegian zegoen lanean. Okindegian lan egin arren, ez zuten ogi zuririk jaten; "zegoena" jaten zuten. Irina Zaragozatik ekartzen zien.

• Okindegia eta errazionamendua

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Gerra bukatu zenean, errazionamendua jarri zuten. Ogi beltza izaten zen. Azkarate okindegian egiten zuen lana denbora horretan: okindegian ez zuten errotarik, labea bakarrik. Irina kanpotik ekartzen zuten. Errazionamendua ere bertan partitzen zuten.

• Errotak eta garia entregatzea

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Gerra ostean, Uribarrin eta Santa Agedan baziren errotak, baina baserritarrik ez zuten garirik; entregatu egin behar izaten zuten.

• Soldadu denboran jan faltarik ez

  Matias Sagasta Elorza (1920) Arrasate

  Matiasek soldadu pasatu zituen ia sei urteak gose urteak izan ziren. Soldadu egon zen denboran ondo jaten zuten: ogi zuria eta rantxoa. Domeketan etxera joaten zenean, jateko zerbaitekin bueltatzen zen Gasteizera.

• Garia entregatzea

  Matias Sagasta Elorza (1920) Arrasate

  50 kilo gari entregatu behar izaten zuten udaletxean.

• Dendak eta errazionamendua

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gerra denboran, herriko denda batzuk itxi egin zituzten. Errazionamendua jarri zutenean, dendetan ilara luzeak, orduetakoak, egoten ziren janaria eskuratu ahal izateko. Azkarate okindegia etxe ondoa zegoen.

• Gose garaia

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gose denboran, Elbiraren etxekoek ez zuten goserik pasa; berak Durangoko barnetegian bai. Amak taloak eta morokilak egiten zituen. Elbirak gustuko zuen amaren morokila, azukrearekin. Gari-irinarekin egindako ahia prestatu ohi zuen amak.

• Barnetegian, goseak

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gerra ostean, Durangoko San Antonio barnetegian egon zen, eta han gosea pasa zuen. 80 neska eta 20 moja zeuden barnetegian. Hamabostean behin, etxekoak bisitan joaten zitzaizkion, eta jatekoa eraman ohi zien.

• Arrautzak entregatu behar

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gerra ostean, astean dozena bat arrautza entregatu behar izaten zuten alondegian.

• Gerratik itzulitakoak, estraperloan

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  Gerra garaian 500 lagun inguru zebiltzan lanean "Unión Cerrajera"n. Herrira bueltatuko asko estraperloan ibili behar izan ziren.

• Esne partitzea, errazionamendua eta nazionalak

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  San Viator eskolara joaten zeneko kontuak. Uribarrin nazionalek egindako parapeta bat zegoen. Goizetan, auzoko abadeari meza laguntzen ibiltzen. Etxera joan, eta zer "armozatzen" zuen kontatzen du. Esnea hartu eta kalerakoan, lau-bost bezerori banatzen zien esnea. Segidan, eskolara joaten zen. Eskolatik irtendakoan, errazionamenduko jakiak hartzera joaten zen. Jenaroren etxea esaten zioten eraikinean nazionalek kuartela eduki zuten. Marmitekin etxera zihoala, kuartelean sarrarazi zutenekoa kontatzen du.

• Kupoa eta estraperloa

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Baserrian ez zuten uzta handia biltzen, eta bildutako dena kupoan entregatu behar izaten zuten. Zenbaitetan, ez ziren iristen kupoa osatzera. 14 urte zituela Bedoñatik Ozaetara (Araba) oinez joan zen lehengusua eta asto parea hartuta patata eta gari bila. Estraperloa.

• Txerri-hiltzea, ezkutuan

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Gerraostean, baserritarrek deklaratu egin behar izaten zuten txerriren bat hil behar zutenean. Jerardoren aita txerri-hiltzen ibiltzen zen. Guardia Zibilen kontrolak. Aitak goizaldean hiltzen zituen txerriak. Txerriari kaina bat sartzen zion ipurdiko zuloan, kurrinkadarik ez egiteko.

• Gose garaia

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Errazionamendu garaiko kontuak. Labesua egiten zuten etxean. Olio falta. Boniatoa (patata) brasan prestatzen zuten. Telleria baserri txikia izanik, nahiko lan izaten zuten jan kontuetan.

• Arabara etxerako gari eta patata bila

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Gerraosteko egoera. Telleria baserri txikia izanik, nahiko lan izaten zuten jan kontuetan. Etxean egiten zuten gari guztia entregatu egin behar izaten zuten. Etxerako gari bila Arabara joaten ziren. Guardia Zibilak estraperloko patatarekin ia harrapatu zuenekoa kontatzen du.

• Estraperloko ibilerak

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Bedoñan egon ziren denboran, lehengusuarekin joaten zen Arabara estraperloan jeneroa ekartzera. Lehengusuak ondo ezagutzen zituen inguruko bideak. Mendiko ibilerak: ordu asko oinez eta lorik egin gabe.

• Gerran ezin labea isiotu

  Juanita Bilbao Olabarriaga (1923) Arratzu

  Gerra garaian ogi gutxi izan zuten errotak zarratu baitzituzten. Etxeko labatik kea ikusiz gero etxera etor zitezkeen guardia zibilak eta txapan egiten zuten. Hala ere, ez zuten goserik pasa. Herrian zeuden errotak aipatzen ditu. Errotariak eroandako jeneroaren menda hartzen zuen beretzat, ehuneko hamarra.

• Gerra ondorengo kontuak

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Asteasun hamar bat hil zituzten, eta ez politikarengatik. Bederatzi senideak elkar hartuta. Gerra ondoren, gosetea. Ez ziren etxetik ateratzen. Salbokonduktoa, inora joateko. Txekorra ez zuten eraman erreketeek, zailagoa zelako.

• Errotara ezkutuan gerra ondoren

  Joxe Antonio Urretabizkaia Otamendi (1928) Asteasu

  Gerra ondoren hasi ziren txerriak ezkutuan hiltzen eta. Errotara iluntzen zuenean joaten ziren. Alkizan errota zegoen. Behin Larrauldik barrena errotara zihoala gertatutakoa kontatzen du. Donostiako izebak irina bila etortzen zitzaizkien.

• Gosete-urteak seminarioan

  Joxe Bikuña Agirre (1935) Ataun

  12 urte zituela, Joxe seminariora joan zen ikastera. Gosete-urteak tokatu zitzaizkien han; ume asko ziren... Etxetik astero bidaltzen zieten pakete bat, janariz beteta. Pakete hartako erdia denen artean banatu behar izaten zuten nahitaez. Ogia oso preziatua zen garai hartan.

• Zahatoa kendu mikeleteak

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  Kontrabandoa aspalditik egiten zen Ataunen. Behin bazetorren bat Altsasutik zahato berria erosita. Bidean mikeletearekin topo egin eta tragoa edatera gonbidatu zuen, baina hala ere kendu egin zion zahatoa.

• Altsasutik kontrabandoarekin

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  Behin Laustierrekako batzuk Altsasutik bueltan zetozen han erositako gauzekin. Bidean mikeleteak irten eta dena kendu nahi izan zien baina batek ostikoz jo eta airean bota zuen. Udaletxera deitu zituzten arren, ez zuten zigorrik jaso. Izebak kontatzen zizkion horrelako istorioak.

• Gose urteak; errotak itxita

  Miel Etxeberria Zalbide (1939) Astigarraga

  Gose urteak, gerra ondorenekoak. Olioa, ogia eta azukrea falta. Errotak itxita zeuden. Goizuetara arto-irin bila, astoarekin. Guardia Zibilaren kontrolak. Kontrabandoa. Nafarroan irekita eta Gipuzkoan itxita, errotak. Esaera polita. Zer jaten zuten. Boniatoa.

• Ezkondu arte lanean

  Damiana Etxaiz Mujika (1936) Astigarraga

  Lege bat zegoen, ezkondu eta lana utziarazten zuena. Horren truke, ordainsari bat ematen zen.

• Errazionamendu garaia

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Gerra ondorena okerrago izan zen: errazionamenduan 100 gramo azukre, ogi torta gogorrak... Ogi zuririk ez. Boniatoa patataren ordez. Olioaren partez esnegaina babarrunei, eta txerriaren gizena.

• Arropak, besteek emandakoak

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Orain txorakeria asko dagoela dio. Bere jantziak beste batzuek emandakoak ziren. Ama Donostiara joaten zenean tratuarekin, batzuetan arropa ematen zioten, eta etxera poz-pozik. Perkalezko soinekoak. Berokiak, paper fabrikako mantekin eginak; tindatu eta josi.

• Erregeen oparia: laranja eta goxokiak

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Urte zahar gauean ez ziren ateratzen. Urte berriari etorrera, karta jokoan; aspertzean, ohera. Erregeak joaten ziren etxera; oparia: laranja eta goxokiak. Panpinarik sekula ez du ezagutu. Lehengo jostailuak. Kartoizko panpinak izaten ziren.

• Koipeztatzaile, kontrabando garaian

  Joxe Goñi Urreaga (1928) Astigarraga

  14 urte zituela hasi zen lanean Grosen, koipeztatzaile-lanetan. Garai hartako jornala amari ematen zion. Eskupekoen bidez, diru asko lortzen zuen. Kontrabando garaia zen orduan, eta ibilgailuetan trikimailuak zituztenek Joxerengana jotzen zuten. Ibilgailuetako tranpa batzuk aipatzen ditu.

• Errazionamenduko janaria jasotzeko lekuak eta ilarak

  Joxe Goñi Urreaga (1928) Astigarraga

  Errazionamendu garaian, askotan, ilara egin behar izaten zuten janaria jasotzeko. Beraiek nora joan behar izaten zuten haragi bila.

• Gerra ostean, ogia nola lortzen zuten

  Joxe Goñi Urreaga (1928) Astigarraga

  Ogiaren faltarik ez zuten izan. Etxean errota txiki bat zeukaten. Eta kontrabandoko ogia lortzeko, bazekiten nora jo. Ogia nondik ekartzen zuten azaltzen du.

• Tiroen ondorioz platerak dantzan

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Gerran Bittorik beldur handia pasa zutela kontatzen du, batzuetan, San Markos aldean tiroak entzun eta platerak dantzan hasten ziren burrunbagatik. Orduan, altxa eta ihes egiten zuten, bakoitzak ahal zuen tokira. Behin amari tratua lapurtzen saiatu ziren hiru atso.

• Guardia Zibila etxea arakatzen

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Bittorik oroitzen du Guardia Zibilak nola arakatzen zuen baserria, koltxoiak zulatuz eta oheak deseginez. Beste garai batean, babarruna, artoa eta patata eman behar zen udaletxean. Aitak meta barruan babarrunak ezkutatu zituen.

• Errazionamenduko janaria

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Errazionamenduko olioa gogor-gogorra gelditzen zen etxera iristerako, eta ematen zien ogi zatia ere oso txikia zen.

• Estraperloan txerria hil

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Estraperloan erositako txerria sukaldean hil izanaz gogoratzen da Bittori. Guadia Zibilek baserriko animaliak tiroz hil eta lapurtu egiten zituzten askotan.

• Amak ogia ekartzen zuen gona azpian

  Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga

  Abere-hiltzea oso ohikoa zen garai batean. Iñaxiren etxean urtero-urtero egiten zen txerri-hilketa, eta zatiak oliotan mantentzen zituzten. Francoren garaian, aldiz, askotan joan zen Iñaxi Hernanira haien errazioaren bila eta esku-hutsik bueltatu.

• Taloa ogiaren ordez

  Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga

  Hendaian izaten zen kotrabandoa nagusiki. Etxean azukre faltarik ez du oroitzen Iñaxik, baina bai olio eta ogi falta.

• Prezio desberdina orduan

  Prudentzio Irazustabarrena Etxeberria (1924) Astigarraga

  Amuarrain eta angula mordoa harrapatzen zituzten. Zigorrak, isunak, eta orokorrean prezioak, oso desberdinak ziren garai batean.

• Soldadutzako gidabaimena eta kontrabandoko gasolina

  Antonio Etxeberria Olano (1919) Astigarraga

  Soldadu zegoela atera zuen kamioiko gidabaimena. Lagun batek animatu zuen gidabaimena ateratzeko. Gasolina kontrabandoan erosten zuten; orduko anekdotak kontatzen ditu.

• Gerra ostean, babarruna entregatu beharra

  Ixabel Labaka Ollo (1928) Astigarraga

  Gerra ondoan. Gerezia saltzen jarri plazan, eta ordua baino lehenago saldu zuelako isuna "guardavino"-ek. Kontrabandorik ez. Babarruna entregatu beharra. Esnea erosi behar igual, bezeroei eramateko. Bizimodu gogorra.

• Txerriak ezkutatzeko, mozkortu

  Sebastian Zabalegi Aristimuño (1934) Astigarraga

  Txerriak nola ezkutatzen zituzten kontatzen du, sagardoarekin mozkortuta.

• Irin bila joaten ziren gauez

  Antonio Zubiarrain Otxotorena (1927) Astigarraga

  Irina egiteko errotara joaten ziren, baina gauez, Francoren lege baten ondorioz errota guztiak itxita baitzeuden. Hogei urteko kartzela zigorra zen errotako itxidura hausten zuenarentzat. Nafarroan lehe hori aplikatzen ez zenez, nafarroako errotetara joaten zen jendea, ezkutuan.

• Tren bidezko kontrabandoa

  Antonio Zubiarrain Otxotorena (1927) Astigarraga

  Antonio umea zen kontrabandoa bizi zuenean, baina oroitzen du tren geltokira iritsi baino kilometro bat lehenago janariz beteriko zakuak kanpora botatzen zituztela, trena geltokira iritsi orduko kontrabandoaren arrastorik gera ez zedin. Baserrian bitzeak gosea pasatzetik salbatu zituen, ordea, patata eta haragia behintzat bazituztelako.

• Tabakoa laguntzaren truke

  Antonio Zubiarrain Otxotorena (1927) Astigarraga

  Erretzaile ez zena erretzaile gisa deklaratuta, tabakoarekin kontrabandoa egiten zen.

• Enrike estraperloan

  Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga

  Zuhaitzera lotzen zuten kontrabandoan ekarritakoa. Txekorrak estraperloan hiltzen ere asko aritu zen, galarazita baitzegoen hau. Ganadua markatu egiten zuten, eta markatzeko zigiluak lapurtu egiten zituzten inspektorea ez konturatzeko. Haragia saski handitan eramaten zuten, letxugaz estalita.

• Osabak kontrabandoan harrapatu zuen

  Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga

  Osabak ere estraperloan saltzen zuenez, Enrikeren berri eman zion osabari haragia erosten zionak. Ogi bila ere Goizuetara joaten ziren, bidean Goardia Zibilak ateratzeko beldurrez.

• Txekorrak Guardia Zibilari kendu

  Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga

  Kontrabandoan pasatako txekorrak topatu zituen Enrikek. Guardia Zibilek txekorrak kontrabandistei kendu, baina kontrabandistek atzera kendu zizkieten txekorrak, lanbroa sartu zela baliatuta.

• Gurpil-azalak kontrabandoan

  Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga

  Autoen eta autobusen gurpil-azalekin egiten zuten kontrabandoa.

• Ibardueroko ekonomatoa

  Ramoni Mujika Imaz (1931) Astigarraga

  Gizonak Ibardueron lan egiten zuenez, Ibardueroko ekonomatura joaten ziren hilean behin errazionamenduaren bila, kartilarekin.

• Baserritarren elkarlana

  Ramoni Mujika Imaz (1931) Astigarraga

  Gerra garaian elkarlan handia egiten zuten baserritarren artean, janaria trukatuz etab.

• Gerraosteko bizimodua

  Salbador Arana Agirre (1928) Astigarraga

  Sei behi inguru zituzten. Lehengo bizimoduari buruzko iritzia. Bere aita txerri hiltzen ibiltzen zen kontrabandoan. Zezina nola egiten zuten kontatzen du. Aranoko errotaraino joaten ziren astoarekin arto-irina egiteko.

• Aranora lehenengoz joan zenekoa

  Salbador Arana Agirre (1928) Astigarraga

  Pasadizo bat kontatzen du, Aranora lehenengo aldiz joan zenekoa. Ez zekien Arano non zegoen; gauez joan zen, ilargi betearekin. Iritsi zirenean, bi talo eman zizkieten sardin zaharrekin.

• Uztaren zati bat eman ezinda

  Salbador Arana Agirre (1928) Astigarraga

  Artoa ereiteko, lehenengo karramarroarekin pasatzen zen belarra harrotzeko; gero goldea eta harria. Gerra garaian, uztaren ehuneko bat entregatu egin behar izaten zuten. Ezin emanda egon zirenekoa kontatzen du.

• Gerraostean, artoa azukrearekin eta esnearekin

  Manoli Zabalegi Aristimuño (1933) Astigarraga

  Gerraostean, makina bat jarri zuen bere aitak artoa txikitzeko. Azukrearekin eta esnearekin nahastuta jaten zuten. Azukrea, ogia eta olioa erosten zituzten. Gainontzekoa etxean egiten zuten.

• Gerraosteko egoera: gosea, baina janaririk ez

  Inaxio Aramendi Telletxea (1928) Astigarraga

  Lan gutxi zegoen gerraostean, baina gosea, aldiz handia. Janaria oso kontrolatuta egoten zen errazionamenduaren bidez. Ogia estraperloan erosi behar izaten zen.

• Aranoko errotara irin bila

  Inaxio Aramendi Telletxea (1928) Astigarraga

  Abere-hiltzea debekaturik zegoen gerraostean, baina etxean txerriak eta hegaztiak izateari esker egin zuten aurrera Inaxiok eta familiak. Artoa ehotzera errotara joan behar izaten zuten, gero taloa egiteko.

• Aitak babarruna ezkutatu

  Maria Jesus Otaegi Aranburu (1932) Astigarraga

  Aitari familiak baserriko babarruna ematen zion, eta honek etxera eramaten zuen tranbian, errege sagarren azpian.

• Gerra garaian ez ziren konturatzen zer ari zen gertatzen

  Felixa Izagirre Agirregabiria (1929) Astigarraga

  Gerra etorri zenean, ez zuten asko jarraitu. Portaleko koltxoia, gordeta egon zirela momenturen batean... baina ez du asko gogoan. Ez ziren ikaratu. Gose garaia gogoan du.

• Ogia falta zeneko janaria

  Andoni Arzallus Aristi (1932) Astigarraga

  Lehen arto asko landatzen zen eta animalientzat izaten zen. Gaztetan, ogi falta ezagutu zuten, eta talo asko jan behar izan zuten. Garai batean, okindegietan arto-irinarekin egindako opilak saltzen zituzten ogiaren ordez.

• Guardia zibilaren ondoan egindako eskapada

  Pedro Sarasola Idarreta (1930) Astigarraga

  Errotak itxita egon ziren garai batean. 14 urte bete baino lehen, Pedro Oiartzuna joaten zen behorrarekin artoa ehotzera. Behin errotariak irina eman eta guardia zibilak ia-ia harrapatu zuenekoa kontatzen du.

• Jeneroa ez entregatzeko, ezkutatu

  Pedro Sarasola Idarreta (1930) Astigarraga

  Baserriko jeneroa entregatu egin behar izaten ziren udaletxeko eraikinera; gerora gai haiek usteldu egiten zirela konturatu ziren. Orduan saiatzen ziren jeneroa ezkutatzen, baina beti ez zen ondo ateratzen.

• Amona kontrabandoan

  Ixabelita Almandoz Almandoz (1930) Astigarraga

  Amonak kontrabandoa egiten zuen bere gurdiarekin. Frantziatik ekartzen zituen gauzak, baina behin harrapatu egin zuten.

• Amonaren denda

  Ixabelita Almandoz Almandoz (1930) Astigarraga

  Dendako atea beti zabalik zegola gogoraten du Ixabelitak. Aza mordoa saltzen zuten bertan.

• Amonaren dendako produktuak: trukea

  Ixabelita Almandoz Almandoz (1930) Astigarraga

  Dendan saltzen ziren gauzak aipatzen ditu Ixabelitak, besteak beste, tabakoa, albarkak, muki zapiak, baserritarren barazkiak...

• Sagardotegiak ixten eta berreskuratzen

  Andoni Arzallus Aristi (1932) Astigarraga

  Gerra ondorenean, sagardotegiak ixten hasi ziren, jendeak ez baitzeukan dirurik. Sagastiak ere kendu egin zituzten. 50. hamarkadan berriz ere ekin zioten sagardogintzari. Anekdota bat kontatzen du.

• Ogia estraperloan

  Anttoni Lujanbio Alberro (1925) Astigarraga

  Ogi gogorra izaten zuten gerra garaian eta amak Anttoni bidaltzen zuen trenean ogi zuria ekar zezan Tolosatik edo Villabonatik, ondoren Astigarragan estraperloan saltzeko. Ezkutuan ekartzen zuen ogia eta karabineroa zaindu behar izaten zuen, ez harrapatzeko.

• Errazionamendua eta errotak zarratuta. Doktrina euskaraz eta erdaraz

  Cresen Urkidi Astorkia (1930) Aulesti

  Garia entregatu egin behar izaten zuten eta txahala ere bai soldaduek jateko. Errotak zarratu zituzten eta ama Gernika ondoko Ugerkara joaten zen. Abioiekin-eta beldurtu egiten ziren. Eskolara zazpi urtegaz hasi zen, arbel bat eta entziklopedia bat baino ez zuten ikasteko. Doktrina eskolan erdaraz eta elizan euskaraz ikasten zuten.

• Ogia ezkutuan egiten

  Cresen Urkidi Astorkia (1930) Aulesti

  Garia udaletxeko arkupeetan entregatu behar izaten zuten. Etxean ere apur bat ezkutatuta izaten zuten, eta bere amak gauez erabiltzen zuen labea, bertatik irteten zen kea soldaduek ikusi ez zezaten. Beraien auzoko batzuekin gertatutako istorio bat kontatzen du.

• Estraperloan etxe ondotik Madarixa aldera

  Juan Jose Errasti Juaristi (1922) Azkoitia

  Mendian egon zen garaian estraperloa ezagutu zuen. Estraperloan aritzen zirenak Joseren etxe ingurutik pasatzen ziren Madarixa aldera mendiz, artean ez baitzegoen biderik.

• 1942, gose urtea

  Jose Mari Aranbarri Elduaien (1931) Azkoitia

  1942 urtea gose urtea izan zen eta errota guztiak itxi egin zituzten. Eibar aldetik irina erostera joaten zitzaien jendea, baina kontuz ibili behar izaten zuten, sarritan haietakoren bat izaten baitzen "txibatoa".

• Estrapeloa eta gosea

  Ramon Zubizarreta Larrañaga (1932) Azkoitia

  Bi esne-behi, zaldia eta txerriak zituzten etxean. Errazionamenduko ogia izaten zen orduan eta estraperlokoa. Ramonek okindegia etxean izanda ez zuen goserik ezagutu, baina bere lagunek bai. Estraperloko garia Nafarroatik ekartzen zuten kamioietan eta etxean ehotzen zuten. Sabaian belar ondutan ezkutatzen zuten garia eta Guardia Zibilei ere ematen zietenez, ez zituzten estraperloagatik salatzen.

• Gerra denboran errazionamenduko ogia eta sakarina

  Ramon Zubizarreta Larrañaga (1932) Azkoitia

  Gerra-denboran Ramonek lau urte zituen. Orduan asmatu zen azukrearen ordezko sakarina. Ogirik ez zen izaten, errazionamendukoa bakarrik, eta urtean bitan txerria hiltzen zuten etxean. Ez zuten jateko faltarik izaten.

• Baserritik bizi ziren

  Maria Hipolita Aldai Eizagirre (1929) Azkoitia

  Baserritik bizi ziren eta gose-urteak pasa zituzten. 12 anai-arreba ziren. Artoa, garia, arbia, etab. egiten zituzten eta behiak eta idiak zituzten etxean. Behi-esnea esne saltzaile batek erosten zien. Txahalen salmentatik ateratzen zuten etxerako diru apurra.

• Etxean egindako ogia eta estraperloa

  Maria Hipolita Aldai Eizagirre (1929) Azkoitia

  Idiak golderako, egurra eramateko... izaten zituzten. Ogia etxean egiten zuten, eta, gose denboran, garia, baba... kalera entregatu behar izaten zituzten, eta trukean erosketetarako bale bat jasotzen zuten. Mariaren gurasoek irina eta olioa estraperloan lortzen zituzten. Gerra denboran, patataren ordez, errazionamenduko boniatoa izaten zen, eta labean erreta jaten zuten.

• Aizpurutxoko errotan garia eho eta etxerako ogia egiten zuten

  Elias Lete Larrañaga (1940) Azkoitia

  Ogia egiten zuten. Errota Aizpurutxon zuten eta astoa hartuta joaten ziren errotariarengana, garia ehotzera. Gerra ondorenean, gose urteetan, ez zuten errotan ehotzen uzten eta gauez ezkutuan joaten ziren. Gari eta okela estraperloa ezagutu zuen. Ogia etxerako egiten zuten, ez zuten saltzen. 1943 inguruan errazionamenduko ogi beltza izaten zen.

• Estraperloaren inguruko azalpenak

  Blas Aramendi Aranberri (1927) Azkoitia

  Estraperloa ezagutu zuen, aita eta baita bera ere Aizpurutxora eta emaztearen baserrira (Martiteko Monte baserrira) joaten ziren eta. Lasai ibiltzen ziren, Guardia Zibilen beldurra izaten zuten soilik. Irina garesti izaten zen, 10 pezeta balio zuen kiloak.

• Estraperloa gauez

  Jose Osinalde Arrizabalaga (1923) Azkoitia

  Gerra ondorenean estraperloa ezagutu zuen; ezin zen toki guztietan egin, baina etxe batzuetan Guardia zibilak lagun egin eta janaren trukean barkatzen zuten. Goizaldera egiten zen estraperloa. Artoa eta garia saldu egin ohi zuten, jendea etxera etortzen zen erostera.

• Mancisidor-enean mekanikari

  Carmelo Alberdi Arizmendi (1926) Azkoitia

  Azkoitian Olinpia zinea zegoen eta garestia zelako ez ziren askotan joaten. 16 urterekin hasi zen lanean mekanikari lanetan Mancisidor Larra� y C�lantegian. Hasieran pintxe lanetan eta gero ajustadore gisa aritu zen. Gosete garaia zen eta jateko adina ere ez zuen irabazten.

• Landetako fundizioa eta beste lantoki batzuk

  Pablito Olalde Etxabe (1922) Azkoitia

  Soldadutzan lizentziatu eta etxera itzuli zenean, Azpeitiko Landetako lantegi batean hasi zen fundizioan lanean. Hura gustatu ez eta beste zenbait lanetan ibili zen gerora.

• Estraperloko irina

  Pablito Olalde Etxabe (1922) Azkoitia

  1941ean ez zegoen ogirik eta arto-zopa, morokila eta artoa jaten zituzten.Taloa nola egiten zen azaltzen du. Irina estraperloan eramaten zuten eta honen inguruko pasadizo bat kontatzen du. Azkoitiko errotak aipatzen ditu.

• Txapela, alpargata eta zakua nagusiki Azkoitiko industrian

  Jacinta Garmendia Artetxe (1914) Azkoitia

  Azkoitiko lantegi nagusiak: txapel, alpargata eta zaku lantegiak. Txapel lantegiko nagusien aipamena eta txapela nola egiten zuten azaltzen du. Gazteak ere txapela jantzita ibili ohi ziren garai hartan.

• Baserriko bizimodua

  Candida Zubizarreta Azkoitia (1936) Azkoitia

  Beren baserria ez zen behartsuenetakoa. Berak ez zuen goserik ezagutu. Beste baserri batzuetan larritasun handiagoa bizi izan zutela gogoratzen du. Ganadua bazeukaten, garia eta artoa egiten zuten, baratzeko gauzak landatzen zituzten... lan asko egiten zuten baserrian.

• Estraperlo garaia (1)

  Mila Gorostegi Alberdi (1936) Azkoitia

  Beldur handia zieten "delegaduei", inspektoreei. Beti isunen beldur. Ezagun bati gertatutakoa. Guardia zibilen emazteak ziren txarrenak, egoeraz aprobetxatzen zirelako.

• Estraperlo garaia (2)

  Mila Gorostegi Alberdi (1936) Azkoitia

  Guardia zibilen emazteen pasadizoarekin jarraitzen du. Azukrea, olioa, patata, estraperloko gauza asko egoten zen. Edozein saltzailek ekartzen zituen.

• Artoa eta irina

  Kontxa Larrañaga Ezeiza (1929) Azkoitia

  Artoa ganaduarentzat eta oiloentzat erabiltzen zuten. Ogia egiten zuten etxean. Garai batean, hala ere, errotak itxita egon ziren, eta irinik ezin zutenez lortu, ogirik ere ezin izan zuten egin. Orduan, estraperloan ibiltzen ziren, irina ekarri eta labesua egin ahal izateko. Zortzi eguneko ogia egiten zuten aldi bakoitzean. Okinik ez zen joaten beren baserrira bera han bizi izan zen bitartean.

• Gose garaian, baserritarren laguntza

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Gogorra izan zen buelta. Jatekorik ez zegoen, diruarekin ere ezin lortu. Ezagun asko zituzten baserrietan, eta eskerrak horri. Batzuek beraien etxean aldatzen zituzten oinetakoak, mezetara joateko. Patata eta babarrunak ematen zizkieten. Anaiak harategia jarri zuen. Ogirik ez zegoen, eta amamak taloak egiten zituen.

• Errazionamenduko kartila

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Errazionamendua egoten zen. Bandoa jotzen zuten, abisua emanez. Kartila izaten zuten. Lagun bati gertatutakoa: Aizarnan "baltzeun" egin zuelako, apaizak errazionamenduko kartila kendu zion.

• Errazionamenduaz gain, janaria lortzeko bideak

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Gerra ostean, kaleko ogia jaten zuten: nolakoa zen eta nola lortzen zuten aipatzen du. Errazionamenduko ogia jaten zuten, eta lau bat ogi tokatzen zitzaizkien. Egunero banatzen ziren ogi haiek, baina horrez gain, garia ehotu eta estraperloan ere ibiltzen ziren ogi gehiago lortzeko. Errazionamendu-liburuxka edukitzen zuten, eta familiaren beharren arabera jasotzen zuten janaria.

• Errazionamendu garaiko debekuak, zigorrak eta trikimailuak

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Estraperloa zerekin egiten zen azaltzen du. Errotara gauez joan behar izaten zuten, garia ehotzea debekatuta baitzegoen. Errotariei nola ordaintzen zitzaien aipatzen du. Inoiz ez zieten harrapatu beraiei, baina bai beste batzuei. Baserrietan janaria ez entregatzeagatik kartzelara eramandako jendea bazegoen.

• Gerra eta kartzelak vs gerraostea eta gosea

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Azpeitiko kartzela non zegoen azaltzen du. Txikizio handirik ez zen izan orduan, baina egoera zaila izan zen. Goserik ez zuen pasa gerraostean. Baserrian beti zuten zerbait prestatzeko, baina ezkutatu egin behar izaten zuten, bestela entregatu egin behar izaten zuten eta.

• Etxean garia urri eta artoa ugari

  Imanol Arregi Zubizarreta (1935) Azpeitia

  Gerra ostean, garia entregatu egin behar izaten zuten. Baina beren lurrak ez ziren onak garia egiteko; bai, ordea, artoa egiteko. Garia berehala gastatzen zitzaienez, artoa jan behar izaten zuten. Imanol jatun eskasa izan zen. Otorduetan, janaria gustukoa ez izan arren, brometan ibiltzen ziren, eta ondo pasatzen zuten.

• Azpeitian gosea pasatzetik, Zestoako Torraberri baserrira morroi

  Juan Oiarzabal Abalia (1929) Azpeitia

  Oso bihurria izan zen Juan. Lehen gosea zegoenez, janaria lapurtzen zuen. 7-8 urterekin Zestoako Torraberri baserrira joan zen morroi. Han zer lan egiten zituen azaltzen du.

• Gerrako eta gerra osteko gosea

  Juan Oiarzabal Abalia (1929) Azpeitia

  Azpeitian ez zen txikizio handirik izan bonbak egon ziren arren. Gosea pasa zuten, baina berari soldaduek ematen zioten jaten. Errazionamenduan banaketa nola egiten zen eta zer ematen zuten azaltzen du.

• Estraperloan ibilitakoa

  Juan Oiarzabal Abalia (1929) Azpeitia

  Estraperloan laguntzen ibili zen, eta orduan poliziak konplize zituztela, nola moldatzen ziren azaltzen du.

• Garia entregatzeko pasatako komeriak

  Joxe Agirre Esnal (1929) Azpeitia

  Baserrian bizi arren, gosea pasa zuten; izan ere, gari mordoa entregatu behar izaten zuten. Gariaren uzta urte batean ez zen ona izan, eta entregatu egin behar izaten zutenez, estutasunak pasa zituzten etxeko denei jaten emateko. Garia entregatu ahal izateko, batzuetan erosi ere egin behar izaten zuten.

• Estraperloko errota garia ehotzeko

  Joxe Agirre Esnal (1929) Azpeitia

  Errotak itxita egon ziren garaian, Joxeren osabak errota txiki bat ekarri zuen estraperloan, eta harekin ehotzen zuen garia. Errota hark nola funtzionatzen zuen azaltzen du.

• Soldaduak etxea errebisatzera pasatzen

  Albina Arregi Urbieta (1910) Azpeitia

  Soldaduak etxera sartu zitzaizkien etxea errebisatzeko. Xaboia etxean egiten zuten, eta ezkutatu egiten zuten soldaduak etortzen zirenerako.

• Soldadutzan lagunak uretara bota zituenekoa

  Iñaki Lizaso Mendizabal (1935) Azpeitia

  Soldadutzan bi lagun uretara bultza zituzten; aldatzeko arroparik ez zutenez, egun librea eman zieten. Garai hartan, dirurik ez zutenez, beren ilusio handiena jatekoa lortzea zen. Bergarako lagun bat aipatzen du.

• Guardia zibilak etxean jokoan lasai eta aita estraperloan

  Pedro Agirre Unanue (1938) Santiago Agirre Unanue (1926) Azpeitia

  Gerra ostean, estraperloa zegoen garaian, guardia zibilak binaka ibiltzen ziren guardia egiten, eta hainbat etxetara joaten ziren. Beren etxera etortzen zirenean, haiekin jokoan aritzen ziren, eta bitarte horretan aita errotara joaten zen estraperloan egitera.

• Gerra ostean, erroten egoera

  Pedro Agirre Unanue (1938) Santiago Agirre Unanue (1926) Azpeitia

  Gerra ostean, errazionamendua zegoen eta errotak itxi egin zituzten. Horregatik, estraperlora jotzen zuen jendeak. Nuarbeko errotak hiru funtzio zituen.

• Santiago basora lanera 13 urte zituela

  Pedro Agirre Unanue (1938) Santiago Agirre Unanue (1926) Azpeitia

  13 urterekin Santiago basoan hasi zen lanean. Han ogi zuri nahikoa jaten zuen eta ardoa edaten zuen. Basoan egurra nola pasatzen zuten azaltzen du.

• Toalleko errotatik irina estraperloan ekarri

  Joxe Mari Aristi Garate (1930) Azpeitia

  Gosete handia zen. Ogia hauts egiten zen, eta patatarik ez zegoen; haren ordez, batata egosita jaten zuten. Jose Mariren aitak Toalleko errotatik estraperloan ekartzen zuen garia eta irina tabernarako. Errotak zarata egiten zuen, eta, gauez ehotu ahal izateko, zerbait egiten zuten hura isildu ahal izateko. Gero, etxean ogia egiten zuten.

• Estraperloa eta errazionamendua

  Joxe Mari Aristi Garate (1930) Azpeitia

  Aste barruan ez zuten otordu asko ematen tabernan. Estraperloan lortzen zuten tabernarako janaria. Jatekoa izanez gero nahikoa izaten zen. Beizamako eta Nuarbeko txahala estraperloan erosten zuten jan ahal izateko.

• Gerra osteko oroitzapenak

  Benita Odriozola Aranberri (1936) Azpeitia

  Gerra ondorenaz gogoratzen duena aipatzen du: errazionamendua zegoen; errotak itxita zeuden eta ezin izaten zuten irinik egin; irina egiteko hainbat buelta eman behar izaten zituzten; estraperloan ibiltzen ziren; urtero gari mordoa eman behar izaten zuten baserritarrek...

• Errotara ilunpean joan beharra

  Inazio Albizuri Etxaniz (1928) Azpeitia

  1941-1942 inguruan, etxean ogia eta artoa egiten zuten labean. Astero-astero egiten zuten. Gosete handia izan arren, baserrian ez zuten goserik pasatu. Ehotzen gaizki ibiltzen ziren. Gauetan Guardia Zibila ibiltzen zen. Loiolako Munategi eta Igara-berri errotek lan asko egin zutela dio.

• Gosetea

  Inazio Albizuri Etxaniz (1928) Azpeitia

  Jendea jan eskean ibiltzen zen. Eskela asko zegoen. 1938-1949 urte artean kaleko jendeak gosea pasatu zuen. Miseria ikaragarria zela dio. Baserrian moldatzen ziren, nahiz eta gari pixka bat kendu.

• Gosea, estraperloa eta janaria entregatu beharra

  Julian Beristain Bereziartua (1928) Azpeitia

  Gose denboran artoa eta irina etxean eduki arren gosea pasatzen zuten. Ez zen ehotzen. Urtean behin, udaletxera entregatu behar izaten zuten. Landetako bi auzotarrek baba entregatu ez zutelako Gasteizera eraman zituztela kontatzen du.

• Baserriko ogia kalekoa baino hobea

  Maria Bitoria Alberdi Aldalur (1925) Azpeitia

  Etxean egiten zuten ogia. Lagun asko ziren etxean, eta egun bakarrean ogia eginda ez zen nahikoa izaten. Ogia nola egiten zuten azaltzen du. Irina Goiko errotatik ekartzen zuten. Kaleko ogia lehor-lehorra izaten omen zen.

• Irina, estraperloa eta inspektoreak

  Maria Bitoria Alberdi Aldalur (1925) Azpeitia

  Askotan joaten zen errotara, baita anaia ere. 50eko zakuetan eramaten zuten irina etxera. Behin astoarekin zela irina erori zitzaioneko gertakizuna kontatzen du. Egunez joaten ziren errotara; gauez, berriz, estraperloan ibiltzen ziren.

• Taloa janda goserik ez

  Maria Bitoria Alberdi Aldalur (1925) Azpeitia

  Taloa eta gazta jaten zuten. Etxean esnea ere bazuten. Orain gutxira arte ez duela arrainik ezagutu dio. Azpeitian ez zuen arrandegi bat bera ere ezagutu. Plaza Txikian zegoen elikagaien dendan erosten zituen Bitoriren amak jakiak. Ez du gogoan zer izen zuen. Berdura plaza ere aipatzen du.

• Estraperloan zebilen mutila anaiarekin nahastu zutenekoa

  Francisca Seberiana Larrañaga Zubiaurre (1922) Azpeitia

  Guardia zibila kontrabandoan zebilen mutil bat harrapatu nahian zebilen, eta Pakitaren anaiarekin okertu ziren hasieran. Guardia zibil batek, ordea, baserritarrekin tratu ona zuen, eta hura berehala konturatu zen akatsaz. Azkenean, bilatzen ari ziren mutila harrapatu eta zigortuta eduki zuten.

• Errazionamendu garaiko estraperloa

  Francisca Seberiana Larrañaga Zubiaurre (1922) Azpeitia

  Ogiaren estraperloa egiten zen, eta zer bidetatik ibiltzen ziren azaltzen du. Ogiaren errazionamendua bizi zuten, eta ogia nola jasotzen zuten aipatzen du.

• Etxeko ogia

  Joxe Mari Esnaola Garmendia (1930) Azpeitia

  Etxean egiten zuten ogia, labesuan. Astean behin egiten zen ogia. Kaleko ogia errazionamenduan zegoen, eta ez zen jateko modua izaten.

• Taloa eta ogiarekin salbu

  Joxe Mari Esnaola Garmendia (1930) Azpeitia

  Gerra garaian, taloa eta ogia izaten zuten baserrian, eta ez zuten goserik pasa.

• Baserrian janari faltarik ez

  Jesusa Aranguren Olazabal (1910) Azpeitia

  Soro handiak zituzten eta artoa, baba, arbia... landatzen zuten. Baba ia eguneroko otordua zen, baina berari ez zitzaion batere gustatzen. Ogia etxean egiten zuten. Inoiz ez zuten janari faltarik izan, ezta gerra denboran ere.

• Errotara ezkutuan joatean pasatako beldurrak

  Juanito Unanue Aizpuru (1932) Azpeitia

  Lehen Urrestillatik Azpeitira oinez joaten ziren, bizikleta gutxi baitzeuden. Nuarbeko errotara joaten ziren ezkutuan, eta horretarako nola moldatzen ziren azaltzen du.

• Etxeko jeneroa entregatu behar zeneko garaia

  Juanito Unanue Aizpuru (1932) Azpeitia

  Etxeko jeneroa erabiltzeko, lehen ezkutuan ibili behar izaten zuten. Behin ama etxeko jeneroa entregatzera joan, eta isuna ordaintzetik libratu zenekoa kontatzen du.

• Gerra ostea: miseria zegoeneko garaia

  Juanito Unanue Aizpuru (1932) Azpeitia

  Lehen diru gutxi zegoen. Argindarraren posteak zuritzen zituztenei duro bat ordaintzen zieten orduko, eta ikaragarria zen hura. Euria egiten zuenean, euritatik babesteko nola-hala moldatzen ziren etxean. Kalekoek gosea pasa zuten gerra ostean, eta baserrikoek janaria noiz emango zain egoten ziren.

• Aitaren ganadu onari esker, etxean goserik ez

  Juanito Unanue Aizpuru (1932) Azpeitia

  Gerra garaian ez zuten goserik pasa etxean, aitak ganadu ona baitzuen, eta hura saltzean dirua lortzen baitzuen. Dendan erosketak egitean, ordaintzeko hainbat modu zeudela azaltzen du. Aitaren ganaduak sariak irabazi zituen, eta ganadu haiekin zer egiten zuen kontatzen du.

• Garia erein, jo eta ehotzeko egiten zituztenak

  Maria Ibarguren Iparragirre (1922) Azpeitia

  Ogia etxean egiten zuten. Garia baserrian ereiten zuten. Garia jotzeko makina ekarri egiten zieten noizean behin etxera. Garia ehotzeko errota Landetan zegoen. Errotara astoarekin joaten ziren, baina estraperloan. Polizia-txakurra ere bazuten, eta laguntza handia ematen zien bidean. Inoiz ez zieten garia kendu.

• Estraperloko ogi zuria eskaileratan

  Iñaki Alberdi Arruti (1934) Azpeitia

  Iñakiren aita baserritarra zen eta lantegiaren atzealdean baratzea zeukaten. Patatak, berdurak, txermenak... biltzen zituzten bertatik. Ez zuten goserik pasatu, baina ogia errazionamenduan zegoen eta hura jateko gogoa izaten zuen. Etxepean okindegia zegoen, eta Iñakiren portalean gordetzen zuten estraperloko ogi zuria. Ogia hartzeko tentazioa izaten zuen.

• Iluntzean, Nuarbeko errotara

  Maritxu Arzuaga (1925) Azpeitia

  Gerra ondorenean ez zuten goserik pasatu, etxean ogia egiten baitzuten. Beldurrez egoten ziren inork ezin baitzuen irinik egin. Gauetan, Nuarbeko errotara joaten ziren irina lortuko bazuten.

• Gerra osteko beldurra eta gosea

  Maritxu Arzuaga (1925) Azpeitia

  Gerra ondorenean, beldurra pasatzen zuten. Jendearekin denbora asko hitz egiten egonez gero zelatatu egiten zituzten. Artoa, garia eta baba entregatu egin behar izaten zuten udaletxera. Gerora, errazionamendua jarri zuten; "boniatoa" (batata) ematen zieten.

• Kaletarrak baserrietara lanean jatekoaren truke

  Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia

  Kaletarrek ez zuten jatekorik. Horregatik, baserrietara joaten ziren gari-lanak egitera, jatekoaren truke. Eurenean, esaterako, ardi bat hiltzen zuten eta etxera eramateko jatekoren bat ematen zieten lanera etorri zitzaizkienei.

• Azterketetan, janaren truke kopiatzen utzi

  Mari Alberdi Aldalur (1933) Azpeitia

  Eskolan azterketa garaian, kalekoekin tratua egiten zuten. Kaletarrak goseak amorratzen egoten ziren eta sagarren edo ogiaren truke kopiatzen uzten zieten. Kalean gosea omen zegoen, baina beraiek ez zuten horren kezkarik izan.

• Umeak astoarekin errotara; estraperloa

  Mari Alberdi Aldalur (1933) Azpeitia

  Artoa eta garia ugari izaten zen orduan. Arauntzatik Estrara joaten ziren errotara, umeak, astoari lepoa zuzendu ezinik ibiltzen ziren aldapan behera. Beste batzuetan Lasaoko Alberdikora joaten ziren. Estraperloa ere bazen, eta gauez ibiltzen ziren; bera ez, baina, anaiak bai. Hala ere, herrian omen zeuden lapurrik handienak, herriari entregatutakotik lapurtzen aritzen zirenak ba omen ziren.

• Poltsikoan gazta eta ogia

  Mari Alberdi Aldalur (1933) Azpeitia

  Goserik ez zuten pasa. Lehengusu batek oraindik ere esaten dio, zenbat gazta jandakoa ote den bera. Baserrian, mantalaren poltsikoan beti ogia eta gazta izaten omen zituen.

• Errazionamenduan emandakoa txahalentzat

  Anjel Alberdi Aldalur (1930) Azpeitia

  Ogirik ez zen izaten garai hartan, taloak jaten zituzten. Errazionamenduan "artokila" ematen zieten, familia handia zirelako, gogor-gogorrak izaten ziren eta aitak txahalak amarengandik apartatzeko erabiltzen zituen.

• Poliziek ingeles txanponak eskeintzen zizkieten

  Zipriano Irigoien Dualde (1922) Baztan

  Kanpotarrak zirela esanez, txanpon ingelesa hartzeko engainatu nahi izaten zituzten kontrabandoan.

• Mugatik jendea pasatzea arriskutsu

  Zipriano Irigoien Dualde (1922) Baztan

  Frantziara dirua bidaltzen zuen gizon bat harrapatu zutela kontatzen du.

• Zortzi mila langile herrian

  Zipriano Irigoien Dualde (1922) Baztan

  Batzuek ihes egin zituzten, beste batzuek ihes egin zuten. Baserritarrei janaria nola kentzen zieten kontatzen du.

• Gerra ondoan familia guztiak estu bizi ziren

  Jabier Larralde Ustariz (1927) Baztan

  Ia denak maizterrak zirenez, oso justu bizi ziren familiak. Gerra inguru hartan mandatuak egitera bidaltzen zuten bera. Errazionamendu kartila, txartelak... Etxalde handietako familiak ere nahikoa lan zuten bizitzeko.

• Idiak eta behorrak kontrabandoan

  Maria Pilar Cia Gaztelu (1938) Tomas Cia Gaztelu (1933) Baztan

  Abereen kontrabandoa ezagutu zuten, Espainiatik Frantziarakoa. Ondoren, kafea, sakarina...

• Estraperloa gauean izaten al zen?

  Maria Pilar Cia Gaztelu (1938) Tomas Cia Gaztelu (1933) Baztan

  Iluntzean Ultzamaraino joaten ziren. Egunez baino diru gehiago irabazten zen horrelakoetan lanean.

• Osabaren etxean kontrabandoa

  Maria Pilar Cia Gaztelu (1938) Tomas Cia Gaztelu (1933) Baztan

  Paketeak eta kutxak gordetzen zituzten aparteko etxe batean.

• Kontrabandorako metodoak

  Maria Pilar Cia Gaztelu (1938) Tomas Cia Gaztelu (1933) Baztan

  Aberatsenak guardiak ziren.

• Kontrabando garaian drogarik ez

  Maria Pilar Cia Gaztelu (1938) Tomas Cia Gaztelu (1933) Baztan

  Drogarik ez zen mugitzen kontrabandoan, produktuak eta dirua soilik. Dirua, berriz, ez zen hain ohikoa.

• Gerraosteko gosea

  Jose Inazio Lasa Odriozola (1924) Beasain

  Garingo eskolatik Beasaingo eskolara pasa zen. Gerra zibila eta gerraosteko gosea bizitzea suertatu zitzaion. Garai oso gogorrak izan zirela kontatzen du.

• Etxe-jabeari jeneroa entregatu behar

  Jesusa Sarriegi Aiestaran (1919) Beasain

  Baserria "Duque del Infantado"-ren jabetzakoa zen. Inguruko baserriak. Beasainmendi. Basarte baserriak Markesarenak ziren. Etxe-jabeari eman behar zitzaion errenta (kapoiak...). Gerra ostean garia udaletxera entregatu beharra. Lazkaoko errota. Gerra osteko urteetan gosea.

• Gerra-osteko egoera gogorra

  Jesusa Sarriegi Aiestaran (1919) Beasain

  Gerra osteko egoera oso gogorra izan zen. Kaletarrak, dirua bai baina janik ez. Soroan lan asko egiten zen.

• Gerraosteko miseria garaia

  Mari Carmen Lasa Odriozola (1923) Beasain

  Gerraostean miseria handia zegoen. Baserriko produktuen zati bat udaletxean entregatu behar izaten zutela kontatzen du. Baserriz baserri, erregistroak egiten ibiltzen zirenak ere bazeuden baina, bizilagunen artean konplizitate handia zegoenez, abisua pasatzen zioten elkarri. Beldurra zen nagusi.

• Gerraostean garia eta babarruna entregatu egin behar

  Gregorio Telleria Pagoaga (1929) Beasain

  Lehen eguneroko jatekoak artoa (taloak), garia (ogia), babarruna eta txerrikia izaten ziren. Gregorio soldadutzan egon zen denboran errazionamendua eta ogi eskasia egon zen. Etxean jasotzen zen gariaren eta babarrunaren hainbesteko bat entregatu egin behar izaten zen.

• Baserriko bizimodua; gerra-ostean garia entregatu behar

  Jose Migel Odriozola Peñagarikano (1929) Juan Jose Oiarbide Sarriegi (1921) Beasain

  Baserriko bizimodua. Uda partean belarretara Murumendira. Abereak; soroa. Babarruna, artoa eta garia ereiten zituzten batez ere. Gerra-osteko kontuak: ereiten zen gariaren zati bat entregatu beharra zegoen.

• Gerraosteko zailtasunak eta inguruko errotak

  Jose Migel Odriozola Peñagarikano (1929) Juan Jose Oiarbide Sarriegi (1921) Beasain

  Gerraosteko zailtasunak. Garia nora eramaten zuten ehotzera: Igartzako errota, Lazkaora, Beizamara... Guardia Zibila zaintzen egoten zen.

• Errazionamenduko ogia txerriek ere ez zuten jaten

  Carmelo Olano Segurola (1930) Ixabel Olano Segurola (1925) Beasain

  Errazionamenduko ogia. Ama talogile bikaina zen. Oremahaia. Errazionamenduko ogia txerrien askan botatzen zutenean, txerriak ez zituen jan ere egiten.

• Gerra osteko ekonomia; errota "klandestinoak"

  Carmelo Olano Segurola (1930) Ixabel Olano Segurola (1925) Beasain

  Goserik ez zuten pasatu baserrian, baina gerra osteko urteak gogorrak izan ziren, batez ere kaleko jendearentzat. Artoa, garia. Errota "klandestinoak". Lazkaoko errota handira astoarekin joan zeneko kontua.

• Herriko jendea baserrietara lapurretara

  Carmelo Olano Segurola (1930) Ixabel Olano Segurola (1925) Beasain

  Herriko jendea baserrietara joaten zen gereziak, intxaurrak, sagarrak, etab. harrapatzera. Garia ereiten zutenean, lapurtxoriak ibiltzen ziren eta izutzeko egin behar izaten zutena. Gerra garaian moroak egon ziren eskolan; gerra ondorengo urteetan, tropak egon ziren. Txoriak bertan egiten zituzten habiak.

• Gerra-ostean kaletarrak baserrira lanera janari truke

  Carmelo Olano Segurola (1930) Ixabel Olano Segurola (1925) Beasain

  Gose urteak. Baserrietara joan eta lanaren truke janaria lortzen zuten kaletar askok.

• "Bodegon" sagardotegia

  Txomin Sarriegi Olaran (1928) Beasain

  "Bodegon" zeritzon sagardotegian jardun zuten Txominen gurasoek gerraostean. Olaberriatik ekartzen zieten saldu beharreko sagardoa. Lazkaotik ogia estraperloan ekarri izanaz gogoratzen da Txomin.

• Gasogenozko kamioia

  Txomin Sarriegi Olaran (1928) Beasain

  Gerraostean, gasolinarik ez zegoenean, gasogenozko kamioiak zeudela gogoratzen du. Egur-ikatza erabiltzen zuten hauek erregai moduan.

• Azukrearen ordainetan sagardoa ematen genien mairuei

  Txomin Sarriegi Olaran (1928) Beasain

  Gerrako material asko Beasainen geratu zen gerraostean. Mairuak ("moroak") ere bertan geratu ziren hilabete batzuetan. Sendiaren sagardotegira azukrea ekartzen zutela gogoan du Txominek. Ordainetan sagardoa ematen zieten eta, nahiz eta mairuak izan, edan egiten zutela kontatzen du.

• Txirrindularia estraperloan

  Migel Mendiguren Larrea (1932) Beasain

  Pataten inguruko kontuak. Lagun baten anekdota kontatzen du; Nafarroatik patata ekartzen zuen bizikletan. Txirrindulari lasterketetan ere ibiltzen zen.

• Txerriak, behiak baino balio handiagoa

  Migel Mendiguren Larrea (1932) Beasain

  Abereak. Errazionamendu garaian, behi bat gutxiago izan zuten. Txerria edukitzea hobea zen orduan: urdaia, koipea, etab. ateratzen ziren. Oiloak aske ibiltzen ziren. Garia eskuz jotzeko etxe aurrean zabaltzen zuten. Ardirik ez dute izan etxean. Garin auzoan ardi asko egoten ziren. Aita bertakoa zen.

• Baserrian ez zuten goserik pasa, baina kalean miseria zegoen

  Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

  Babarrun eta talo asko jaten zuten. Artoa eta babarruna asko egiten zuten. Orain asko kexatzen gara, baina garai haietan miseria gehiago zegoen. Baserrian ez zuten goserik pasa; baina, urte haietan, kalean miseria asko zegoen. Etxean ardirik ez zuten, eta Tolosan erosten zituzten.

• Gerra ondorengo miseria

  Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

  Gerra ondoren miseria handia egon zen. Errazionamenduaren garaiak gogoratzen ditu. Hala ere, goserik ez zuten pasa.

• Estraperloa gerra ondoren

  Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

  Gauez Aresoko errotara joaten ziren. Belauntzan ere bazen errota eta kontrabandoan ibiltzen ziren. Karga bizkar gainean zeramatela ibiltzen ziren estraperloan. Frantziarako bidean ibiltzen zirenak ere ba omen zeuden.

• Gerraostea Bergaran

  Florita Izuskiza Zubizarreta (1927) Bergara

  Centro Republicanoa Bergaran (Casino Republicano). Gerraostean, bertako altzairu eta arropak herriko plazara eraman zituzten eta su eman zioten guztiari. Auxilio Social; behar gehien zuen jendeari jaten ematen zioten bertan.

• Gerra osteko egoera Bergaran

  Florita Izuskiza Zubizarreta (1927) Bergara

  Errazionamendua; estraperloa gerra osteko urteetan. Poliki-poliki egoera normaltzen joan zen. Auxilio Social; falangeko emakumeak egoten ziren bertan.

• Errotarien lana gerra ostean

  Maria Argialde Azalza (1917) Bergara

  Estraperlo garaian, txandaka lan egin behar izaten zuten errotan senar-emazteek. Gauean joaten ziren baserritarrak garia ehotzera.

• Baserritarrek garia zakuetan eramaten zuten errotara

  Maria Argialde Azalza (1917) Bergara

  Errotako lanari noiz utzi zioten. Errekako ura Bergarara eraman zutenean laga zioten lanari. Aleak "kajara" nola botatzen zituen. Baserritarrek garia zakuetan eramaten zuten. Etxeko leihoan papera egoten zen, zaku bakoitzari marka ipintzeko. Zakuak nola pisatzen zituzten hasieran. Estraperloa.

• Gerra ondorengo urteak, gogorak baserritarrentzat ere

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Gerra ostea. Harria; haizea; siketeak. "Urjola". 3 bat urtetan ez zen ganorazko laborerik hartu. Gosea kalean batez ere. Urte gogorrak izan ziren.

• Emakumearen lana baserrian; gerraosteko zailtasunak

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Emakumearen lana. Etxeko lanak; lixiba. Maria jatorriz Azkoitikoa. Ehunezko arropak. Gerraostean xaboirik ez zegoen eta Mariak gogoan du beraiek etxean egiten zutela. 1951-52 inguruan amaitu zen errazionamendu garaia.

• Gerraostean gizartean gertatutako aldaketak

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Aldaketa izugarria gizarteak. Bizimoduaren ikuspegia. Garia ereiteari noiz eta nola utzi zitzaion. Errazionamentua. Garia, abereak entregatu behar.

• Baserrietako egitura ekonomikoaren aldaketa

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Pinua noiz hasi zen landatzen inguruan. Egoera ekonomikoa. Baserrietako egitura ekonomikoaren aldaketa. Morroi eta neskameak. Gerraostea; gose garaia. Ondorengo boom industriala.

• Gose garaian herritik baserrietara jende asko joaten zen

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Neskameak baserrietakoak izaten ziren. Baserrira gose garaian ere jende asko joan zitzaien denboraldi baterako.

• Osintxun garai batean egon ziren errotak

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Auzoan izan zituzten errotak. Garai batean hiru errota egon ziren inguruan. Gerra ostean itxi egin zituzten eta Aizpurutxo ondoan zegoen errota batera eraman behar izaten zituzten zorroak. Etxeberriko errota.

• Gari-zorroak errotara; errotariaren jornala

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Auzoko errotak: Atxuriondo; Bilotegi bolua eta okindegia. Zorroak eraman eta errotariak bere jornala bertatik kentzen zuen, "lakia". Estraperlo garaian "lakia" zenbatekoa izaten zen.

• Errotak itxi egin zituzten gerra ondorengo urteetan; Bergarako irin fabrika

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Gerra ostean inguruko errotak itxi zituztenean, garia Bergarako irin fabrikara eraman behar izaten zuten. Gurdiarekin joaten ziren, idiekin. Handik urte batzuetara, irin fabrika ere itxi zen.

• Auzoko errotak prezintatuta eta gauez Aizpurutxora joan behar

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Gerra garaian errotak prezintatu egin zituzten. Aizpurutxoko errotara joan behar izaten ziren gauean; goizaldean etxera itzuli eta baserriko lanekin jarraitu behar.

• Eskolarik ez gerra denboran

  Lucio Urzelai Gantxegi (1922) Bergara

  Luziok Elementalean ikasten zuen orduan; baina, gerragatik, eskolara joateari laga behar izan zioten. Etxeko dendatik banatzen zituzten errazionamenduko gauzak. Osintxura ezkondu zen Luzio.

• Gerra ostean baserrietara lanera

  Mariano Martínez Estévez (1923) Bergara

  Gerra osteko gosea ez zuen nabaritu Marianok. Aitajaunarekin baserririk baserri ibiltzen zen lanaren truke jatordua eta diru apur bat jasoaz. Babarrunak eta ogia ekartzen zuen baserritik etxera kalean ogirik ez zegoenean.

• Baserritarren lagun

  Mariano Martínez Estévez (1923) Bergara

  Baserri inguruetatik urrun oiloren bat txitatzen aurkitzen bazuen, baserritarrari esaten zion. Honek gero arrautza batzuk ematen zizkion etxerako. Ondo konpontzen zen baserritarrekin. Horri esker bere etxean ez zuten goserik jasan. Baina errazionamendu garaian bergarar askok estutasunak bizi izan zituzten.

• Angiozar eta Ubera auzoetan errota ugari

  Juane Lonbide Elorza (1929) Bergara

  Errotak: "Salterrotia" (sozietate antzera funtzionatzen zuen); Bolintxo; Errotabarri, etab. Ubera auzoan errota ugari zegoen. Beraiek garia Uberako errota batera eramaten zuten eta errotariak ekartzen zien irina etxera.

• Gerra ondorengo egoera: baserritik lantegietara lanera; familia ugariak auzoan

  Felipe Altuna Egidazu (1929) Bergara

  Gerra ondorengo urteetan, poliki-poliki, baserritarrak lantegietara jaisten hasi ziren. 1918ko datuak: 38 baserri; biztanleak... Familia handiak; seme-alaba ugari. Francoren garaian, familia ugarientzat diru-sariak egoten ziren. Auzoan hirukiak izan zituen familia batek; aita-puntakoak nortzuk izan ziren gogoan du: Jose Maria Agirre (Zerrajera eta Altos Hornoseko zuzendaria), Aranburu praktikantea.

• Kontrabandistei buruzko istorioa

  Felipe Altuna Egidazu (1929) Bergara

  "Lapurzulo" izeneko kobazuloa. Toponimia. Kontrabandisten inguruko istorioa. Mikeleteek asaltadoreak harrapatu eta zuhaitzetatik esegi zituzten beste batzuen eskarmenturako.

• Frankismo garaiko lan-giroa

  Antonio Irazola Altuna (1924) Bergara

  Otsein-en lan egiten zuen eta greba batean etxera bidali zuten. Ordurako kooperatiba bateko bazkide zen. Frankismo garaiko lan-munduko giroa.

• Kapritxorik ez

  Ixabel Belar Olabarria (1914) Bergara

  Gose garaian ezkondu zen, 1943an. Kapritxorik ez zuten. Esnea, artoa eta morokila, babarrunak eta porru-patatak. Zeukatenarekin gustura. Ezkondu zirenean, hautsa sartzen zen sabaitik, eta estali egin zuten.

• Garia eraman, errazionamendua ekarri

  Ixabel Belar Olabarria (1914) Bergara

  Gariaren zati bat entregatu behar izaten zuten, gerra ostean. Bergarara eramaten zuten; astoarekin joaten ziren, eta errazionamendua ekartzen zuten: olioa, azukrea, garbantzua.

• Muga-mugan

  Ixabel Belar Olabarria (1914) Bergara

  Esnea nola eramaten zuten, Arrasatera. Errazionamendu bila Bergarara joaten ziren. Mugak.

• Etxean buruhausteak janariarekin

  Martin Elgarresta Gabilondo (1937) Bergara

  Etxera itzuli zenean, gosea zegoen oro har. Baina beraiek baserrian ez zuten goserik nabaritu, baserrian landutako janariarekin nahikoa baitzuten: ganadua eta baratzea zituzten. Ama plazara joaten zen baratzeko produktuekin. Esnetan ama eta izeba ibiltzen ziren.

• Gerra osteko gose garaiko kontuak

  Martin Elgarresta Gabilondo (1937) Bergara

  Gose garaia izan zenean, beraiek ez zuten goserik pasa. Errazionamenduko ogia nolakoa izaten zen, eta harekin zer egiten zuten aipatzen du. Garai hartan, errotak itxita egoten ziren denboraldi batzuetan. Baina beti aurkitzen zuten tranpa egiteko modua. Gerora, irin-fabrikara joaten ziren, gariaren truke irina lortzera.

• Gerraostean beraiek goserik ez, baina ingurukoek bai

  Jabier Lazpiur Ibarra (1934) Bergara

  Gerrosteko gosea. Osaba bat okina zuten eta beste bat harakina; goserik ez zuten pasatu. Eskolan baziren bera baino okerrago zeudenak. Militarrak egon ziren Bergaran, eta kapitain batek odola batzen zuen (hiltegian), egosi eta soldaduei emateko; tuberkulosirik ez zuten izaten hala.

• Gibela, tuberkulosia zutenentzat; errazionamendua

  Jabier Lazpiur Ibarra (1934) Bergara

  Gibel bila joaten ziren tuberkulosia zutenak, harategira. Errezeta egiten zien medikuak. Gaixoek lehentasuna zuten. Residentzian tuberkulosoentzat tokia jarri zuten, ospitalean. Errazionamenduan ere ematen zuten garai batean: ez zen libre nahi zenuenari saltzea. Ogia ere saltzen zuten beraiek harategian, Bonbuluko osaba okinak egina.

• Bonbuluko errota; gerraosteko ogi beltza

  Jabier Lazpiur Ibarra (1934) Bergara

  Bonbulu non dagoen azaltzen du. Hantxe ikasi zuten igerian, kanalean, osaba okinak erakutsita. Bonbuluko errota. Gerraostean erroten egoera zein zen. Estraperloa. Errazionamenduko ogi beltza.

• 12 urtetatik txanponen bilduma egiten

  Lorenzo Laskurain Gabilondo (1931) Bergara

  Errazionamenduko tabakoa hartzen zuen, tranpa eginda, 17 urterekin, lagun batekin txanponengatik trukatzeko. Txanponen bilduma egiten du 12 urte zituenetik; osaba-izebek Argentinatik bidalitako txanponekin hasi zen.

• Gerraostea: errazionamendua eta kupoa

  Lorenzo Laskurain Gabilondo (1931) Bergara

  Errazionamenduko tabakoa gezurretako paperekin hartu, eta Belgikako txanponengatik trukatzen zuen. Ogi gogor borobila. Goserik ez zuten pasatu. Etxe ondoan hirin lantegia zegoen. Kupoak bertan entregatzen zituzten baserritarrek. Nagusiak kanpokoak ziren. Langileak Bergarakoak; mutikotan, haiei jatekoa eramatera joaten zen.

• Aita, ehun lantegiko arduraduna

  Lorenzo Laskurain Gabilondo (1931) Bergara

  Lantegiko arduraduna zen aita, eta bertan bizi ziren. Errotak eta okindegiak. Kontrabandoko ogi zuria. Bi anai ziren.

• Estraperloan erositako materiala ezkutatzen

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Berak eramaten zuen lantegiaren administrazioa. Ikuskariei aurre egin beharra ere izaten zuen, lan-ikuskariei zein "Fiscalía de tasas" delakoei. Hauek zetozela jakitean materiala ezkutatzen ibiltzen ziren, estraperloan erositakoa izaten baitzen. Eskerrak beti norbaitek abisua pasatzen zien.

• Miseria handia, gerra ostean batez ere

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Miseria handia egon zen gerra ostean. Gasteizen, ikastetxean zegoela, goizeko lehenengo orduan jaten zuen ematen zieten ogia. Gerra denboran, Cabezón de la Salen Euzko Jaurlaritzaren errazionamendua hartzen zuten eta ez zuten goserik pasatu. Esnea eta arroza ere izaten zuten.

• Estraperlo garaia eta telefonoa

  Asuntxi Gallastegi Gabilondo (1933) Bergara

  Telefonistak emakumeak izaten ziren. Barrutin telefonorik ez zuten. Estraperlo garaian nola ibiltzen ziren, inspekzioa zetorrenean. Bere amonak ogia egiten zuen; atzeko biltegia irinez beteta zutela, Bonbulukoena. Kontrol zorrotzak izaten ziren.

• Gerra ostean tela gutxi

  Asuntxi Uribesalgo Bengoa (1928) Bergara

  Gerra garaian tela falta zen. Txaranerako egiten zuten lana, Ugalde. Inspektoreak joaten zirenean, dendatik beraienera eramaten zituzten jositako arropak.

• Tela gutxi, gerra ostean; tela motak

  Miren Azkarate Urkiola (1929) Bergara

  Tela denda Barrenkalen jarri zuten. Oso txikia zen. Ez zuen izenik. Tela erosi eta saldu egiten zuten. Gerra ostean zaila zen tela lortzea. Durango aldetik joaten zitzaizkien erostera, gero baserrietan saltzeko. Tela motak aipatzen ditu.

• Garia erein, ogi faltarik ez izateko

  Tomas Abarrategi Goikoetxea (1947) Berango

  Etxerako txerriak hasten ziren, eta koipea erabiltzen zen olioaren ordez. Tomas umea zela, ogiaren errazionamendua egon zen; aitak lurrak errentan hartu eta garia erein zuen. Horrela zuten nahi beste ogi. Amak egiten zuen ogia.

• Gerra-osteko egoera; garia eta artoa entregatu beharra

  Manuel Iraola Goenaga (1926) Bidania-Goiatz

  Gerra-ondorenean ogirik ez zegoen. Baserrian beti izaten zen jateko gehiago, baina gerra-osteko egoera nahiko txarra zen, garia eta artoa entregatu egin behar izaten ziren eta. Kartila batean markatzen zen zenbat kantitate ehotzeko baimena zeukaten eta hortik atzerakoa estraperloan eho behar izaten zuten. Errazionamenduko opilak. Estraperloan ekarritako zaku-irinak 1.000 pezeta balio zituen eta basoan lau zuhaitz handi botatzea 25 pezeta ordaintzen zen.

• Esnea angulekin ordaindu

  Karmele Kortajarena Bilbao (1930) Bilbo

  Makina bat angula jan zituen Karmelek umetan, jendeak ezin esnea diruz ordaindu, anguletan ordaintzen baitzuen.

• Auzoan dendarik ez

  Karmele Kortajarena Bilbao (1930) Bilbo

  Auzoan eskola besterik ez zegoen, dendetara joateko Bilbora jaitsi beharra zuten. Hiletetan hilkutxa sorbalda gainean eramaten zuen aitak.

• Simaurra sororako

  Klaudio Jaio Onaindia (1937) Ziortza-Bolibar

  Aitak irak batzen zituen basoan, gero ganaduen azpietara botatzeko eta simaurra egiteko. Simaurra soroa erein aurretik botatzen zen, abuztuan eta maiatzean. Gariari ez zioten simaurrik botatzen, goldearekin presatzen zuten lurra. Gero, igitaiarekin mozten zuten eta eskuz jo behar izaten zuten. Gerraostean, batzen zuten gariaren zati bat entregatu egin behar izaten zuten.

• Baserrian, lan asko eta diru gutxi

  Txomin Garmendia Galarza (1934) Berrobi

  Bost senidetan zaharrena da, baina orain bi bakarrik bizi dira. Baserriko bizimodua oso gogorra zen. Etxean abereak zituzten. Garia ere egiten zuten. Lana asko egin eta gutxi irabazten zuten. Gaur kexatu egiten gara, baina bizimodu latza ordukoa zen. Hala ere, baserrietan gerraostean ez zuten goserik pasa.

• Gerraren eraginak: hildako soldaduak, tela falta, sakeoak

  Maria Piedad Lopez Ferrera (1926) Berrobi

  Soldadu joan, eta hildakoak. Herrian mutil gutxi geratu ziren, neska denak batekin joaten ziren mendira. Gerra ondorena: batzuek zakuekin egiten zuten arropa. Durangotik ekartzen zuten tela. Sakeoak. Ihes egindako familiak.

• Errazionamendua; lehengo luxuak

  Maria Piedad Lopez Ferrera (1926) Berrobi

  Gerra ondoren, gosea. Errazionamenduko ilara, Tolosan; zain egon eta gero, irina bukatu zela, eta berriz joateko. Babarruna bazuten. Lehengo banketeak, festetakoak: oiloa hil.

• Atxirikatik ekartzen zuten irina gose denboran

  Mario Alejandro Ruiz Estebanez (1920) Bermeo

  Bera joaten zen irin bila eta amak egiten zituen taloak. Indabak ere ekartzen zituen. Aitonaren baserritik ekartzen zuen jeneroa. Erriberatik gora Almika aldera zeuden errotak. Berak Atxirikatik ekartzen zuen irina. Gero errota guztiak galdu ziren.

• Hermanoetatik Fraideetara pezeta bat merkeago zelako

  Justo Astui Imatz (1922) Bermeo

  Santanderren ('Sananderen') bizi izan zen Justo familiarekin. Itzuli zirenean Hermanoetan sartu ziren Justo eta anaia; bost pezeta ordaintzen zuen bakoitzak hilean. Amak atera eta fraideetara eraman zituen han lau pezeta zelako.

• Mundakan burdin usaindun irina

  Txomin Hormaetxea Uriagereka (1930) Bermeo

  Mundakan gerra ostean ez zen ogirik egon eta mundakarrak artoa jaten hasi ziren, baina ez zuten labe handirik baserri gehienetan egoten ziren moduan. Hori dela-eta, sukaldeko labean igartzen zuten eta arto hark burdina usaina zuen. Euren bezeroei irin ona ematen zieten txarraren truke, txarra pentsutarako erabiltzen zuten.

• Gerraostean errotak prezintatuta

  Txomin Hormaetxea Uriagereka (1930) Bermeo

  Gerraosteko ogia txarra zen, irinaren kalitatea ere txarra zen eta. Errota asko zarratuta eta prezintatuta egon ziren. Errotari askok estraperloan aritzeko aprobetxatu zuten. Gauez baino ez zuten ehotzen, ez ikusteko. Guardiek prezintua kenduta harrapatuz gero, eskupekoa emanda konformatzen ziren; hala ere, isunak ordaindutakoak dira. "Servicio nacional del trigo" egon zen errotak kontrolatzen.

• Gerraostean ogi txarra

  Txomin Hormaetxea Uriagereka (1930) Bermeo

  Gerraostean, ogia luxuzko artikulua zen. Ganora gabeko ogia zegoen, txarra. Orokorrean, jateko sasoi txarra zen, jendea libretarekin ibiltzen zen. Beraiek beraien bezeroei baino ez zieten ematen errazionamendua.

• Txerriak hazten gose denboran

  Antoni Zulueta Urdengarai (1927) Juanita Zulueta Urdengarai (1929) Bermeo

  Gerra etorri zen arren, ez zuten goserik pasatu. Soroa zuten, eta gainera txerriak ere hazten zituzten. Egurra ere saltzen zuten kalean. Aita arotza zen.

• Urre zuriak eta urre gorriak bakarrik balio zuten

  Antoni Zulueta Urdengarai (1927) Juanita Zulueta Urdengarai (1929) Bermeo

  Gerra denboran, "nazionalak" sartuta gero, diruarekin izandako arazoak. "Euzkadiko diruak" ez zuen jada balio, "urre zurixak" (zilarrezko txanpona) eta "urre gorrixak" (urrezko txanponak) bakarrik.

• Goserik ez baina gaztarorik ere ez

  Antoni Zulueta Urdengarai (1927) Juanita Zulueta Urdengarai (1929) Bermeo

  Gerra denboran ez zuten goserik pasatu, baina gaztarorik ere ez zuten izan, soloan eta tailerrean jardun behar izaten zutelako beharrean. Bitartean, beren lagunak jolasean kalean. Patata eman izan zieten kaleko familia behartsu bati. Amak labesua egin zain egoten ziren. Meloiak ere hartzen zituzten baratzean.

• Komitera eta jantoki sozialera jatera

  Jesus Gangoiti Asla (1935) Jose Anton Renteria Anduiza (1939) Bermeo

  Jesus umea zela komitean ez zioten jatekoa ematen ez zekiela bakarrik jaten, nahiz eta neba-arrebak izan laguntzeko. Gerraostean Jesus komitera joaten zen jaten. Gerora falangeak izan zuen jantoki soziala gaur egun batzokia dagoen toki berean. Gosea ezagutu zuten, baina arraina beti izan zuten.

• Elizara eta herrira jeneroa entregatu behar

  Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo

  Txerria hiltzeko ez zuten arazorik izaten. Baserritarrek, gerraostean, jeneroa entregatu behar izaten zuten herrira, baina ez txerririk. Elizatik ere sakristaua zeleminarekin (lakaria) arto eta gari bila joaten zen. Behin albaitariarekin bizitako anekdota kontatzen du: txerriari analisiak egiteko zatia eman zion eta gutxi zela esan zion besteak.

• Sukarrietara piper-txorizero bila

  Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo

  Mari eta lagun bat Sukarrietara joan ziren piper-txorizero bila txerria hiltzeko. Ez zuten aurkitu. Itzuli eta denda batean sartu ziren abarketak erostera, eta han aurkitu piper-txorizeroak. Bidean bere senarra izango zena gurutzatu zuten, zaurituta zetorren gerratik.

• Gerraostean, lanean eta ikasten

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  Gerraostean, aita makalik zegoen eta etxean lan asko izaten zuen, anai zaharrena zelako. Hamalau urterekin itsasoan ere hasi zen. Eta ahal zuenean gau-eskolara ere joaten zen.

• "Mutil" sartu zen Iriarte motorrean

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  Itsasontzi batzuek galdara-makinak zituzten eta gainontzekoak motorrak izaten ziren. Bera "mutil" sartu zen Iriarte motorrean, eta "Irlandianeko" Santos "gizon-mutil". Bi mailen arteko desberdintasuna adinak eta soldatak markatzen zuten. Armadorea eta patroia. Behar handia zuten eta dirua ekartzen hasi zen etxera.

• Goserik ez zuten pasatu gerra ostean

  Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bermeo

  Ez zuen goserik pasatu gerra ostean. Ogia edo taloa beti izan dute etxean. Aita itsasora irteten hasi zenean, indaba eta beste jenero batzuk ekartzen zituen.

• Itsasoan aurkitutako gomekin eta koipearekin itxuratu herria gose denbora

  Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bermeo

  Barkua zutenez, Avilesetik eta estraperloan lortzen zuten indaba eta abar. Gero, itsasoan gomak (kautxua) eta koipe barrikak aurkitu zituzten eta horrek laguntza handia eman zion herriko ekonomiari.

• Gerraostean goserik ez

  Anastasia Ormaetxea Ormaetxea (1927) Bermeo

  Gerraostean ez zuten jateko arazorik izan, ogiaren falta baino ez. Mañu auzoan senideak zituzten eta irina ematen zieten taloa egiteko. Taloari eskerrak ematen dizkio, horrek asko lagundu baitzien. Jantoki sozialak ere bazeuden herrian, baina bera ez zen hara joaten.

• Bernarda estraperlista

  Anastasia Ormaetxea Ormaetxea (1927) Bermeo

  Bere amak etxerako jenero batzuk (azukrea, olioa...) estraperloan erosten zituen. Bernarda izeneko andre bat estraperlista zen.

• Gose sasoia

  Katalin Bengoa Madariaga (1917) Soledad Luno Arenaza (1922) Bermeo

  Bizimodu gogorra ezagutu zuten gaztetan. Aurrean harrapatzen zuten lehena eramaten zuten ahora.

• Oiloak ostu jan ahal izateko

  Soledad Luno Arenaza (1922) Bermeo

  Basora joaten zirenean egur bila, oiloak osten zituzten gose baitziren. Aizkorarekin jota hiltzen zuten eta guardiek 15 pezetako isuna jartzen zieten harrapatuz gero. Bere neurriko abarketarik ere ez zuen izaten.

• 13 neba-arreba izan arren, goserik ez

  Katalin Bengoa Madariaga (1917) Bermeo

  Katalinen etxean 13 neba-arreba izan arren, ez zuten goserik ezagutu baserrian beti baitzuten zer jan. Bermeora neskame etorri zenean ere, Mokoneko aldatzera, ondo egon zen.

• Milizianoak ez osteko zaintzan

  Katalin Bengoa Madariaga (1917) Soledad Luno Arenaza (1922) Bermeo

  Errepublikanoek beraien kafetegia zuten Lameran. Gerraostean, gose garaian, milizianoak soloak eta jatekoak jagoten egoten ziren lapurretarik ez izateko. Baina, behin, Soledadek portuan ikusi zuen bat atun lata bat hartzen eta berak ere hartu zuen, eskubidea zuelakoan.

• Goseak jota jatekoa edonondik lortu beharra

  Soledad Luno Arenaza (1922) Bermeo

  Soledad beraien kaleko denda batera ogi bila joan zenean, kanoi batek apurtutako eraikineko zati batek hankan jo zuen. Italiarren ospitalera eraman zuten, Serrat lantegira. Handik ere zer jana eraman zuen etxera. Gose ikaragarria ezagutu zuen. Errazionamenduak ez zuen asko irauten.

• Irina eta harriz betetako dilistak

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Bere arrebak baserrietara joaten ziren irin bila; askotan milizianoek osten zien irina. Harriz betetako dilistak dakartza gogora.

• Goian zerua eta behean lurra

  Aintzane Telleria Madariaga (1931) Bermeo

  Aintzanek etxeko lapikoa ipintzen zuen hamar urte zituenerako. Amak eta izekok fabrikan lan egiten zuten familia aurrera ateratzeko. Gazterik alargundu zirenez, "goian zerua eta behean lurra" geratu ziren.

• Herri-laguntzak kanpotarrentzat orduan ere

  Aintzane Telleria Madariaga (1931) Bermeo

  Ez dute inoiz herriaren laguntzarik izan. Lehen ere ijitoentzat eta kanpotarrentzat izaten ei ziren. Behin jertse bat tokatu zitzaion zozketan eta ez zioten eman txukun jantzita zegoelako.

• Tabakoa bai, baina drogarik ez kontrabandoan

  Enrike Lopez Bilbao (1930) Bermeo

  Bermeoko ontziek tabakoa eta edariak ekartzen ei zituzten kontrabandoan, baina drogarik egundo ez. Jende asko hil zen drogarekin Bermeon eta susmo txarrak egon ziren. Ekartzen zituzten zigarro-klaseak.

• Bartzelonan guardiek kontrabandoaz harrapatu zutenekoa

  Enrike Lopez Bilbao (1930) Bermeo

  Petrolio-ontzian lanean zebilela, Bartzelonan kontrabandoko zigarroekin harrapatu zuten guardiek. Zigarroak kendu eta joaten utzi zioten.

• Arraina baserriko gauzen truke

  Pilar Araukua Andikoetxea (1933) Mari Azkarate Araukua (1924) Bermeo

  Dendetan erosketak apuntatu egiten ziren, eta gizonek soldata kobratzen zutenean, ("partila egindakoan") ordaintzen ziren zorrak. Trukerik ez zen egiten dendan. Baserritarrekin bai inoiz: arraina baserriko gauzen truke. Bermeotik kamioiak irteten ziren herrietara arraina saltzera, herrietan ez zen arrandegirik izaten eta. Oinez ere joaten ziren emakumeak arrainarekin.

• Gose zirenei jeneroa eman behar

  Emilio Ibinagagoitia Zabala (1928) Jazinta Sasiain Aiestaran (1934) Bermeo

  Arto eta indaba asko zuten etxean. Saltzeaz gain, asko oparitzea egokitu zitzaien, gerraostean gosea baitzen nagusi. Bermeotik jende asko joaten zen bertara eskean. Gerraostea tristea izan zen. Arane inguruko basoetara jendea egur bila joaten zen Bermeoko kaleetatik.

• Gerraostean, baserriko jeneroa entregatu behar

  Emilio Ibinagagoitia Zabala (1928) Jazinta Sasiain Aiestaran (1934) Bermeo

  Garia, artoa, patata... herrian entregatu behar izaten zuten gerraostean. Baserritarrak ez ziren beste ezertara dedikatzen eta beti zuten entregatzeko beste jenero.

• Kaletarrak baserrietara eskean

  Luis Iturregi Uribarri (1934) Bermeo

  Bermeoko jendea, kaletarrak batik bat, baserrietara joaten zen eskean. Baserrian arraina ere jaten zuten noiz edo noiz.

• Esne-terrinan okela eta indaba ezkutatu

  Luis Iturregi Uribarri (1934) Bermeo

  Bere osaba bat estraperloan aritzen zen. Bilbora esnea saltzen zihoalakoan, esne-terrinetan okela edo indaba sartzen zuen.

• Gari-joteko makina

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Gari-lanetarako makinak eta motorrak ez ziren beraienak, kintaleko (50 kilo) kobratzen zien. Francoren denboretan, garia entregatu behar izaten zuten herrira.

• Gerra garaian janaria lortzeko egindakoak

  Lucio Lizartza Esnaola (1932) Berastegi

  Gerraostean, ez zeukaten ogirik jateko ere. Olio eta azukre gutxi zuten. Etxe batean eta bestean ibiltzen ziren lanean janariaren truke.

• Umetan egindako lanak

  Lucio Lizartza Esnaola (1932) Berastegi

  12 urterekin berak egiten zuen ogia baserri batean. Beste baserri batean, trukean alpargata pare bat ematen zioten. Behi asko zeuden han, eta bi morroi gehiago, eta gerora neskameak. Lan asko egin zuen han.

• Janaria gerraostean

  Maria Huizi Apezetxea (1933) Berastegi

  Ogia ekonomikan egiten zen etxean gerra aurretik. Gerraostean, gosete handia izaten zen, eta taloa jaten zuten gehienbat. Gazta eta mamia ere ez zitzaien falta izaten. Kaletik baserrira joaten zen jendea janari eske.

• Estraperloa

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Estraperloan ere ibili izan ziren. Berastegin kontrabandista ugari izan ziren. Baina lan gogorra dela esaten du. Merkantzia nola lortu eta banatzen zuten azaltzen du. Diru pixka bat egin zuen horrela. Estraperloan zer eramaten zuten azaltzen du.

• Estraperloko anekdota bat

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Behin estraperloko erloju batekin lagun bati gertatutakoa kontatzen du.

• Estraperloko merkantzia gainean

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Merkantzia gainean nola eramaten zuten azaltzen du. Motxila, sokarekin lotuta, eta makila erabiltzen zuten. Bidaia bakoitzean 25 kilo eramaten zituzten, baina asko nekatzen zuen.

• Estraperloko bidea

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Berastegi ingurua ondo ezagutzen du. Estraperloan zer bide egiten zuten azaltzen du. Leku batzuk besteak baino arriskutsuagoak ziren, guardiak egoten baitziren.

• Polizia eta nagusiak estraperloan

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Mikelete eta guardia zibilei buruz hitz egiten du. Kontrabandisten artean ez zegoen lehiarik. Nagusiak maneiatzen zuen dirua, eta zintzo ordaintzen zien lana.

• Merkantzia babesteko moduak

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Ardorik ez zuten eramaten kontrabandoan. Merkantzia ondo bilduta eramaten zuten apur ez zedin.

• Estraperloan poliziarengandik ihesi

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Mikeleteak eta guardia zibilak non egoten ziren azaltzen du. Inoiz ez zuten arazorik izan guardia zibilarekin, baina beste batzuek bai. Arriskurik ez izateko, biderik zailena hartu behar izaten zuten.

• Estraperloko bideko auzoak eta minak

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Plaza "arriskutsu" horietako batean, trena ez zebilen beraiek estraperloan zebiltzanerako. Inguruko auzo batzuk aipatzen ditu, eta mina batzuk zeudela azaltzen du. Han kanpotarrek egiten zuten lan gehienbat. Hala ere, mina horiek gerra denboran itxi ziren.

• Kontrabandoa eta gero, fabrikara

  Jose Julian Garciarena Arregi (1929) Berastegi

  Kontrabandoan urte t'erdi inguru egin zuen. Hori utzitakoan, Arrosi fabrikan sartu zen lanean 27 urte zituela. Han 17 urte eman zituen.

• Umea jaiotakoan, atsolorra

  Dolores Egues Saizar (1928) Lucia Egues Saizar (1925) Berastegi

  Umeren bat jaiotzen zenean amak umea elizara eraman behar izaten zuen, "aurkeztera". Eta handik bueltan bazkaria edo merienda ematen zitzaien senide edo ingurukoei. Atsolorra ("Atso lehorra" izango dela uste dute) deitzen zitzaion. Normalean emakumeak biltzen ziren atsolorrean. Beraien amak seme-alaba guztiekin eman zuen, batekin izan ezik, errazionamendu garaia baitzen. Errazionamendu garaian galdu omen zen atsolorra egiteko ohitura.

• Errazionamendu garaia; errotara ezkutuan

  Dolores Egues Saizar (1928) Lucia Egues Saizar (1925) Berastegi

  Errazionamendu garaian ez zegoen ogirik. Euren etxean ez zegoen taloa jateko ohiturarik, baina errazionamendu garaian hasi ziren egiten. Garai batean ezkutuan joan behar izaten ziren errotetara irina egitera. Aresoko errotara joaten ziren. Inguruko asto batek errotarako bidea omen zekien eta denek asto hura nahi izaten zuten.

• Etxean bildu ezindako besteko "kupoa"

  Dolores Egues Saizar (1928) Lucia Egues Saizar (1925) Berastegi

  Kalekoek okerrago pasa zuten gerra ostean, errazionamendu garaian; baserrian beti izaten zen zerbait jateko. Sasoi batean etxeko jeneroa entregatu ere egin behar izaten zen eta bildu ezindako baino kupo handiagoa jarri zietela gogoan dute.

• Gerraostean goserik ez pasatzeko egindakoak

  Xinfo Iparragirre Intxaurrondo (1932) Berastegi

  Gerraostean goserik ez zuten pasa, baina olioarekin arazoak izaten zituzten. Haren ordez, seboa erabiltzen zuten, baina hori ere jende askok bilatzen zuenez, urria zen. Errotara ezkutuan joaten zen etxeko artoa jan ahal izateko. Txerria ere hiltzen zenez, goserik ez zuten pasa. Kaletik jendea gustura joaten zen baserrietara lanera zerbait jatearen truke.

• Gerra ostean lurren jabe, baina ezin haiek erabili

  Simona Azpiroz Nazabal (1926) Bixente Saizar Ugartemendia (1926) Berastegi

  Aita hil zenean, ama alargun gelditu zen 6 ume txikirekin. Anai-arreba bakoitzak zer egin zuen azaltzen du. Bixente baserrian gelditu zen, baina lurrak maizterrei emanak zizkien. Horregatik, gosea pasatzea ere tokatu zitzaien. Aurrera atera ahal izateko nola moldatu ziren azaltzen dute.

• Gerra ostean nola moldatzen ziren janaria lortzeko

  Simona Azpiroz Nazabal (1926) Berastegi

  Gerra ostean, gosea zen garaian, ogia jateko eta janaria lortzeko nola moldatzen ziren Bixenteren eta Simonaren familiak kontatzen dute.

• Pakito soinu-jotzailea

  Mahai-ingurua Berastegin () Berastegi

  Pako Olaetxeari buruz (Pakito) hitz egiten dute: txikia, polita, soinu-jotzaile ona, berezko grazia zuena. Haren gurasoak eta anaia nolakoak ziren eta Pakitok gose garaian zer jaten zuen kontatzen dute. Gosea zegoenean, elkarrizketatuek zer jaten zuten aipatzen dute.

• Errotak eta kontrabandoa

  Mahai-ingurua Berastegin () Berastegi

  Batzuek trena kontrabandorako erabiltzen zuten, irinez betetako zakuak bidaltzeko. Izan ere, garai hartan lan gutxi zegoenez, ogia nola edo hala lortu behar izaten zuten. Garai hartan, ez zuten uzten garia errotara eramaten. Aresoko errota ona omen zen. Errotak gaur egun zer egoeratan dauden aipatzen dute.

• Errazionamenduan nola moldatu ziren

  Florentzia Azpiroz Nazabal (1924) Berastegi

  Gerraostean errazionamendua egoten zen. Dendara joaten ziren tokatzen zitzaien janaria jasotzera. Errazionamenduko ogia, hala ere, ez zuten denek jasotzen eta nola-hala moldatzen ziren hura lortzeko. Beraiek ez zuten goserik pasa, lurrak ematen zien janariarekin nahikoa baitzuten. Lurra lehen garbiagoa eta osasun hobekoa zen. Etxeko janaria entregatu egin behar izaten zuten.

• Errotak itxita zeudeneko garaia

  Florentzia Azpiroz Nazabal (1924) Berastegi

  Gerra ostean zer errotatara joaten ziren azaltzen du. Errotari batzuei buruz hitz egiten du. Errotak zigilatuta egoten ziren gauez, inork han lanik egin ez zezan.

• Biriatun kontrabandoa beti

  Joaquin Arizaga (1929) Biriatu

  Biriatun beti izan da kontrabandoa: kafea, txokolatea, txahalak... Beraiek ere aritu izan dira kontrabandoan ardoarekin, arroparekin...

• Portugesak pasatzeko kontrabandoa

  Joaquin Arizaga (1929) Biriatu

  Jende-kontrabandoa bazen lehen, portuges asko pasatzen ziren. Kontrabando mota hori antolatuta zegoen, baina ez zuen ospe ona. Kontrabandotik ez dira aberastu izan. Muga guztietan egon izan da portugesen kontrabandoa.

• Gerraosteko gosearen eta beldurraren ondorioak

  Elisa Kalzada Ugalde (1929) Busturia

  Gerra bukatu zenean, 1939. urtean, egoera normalagoa zen. Hala ere, errotak zarratu zituztenez, gosea zen nagusi. Pare bat txerri etxe barruan hil zituzten beraienean, bestela hura ere entregatu behar zuten-eta garia eta beste hainbat gauza egiten zuten moduan. Badaezpada ere auzokoek ere ezin zuten jakin txerria hil zutenik. Buruan jota hiltzen zuten eta etxe barruan odolustu eta erre. Bere amari behin isuna jarri zioten. Josteko makina ere gordea zuten, errekisatu egin zituzten-eta.

• Ura 100 pezetatan olioa zelakoan

  Elisa Kalzada Ugalde (1929) Busturia

  Gerraostean estraperlo asko zegoen. Behin bere ama Atxurin trenaren zain zegoela, andre batek olioa 100 pezetatan saldu zion. Baina etxean konturatu ziren barrukoa ura zela.

• Mundakako erregaterak

  Elisa Kalzada Ugalde (1929) Busturia

  Itsasoz jenero asko ekartzen ei zuten estraperloan eta asko aberastu egin zirela dio. Mundakatik bi andre erregatera baserriz baserri joatean ziren indaba-era erostera gero beraiek saltzeko. Baina Sukarrietan, "Katie" esaten dioten tokian, herri batetik bestera pasatzerakoan ordainduko beharreko zerga ordaindu behar izaten zen eta hura saihesteko basotik joaten ei ziren otzara buruan hartuta.

• Gari-jotzea; errota etxean

  Angel Osa Martija (1934) Deba

  Soroan lan ugari egiten zuten; patata ereiten zuten, besteak beste. Garia ere egiten zuten. Garia jotzeko makina bazuten hiru baserriren artean sozio erosita. Gari-jotzeko egunean auzotarrak elkartu eta bost orduz aritzen ziren. Errota etxean zuten eta kontrabando garaian auzorako irina egiten zuten bertan. Baina behin isuna jarri eta errota itxiarazi egin zieten.

• Beheko sua; gerra ostean, boniatoa

  Roxita Azurza Insausti (1922) Donostia

  Beheko sua nolakoa zen: neskamea, lurrezko eltzeak, laratza. Bakoitzak bere plateretik jaten zuen. Gerra ondoren boniatoa erosten zuten Antiguan. Errazionamendua.

• Errazionamendu kartila

  Roxita Azurza Insausti (1922) Donostia

  Errazionamendua, ezer baino hobeto. Kartila bakarra, familiako. Kupoiak.

• Erbesteratutako haurrak

  Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

  5.000 haur joan ziren itsasontzian kolonietara, guraso gabe. Arreba baten seme-alabak Belgikara joan ziren. Baina miseria gerraostean etorri zen, errazionamendua. Gosea. Eskerrak aita iaioa zela arrantzan.

• Makiak

  Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

  Europako gerra bukatu ondoren, makiak ibili ziren. Nafarroako kontrabandistak eta Oiartzungoak.

• Gose garaia

  Joxe Antonio Bereziartua Elustondo (1929) Juantxo Bereziartua Elustondo (1924) Donostia

  Goserik ez, baina aserik ere ez. Zortzi urtetik 22ra nahiko ogirik ez zuen izan etxean Joxe Antoniok. Jendeak gosea pasatu zuen, baserrian patata eta babarruna bazuten. Txerria. Txekorra parte eman gabe nola hil zuten. Arrazionamendua. Kategoriaren arabera, arrazioak ezberdinak. Kupoiak, kartila. Edozein dendatara. Egian hiru denda zeuden.

• Bilbora ikastera; politikarako harra piztu zitzaion

  Jose Luis Alvarez Enparantza (1929) Donostia

  Pianoa ikasteko gogoa zuen, baina aitak ez zion utzi. Ingeniaritza ikasi zuen, Bilbon. Errazionamendu kartila zuten. Emakume batzuek estraperloko ogia saltzen zuten. Politikarako kezka 17 urterekin piztu zitzaion. Ekin taldea. Kartzelako egonaldiak. Martutene.

• Gose garaia, gerraostean

  Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

  "Rurales" izeneko munizipalak Urgullen zebiltzan. Zapata garbitzaileak tabernaz taberna ibiltzen ziren. Kaleko saltzaileak. Gose urteak ziren, eta edozein gauza erosten zen. Diruarekin ere ez ziren gauzak lortzen askotan. Senitarteko batzuen bidez olioa nola lortzen zuten. Estraperloko kontuak. Razionamendua eta ilarak.

• Gobernuak tabernariei jarritako zergak

  Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

  Auxilio Socialera joaten zen jendea, bazkaltzera, Mirakruz kalera. Tabernei kartoizko txartelak ematen zizkieten, dirua eskatzeko harako. Pilarreko basilikako lurra ere Euskal Herriko tabernariek ordaindutakoa ei da. Eskubitar zintzoak ere bazirela dio; koronel mozkorraren pasadizoa.

• Gerraosteko gosea

  Jose Inazio Urdanpilleta San Sebastian (1913) Donostia

  Gerraosteko errazionamendua. Ogi txarra eta boniatoak.

• Errezionamenduko ogi gogorra

  Margari Aizpurua Lete (1923) Donostia

  Bere amak diruari asko begiratzen zion, guztiz beharrezkoa zen hori egitea. Errazionamendua miseria zela dio. Eskerrak taloarekin konpontzen ziren; izan ere, ogi gogor eta beltz hura norbait jo eta begia ateratzeko modukoa zela dio. Francok ederki izorratu gintuela gaineratzen du.

• Errazionamendua

  Juan Joxe Azkue Iarza (1938) Seberiana Azkue Iarza (1932) Donostia

  Seberianak ezagutu zituen errazionamenduko kartilak. Goserik ez zuten pasa, baina lekaleak ez ziren beste zerbait jateko gogoz egoten ziren. Txokolate ontza bat izaten zuten, bi lagunentzat, "La taza" txokolatea.

• Garirik ez, artoa ugari

  Juan Joxe Azkue Iarza (1938) Seberiana Azkue Iarza (1932) Donostia

  Aieten gari ereiterik ez zuten ezagutu, bai ordea arto ereitea. Artoa eta babarruna elkarrekin ereiten zuten, babarruna eurek jateko eta artoa animalientzat. Taloak egiteko ere erabiltzen zuten artoa, gerra garaian ogi gutxi izaten baitzen. Astegunetan babarrunak jan ohi zituzten, igandetan, berriz, garbantzuak haragi egosiarekin.

• Donostiara arrain bila

  Juan Joxe Azkue Iarza (1938) Seberiana Azkue Iarza (1932) Donostia

  Arraina Donostiatik eramaten zuten etxera. Otarrak buruan hartuta Añorgaraino joaten zen jendea, arraina eramanez. Ogia, azukrea eta abar estraperloan erosten zuten, gatza ez, nahikoa bazelako.

• Etxez etxeko saltzaileak eta eskekoak

  Inaxi Altuna Etxeberria (1941) Donostia

  Etxez etxe ibiltzen ziren kinkileroak. Zinkezko ontziak eta guardasolak konpontzen. "Burutea". Ezti saltzailea. Eskekoak. Arantzazuko fraideak.

• Errazionamendu garaia: gutxi eta txarra

  Juan Zamora Malkorra (1924) Donostia

  Donostian erosten zuten jatekoa, olioa eta. Errazionamendua, gutxi eta txarra. Ogirik ez, taloa egiten zuten artoarekin. Kontrabandoa. Babarruna, baserrian beti bazen zerbait. Txerria hiltzean, koipea. Tranpak: bat deklaratu eta bi hil.

• Gerra, gerra ostea eta Francoren garaia

  Juan Zamora Malkorra (1924) Donostia

  Hamabi urte zituen gerra hasi zenean. Ez ziren mugitu. Nola hasi zen. Erreketeak Donostiara sartu zirenean, askok alde egin zuten. Gerra ostean, gosea. Soldadu eramandakoek bizimodu gogorra. Euskara debekatuta. "Hable en cristiano".

• Bueltan, San Jeronimo kalera; irakasle

  Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

  Bueltan, etxerik ez; alokairuan zeuden aurretik. San Jeronimo kalera joan ziren bizitzera, osaba-izebekin. Gose garaia, errazionamendua. Ama maistra zen; bera ere frantsesa irakasten hasi zen, etxean.

• Gerra eta gerraostea

  Manuel Urrestarazu Iradi (1928) Donostia

  Gerra hasi zenean, etxetik ikusi zuen Irun nola txikitu zuten. Irundarrak ziren etxeko jabeak, eta laguntzera joan ziren. Don Salbador Olazabal. Gose garaia zen, eta zapiarekin joaten zen antxoa bila portura. Beraiek baratzean botatzen zuten antxoa, eta baziren hura batzen ibiltzen zirenak ere.

• Errazionamenduko tabakoa

  Manuel Urrestarazu Iradi (1928) Donostia

  Errazionamenduko tabakoa. Aita erretzailea zen eta Aieteko apaiza ere bai.

• Gerraostean jatekoa nola ezkutatzen zuten

  Mirentxu Agote Aramendi (1933) Donostia

  Gerraostean ez zuen goserik izan Mirentxuk. Azukrea, olioa, kontserba-latak... nola ezkutatzen zituzten azaltzen du.

• Errazionamendua eta tabernak

  Mirentxu Agote Aramendi (1933) Donostia

  Errazionamendu txartelarekin dendara joan eta bertan jasotzen zuten zegokien jeneroa. Etxe inguruan beti izan dituzte taberna eta dendak. Emakumeak ez ziren tabernetara sartzen.

• Udan Hernanira eta 17 urterekin okin

  Xabier Isasti Etxeberria (1928) Donostia

  Aita donostiarra zen, eta ama Hernaniko Lastaola baserrikoa. Hara joaten zen udan. Ganadua uztarrian lotzen, segan... denetik ikasi zuen. Gero okin lanetan hasi zen, 17 urterekin; gose denbora zen. Etxerako egunero kilo bat ogi har zezaketen okinek. Zabaleta kalean zegoen okindegia, Grosen; orain Casa Galizia da. Ormazabal zen nagusia. Errazionamenduko ogia nolakoa zen. Errotak prezintatu egin zituzten; Nafarroara joaten ziren, gauez, Lastolatik.

• Gose garaia

  Xabier Isasti Etxeberria (1928) Donostia

  Gose garaia. Ama negarrez, ez zuelako umeei zer eman. Seboa hartzeko ilaran. Oliorik ez zegoen. Babarrunari esnegaina botatzen zioten. Esnea partitzen ere ibili zen izebarekin, etxez etxe, txantxilarekin.

• Gerraostean, ogia txarra

  Tere Arregi Altuna (1929) Donostia

  Gerraosteko gosea. Errazionamenduko ogiarekin gogoratzen da. Amak ez zuen kontrabandoko jakirik nahi izaten. Bi anaiak gudara joan ziren eta ahizpa zaharrena moja. Aitak funeraria batean egiten zuen lana; gauez ere joaten zen, deitzen bazioten.

• Ama jostuna zen

  Tere Arregi Altuna (1929) Donostia

  Ama jostuna zen. Etxerako josten zuen batik bat. Tela denda asko zeuden. Gerraostean tela falta izan zen, gero ez.

• Gerraostean goserik ez; arraina

  Pepi Berasategi Etxeberria (1935) Donostia

  Gerraostean goserik ez. Baratzea, oiloak, arrautzak, esnea bazituzten. Arraina eta haragia faltako ziren. Antiguako arrandegiak, lau. Antxoa, akula (aguja), txitxarroa.

• Kontrabandoko ogia; desagertutako baserriak

  Pepi Berasategi Etxeberria (1935) Donostia

  Kontrabandoko ogia, gose garaian. Baina kontrol handia zegoen. Errotak. Andrestegi inguruan zeuden baserriak aipatzen ditu: Berioazpi, Beriogain... auzokoak elkarrekin ibiltzen ziren. Mendira joaten zirenean, bakoitzak zerbait eramaten zuen: sagardoa, tortilla, intxaurrak...

• Plazara 'boniato' bila

  Pilar Kortadi Lasa (1927) Donostia

  Gerra garaian, San Markosetik botatzen zituzten tiroak kuartelera, Loiolara. Familia osoa plazara joan ohi zen ilaran amaren atzetik, errazionamentuko ogi bila, 'boniato' bila. Artoa eta babarruna izkutuan gorde behar izaten zuten, ez errekisatzeko.

• Estraperloa eta errazionamendua

  Maria Lourdes Lasarte Dorronsoro (1926) Donostia

  Gerraosteko estraperloa. Haragia eta ogia, jatetxerako, trenez. Arriskua zegoen harrapatzeko, baina beste erremediorik ez zuten. Ezkondu zenean, errazionamendua zegoen, eta kupoiekin ibili ziren hoteletan ere, kartilarekin. Andaluziara joan ziren.

• Errazionamenduko jeneroa zuten dendan

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Bere amak Antiguan janari-denda zuen. Patxik bertan ezagutu zuen errazionamendua. Kupoia "abastos"en entregatu behar izaten zuten, Okendo kalean zituen gobernu zibilak bere bulegoak eta baita "abastos" ere.

• Estraperlokoa jeneroa salgai

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Estraperloko ogi zuria saltzen zuten amaren dendan, gerraosteko errazionamenduko ogia beltza eta gogorra baitzen. Leku desberdinetatik ekartzen zuten ogi hori eta Bretxan ere saltzen zuten. Estraperloko olioa ere bazuten, ohikoa zen hori. Patxik ez zuen gosea ezagutu, ezta Zegaman ezta Antiguan ere.

• Soldata kobratutakoan ordaindu dendetako zorrak

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Langile jendeak ere orokorrean ez du uste gosea pasa zuenik, nahiz eta denek ez izan jateko dirurik. Jendeak soldata kobratzerakoan ordaintzen zituen zorrak, dendetan zorrak izatea ere normala baitzen eta bakoitzak bere kartilla zuen dendan. Antiguako emakumeak etxeko batarekin eta zapatilekin irteten ziren erosketak egitera.

• Gerraosteko gosea arrantzaleek arindu zuten

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Gose garaian arrantzaleek asko lagundu zuten. Jendea kaira joaten baitzen arrain bila eta arrantzaleek sobran zutena ematen zien.

• 1959ko krisian katu guztiak jan zituzten Antiguan

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  1959an krisi handia zegoen. Etxeetako patioak arrain hondarrekin beteta zeudenez, katu asko zebilen. Baina 1959ko urte hartan, katu guztiak desagertu ziren, sagardotegietan jaten zituzten-eta. Antiguako askok ezin dute esan ez duenik katua jan. Jendeak bere bizimodua larri, baina ondo pasatu duela dio.

• Ogia estraperloan

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Sei senide ziren, bost mutiko eta neska bakarra. Jatekoa lortzeko estraperloan-eta ibili ohi ziren. Ogia lortzeko ere lanak izaten zituzten, Grosen baziren hainbat emakume erdi izkutuan ogia saltzeaz arduratzen zirenak, eta haiei erosten zieten.

• Ekonomato militarra

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Groseko azokan saldu ohi zuten, besteak beste, estraperloko ogia. Polizia etortzean, korrika alde egin behar izaten zuten. Donostian ekonomato militar bat ere bazen ordea, eta dirua eta kontaktuak izanez gero, olioa eta beste hainbat elikagai eskuratzeko aukera izaten zen.

• Igogailu fabrikan

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Aitak igogailuen fabrikan egiten zuen lan. Francoren fabrika militarizatzeko eskariari uko egin izana gogotik ordaindu zuten. Piezak lortzeko, benetako estraperlistengana jo behar izaten zuten.

• Gerra aurreko automobilak

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Garai hartan kotxe askorik ez zen ibiltzen, eta gehienak zaharrak ziren, gerra aurrekoak: Citröen, Fiat... Kontrabandista baten istorioa ere kontatzen du Patxik.

• Donostiako kofradia, gose urteak asetuz

  Manuel Oliden Kortajarena (1941) Donostia

  40. hamarkadako urteak gose urteak izan ziren. Arrain asko zegoen garai hartan eta jendea arrantzaleei esker bizi zen. Kofradiak gosea kendu omen zion donostiar herriari. Jendea zapiekin gerturatzen zen portura, eta pare bat kilo arrain eramaten zituen etxera. Plastikozko poltsak sortu zituztenean, ordea, 4-5 kilo sartzen zirenez bertan, debekatu egin behar izan zuten kofradian arraina dohan banatzea.

• Arrain saltzaileak

  Manuel Oliden Kortajarena (1941) Donostia

  Emakume asko, kalderak antxoaz bete eta alde zaharreko iskinetan jarri ohi ziren, antxoak saltzen. Baita beste auzoetan ere. Gerraostean ez zegoen dirurik, eta merke saldu ohi zituzten.

• Gerra ostean goserik ez

  Pedrotxo Urizberea Emazabel (1922) Donostia

  Emaztea Kaikoa zen, baita haren gurasoak ere. Amak estraperloan erosten zituen jan-edanak. Ez zuten goserik izan arrain asko harrapatzen zuten eta. Gurasoek euskaraz egiten zuten beti, baina beraiek anai-arreben artean erdaraz asko egiten zuten. Abertzaleak ziren.

• Beizamara irin bila

  Jon Ezeiza Areitioaurtena (1936) Donostia

  Beizamakoa zen aita, eta irin bila joaten ziren. Estraperloa. Aitak maletinean ekartzen zituen babarrunak, arto-irina... Aia egiten zuen, ogia ere bai etxean amak. Sukaldari ona zen.

• Gerraostean, janari urritasuna

  Martina Alava Zumalakarregi (1922) Donostia

  Gerraosteko gosea eta errazionamendua. Berak ez zuen goserik pasatu. Denda utzi egin zuen amak. Estraperloarekin dirua egin zuten batzuek, baina ama ez zen zalea. Olioa falta zen: olio litroa hogei duro ordaindu zuen amak. Maskorrak eta arroz esnea jaten hasi zen jendea. Errazionamenduko ogia oso txarra zen, horia eta gogorra.

• Gerraosteko errazionamendua

  Martina Alava Zumalakarregi (1922) Donostia

  Beraien esnezaleak anaiak zeuzkan Rezola lantegian lanean. Haiei errazionamendua ematen zieten, eta esnezaleak prezio berean saltzen zion arroza amari, beraiek soberan zutelako.

• Osabak ekarritako irina

  Mariasun Elosegi Kortadi (1925) Donostia

  Gerraostean nola elikatzen ziren. Osaba bat morroi zegoen errota batean, eta taloa egiteko irina ekartzen zien. Taloa, esnea, aza... jan ohi zituzten. Ama zaku patata batekin etxeratu zenekoa kontatzen du. Jendea ogiarekin estraperloan ibiltzen zen: "trenean etorri eta ogia botatzen zuten, eta jendea zain egoten zen zakuak hartzeko". Ama Donostiara joaten zenean arraina erosten zuen: txitxarroa eta bakailaoa ohikoak izaten ziren.

• Gerra eta gerraostea: uzta entregatu behar

  Joxe Aierbe Iraola (1934) Donostia

  Gerrako oroitzapenak. Sanatoriora eraman zituzten, eta eskaileretan pasatu zuten gaua. Etxean ere sartu ziren balak. Ukuilutik txekorra eraman zieten. Egunero babarrunak, igandetan garbantzua. Patata, babarruna entregatu beharra gobernuari.

• Errazionamendua eta errotara joan behar

  Joxe Aierbe Iraola (1934) Donostia

  Errazionamenduko kartilarekin joaten zen, San Martingo plazan. Olio gutxi. Urte gogorrak. Egunero taloa, eskolara joan aurretik. Errotara hirin bila, artoarekin. Astorik ez zuten.

• Gerra ostean mugimendu industriala

  Kontxita Beitia Oiarbide (1940) Donostia

  Luzuriaga lantegiak bizitasun handia ematen zion herriari. Langile asko ziren eta giroa sortzen zen herrian. Gerra ostean mugimendu industrial handia sortu zen. Aurretik, miseria zegoen herrian.

• Errazionamendu garaia

  Miren Josune Tolaretxipi Lizarralde (1926) Donostia

  Gerra ostea. Olio falta. Irinen fabrikan egiten zuen lana aitak, eta okindegira eramaten zuten. Urnietako esnezalea. Errazionamenduko ogia eta txokolatea. Groseko txokolate lantegia.

• Hautsekin egindako tortilla

  Miren Josune Tolaretxipi Lizarralde (1926) Donostia

  Babarrunak eta berdura jaten zen asko. Arroza. Arrautzak. Tortilla bejetala, hautsekin egindakoa, gerra ostean. Olioaren ordezkoa.

• Gose garaia

  Miren Iparragirre Alkorta (1934) Joxepa Iparragirre Izagirre (1934) Donostia

  Joxepak-eta gose ikaragarria pasatu zuten, Mirenek-eta ez hainbestekoa. Pikuekin ogia egiten zuten, turroi antzekoa. Sardina zaharrak, erdibana, meriendatzeko. Txokolatea ere, ontzaren erdia. Esnegainak jaso, eta ogian jarri. Gabon egunean, arrautza patata frijituekin. Ez zegoen gaurko aukerarik. Bederatzi-hamar ziren mahaian, Joxeparen etxean, eta ogi xerrak pixkanaka jaten zituzten, pastela bezala. Bakoitzak bere platera zuen.

• Estraperloa eta arrazionamendua

  Miren Iparragirre Alkorta (1934) Joxepa Iparragirre Izagirre (1934) Donostia

  Gerraosteko estraperloa. Oriora joaten ziren olio bila. Joxe Luisek kontatu du olioa nola eramaten zuten autobusean, eta behin hautsi egin zitzaiela. Oiartzunen azukrea ere bai. Arrazionamenduko kartila. Taloa. "Morokilloa". Artoa nola txikitzen zuten. Bi erreal litro esnea.

• Goserik ez zuten pasatu

  Maritxu Olabiaga Etxabe (1915) Donostia

  Gerraostean goserik ez zuten pasatu, amak dirua bazuelako. Beheko andreak itxurak egiten omen zituen, goseak zeudela, eta udaletxeak ematen zien jana egunero. Hasieran ez zegoen errazionamendurik. Gero bai, eta lentejek zomorroak zituzten.

• Gerra eta gosea

  Agustin Lasarte Beraza (1930) Donostia

  Gerra hasi zen urtean, 1936an hasi zen eskolan Agustin, Igarako eskolan. Eskolatik entzuten zuten nola erortzen ziren bonbak. Familian goserik ez zuten pasa, baserrian beti bazen zer jana, baina errazionamendua zela-eta inguruan gosea pasa zuen jendeak.

• Bost senideko familia

  Agustin Lasarte Beraza (1930) Donostia

  Aita ez zen feria zalea. Agustin bizikletaz joaten zen eskolara, anaia berriz, mekaniko lanetan aritzen zen eta motorrean ibiltzen zen aurrera eta atzera. Amak ematen zion gasolinarako dirua, pezeta bat balio zuen litroak, estraperloan. Bost senide ziren guztira, horietarik bi gazterik hil ziren.

• Gose garaia

  Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

  Errenteriara joan ziren errentan, eta han arrazionamendua astean behin izan beharrean hamabostean behin zen. Intxaurrondora joaten jarraitu zuten, horregatik. Ogia oso txarra zen. Arraina nola lortzen zuten. Trikimailuak: ereiteko patata erosten zuten, baina jateko. Tranbian joaten ziren. Boniatoak eta zomorrodun garbantzuak.

• Gosea eta errotara gauez

  Pedro Mari Lizarazu Garmendia (1925) Donostia

  Aita arrantzan ere aritzen zen arroketan. Gose asko pasatu zuten. Artoa esnetan egosita jaten zuten: morokila. Aiaraino joaten ziren irin bila errotara. Astoz eta gauez joan behar izaten zuten.

• Soldadutzan estraperloan

  Pedro Mari Lizarazu Garmendia (1925) Donostia

  Pedro Mari gustura egon zen soldadutzan. Nafarroako Auritzen eta Zugarramurdin egon zen. Zugarramurdin zegoela ez zutenez dirurik estraperloan ibili zen olioarekin. Mugaz bestaldean olio-litroak sei ogerleko balio zituen eta Donostian 16 ogerleko. Fraidea zen olioa saltzen zuena. Zugarramurditik Sarara joaten zen eta harantz pattarra eta ardoa eramaten zituen; handik bueltan, sakarina eta olioa. Gauez aritzen zenez estraperloan, sarritan egunez egin behar izaten zuen lo, kapitainak bazekien zertan zebilen-eta.

• Soldadutzan estraperloan, zerbitzutik libre

  Pedro Mari Lizarazu Garmendia (1925) Donostia

  Soldadutzan Zugarramurdin zegoela, estraperloan aritzen zen. Gauez aritzen zenez estraperloan, sarritan egunez egin behar izaten zuen lo. Bertako baserri batean ere aritzen zen baserriko lanetan eta egunez zerbitzutik libre egoten zen, kapitainak bazekien zertan zebilen eta. Zerbitzutik libre eta nahi beste haragi janez, han etxean baino hobeto zegoela dio. Hiru hilabetez egon zen han.

• Errazionamendua gerraostean

  Angela Alberdi Arrillaga (1936) Antonina Alberdi Arrillaga (1925) Donostia

  Angelak gustura jaten zuen boniatoa, Antoninak ez. Gerraosteko garaiak gogoan dituzte biek, errazionamenduko kontuak, eta abar. Nahi zutena jaterik ez zuten arren, goserik ez omen zuten pasa.

• Miaketa eta beldurra

  Ana Etxaide Itarte (1936) Donostia

  Bere anaia Jon kartzelan izan zen aldizkari batzuk zabaltzeagatik. Miaketa egitera etorri ziren etxera behin. Beldurrez izaten ziren etxean miaketa gehiago izango ote zituzten, baita etxean zuten elikagai biltegitxoagatik ere, ezkutuan ekarritakoak izaten baitziren.

• Errazionamenduarekin ogi gutxi

  Ana Etxaide Itarte (1936) Donostia

  Ogia etxean egiten zuten. Irina zahiarekin nahasten zuten astebarruan eta igandetan ogi zuri-zuria jaten zuten. Errazionamenduan hiru kartilla mota zeuden eta beraiek lehen mailakoa zuten eta ogi gutxiago jasotzen zuten.

• Ama etxeak garbitzen; gerraosteko miseria

  Mertxe Uranga Uranga (1937) Donostia

  Diru gutxi zuten. Umetan, platanoak erosteko ilaran egoten ziren. Ama portera zen, eta eraikineko garbiketak egiten zituen, baita etxeetakoak ere, bodegan bizitzearen truke. Elizaran moja eskolan ibili zen, eta eskolara joan aurretik errazionamendu bila joaten ziren. Biteri kalean pobreei jaten ematen zieten, eta hara ere joaten ziren.

• Baserritik ekartzen zuten jatekoa

  Mertxe Uranga Uranga (1937) Donostia

  Guraso biak baserritarrak ziren, eta jatekoa ekartzen zuten handik, Azpeitiatik eta Zestoatik. Kontrabandoa zen, eta Urolako trenean ekartzen zuten. Amak trenbidera botatzen zuen paketea, eta bila joaten ziren. Goserik ez zuen pasatu. Inbidia bai, ikaskide batek eramaten zuen ogitartekoari begira.

• Olio botila puskatu zitzaienekoa

  Mertxe Uranga Uranga (1937) Donostia

  Errazionamendua. San Jeronimo kaleko denda batera joaten ziren erostera. Olio botila puskatu zitzaien, eta asko ordaindutakoa zenez, beldurrez joan ziren etxera.

• Goserik ez

  Anttoni Arrondo Rivas (1929) Maritxu Arrondo Rivas (1930) Donostia

  Gerra garaian eta gerraostean etxean zutenarekin posible zuten bizitzea eta hortik jatea. Fruta ere ugari zuten.

• Gosea eta hotza, gerraostean

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Gerraosteko gosea. Errazionamendua. Ogia txarra eta babarrunak olio gabe. Zabalo medikuak jateko esan zion. Amak ogi truke ematen zituen eskolak. Hotza egiten zuen etxean, eta salamandra berogailua jarri zion amak gelan. Txokolaterik ez zuen inork.

• Goserik ez, gerraostean

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Goserik ez zuten pasatu Saran eta Donibanen; bueltan ere ez, izeba-osaben etxean. Estraperloa. Patata landatzen zuten Saran. Txerria ezin hazi. Zugarramurdiko eta Sarako bentak. Ardoa, olioa.

• Mugalariak eta kontrabandistak

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Pilotu aliatuak bestaldera pasatzeko sarea. Gestapokoek nola garbitu zituzten andre-gizon batzuek, desertore almeniarrak gordetzeagatik. Aduanero austriarrak. Berara dantzara. Kontrabandisten meza, 04:00etan.

• Kontrabandoa I. Mundu Gerran eta ondoren

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Kontrabandistak, hegoalde zein iparraldekoak. I. Mundu Gerran mandoak pasatu zituzten armadarentzat. Gero, pieza mekanikoak, enkajeak... pisu gutxiko eta balio handiko gauzak.

• Gerraosteko gosea

  Joxepa Arrillaga Mendiluze (1922) Donostia

  Bizimodu aldaketa gerra ondoren: gosea. Ogi gutxi zuten. Artua esnearekin egosten zuten, baina artua ere entregatu behar izaten zuten. Patata eta babarruna ere bai. Errotak itxita egon ziren; mailuarekin jotzen zuten artoa. Garirik ez da izan sekula inguruetan.

• Gose-denboran artoa erreta

  Antonio Zendoia Garmendia (1931) Donostia

  Artoa taloa eginda jaten zen. Bestela, egosi eta morokila jaten zuten esnearekin. Gose-denboran artoa erreta ere jan izan zuen.

• Artoa ezin ehotu; morokila esnearekin jan

  Benantzia Iraola Arruti (1923) Donostia

  Arto asko ereiten zuten oiloentzako. Oiloek ez zuten beste ezer jaten, ez pentsutik ez ezer. Talo gutxi jan zuten beraienean, miseria handia zegoen eta makina txiki batean txikitzen zuten artoa morokila egin eta esneari hura botatzeko. Esne gutxi gastatzeko esnea egosi ostean hori botatzen zioten.

• Meta barruan ezkutatutako babarruna usteldu zitzaien

  Benantzia Iraola Arruti (1923) Donostia

  Artoa eta babarruna estatuari entregatu behar izaten zitzaion. Garoa itsaso ondotik ekartzen zuten, behiei lo egiteko ohea egiteko. Beraiek meta barruan ezkutatu zuten babarrunez beteriko kutxa bat. Baina ura sartu eta dena usteldu zitzaien.

• Oliorik ez eta irina ere gutxi

  Benantzia Iraola Arruti (1923) Donostia

  Gerra ondorenean bizimodua asko aldatu zen. Dena kentzen zieten eta jateko errazionamendua zuten. Ez zuten oliorik eta esnearen esnegaina erabiltzen zuten. Orduan ez zuten uste inoiz lehengora bueltatuko zirenik. Bere amak Errotazarretik ogi pixka bat ekartzen zuen. Artoa ere Errotazarrera eramaten zuten irina egiteko, baina zati handia kentzen zien bertan. Horregatik hasi ziren etxeko makinarekin morokila egiten.

• Gurelesa esnea

  Carolina Bikondoa Elizegi (1938) Donostia

  Lekaleak jaten zituzten gehiena. Errazionamendua gogoan du; poltsa hutsa bueltan eramaten zuten berriz. Azukrea eta olioa neurrira erosten zen. Gurelesa esnea saltzen zuten dendan.

• Kupoak, errazionamendua

  Maria Jesus Otaegi Urrutia (1928) Donostia

  Kupoak zeuden, baina irina oso txarra zen. Errazionamendu kartila eta kategoriak. Gerraostean hasi zen gosea.

• Goserik ez, baina nahi beste ere ez

  Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia

  Errazionamendua, gose garaia. Pentsua eta algarrobak ere jan izan ditu. Katuak Muntora eramaten zituzten; izebak prestatzen zien untxia zelakoan. Bera-Beran taloak egiten zituzten. Aitak arrandegian egiten zuen lana, Pasaian.

• Estraperloko olioa eta ogi zuria

  Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia

  Babarruna. Eskolako fraideak eskatzen zizkion, garbantzu truke. Estraperloko kontuak. Olioa. Emakume ogi saltzaileak; bost pezetan. Ogiak jarrita gona barrenean. Anekdota: ogiz betetako furgonetari tiro egin zioten Aieten, geratu ez zelako. Soldaduak non egoten ziren lotan.

• Aiete ez zen ardi eta gari tokia

  Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia

  Ardirik ez zegoen Aieten. Bi-hiru baserritan egoten ziren, baina neguan bakarrik. Garia ereiteko ohiturarik ere ez; gerraostean jarri zuten, baina ez zen horitu. Errotara Hernanira. Kontrabandoa.

• Estraperloko kontuak eta "guardavino"-ak

  Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia

  "Guardavinos"-en lana. Kobratu egiten zuten. Iruñeko trenean etortzen ziren estraperlistak, eta zakuak botatzen zituzten. Babarrun zakua hartu zuen behin, baina aitak bueltan bidali zuen. Etxean hildako txekorrak ere ezkutuan eramaten ziren.

• Gerra osteko gosea; aitaren lanpostua

  Boni Alberdi Jauregi (1926) Donostia

  Gerra osteko gose garaia. Astigarragatik ekartzen zuten zerbait, baserrian lana egitearen truke. Ezkondu zenean, miseria. Azak. 1970ean aita hil zen, eta haren postua hartu zuen: Igeldoko urak.

• Ama, arrain saltzailea

  Manoli Andonegi Uranga (1922) Donostia

  Manoliren amak Bretxako goiko solairuan arraina saltzen zuen; arraina kaitik eramaten zioten azokara. Gerra denboran Donostiatik joan eta urtebetean postuari zegokiona ordaindu ez zuela eta, behean saltzen hasi zen arraina. Goiko postuan arrain handiak saltzen zituen; behean, berriz, txikiak. Jendeak oso ondo erantzun ziola dio.

• Jatekoa eta etxeko zereginak

  Manoli Andonegi Uranga (1922) Donostia

  Gerraostean, familikoen laguntza izan zuten. Zer jaten zuten kontatzen du. Etxeko zereginak amak eta izebak egiten zituzten. Manoli 15 urterekin lanean hasi zen.

• Txerria urtero hiltzen zuten

  Joxe Mari Irizar Ansa (1940) Donostia

  Txerria urtero hiltzen zuten. Prozesua. Hoztutakoan, zatitu. Oliorik ez zen garaian, manteka. Errazionamendua. "Txerrimunik". Apaizari onena, solomoa. Orduko apaizak. Don Ramon Trueba.

• Faroleroak, serenoak eta guardak

  Felix Durandegi Lazkano (1937) Donostia

  Faroleroak eta gasezko farolak. Serenoak kalean eta guardak baserri inguruetan. Errazionamendu garaian, patata entregatu behar izaten zuten; konfiskatuta. Nora eramaten zuten.

• Estraperloko ogia eta emakume nafarrak

  Felix Durandegi Lazkano (1937) Donostia

  Estraperloa: Plazaolako trenean emakumeak etortzen ziren ogiarekin. Añorga Txikin jaisten ziren batzuetan, guardia zibilek ez harrapatzeko. Behin emakume bat belar pila batean sartu zen. Nafarroan libre zen ogia egitea, Gipuzkoan errotak itxita zeuden.

• Mugaz bestaldeko estraperloa

  Felix Durandegi Lazkano (1937) Donostia

  Beste estraperlo mota bat. Mugaz bestaldetik ezkutuan ekartzen zutena: piezak, puntillak, kristalezko galtzerdiak... Mendiz ekartzen zituzten gauzak. Elizondo inguruko jendea zen. Muga itxita zegoen.

• Errazionamendu garaiko kontuak

  Bernardo Anabitarte Ezeiza (1937) Donostia

  Altzara joaten ziren errotara. Irina. Etxean egiten zuten taloa. Goserik ez zuten pasatu. Errazionamendua. Tabakoa. Ogia.

• 13 senitarteko etxean gose garaian

  Jose Luis Mendizabal Yarzabal (1935) Patxi Mendizabal Yarzabal (1927) Donostia

  Bost senideak, gurasoak, morroia, izebak, amonak, apopiloren bat... bizi ziren etxean, 13 bat. Gose urtetan ere denak bizi ziren elkarrekin eta jana gutxi zuten. Errenteriako gaileta-fabrikako gailetak saltzeko ardura zuen emakume baten etxera joaten zen beraien izeba gailetak eskatzera, horrelakorik ere ez zuten-eta. Izeba hori beraien aitonaren arreba bat zen.

• Tranbiara saltatu kokoak hartzeko

  Jose Luis Mendizabal Yarzabal (1935) Donostia

  Pasaiako portutik merkantzia zekarren tranbia pasatzen zen auzotik. Gose garaian, koko asko zegoen zakuetan eta mutikoak bagoi gainetan jartzen ziren koko lehorrak jateko. Kokoa xaboi-lantegira eramaten zuten xaboia egiteko. Errazionamenduko ogia txarra eta urria zen.

• Aitak "abastos"era jeneroa entregatu beharrean, dirua entregatu zuen

  Patxi Mendizabal Yarzabal (1927) Donostia

  Baserritarrek jeneroa entregatu beharra zuten "abastos"en. Bere aitari kantitate asko eskatu zien, baina etxean ere horren beharra zutenez, akordio batera heldu zen bertakoekin eta diruz ordaindu zuen.

• Guardia Zibila tren-bidaiariak miatzen

  Jose Luis Mendizabal Yarzabal (1935) Patxi Mendizabal Yarzabal (1927) Donostia

  Estraperloko jeneroa trenean ere garraiatzen zuten. Eta trena beraien etxe ondoko zubitik pasatzen zenean, askotan ogi-zakuak-eta botatzen zituzten han, Pasaian Guardia Zibila egonez gero zain. Gero botatakoaren bila etortzen ziren. Guardia zibilek trenetako bidaiariek zeramatena miatzea normala zen. Behin beraien aitari 15 kilo babarrun kendu zizkieten.

• Pasaiako portuko estraperloaren zain soldadua

  Patxi Mendizabal Yarzabal (1927) Donostia

  Pasaian Galiziatik egurra ekartzen zuten bapore batzuk zeuden. Tartean irina ere ekartzen zuten ezkutuan. Bertan zaintzen egoten zen soldaduak harrapatutako guztia kentzen zien.

• Gerraosteko gosea

  Maria Luisa Jaka Legorburu (1935) Donostia

  Gerra ondoko kontuak. Gose handia zen eta amak ez zion uzten meriendarekin jaisten. Alaba bakarra zen, eta ez zitzaion jatekorik falta. Lizarra ondora joaten zen harri bila, eta artzainak mendira igotzen zituen; gazta ematen zioten eta etxeko txorizoa ere bai. Amak etxean egiten zuen xaboia.

• Errazionamendu garaia; estraperloa

  Ramon Gerra Zubillaga (1938) Donostia

  Gerraosteko errazionamendua. Bera joaten zen janari bila. Ogi beltza. 2. mailako kartila zuten. Bidean jaten zuen ogia. Estraperloko ogia ere izaten zen, zuria. Kamioiarekin ibiltzen zen osabak ere ekartzen zien ogia. Aitak Astigarragatik ekartzen zuena, ezkutatuta, "guardavinoek" ez harrapatzeko. Taloa egiten zuten, baina ez zaio gustatzen. Txokolatea ere zakarra zen.

• Olioa kontserba latetan estraperloan

  Xabier Goenaga Barrena (1937) Donostia

  Errazionamendu libreta gogoan du. Dendara zer iritsiko zain egoten ziren. Jatekoa bazuten. Estraperloko gauza asko erosten ziren: ogi zuria, azukrea... Izeba-osaba getariarrak zituen eta haiek kontserba latetan olioa ekartzen zieten. Inguruko baserrietatik ere lortzen zuten jatekoa.

• Babarruna entregatu behar

  Juanita Txintxurreta Ugalde (1932) Donostia

  Errazionamendu kartila. Babarruna eta artoa entregatu beharra. Olioa. Ogirik ez. Estraperloa. Goserik ez: aia, udare egosiak. Gizonak nola janzten ziren.

• Estraperloa "Pamplonica"n

  Ebaristo Aiestaran Pikabea (1927) Maria Pilar Alkain Sarasola (1941) Kontxita Argote Altuna (1938) Donostia

  "Pamplonica"k estraperloko gauzak ekartzen zituen eta eskolatik ikusten zuten nola botatzen zuten karga. Emakume estraperlistak gona zabalekin eta erabat gizen ikusten zituzten. Kontxitak eta ez zuten goserik pasa baserrian. Argazkian, Plazaolako trena.

• Ogi zuria edo Francoren ogia

  Ebaristo Aiestaran Pikabea (1927) Maria Pilar Alkain Sarasola (1941) Kontxita Argote Altuna (1938) Joxe Manuel Mendiola Arteaga (1948) Donostia

  Errazionamenduko ogia langileentzat eta bestelako familientzat desberdina izaten zen. Ebaristok ogi zuria lehenengoz noiz jan zuen gogoratzen du. "Pan de Franco" esaten zioten ogi zuriari.

• Gobara egitera errekara

  Ebaristo Aiestaran Pikabea (1927) Kontxita Argote Altuna (1938) Donostia

  Errazionamenduko olioa. Kontxitak odolkiak nola egiten zituzten kontatzen du. Ebaristok etxean ez zuen urik izan. Errekara joan behar izaten zuten gobara egitera Ebaristoren etxekoek eta Kontxitanekoek. Nola egiten zuten kontatzen du Kontxitak.

• Babarrun bila Nafarroara, bizikletan

  Andres Ormazabal Izeta (1916) Donostia

  Bizikletan asko ibiltzen zen. 1941ean, hiru lagun babarrun bila joan ziren Nafarroara. Lekunberrin bazkaldu zuten, eta bueltan erori egin zen. Balnearioan egin zioten kura, eta bost duro kobratu! Klabikula hautsia zuen.

• Gosete urteetako janaria

  Bixenta Arrieta Arrieta (1929) Donostia

  Gosete urteetan, patata asko eta haragi gutxi. Izebak arraina ekartzen zuen Donostiatik. Arrain saltzaileak. Babarruna. Taloa.

• Estraperlo garaia

  Bixenta Arrieta Arrieta (1929) Donostia

  Estraperlo garaia. Konfiantzak diruak baino gehiago balio zuen. Ogi zuririk ez. Errotara artoarekin, Martutenera.

• Estraperloa, gose garaian

  Bernardo Altuna Telleria (1932) Donostia

  Gose garaiko ogia, txarra. Estraperloa: olioa, irina... Diruarekin ere ezin erosi. Txerria ezkutuan hiltzen. Aitak hiltzen zuen, beraiek lagunduta. Gazi kutxa. Txerriaren puskak. Gose garaian, baba handia beratzen jarri, eta esnearekin egosita jaten zuten.

• Txerria hil, eta ezkutatu

  Pantxi Matxain Etxaniz (1928) Donostia

  Añorgako ekonomatora ez ziren asko joaten; egunero joaten ziren tratuarekin Donostiara, eta handik ekartzen zuten beharrezkoa. Txerria hiltzen zuten, eta gerra garaian ezkutatu egiten zuten. Txekorrak ere hiltzen ziren. Baserrian fruta asko zuten, baina babarruna gutxi. Aitak txerria hiltzen ikasi zuen. Odolkiak egiten zituzten, txorizorik ez.

• Lesakara gauez, artoarekin

  Anjel Elizalde Elizalde (1922) Donostia

  Gerraostea baserrian: Lesakara nola joan zen gauez, irinaren bila errotara. Kupoa. Artoa entregatu beharra. Errazionamendua. Ogia eta taloa.

• Ilargiaren garrantzia

  Ramoni Goikoetxea Maiza (1920) Donostia

  Ilbehera zen ala ez kontuan izaten zuten ereiteko. Arto taloak ogiaren ordez, gerra ostean. Errota Igaran zegoen. Babarruna. Txerria hiltzen zuten urtero. Ardiak ere izaten zituzten; xexina azarekin.

• Estraperloa eta errazionamendua

  Ramoni Goikoetxea Maiza (1920) Donostia

  Estraperlistak. Azukrea, olioa. Ogia. Errazionamenduko ogia, txarra. Babarruna entregatu behar udaletxean.

• Txerria hiltzen zutenean

  Asentxio Sarriegi Asteasuinzarra (1936) Donostia

  Urtean bi txerri hiltzen zituzten batzuetan. Aitak hiltzen zuen, eta beraiek lagundu, mahai baten jarrita. Sutan erre, eta gero zatitu. Txerrikiak. Gazitu, kutxa batean. Gibela gosaltzen zuten. Odolkiak eta txorizoak. Txerri muinak opari. Goserik ez zuten pasatu, baina ogi falta bai.

• "Guardabinoa" eta kontrabandoa

  Maritxu Arrieta Arrieta (1925) Donostia

  Ategorrietan "guardabinoa" egoten zen. Izebak olioa eta ogi zuria ekartzen zituen kontrabandoan Donostiatik. Olioa non ezkutatzen zuen kontatzen du.

• Jatekoa entregatu behar

  Maritxu Arrieta Arrieta (1925) Donostia

  Gerraostean, babarruna, irina... entregatu behar izaten zuten Donostian.

• Babarruna eta artoa entregatu beharra

  Antonio Larzabal Urdanpilleta (1935) Donostia

  Hozkailurik ez zegoenean, "freskera". Arrautzak karetan jartzen zituzten, ondo mantentzeko. Francoren garaian babarruna entregatu behar zen, eta babarruna garrafoian sartzen zuten, lur azpian. Garirik ez zegoen inguruetan. Ogia erosi egiten zuten. Tabakoa.

• Baserriko otorduak

  Maria Luisa Arzallus Mitxelena (1940) Donostia

  Eguneko otordua. Goizean esne-zopak, hamaiketakorik ez. Merienda, txokolatea eta ogia. Ogi beltza eta zuria. Taloa. Baserritar gutxi zebilen Antiguako lantegietan lanean. Amak esnea eta berdura Benta Berriko denda batera eramaten zituen. Tranbia.

• Txokolatea eta ogia eskolan

  Juanito Irizar Irizar (1926) Donostia

  Eskolan ostegunetan txokolatea eta ogia ematen zieten gerra aurrean. Ogi frantsesa eta espainola aukeran izaten zuten. Gerora ogia egiten ikasi eta etxerako egiten hasi zen. Estraperloan ogia saltzen zuen batekin ikasi zuen. Irina kontrabandoan ekarri behar izaten zuten.

• Oiartzungo errotara ezkutuan

  Juanito Irizar Irizar (1926) Donostia

  Zaldi txikiarekin eta gurdiarekin ezkutuan eta gauez joaten ziren Oiartzunera artoa errotan xehetzera.

• Gerra garaian, betiko bizimoduarekin jarraitu zuten

  Anparo Larzabal Urdanpilleta (1927) Donostia

  Idi bakarra zuten. Egunero pentsu bila joaten ziren Errekaldera. Gerra ondoan ez zuten goserik pasatu, amak beti ekartzen zuelako txanponen bat azokatik. Beheko sokora joan ziren bonbak hasi zirenean, gerran. Amak kalera joaten jarraitu zuen.

• Oiloak, artoa eta irina

  Anparo Larzabal Urdanpilleta (1927) Donostia

  Oilo batzuk ere izaten zituzten, libre. Artoa eta babarruna. Artoa aletu eta Hernanira joaten zen ostegunetan autobusez, irina egitera. Gerra ondoan.

• Gerra ostean goserik ez

  Maria Dolores Kalonje Lizarazu (1930) Donostia

  Gerra ostean goserik ez zuten pasatu. Estraperloa. Miaketak. Aitak zulo batean gordetzen zituen jatekoak. Usurbilera joaten ziren errotara, artoa eramatera, astoarekin. Ogia.

• Gerraostean miseria etorri zen

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Donostia

  Gerraostean miseria zen nagusi, 1941. urtetik aurrera dena zuten errazionamenduan. Gerra aurretik ez zuten falta askorik, baina ez zuten goserik. Sua egiteko ikatza ere ez zen berdina eta gerraostean askotan arazoak zituzten sua egiteko.

• Seietako mezaren ostean haragia hartzeko ilaran

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Donostia

  1941an Ibaetatik Antiguako parrokiara goizeko seietako mezara joaten zen aitarekin batera. Aita handik lantegira joaten zen galdara garbitzera eta Juanita haragia hartzeko ilaran jartzen zen. Dena zegoen errazionamenduan.

• Osaba estraperloan Nafarroara

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Veronica Bidaurre Iraola (1937) Donostia

  Beraien etxeko osaba Lekunberriraino edo Aranora joaten zen gose garaian. Hernanira heltzerakoan, lasaitu egiten zen Guardia Zibilen beldur izaten baitzen. Baba edo beste zer edo zer ekartzen zuen ezkutuan.

• Gerra aurrean nahi beste ogi, gero bat ere ez

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Donostia

  Beraien aitari ogia asko gustatzen zitzaion eta gerra aurretik askotan berak jaten zuen orduko ogi osoa, hiruko ogia deiturikoa. Baserrietan generoa falta zen eta ez zuten jateko nahikorik izaten.

• Errazionamendu garaia

  Martina Olasagasti Martikorena (1913) Donostia

  Errazionamendua, gerra ondoren. Igeldora ezkondu zen, baina senarra Hernanikoa zen. Diru asko behar zen: azukreak hogei duro. Kontrabandoa. Ogia. Errotara, Orioko partean.

• Gose garaiko komeriak

  Martina Olasagasti Martikorena (1913) Donostia

  Errazionamendua, eskasa. Dendarik ez zegoen Igeldon.

• Antiguatik Easo kalera; denda jarri zuten

  Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

  Goserik ez zuten pasatu. Telefonoa bazuten etxean. Satrustegi jauregiko jabeekin ez zuten harreman handirik. Atea irekitzen zuten. 13-14 urte zituenean Easo kalera joan ziren bizitzera. Denda jarri zuten. Errazionamendua. Abastos.

• Erosleek diru gutxi; merkataritza ikasketak

  Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

  Dendan askok ezin zuten erositakoa ordaindu, eta zorrak ezin kendu. Orain dena kexa da. Dendako ordutegia. Merkataritza ikasi zuen.

• Errazionamendua eta estraperloa

  Pilar Lizarralde Mitxelena (1935) Donostia

  Gerra ondorenean, baserritarrek San Martingo azokara eramandako jeneroagatik hainbesteko bat ordaindu behar izaten zuten. Zenbait baserritarrek babarrunak ezkutatzen zituzten zerga horiek ez ordaintzeko. Ogia ere estraperlokoa izaten zen. Errazionamendua hiru klasetakoa izaten zen. Errazionamenduko ogia nolakoa izaten zen... Olioa eta sakarina ere estraperlokoak izan ohi ziren.

• Txerriaren edo oiloaren gantza

  Pilar Lizarralde Mitxelena (1935) Donostia

  Olioa falta zenean, txerriaren edo oiloaren gantza erabili ohi zen eltzeko jakian goxatzeko. Esnegaina ere "makina bat" jaten zen. Lehen dena aprobetxatzen zen.

• Errazionamendu bila dendetara

  Iñaki Alkiza Laskibar (1933) Donostia

  Altzan ez zegoen dendarik. Errazionamendu bila bi dendatara joaten zen, Herrerara. Tabakoa. Arraina eta egurra ere berak eramaten zituzten etxera. Martuteneraino joaten ziren errotara, artoarekin, taloak egiteko.

• Emakumeak ez ziren soilik etxekoandre

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Etxeko lanez gain, beti zuten beste lanen bat. Gerra ondoren etorritako kontua izan zen hori, ezkondutakoan lana uztera bultzatzen baitzituzten emakumeak.

• Ogi txuria ogi beltzaren truke

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Ogi beltza nahiago zuela eta, izeba-osabei ogi txuria ogi beltzarengatik aldatzen zien Arantxak, eta horregatik barre egiten zioten.

• Gerraosteko luxuak

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Goserik ez zuten pasa gerraostean. Aitak lana galdu zuenean, luxua zen arrain zopa eta melokotoia jatea.

• Goserik ez, hotza bai

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Askotan errepidetik jauzitako ikatz pusketak jasotzen zituzten. Ekonomika zuten sukaldean, eta berotze-sistema bakarra zen hau.

• Estraperloko ogia, gerraostean

  Bernarda Mercader Elurburu (1916) Donostia

  Ogi falta izan zen gerra ondorean. Gosea pasatu zuten. Errazionamendua zegoen. Estraperloko ogia ere bazen, Nafarroatik ekarritako irinarekin egina, eta erosi egiten zuten.

• Gerraosteko miseria

  Zelestino Segurola Billagarai (1926) Donostia

  Goserik ez zuen pasatu morroi zebilela. Babarruna, baratxuri zopa, sardin zaharrak, ogi zopak... Ez zuten ogirik egiten etxean. Errazionamendu garaian taloak egiten zituen etxekoandreak. Estraperloa.

• Arto zakuekin Hernanira autobusez

  Migel Aldasoro Gonzalez (1930) Donostia

  23 urterekin hasi zen eraikuntzan lanean, soldadutza amaitu orduko, eta 70 urte bete arte aritu da lan horretan. Aurretik baserriko lan mordoa egina da, 15 kilo arto hartuta Hernanira joaten zirenekoa gogoratzen du. Autobusean joaten ziren Hernaniko errotara, eta itzultzean goardek zakuetan zekartena ez kentze aldera, txoferrari geldialdia lehenago egiteko eskatzen zieten, basotik oinez joateko etxera.

• Baserrian jateko faltarik ez

  Migel Aldasoro Gonzalez (1930) Donostia

  Baserritarrek elkarren artean harreman estua zuten, euren etxean hiru edo lau txerri hazten zituzten urtean, eta txerriak hiltzean denen artean banatzen zuten. Moilan arraina kargatu eta idi parearekin baserrira igotzen zuten, baratzean ongarri gisa erabiltzeko. Baserrian ez zuten goserik pasa, denetik zuten baratzean, baina oso kontrol zorrotzak izaten ziren eta jasotakoaren zati bat entregatu behar izaten zen. Errazionamenduko ogia ez zitzaion gustatzen, taloa nahiago.

• Txerrijana esnearen truke

  Marian Durá Aldasoro (1945) Donostia

  Esnea etxez etxe saltzen zuten, eta txerrijana ematen zieten esnearen truke. Plazan ere saldu ohi zuten. Igeldotik etorri ohi ziren baserritarrak Donostiara, asto eta zaldi gainean.

• "Dena konpondu egiten zen"

  Marian Durá Aldasoro (1945) Donostia

  Garai batean dena konpontzen zen, baita aterkiak ere.

• 3,50 irabazi eta olio-botila 20 ogerleko

  Txomin Aranbarri Larizubirrementeria (1924) Durango

  Anaia bi zituen gerran eta haiei ere dirua bidaltzen zien noizean behin. Gerra bukatu arte egon zien bonbak egiten burdindegian (ferreteran). Gerra bukatu zenean dirua eskastu zela dio, 3,5 kobratzen zuten 6 pezeta beharrean. Olio botila 20 ogerleko balio zituen, hori dela eta txerriaren koipea erabiltzen zuten ez zuten erosteko dirurik-eta. Hala ere, baserritarrek ez zuten goserik pasatu; kaletarrek bai. 1945ean Donostiara joan zenean soldadu 6 pezeta irabazten zituen.

• Garia erosi behar entregatzeko

  Isidro Ugarte Ortuoste (1924) Durango

  Sekula ez dute garirik erein. Hori dela eta, abastotik kupoa entregatu beharreko agindua heldu zenean, entregatzeko garia erosi egin behar izan zuten. Lapikotarren almazenera eraman behar izaten zen. Baserrian ez zuten goserik pasatu. Oliorik ez zutenean, esnegaina erabiltzen zuten koipe bezala.

• Osaba estraperlista

  Isidro Ugarte Ortuoste (1924) Durango

  Mañariko bere osaba bat gerra ostean estraperloan hasi zen larruak ekartzen; ostean, gariarekin ere hasi zen. Behin kamioian gariarekin Gasteiztik zetorrela, aguazil batek gelditzeko eskatu zien, baina aguazilak ez zuen lortu bere helburua.

• Gose denborako kontuak

  Milagros Zubillaga Solagaistua (1925) Durango

  Egunero joaten zen Bilbo edo Durangoko azokara. Gose denboran, kalean okerrago egon ziren baserrietan baino. Kaleko jendea baserrietara etortzen zen janari truke lanera.

• Otxandiora gauez olio bila

  Paskual Uribe Jaio (1926) Durango

  Estraperlo garaian, amak Otxandiotik gauez olioa nola ekarri zuen azaltzen du Paskualek. Erositako zahia eta etxeko artoa ematen zioten ganaduari. Ama egunero jaisten zen esnearekin kalera.

• Kupoa eman beharra zegoen garaia

  Paskual Uribe Jaio (1926) Durango

  Kupoaren garaian, aguazila etortzen zen aitorketak jasotzera. Baserritarrak gezurretan aritzen ziren. Imazen errotan entregatzen zuten kupoa.

• Errazionamenduaren beharrik ez Eguzkitzan

  Paskual Uribe Jaio (1926) Durango

  Errazionamendutik ez zutela etxerako ezer hartzen dio Paskualek. Bere emazteak dio hartzen zituztela gauza batzuk. Labesuan artoa eta ogia, biak egiten zituzten.

• Barazkien salmenta ona gerraostean

  Mari Ardanza Azkarate (1927) Durango

  Gurasoak bizi guztia baserrian eman zuten. Etxeko diru kontuak amak eramaten zituen. Gerraostean, barazkien salmentatik ateratzen zuten bizimodua. Matienako Gantxegi errotara joaten ziren. Bazkaltzen eta afaltzen taloak jaten zituzten.

• Emakumeak ez zuten erretzen ezta tabernatan sartu ere

  Mari Ardanza Azkarate (1927) Durango

  Kupoa eman beharrik ez zuten izan. Errazionamendu garaian dendatan zeuden erosteko gauzak. Aita artabizarrak erretzen gogoratzen du Marik. Emakumeek ez zuten erretzen orduan. Ezkondu aurretik ez ziren lagunekin tabernatan sartzen.

• Ogirik ez eta taloa jan behar

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Goserik ez zuten pasatu baserrian, baina ogirik ezean taloa jaten zuten. Baserritar guztiak garia eta artoa eraman behar izaten zuten Lapikonera, Udalarentzako. Ogia zahiduna bakarrik zegoen.

• Gerraostean errotaria etxera

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Gerraostean, errotaria etxera joaten zitzaien alea jasotzera. Irina egin eta gero, etxera eramaten zien errotariak berak. Azukre zaku bat ganbaran eduki zutela gogoan du, baita azukre hori koilarakadaka jaten zutela ere.

• Errazionamendu garaia

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Olio gutxi zuten, baina txerrien koipearekin konpontzen ziren. Alboko osabak asko erretzen zuen, eta ez zuen tabako faltarik izan. Lehengo zaharrek ez omen zuten barazkirik gordinik jaten, entsalada esate baterako.

• Gerra denboran txokolatea erosteko ilaran

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Gerra denboran ilara luzeak egoten ziren txokolatea egiten zuten dendatan. Barkilloak jaietan egoten ziren, baina dantzan egitea gehiago gustatzen zitzaion barkilloak jatea baino. Musika bandak dantza pieza oso gutxi jotzen omen zituen.

• Gerraosteko gari eta arto ehotzeak

  Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

  Gerraostean, Euskadiko diruaren ordez ez zuten ezer eman. Dena galdu zen. Arandiako errotara eramaten zuten artoa. Garia Mañarira eraman, eta trukean ogia jasotzen zuten. Oromiñora ere eramaten zuten artoa.

• Gerraostean ez zuten goserik izan

  Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

  Gerraostean ez zuten irin faltarik izan. Garia, artoa eta babarrunak eman behar izaten zituzten kupoan. Errazionamenduko ogia eta txokolatea gogoratzen ditu, baina ez zuten goserik izan etxean.

• Torrelavegan errefuxiatu

  Apin Urreta Solagaistua (1926) Durango

  Torrelavegan pabilioi batean 80 bat pertsona egon ziren. Abioiek zelan erasotzen zuten eta txiza egiteko balde bat zutela du gogoan. Ez ziren eskolara joaten eta lanik ere ez zuten egiten. Gose asko pasatu zuten, oso txarto egon baitziren bertan. Errazionamenduko jatekoa zuten.

• Karlistak baserritarren kontura aberastu

  Apin Urreta Solagaistua (1926) Durango

  Garia beti erein izan da Durangoko lurretan. Udaletxera entregatu behar izaten zuten gerraostean. Indaba ere entregatzen zuten, baia gutxiago. Behin tren-geltokiko arduradunak arto-zorroa kendu zion jenero hori bertakoa, herrikoa, ez zela argudiatuz. Imazen errotara joaten ziren, bere errota zabalik egon baitzen. Asko baserritarren kontura aberastu ziren.

• Errotara gauez

  Jose Mari Amantegi Aresti (1926) Durango

  Gerra ostean errotak zarratuta egon ziren, prezintatuta. Beraiek Maumako (Ibarruri-Muxika) Oxinbaltzara joaten ziren, baina gauez joan behar izaten zen astoz. Zorroak eramaten zituzten eta astoak beti zekien bueltarako bidea, astoa sekula ez baita galtzen.

• Baserritarrei erosten zizkieten produktuak

  Jose Mari Madariaga Sierra-Sesumaga (1933) Durango

  Gerraostean ogi beltza zuten. Esnegainarekin gozo jaten zuten. Tabakoa ere errazionamenduan ematen zuten. Baserritarrak etxera joaten zitzaizkien esnea eramatera, azkena Gaztelu auzokoa, Durangora astoz etortzen zen azkena. Bestelakoak zapatuetan erosten zituzten plazan, gaur egun bezala.

• 1.200 pezetako isuna garia ez entregatzeagatik

  Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Garia, patata, baba... udaletxera entregatu behar izaten zuten. Sarritan ez zuten etxerako beste izaten; hala ere, entregatu behar izaten zen. Behin, ez zuten garia eroan ez zutelako, eta 1200 pezetako isuna ordaindu behar izan zuten Bilbon. Ogia errazionamenduan jasotzen zuten. Talo asko jaten zuten.

• Baserrian goserik ez

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Ez zuten goserik pasatu gerraostean. Isabelek umea izan berri zuela, 1951. urtean, errazionamenduko txartel berezia zuen, besteek baino gauza gehiago hartzeko eskubidearekin. Hala ere, baserrian ez zuten goserik izan, beti zegoen zen jan-eta.

• Estraperlo ugari

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Frontoi ondoan estraperloko kamioi bat erre zen eta bertako gidaria ere bertan erre zen. Gauza gehienak estraperloan ekartzen zituzten. San Roke egun batean, olio-botila 20 ogerleko ordaindu zituzten. Felik andre batek baba faxa azpian Barakaldora eramaten zuela kontatzen du. Errotan ere estraperloan aritzen ziren.

• Imazen errota zabalik zegoen bakarrik

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Imazeko errota izan zen zabalik zegoen bakarra, beste denak prezintatu egin zituzten. Maumako (Ibarruri-Muxika) Oxinbaltzako errotara ere joaten ziren irin bila.

• Artoa Imazeko errotara

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Patatak, babarrunak, taloa eta morokila ez zuten falta izan gerraostean. Imazeko errotara eramaten zuten artoa ehotzera. Errotariak artotan kobratzen zuen bere lana.

• Gosearekin arbia jaten

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Gerraosteko gosetean kaletar batzuk jateko arbi eske etortzen ziren. Aberatsak beti salbatzen direla dio Enkarnak.

• Ostegunetan falangera joan behar

  Jose Antonio Olea Garaita (1930) Durango

  Ostegunetan falangera joan behar izaten zuten lanetik. Joanez gero ordu beteko jornala irabazten zuten, eta ostera, ez baldin baziren joaten, bi ordukoa kentzen zieten.

• Gernika erre zuten egunaz

  Guadalupe Mendibe Goikoetxea (1925) Ea

  Gerraostean gosea pasatu zuten. Ogi beltza ematen zieten jateko. Gernika erre zuten egunean, zeozer gertatzen ari zela jakin zuten, hegazkinak joan-etorrian ikusten zituzten eta. Lehenengo Natxitua erretzen ari zela pentsatu zuten. Lapatza bidean zegoen zulo moduko batean ezkutatu ziren.

• Amak estraperloan hartzen zituen jatekoak

  Guadalupe Mendibe Goikoetxea (1925) Ea

  Gerra sasoian, ama egurretan joaten zen basora. Arginera joan nahi izaten zuen, bertakoek irina edo arroza ematen zioten eta. Aitak ez zuen nahi izaten ama bertara joan zedin, berak estraperloa kontrolatzen egiten zuen behar eta. Errazionamenduan ematen zietena oso gutxi izaten zen.

• Estraperloa eramaten harrapatu

  Andresa Garate Mentxaka (1936) Ea

  Gerra sasoian, garia entregatu egin behar izaten zuten. Estraperlo asko zegoen orduan. Behin, guardia zibilek neba harrapatu zuten estraperloa eramaten. Aitak kuartelean eman behar izan zituen egun batzuk eta etxea arakatu zieten. Handik eta gutxira hil zen aita.

• Ogia egiten

  Andresa Garate Mentxaka (1936) Ea

  Ez zuten goserik pasatu gerra ostean. Ogia etxeko labean egiten zuten eta ortuko jeneroak batzen zituzten. Ogia astean behin egiten zuten. Azpiran ("artesan") irina eta altxagarria ("lebadurie") urarekin nahasten zituzten. Gero, estalita uzten zute orea, altxatu arte, eta labera sartzen zuten.

• Gosea kentzeko morroi Gipuzkoara

  Julian Ipiña Llanos (1929) Ea

  Gerra garaian ogi zatitxo bat ematen zieten hiru lagunen artean banatzeko. Hori janda gosea izaten zuenez, Gipuzkoara morroi joatea erabaki zuen, trukean arropak eta jatekoa ematen zizkioten. 13 urterekin joan zen Gipuzkoara lanera eta han urte asko igaro ondoren, 21 urterekin Berara bidali zuten soldadutza egin zezan. Lehenago, 11-12 urte zituela Busturiko baserri batean ere egon zen.

• Gerraostean errazionamendua eta ogi beltza

  Juan Martin Bermeosolo Gabiola (1925) Ea

  Gerraostean ogi beltza jaten zuten, zahiarekin egindakoa. Garbantzua, arroza, olioa... errazionamenduan zeuden, eta gutxi ematen zieten.

• Gerraostean baserrian goserik ez, baina kalean txarto

  Juan Martin Bermeosolo Gabiola (1925) Ea

  Errazionamendua 1939tik 1951ra arte egon zen. Ez zuten goserik pasa, baserrian beti izaten zutelako zerbait jateko. Ogi zuria eta olioa falta. Kalean egoera okerragoa izan zen. Gogoan du behin Arteagako bi gizonezko etorri zirela etxera eta aurreko egunetako talo gogorra nola jan zuten, gustura asko.

• Bilboko salesiarretara ikastera joan, eta soroan beharrean

  Juan Martin Bermeosolo Gabiola (1925) Ea

  Baserri handia zuten eta labore asko hartzen zuten. Bilboko salesiarrek handik eramaten zituzten elikagai batzuk. Mutilak edukitzen zituztela ikasten entzun zuen aitak, eta hara eraman zuen. Ikasketak eta ofizioa ikasten ei ziren, tailerrak ere bazituzten eta. Baina gerra garaian militarrek zuten hartuta zatirik handiena eta zati txiki bat bakarrik zegoen ikasketetarako. Gose garaia zen eta salesiarrek soroak eta ganadua jarri zituzten Deustun zituzten sailetan. Hara ikastera joandako baserritarrak ipintzen zituzten lanean.

• Gerraostean eskean etortzen zitzaizkien

  Garbiñe Siloniz Barrenkua (1935) Ea

  Gerraostean ez zuten goserik pasatu baina ezer ez zutenak etortzen ziren eskean. Kaleko jendeak, Ean, gosea pasatu zutenak ezagutzen ditu.

• Irinarekin beldurrez

  Garbiñe Siloniz Barrenkua (1935) Ea

  Ibarrangeluko errota non zegoen kontatzen du. Irina astoan hartuta beldurrez etortzen ziren.

• Goserik ez, baina gabezia bai

  Mari Karmen Gerrikabeitia Garramiola (1929) Etxebarria

  Gerra denboran eta ostean ez zuten goserik pasa, baina gabezia bai. Baserriko jendeak ez zuen goserik pasatu. Baserritarrek kaleko jendeari laguntzen zien.

• Errazionamendua

  Mari Karmen Gerrikabeitia Garramiola (1929) Etxebarria

  Gerraosteko errazionamendua nola izaten zen kontatzen du Mari Karmenek. Azukrea, kafea, txokolatea... hartzen zituzten errazionamenduko kartilarekin. Ogi beltza. Azukre "moraue". Astean behin egiten zuten ogia baserrian, baina gerra denboran soldaduak baserrian egon zirenez, haiek jaten zuten ogi guztia.

• Uztaren parte bat entregatu behar

  Mari Karmen Gerrikabeitia Garramiola (1929) Etxebarria

  Auzoko errotak itxita egon ziren garaiaz hitz egiten du. Jendea beste toki batzuetara gauez joaten irin bila. Baserrian bildutako uztaren parte bat udaletxean entregatu behar izaten zen. Errazinamenduko jakiak dendan hartzen ziren.

• Errazinamenduko ogia

  Jose Juaristi Zubizarreta (1941) Etxebarria

  Gaztetan ogia noiz jango egoten ziren. Errazionamenduko ogia, astean hiru barratxo jasotzen zituzten Markinatik.

• Gerraostean Bilbo aldetik jende asko eskean

  Txomin Ibarluzea Garro (1929) Etxebarria

  Gerra ondorenean jende asko ibiltzen zen eskean. Bilbo aldetik etortzen ziren asko. Lanik ez zuten langileak ere ba omen ziren. Gose handia egon zen gerraostean.

• Gerraostean etxeko gaiak udaletxean entregatu behar

  Txomin Ibarluzea Garro (1929) Etxebarria

  Artoa, garia, arbia... ereiten zuten. Baserrian ez zen izaten goserik, baina gerraostean jasotakoaren zati bat entregatu egin behar izaten zuten udaletxean. Garia, artoa, indaba... denetatik.

• Estraperloko olio litroak 100 pezeta

  Txomin Ibarluzea Garro (1929) Etxebarria

  Estraperloa eta kontrabandoa ezagutu ditu, baina eurak ez ziren inoiz ibili. Estraperloko olio litroak hogei ogerleko balio zituen. Markina-Xemeingo `Esperanza´ lantegian egunean 3 pezeta irabazten ziren orduan.

• Gerraostean, baserri eta lursail gutxi zen herrietan miseria

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Gerraostean Etxebarrin ez zuten hainbeste gose pasatu, etxe guztiek zutelako soroa edo baratzea. Ogi gosea bai pasa zuten. "Txusko" bat ematen zieten okindegian. Ondarroan edo herri handiagoetan egoera latzagoa izan omen zen, "miserixa alu". "Diru zuria"ren (Euskadiko diruaren) kontuarekin jendeak dirua galdu zuen, gero diru horrek baliorik ez zuen izan eta.

• Taberna eta denda gerra aurretik, gerra garaian eta ostean

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Gerra garaian milizianoek hartu zituzten taberna eta denda. Aitak etxe aurreko putzuan gordeta zituen ardo batzuk, baina haiek ere aurkitu zituzten. Gerraostean estraperloa. Gauza batzuk ezin ziren eduki eta inspektorea zetorrenean ezkutatu egiten zituzten.

• Estraperloko gaiekin egiten ziren tranpak

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Dendan errazionamendua nola egiten zuten. Estraperloa egiten zuten gerraostean, baina batzuetan ziria sartzen zieten estraperloko gaiekin, eta isilik egon behar gainera.

• Estraperloko olioa lapurtu zietenekoa

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Frantziatik kontrabandoan ekartzen zen olioa; gero, hura erosi eta estraperloan saldu. Gipuzkoatik Bizkaira edozer gauza pasatzeko zergak ordaindu behar izaten ziren, eta polizia foralak egoten ziren zaintzen. Behin Elgoibartik zekarten estraperloko olioa baserri batean gorde zuten eta ostu egin zizkieten hogei litroko bi garrafoiak.

• Irin-fabrikan kopuru mugatua; ezkutuan errotetara

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Gerraostean garia, indaba eta patata entregatu egin behar izaten zuten Jesusaren etxekoek. Garia irin-fabrikara eramaten zuten ehotzera, baina han mugatuta zuten kilo kopurua. Orduan, ezkutuan, Gizaburuagara joan behar izaten zen aita, karroa hartuta. Batzuetan Guardia Zibilak "erosi" egiten zituzten, haiek ere gosea izaten zuten eta.

• Aitari estraperloan gertatutako pasadizoak

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Agustinen aita ere behin ezkutuan Gizaburuagara joan zen errotara. Bueltan zetorrela Guardia Zibilekin egin zuen topo. Astoa orratzarekin ziztatu zuen etxerantz alde egin zezan. Beste behin zilarrezko txanponekin gertatutako pasadizoa. Estraperloan harrapatuz gero, isuna.

• Irin-fabrikan ehuneko bat kentzen zuten irina ehotzearren

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Irin-fabrikan hainbesteko bat kentzen zuten irina ehotzearren. Baina sarritan behar zena baino gehiago kentzen zuten. Gainera, kartila bat izaten zuten eta ezin izaten zen kopuru batetik gora eho. Orduan, ezkutuan joan behar izaten zuten inguruetako errotetara. Jesusaren etxeko morroia amorratu egiten zen irin-fabrikako lapurretarekin.

• Gerra ostea

  Andres Ereño Atutxa (1917) Etxebarri

  Gerra ostean gosea egon zen eta arropa ere eskas. Etxean, arreba zaharrena joskilea zenez, etxerako josten zuen eta eurek ez zuten arropa izateko arazorik izan. Batzuk kartzelara eraman zituzten, beste batzuk (bi koinatu) langileen batailoietara.

• Elgoibarrera eta Altzolara esnea saltzera

  Agustin Gurrutxaga Garate (1917) Elgoibar

  Aiastia (San Migel) auzoa. Mugarria non dagoen. Elgoibarrera tratura edo esnea-saltzera astoan. Altzolako bainuetxera esnea saltzera. Estraperloa.

• Gerraosteko gosetea

  Julen Iriondo Bergaretxe (1920) Elgoibar

  Gerraostean euskal kultura oso zapalduta egon zen. Era berean, ez zegoen jatekorik, eta dirua ere gutxi. Julenek gogoan du bi hilabetez ogirik probatu gabe egon zela. Okindegietan batatak (boniato) banatzen zituzten. Baserriko senideei esker ondo konpondu ziren, baina benetako gosea ezagutu zuten. Batzuetan, dendetan ere bukatu egiten ziren errazionamenduko gauzak.

• Goserik ez zuten pasatu

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Trenez etortzen ziren gauzei eta Mutrikuko baserritik ekartzen zituztenei esker, ez zuten goserik pasa etxean. Etxeko tabernak, jatetxea ere bazenak, errazionamendu berezia zuen, eta batzuetan jakiak sobratu egiten ziren.

• Baserritarrak ogia brusapean hartuta bazkaltzera feria egunean

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Feria egunetan baserritarrak bazkaltzera etortzen ziren tabernara, bakoitzak bere ogia brusapean zuela. Behin Mutrikutik babarrunak nola ekarri zituzten azaltzen dute. Esnea baserri batetik ekartzen zieten.

• Estraperlo kontuak

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Estraperlo kontuak. Amak Azkoititik ekartzen zituen babarrunak. Azkoititik eta Markinatik autobusak etortzen ziren tren geltokira.

• Ganaduen barrukoak errazionamendutik libre

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Ganaduren bat hiltzen zutenean, okela errazionatuta ematen zuten, baina barrukoak libre hartu ahal izaten ziren. Goizeko seietan harategietan jende ilarak egoten ziren barrukoak hartzeko.

• Errazionamenduko ogia

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Abertzaleek arazoak izaten omen zituzten errazionamendua jasotzeko. Azala kendu gabeko artoarekin egiten zuten errazionamenduko ogia Elgoibarren. Errotak prezintatuta zeudenean, zaila zen irina edukitzea.

• Mutikoak soldaduen arrantxotik jaten

  Fermin Ruiz de Gauna Ibañez de Garayo (1923) Elgoibar

  Frontea Elgoibarren zegoenean, mutikoek soldaduen arrantxora gerturatu eta zerbait jan ahal izaten zuten. 1941. urteko gosete gogorra gogoan du Ferminek. Baserrietara joaten ziren jateko bila, baina garestiegia omen zen.

• 11 urterekin eskola utzi behar

  Felix Etxeberria Larrañaga (1926) Elgoibar

  Jaunartzea egin zuen arte zintzo joan zen eskolara, baina gero etxean geratu behar izan zuen, anaia zaharragoek kalean lanean zihardutelako. Aitak herritik kanpo egiten zuen lan. Udalari kupoa emateko, garia erosi egin behar izaten zuten; patatarena ere berdin.

• Kupoa; garia harri xehearekin nahastuta

  Felix Balzola Astarloa (1928) Elgoibar

  Gerraostean, zer jenero entregatu behar izaten zen (garia, patata, baba...). Familiaren tamainaren arabera, 10 anega gari entregatu behar izaten zen: gero, etxean falta. Alondegian entregatu eta pisatzen zen jeneroa. Pisua osatzeko, batzuek garia harri xehearekin nahasten omen zuten.

• Errazionamendua eta txerrikiak

  Felix Balzola Astarloa (1928) Elgoibar

  Olioa, tabakoa, ogia... errazionamenduan zeuden. Urtean, bi txerri ahazten zituzten: bata, etxerako; bestea, saltzeko. Olioa urri izaten zen, eta urdaia erabiltzen zuten jakiak prestatzeko.

• Ogi faltan, taloa eta artoa

  Bentura Arrieta Bergaretxe (1925) Elgoibar

  Gerraostean, ogi faltan, taloarekin eta artoarekin konpondu ziren. Astegunetan babarrunak jaten zituzten egunero.

• Urte latzak

  Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

  Gerra denborako kontuak. Aita Frantziara ihes eginda zegoen, eta ama, berriz, 1937ko martxoaren 31ko Durango bonbardaketan hil zen. Sabin eta anai-arrebak Elgoibarko aitonaren etxera joan ziren bizitzera. 1939an aita Frantziatik bueltatu zen, eta lehengo etxera itzuli ziren. 1939a garai "eskasa" izan zen, gose eta gabezia handia zegoelako. Bi neskame eduki zituzten, baina, garaiko zailtasunak medio, biek utzi egin zuten lana. 12 urterekin arrebak hartu zuen etxearen ardura, baina meningitisa harrapatu eta hil egin zen. 1941ean, Sabinen aita eta anaia Mutrikuko aiton-amonen etxera joan ziren bizitzera. Sabin Elgoibarren bakarrik geratu zen; 19 urte zituen.

• Garia entregatzea, ogi falta eta ehotzea

  Juana Txurruka Osoro (1928) Elgoibar

  Idiak zituzten baserrian, eta haiekin egiten zituzten labrantza lanak. Artoa eta garia ereiten zuten. Ogi falta eta garia entregatu behar ezagutu zituen Juanak. Etxean ez zuten ogirik egiten: garia entregatzen zuten, eta trukean ogia jasotzen zuten. Gero, garia ehotzen hasi ziren etxean eskuzko makina batekin. Irina bahean pasatzen zuten, fin-fin gera zedin.

• Gerraostean, ogi falta

  Juana Txurruka Osoro (1928) Elgoibar

  Gerraosteko lehenengo urtean kaletik errazionamenduan hartzen zuten ogia, eta ogi falta izan zuten. Gero, ordea, ogia egiten hasi ziren etxean, eta ez zuten goserik pasatu.

• Arantzazura joan zen ikastera

  Pako Isasti Irusta (1929) Elgoibar

  Hamabi urterekin Altzola auzoko eskola utzi eta Arantzazura joan zen fraideengana. Urte eta erdira gaixotu egin zen, eta orduan bukatu zitzaizkion Arantzazuko ikasketak. Gosete garaia zen, eta Arantzazun gaizki jaten zutela dio.

• Bilbon saldu zuten txekorra

  Pedro Arrillaga Garate (1918) Elgoibar

  Gose urteetan ere txekor ederrak hazten omen zituen bere aitak. Trenez eramandako 131 erraldeko txekorra saldu zuten Bilbon 1941. urtean.

• Kupoa berandu arte ordaindu zuten

  Pedro Arrillaga Garate (1918) Elgoibar

  Etxean ardirik ez du ezagutu Pedrok. 1948. urtean, oraindik zortzi anega gari entregatzen zituen udaletxean kupoa ordaintzeko.

• Errazionamenduko ogia

  Pedro Arrillaga Garate (1918) Elgoibar

  Errazionamenduko ogia oso txarra zen. Arrebak taloak egiten zituen. Kuporako garia eta artoa eraman behar izaten zuten. Gari-uzta ona izateko, lurra lehorra izan behar dela dio Pedrok.

• Irina estraperloan

  Josefa Gabilondo Agirregomezkorta (1920) Elgoibar

  Frontea Elgoibartik urrundu zenean, kupoa ordaindu beharra etorri zen. Garia ehotzera txartelarekin joan behar izaten ziren. Estraperloko irinarekin bide ezezagunetatik ibiltzen ziren.

• Gosetean kaletarrak baserrietara tripa-alde lanera

  Josefa Gabilondo Agirregomezkorta (1920) Elgoibar

  Gosetean kaletik etortzen zen jendea garia ebakitzera, tripa-alde lanera. Lapurretarik ez zen egoten, baina motzailekin erne ibiltzen ziren. Motzailei buruzko kontu batzuk azaltzen ditu.

• Soraluzeko baserri batera janari bila

  Pako Iriondo Lizarralde (1926) Elgoibar

  Gurasoak baserritarrak zituen eta horri esker jatekoa izaten zuten gose denbora hartan. Gainera, Soraluzeko baserri batera ("Asiolatza" Aseginolatza) joaten ziren astoarekin jenero bila. Ogi beltz gutxi jandakoa da. Amak taloak egiten zituen.

• Abereengatik domeketan ere lan

  Miren Ensunza Valier (1934) Errigoiti

  Abereak izanez gero, domeketan ere lan egin behar izaten zen. Bost-sei behi izaten zituzten eta arto asko ereiten zuten, soro handiak zituzten. Lexikoa. Esnea eta arrautzak saltzen zituzten. Gose garaian, Bilbotik eta janaria erostera etortzen ziren Olabarriraino.

• Tailerretan, emakume mordoa

  Mari Carmen Agirre Berezibar (1924) Julita Arregi Etxeberria (1924) Eibar

  "Beisteginean" (BH bizikletak) 15-16 urterekin hasi zen. Hortxe eta Orbeanean emakume gehiago zegoen lanean gizonak baino. Koadroak egiten. Eskuz margotzen ziren. Gizonak kartzelan zeuden. Moisesen tailerrean, Matsarian, dena emakumeak ziren. Gasteizera eraman zuten lantegia, gero.

• Gerra sasoian Mallabira ihesi

  Agustina Askasibar Lauzirika (1929) Eibar

  Gerra sasoian, Mallabira ihes egin behar izan zuten. Otaolaerdikoa baserrikoek eraman zizkieten altzariak. Aita eta anaia Jose Maria etxea zaintzen gelditu ziren Eibarren. Anaia zauritu zuten eta orduan Mallabira joan ziren bai aita bai anaia. Ez zuela goserik pasa dio eta errazionamendua nola bizi zuten kontatzen du. Dendan gelditutakoekin trukeak egiten zituzten.

• Egunez lantegira eta gauez eskolara

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Eskola Armeriara joaten zen gauez ikastera. Egunez, Mateo Kareagaren lantegian egiten zuen. Isasi kalean bizi zen, Atxatarren etxean. Lagunak, Eibarko euskalzale jendea: San Martin, Laspiur, Zubiaurre... Anaiak ere, Santik, Eibarren egiten zuen beharra, baina hura beste mundu baten bizi zen.

• Poza, baina egoera zaila

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Etxera itzultzerakoan, alde batetik poz handia sentitu zuen, baina bestaldetik ez zuten ezer. Aita bihar barik zegoen eta egoera oso zaila zen. Karitatetik bizitzen egon ziren.

• Eibarrera lanera

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Aita, abertzalea izatearren, lan gabe geratu zen. Eibarren lanean zegoen osaba baten bitartez aitak eta anaiak lana aurkitu zuten. Handik gutxira ama, eta denborarekin, 48an, Begoña ere Eibarrera joan zen bizitzera.

• Mudarse a Eibar con 4 años

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  José llegó a Eibar con 4 años. Primero, vinieron unos tíos de José, y con el tiempo, los demás también se sumaron. Fue en la década de los 60, cuando más trabajo había.

• A trabajar en La Star con 14 años

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  José estudio por primera vez, en Txantxazelai. Desde allí pasó a estudiar en el centro Sagrado Corazón. En el año 66, cuando cumplió 14, empezó a trabajar en la fábrica Star. Allí pasó 32 años de su vida. La integración en el pueblo no fue difícil para José y su familia, ya que su tía los acogió, y más tarde compraron la casa de al lado.

• El castigo de Roberto: dormir en el pajar

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Roberto vivía en Bañares, en un pequeño pueblo de La Rioja. Se dedicaba a la agricultura, y era el único hijo que llevaba dinero a casa. Por ello, sus padres no querían que se mudara a Eibar. Cuando les comunicó que se iba del pueblo, lo castigaron y tuvo que dormir en un pajar. Cuando llego a Eibar, empezó a trabajar en el restaurante Etxaniz gracias a su hermana.

• Trabajando en fresadoras

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Cuando Roberto entró en la Star, trabajaba con la fresadora, cortando tubos.

• El primer sueldo

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Roberto ganaba 750 pesetas al mes, y en la Star por 950. Roberto comenta que era difícil entrar en La Star.

• Entró en la Star por cadualidad

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  José no quería estudiar más, y cuando fue a preguntar si había trabajo, el encargado lo vio por casualidad, y le dio trabajo.

• 32 años probando armas

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Cuando se necesitaban probadores de armas. bajaron al taller y escogieron a José. Realizó ese trabajo durante 32 años. Más tarde empezó a viajar con la empresa para vender las pistolas.

• Armas para la Guardia Civil

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Tomaban más precauciones y se exigía más al producir armas para la Guardia Civil y la Policía Nacional.

• El procedimiento de prueba de armas para el ejército

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  José y Roberto nos cuentan cómo probaba el ejército las armas destinadas para la Guradia Civil, y qué pruebas hacían antes de verificar la compra.

• Trabajar sólo para los cuerpos policiales

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Aunque las pruebas que les hacían a las pistolas eran exigentes, era muy beneficioso para la empresa que los cuerpos policiales compraran sus armas a la Star. Más tarde se empezó a vender a Los Estados Unidos. Para José fue ahí cuando la Star empezó a decaer.

• El proceso de la fresadora I

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Roberto nos explica el trabajo que hacía con la fresadora y demás máquinas.

• El rpoceso de la fresadora II

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Roberto nos explica el trabajo que hacía con la fresadora y demás máquinas.

• "Había gente muy cómoda"

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Había gente muy acostumbrada a hacer siempre lo mismo, y al cambiarles el trabajo intentaban que los demás se lo hicieran.

• Un trabajo en cadena I

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  El trabajo era en cadena. El máximo de trabajadores que alcanzó la fábrica fue de 365. Muchas de las piezas que se utilizaban las hacían fuera, en talleres que trabajaban para la Star

• Un trabajo en cadena II

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Roberto y José nos cuentan cómo era el trabajo en cadena, cada proceso de la fabricación.y las pruebas de armas que hacían al azar.

• Los grupos: equipos de seis personas

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Para que los trabajadores fueran polivalentes para la empresa, se crearon grupos de seis personas, en los que se realizaba la formación. De este modo, aunque la especialidad de un trabajador fuera una, aprendieron a trabajar en todas las áreas. Mucha gente, en cambio, fue reacia a participar en este proceso.

• La mecanización de la pistola

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Roberto nos cuenta cómo se hacía la mecanización de la pistola.

• La incorporación de robots

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Hacia el final, lo que durante años se hizo a mano, se empezó a hacer mediante robots. Recuerdan que antes de que los robots llegaran casi siempre había problemas con las máquinas que utilizaban.

• La microfusión y el control de la Guardia Civil

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Alfa le hacía la microfusión, pero en bruto. Roberto se acuerda de cómo revisaba La guardia Civil la chatarra de la fábrica.

• La soldadura

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Roberto explica cómo se soldaban las pistolas a máquina. Era un trabajo arduo y a veces Roberto tuvo que trabajar los domingos.

• Pocos accidentes

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Con lo que podía haber pasado, para José y Roberto hubo pocos accidentes. Por ejemplo, a José, cuando estaba comprobando el cartucho se disparó la mano sin querer. Un guardia Civil jóven fue disparado en un accidente.

• "Había gente que se picaba mucho"

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Cuanto más hacían, más cobraban los trabajadores, y eso creaba cierta competitividad entre los trabajadores. Cuando sucedía algún altercado, les castigaban con dos días de fiesta sin cobrar.

• Había buen ambiente

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Aunque los trabajadores a veces discutieran entre ellos, en general había un buen ambiente entre ellos. Al mediodía siempre se iban a jugar al bar.

• La fresadora y la copiadora

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Roberto nos cuenta como eran la fresadora y la copiadora, y el procedimiento a seguir en la elaboración de pistolas.

• Sindicatos y huelgas

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Desde el principio hubo sindicatos. Al principio solo había el Vertical. Hicieron muchísimas huelgas, entre ellas, una en que construyeron chabolas para que los camiones no pudieran ni cargar ni descargar. Todos fueron a huelga por un mes. para acompañar a un trabajador a quien le habían puesto más trabajo del que podía hacer.

• Los cronometrajes

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Cada trabajador era cronometrado para saber cuántas piezas podía hacer en cierto tiempo. A causa de esto solían tener problemas, ya que el tiempo de un trabajador no era el mismo que de otro, pero se les exigía lo mismo a los dos.

• Huelga por un botijo de agua

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  El mecánico solía llevar agua a la fábrica, por la mañana y por la tarde. Pero empezó a traer sólo por la mañana, y en verano, por el calor, solía estar muy caliente para la tarde. Esto fue motivo de huelga, y al final, consiguieron traer máquinas para el agua.

• Choque de ideologías

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Hubo un tiempo en que se hacían muchas huelgas, entre ellas por razones políticas. Por ejemplo, cuando mataban a un miembro de la ETA algunos hacían huelga, y cuando mataban a un Guardia Civil, otros.

• El periodo, motivo de roña

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  La mujer que limpiaba, no podía tocar las pistolas cuando estaba con el periodo, ya que sino les salía roña.

• Comedor y economato

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  Lo que compraban en el economato se lo descontaban después del sueldo. Los productos solían ser mucho más baratos que en tiendas comunes. Por la noche había un sereno, quien vigilaba la fábrica.

• El comedor de Star

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  El mecánico de la empresa llevaba a su hijo a comer al comedor de Star. Los dos coinciden en que la comida era muy buena.

• Botellas escondidas en la fábrica

  José Carrillo Ruiz-Ruano (1951) Roberto Muñoz Rueda (1948) Eibar

  José y Roberto nos centan que el alcohol estaba presente en la fábrica, por ejemplo, cuando era el cumpleaños de los trabajadores, se llevaban 5-6 botellas de vino para celebrarlo. Estas las escondían en sitios estratégicos, para que no las vieran.

• Gerraosteko premia

  Adela Telleria Gallastegui (1924) Eibar

  Behobian zituzten ondasun guztiak galdu zituzten gerraren ondorioz. Gerraostean, aita espetxeratu egin zuten eta amak gaixotasun larria izan zuen. Premia handia bizi izan zuten garai hartan.

• Iragaitzazko langileak Aurreran

  Adela Telleria Gallastegui (1924) Eibar

  Gerraostean kartzelan egon izanak ez zion aitari lana aurkitzeko garaian trabarik eragin. Guztientzat adina lan zegoela kontatzen du Adelak. Askotan, iragaitzaz zeuden pertsonak hartzen ziren fundizioan beharrerako. Pare bat edo hiru egunez lana egin eta, soldata aurreratzeko eskatu ostean, lana utzita bideari jarraitzen zioten.

• Gerra ostean goserik ez

  Miren Lorea Lasa Aranburu (1930) Lorenzo Zabala Suinaga (1927) Eibar

  Gerra ostean gosea zegoen baina Lorearen etxean zapata-denda zutenez, ez zuten goserik pasa. Lorenzoren kasuan, amak baserria zuen eta bertatik ekartzen zuten jatekoa.

• Errazionamenduan ere goserik ez Elantxoben

  Kontxa Gonzalez Badiola (1928) Elantxobe

  Errazionamendu garaian, errotara joaten ziren irinetan. Kaxan gordetzen zuten, eta amak ikasi zuen taloak egiten. Arraina bazuten eta ortuariak ere bai. Horrela ez zuten goserik pasa. Baserritarrek eta arrantzaleek trukea egiten zuten.

• Jende pobrea eskean etortzen zitzaien baserrira

  Maria Zabala Egues (1914) Elduain

  Txikitan eskolara bidaltzen zuten. Maisua beti paseatzen ibiltzen zela dio. Eskolan ez zuen asko ikasi. Anaiekin etxean egoten zen eta beldurrez ibiltzen zen eskean etortzen zirenekin. Jende pobre asko etortzen zen kaletik eskean. Janaria ematen zieten. Beraiek ez zuten goserik pasa, taloa, gazta, urdaia, sardina zaharra, bakailaoa... jaten zituzten.

• Baserriko janaria, gosea eta kontrabandoa

  Maria Zabala Egues (1914) Elduain

  Baserrian lana egiten zuten, artoa egiten, patata, garia. Ogia ere etxean egiten zuten. Taloa aitak egiten zuen, tomateekin, gaztarekin, sardina zaharrekin. Ogia erosteko dirurik ez zuten eta txekorra saltzen zutenean ordaindu behar izaten zuten. Txokolatea gutxi izaten zen. Gerra ondoren gosea pasa zuten. "Monigote" deitzen zituzten patata batzuk jaten zituzten. Irin bila menditik barrena kontrabandoan joaten ziren. Ilunduta zegoela joaten ziren Guardia Zibilak ez harrapatzeko. Astoarekin joaten ziren.

• Gerra garaian jenero ugari kendu zieten; errazionamendua

  Sebastiana Atorrasagasti Arana (1921) Elgeta

  Artoa, garia... denetarik izaten zuten etxean. 15 urte zituenean hasi zen Gerra Zibila. Gerra garaian, jenero asko kendu zieten; besteak beste, ganbaran zituzten 700 kilo patata eta zuten baba guztia. Estraperloa. Errazionamendua. Frontea izan zuten bertan; eta Asentzio inguruan pasatzean, kontuz ibili behar izaten zen tiroek ez jotzeko.

• Gerra garaiko bizipenak

  Antoni Elkorobarrutia Gallastegi (1924) Elgeta

  Gerra hasi zenean, Antonik 11 urte zituen. 7 hilabete iraun zuen fronteak inguruetan. Antoniren baserrian ez zen txikiziorik izan. Anaia frontean egon zen boluntario lehengusu batzuekin. Gerra garaian ganaduak kendu zizkieten. Ogia gauez eta ezkutuan egin behar izaten zuten. Eibartik emakumeak esne eta jatekoaren bila joaten ziren Elgetara.

• Gerra garaian, arbia jaterainoko gosea

  Juan Erostarbe Olañeta (1921) Elgeta

  Elgetan, Francoren soldaduak sartu zirenean, hiru-lau baserritara sartu eta hildakoak egon ziren. Gose handia pasa zuten, arbia jatera iritsi zen Juanito. Errazionamendua urteetan egon zen, pertsonako hainbesteko bat ematen zuten.

• Errazionamendu garaiko ogi beltza

  Angeles Arantzeta Alberdi (1917) Maria Luisa Arantzeta Alberdi (1919) Elgeta

  Gerra ostean ez zuten goserik pasa baina ogi beltza jaten zuten, errazionamendukoa, eta jan ezinezkoa omen zen. Errazionamendua jarri zenean, Maria Luisa eta Angelesen etxean "gorriak" zirelako ez zieten ematen.

• Errotako lana irinetan ordaintzen zen

  Bernarda Arizmendiarrieta Ojanguren (1925) Elgeta

  Errota Markinatik Etxebarrira bidean zuten, etxetik ordu erdira, eta astoa hartuta joaten ziren bertara. Eramaten zuten irinaren hainbesteko bat kentzen zieten errotan. Estraperloa ezagutu zuen, gauez egiten zen. Honen inguruko pasadizo bat kontatzen du.

• Janaria militarrentzako

  Javier Telleria Retolaza (1940) Elgeta

  Errazionamendua Aldundiari ordaintzen zitzaiola gogoratzen du. Militarrei garia eta patata ematen zitzaien. Lehen han mikeleteak egoten zirelako. Gurasoek kontatutakoa gogoratzen duela dio.

• Gerraostean alea ehotzeko komeriak

  Felisa Basauri Larrañaga (1928) Elgeta

  Artoa eta garia zorroetan sartu eta astoarekin errotara eramaten zuten ehotzera. Gerraostean, errotak itxita zeudela, Angiozarko errota batera joaten ziren gauez, alea ehotzera.

• Elizako kanpai-jotzaileak

  Felisa Basauri Larrañaga (1928) Elgeta

  Txerria hiltzen zutenean, urdai zati bat Udalean entregatu behar izaten zuten. Artoa eta garia ere eman behar izaten zituzten. Baserrietan hiltzen ziren txerrien hankak, herriko elizako kanpai-jotzaileek jasotzen zituzten, euren lanagatik ordain gisa.

• Gazetako bi errotak prezintatuta

  Luis Izagirre Belategi (1924) Elorrio

  Gazetan bi errota zeuden, baina biak prezintatuta egon ziren gerra denboran. Durangora eraman behar izaten zuten garia ehotzera; "moturia" kobratzen zieten, laka, hainbeste kiloko hainbeste gari, ehotzeagatik.

• Uberara gauez errotara

  Luis Izagirre Belategi (1924) Elorrio

  Uberara joaten ziren gauez hiru mutiko beren astoekin errotara. Eurek ez zuten udaletxean garia entregatu beharrik izan. Txerria hiltzea ere debekatuta egon zen sasoi baten, baina hiltzen zuten.

• Garia kendu, artoa utzi

  Felisa Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1927) Frantziska Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1929) Elorrio

  Iheslariei ez zieten garia kendu; eta, gainera, errazionamendua ematen zieten. Gero denen artean banatzen zuten. Oso ondo konpondu ziren bi familiak.

• Gose denboran ikastetxean Gasteizen

  Felisa Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1927) Frantziska Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1929) Elorrio

  Gasteizen ikastetxean egokitu zitzaien gose denbora zati bat. Ondo jaten zuten. Udan eta Erramu Egunez etortzen ziren.

• Gose denboran txarto

  Eusebio Arietaleanizbeaskoa Agirrezabal (1922) Elorrio

  Gosea pasatzen zuten. Baserrian hobeto. Soldadutzatik baimenaz etortzen zirenean jatea zen poz handiena. Egun bateko soldata ez zen aski kilo bat gari ordaintzeko. Aramaioko Gantzagaraino joaten ziren garia uruntzera.

• Eurak goserik ez gose denboran

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Taberna zuten, lurrak ere bai, gainera aita tratularia zenez, ez zuten goserik pasatu. Dena dela, hasieran ez zuten ia ezer izaten tabernan ere. Aitak lokal bat harakin bati alokatu zion astean behin haragia jan ahal izateko. Baina jendeak oso txarto pasatu zuen. Kanpandorrera, bonben ihesi.

• Estraperlo kontuak

  Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

  Aramaiora, Angiozarrera edo Eitzara (Zaldibar) isilpean errotara . Cuatro Vientos-era (Aramaio) ardo bila. Ermuko baserri bat, ona kontrabandorako. Guarda zibilak "untatuta".

• Isuna patata ez deklaratzeagatik

  Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

  Nagusiari eta udalari garia entregatu behar zieten, hartzen zuten gehiena. Artoaz moldatu behar etxean. Patxik multa bat jaso zuen zenbat patata hartu zuen ez deklaratzeagatik.

• Gerra osteko ibilerak errotara

  Pantxi Treviño Agiriano (1926) Elorrio

  Laminen konturik ez du entzun Pantxik. Aita sarri joaten zen Zaldibarrera errotara, gerra ostean, debeku garaian.

• Errotara bizikletan

  Pedro Eriz Arbulu (1925) Elorrio

  Errazionamendu gogorra gose denboran, baina baserria zutenez, ondo moldatzen ziren. Durangora eta Abadiñora gauez bizikletan zorroarekin errotara.

• Gauez errotara zorroarekin

  Claudio Egidazu Gongeta (1925) Elorrio

  Bi auzo-errota zeuden Gazetan. Gerra ostean prezintatu egin zituzten. Durangora, Angiozarrera, Elgetara... joan behar izaten zuten gauez. Gari ona eraman eta irin txarra ekartzen zuten bueltan askotan. Auzo-errotak zirenez, bakoitzak eguna zeukan izendatuta. Ur faltarik ez zen izaten.

• Gauez errotara

  Jose Luis Ardanza Errasti (1929) Juan Ardanza Errasti (1927) Elorrio

  Angiozarrera, Uberara, Eitzagara... joan behar izaten zuten gauez errotara. Ibilera txarra. Bideak ondo ezagutzen zituzten. Astoa ez ei da galduko. Sekula ez zuten arazorik izan. Guardia zibilak eurek kendu zioten prezintoa auzoko errotari.

• Arrazionamendu-kartilla

  Jose Luis Ardanza Errasti (1929) Juan Ardanza Errasti (1927) Elorrio

  Arrazionamendu kartilla: txandan egoten ziren Tetuanen eskolarakoan, eta gero amak hartzen zien lekua. "Txuskua"

• Trukea errioxarrekin

  Jose Luis Ardanza Errasti (1929) Juan Ardanza Errasti (1927) Elorrio

  Olioa baba-truke lortzen zuten Errioxako senide batzuengandik. Ardoa zelakoan nola bidaltzen zuten olioa Errioxatik. Sagarra mahatsaren truke. Estazioko langile batek nola edaten zuen ardoa heltzen ziren barriketatik.

• Irina lortzeko bideak asmatu behar

  Jose Luis Ardanza Errasti (1929) Juan Ardanza Errasti (1927) Elorrio

  Errota mekanikoak asmatu zituzten; irin latza egiten zuten baina ezer ez baino hobea. Zekalea ere ereiten zen. Ogi beltza ateratzen zuen, baina kalekoa baino hobea hala ere, hau ezkurrez edo egina zelako. 1950 aldera hasi zen egoera hobetzen. Salbakonduktoa behar zen gerra ostean mugitu ahal izateko.

• Ulertzen ez zituzten mehatxuak jasotzen zituztenumetan

  Mertxe Bilbao Bilbao (1929) Erandio

  Errazionamenduan zeuden olioa, azukrea eta tabakoa. Gerra garaian, dendara joaten zirenean, umeak izan arren mehatxatu egiten zituzten euskaldunak izateagatik. Ez ziren politikan sartzen gurasoak.

• Errazionamendua gogoratzen du

  Mertxe Bilbao Bilbao (1929) Erandio

  Gerra osteko oroitzapena du: errazionamendua; baina hala zelakoan onartzen zuten. Kartilla eraman dendara eta ematen zuten olio edo azukre errazioa.

• Errota zuten gose denboran

  Santiago Agorreta Garde (1921) Erroibar

  Ez zuten goserik pasatu. Errota zuten eta han ehotzen zen inguruko garia. Eurek ere erosten zuten garia, eho eta gero saldu. Ahal zutenean ordaintzen zuen jendeak, orduan ez baitzegoen sosik. Ez zuten euren errota prezintatu.

• Kontrabandoan

  Florencio Erro (1929) Erroibar

  Asko ibili zen kontrabandoan. 25 kiloko "paketak" Urepel aldean hartu eta Agoitz ondoko errepideraino eramaten zituzten. Nylona, puntillak, kobrea... Karabineroei eskupekoa eman ohi zieten.

• Gerra eta gose denbora

  Florencio Erro (1929) Erroibar

  Sei edo zazpi urte zituen gerra etorri zenean. Gerra denboran, adineko gizonak behartuta zeuden mugan guardia egitera. Gose denboran irina Urepeletik ekartzen zuten bizkarrean. Urepel Erroibartik bi ordu eta erdira dago.

• Kontrabandoaz berriro

  Florencio Erro (1929) Erroibar

  Hegoaldetik Frantziara zaldiak pasatzen zituzten. "Aretxiak", lau hilabete inguruko txahalak ekartzen zituzten handik hona.

• Gerra eta gose denbora

  Luis Iribarren (1928) Erroibar

  Hiru urte zituen gerra sortu zenean. Aita ez zen gerrara joan. Beti izaten zen zerbait jateko. Jeneroa errekisatzen zuten, aretxeak (txahalak) ere bai.

• Kontrabandoan puxka bat ibilia

  Luis Iribarren (1928) Erroibar

  Pixka bat ibili zen kontrabandoan baina gutxi. Ez daki zer egoten zen "paketen" barruan. "jornaliko" bat ematen zien eta aurrera. Karabineroekin aurkituz gero, bota paketak eta aurrera. Ez zuen langintza horretarako balio.

• Jate aldera lan

  Luis Mari Ormaetxea Atorrasagasti (1932) Ermua

  Oso erraza zen garai batean lana topatzea tailerretan. Baserrietan ere zenbaitek tripa-truke egiten zuen.

• Ogi estraperloa

  Luis Mari Ormaetxea Atorrasagasti (1932) Ermua

  Hainbat okindegi Ermuan. Baserrietan ere egiten zen. Estraperloan eramaten zen trenez edo mendiz Eibarrera saltzera. Guardia zibilen eta mikeleteen beldurra. Trajedun biajante bat poliziatzat hartu eta ateak ixten zituzten hura etortzen zenean. Okinen trikimailuak. Ermutik Uberaraino errotara.

• Ogi klaseak

  Luis Mari Ormaetxea Atorrasagasti (1932) Ermua

  "Zurixa" eta "baltza" ziren klaseak. Beltza, normal jaten zena. "Flota", "ritxa"... Jan ezindakoa ei zen beltza. Artoa ere asko jaten zen, bai taloak eta bai morokila.

• Arrazionamendua

  Luis Mari Ormaetxea Atorrasagasti (1932) Ermua

  Ogia, urdaia, tabakoa..., dena arrazionamenduan. Burdina eta gasolina ere bai. Kupoa zuten industriek ere. Entxufea zutenek materiala lortzen zuten. Baserrian hobeto defenditzen ziren kalean baino.

• Suegurra eta egurrikatza

  Luis Mari Ormaetxea Atorrasagasti (1932) Ermua

  Egur-saltzaileak Eibarrera. Gerra inguruan agertu ziren ekonomikak. Egur-ikatza ere erabiltzen zen erregai gisa, baina ez sua egiteko, garestia zen eta. Plantxarako, tailerretako sutegietarako eta abar erabiltzen zen. Txondorrak ezagutu dituzte inguruko basoetan.

• Anai-arrebak sakabanatuta jate aldera

  Antonia Ormaetxea Narbaiza (1927) Ermua

  13 urterako amaitu zituen eskolak. Nahiago baserriko lanetan jardun eskolara joan baino. Anai-arreba guztiak batean bestean banatu ziren ogia jan ahal izateko.

• Gose denborako jakiak

  Antonia Ormaetxea Narbaiza (1927) Ermua

  Garia tostatu, eta hura zen kafea. Morokila, esnea... Behi bat zuten eta errebero epel-epela (esne jaitsi berria) edaten zuten. Arrazionamentu kartila. Baleak diruaren ordez.

• Udaletxean baserriko gauzak entregatu behar

  Antonia Ormaetxea Narbaiza (1927) Ermua

  Baserritarrak zirenez, gauzak entregatu beharra zuten udaletxean, eta behin ama protestatzera joan zen. Herri-jantokia ere bazen baina eurek ez zuten sarbiderik nazionalistak zirelako. "Tiramotxuak" (tirabirak) izaten ziren.

• Umeen okerrak

  Antonia Ormaetxea Narbaiza (1927) Ermua

  Okerkeriak egindakoa da: tinbreak eta aldabak jo, eta horrelakoak. Sagar-lapurretan ere ibilia da, baina premiagatik.

• Gerra osteko kontuak

  Lucia Areitioaurtena Isasi-Isasmendi (1925) Ermua

  Euskaraz egiten ez zieten uzten. Berak Luke zuen izenean, baina Lucia esaten hasi zitzaien, politagoa zela eta. Goserik ez, beren etxea "herriko etxea" ei zen. Baserritarrak aldatzen ziren lekua zenez, beti ekartzen zuten jeneroa. Egurretara basora.

• Pretendientea

  Lucia Areitioaurtena Isasi-Isasmendi (1925) Ermua

  Taberna bateko zerbitzari batek ogibitartekoak bidaltzen zizkion frontoira. Atzetik ibili zitzaion, baina Aliziak ez zion kasurik egin. Behin, gerora, Ramblasetan aurkitu zuen ume txiki batekin. Biona izan zitekeela esan zion, bera "vizcaina burra" izan ez balitz.

• Oihalgintzako eta estraperloko dirua barra-barra

  Lucia Areitioaurtena Isasi-Isasmendi (1925) Ermua

  Kotoiaren negozia indartsu zegoen. Oihal-fabrikak eta estraperloa. Samaranch auto deportibo gorri batez etortzen zen; kotxe bat baino gehiago zuen.

• Denetariko jeneroa arrautzen truke

  Luisa Egia Agirrebeitia (1921) Ermua

  Iturrira joatea eta arropak garbitzea nesken lanak ziren. Mutilek kolperik ez. Anaiak arrautza gordinak zurrut egiten zituen. Arrautza asko izaten zutenez, Eibarko denda batera eraman eta trukean denetariko jeneroa ekartzen zuten. Ikasketak mutilei, neskei batere ez.

• Arrantxoa ukatu Ermuan

  Joseba Gotzon Idigoras Arzuaga (1923) Ermua

  Gose denboran hiru anai-arreba joan ziren Ermura arrantxoa ematen zuten lekura eta ukatu egin zieten.

• Arrazionamentua

  Joseba Gotzon Idigoras Arzuaga (1923) Ermua

  Ogia, olioa, tabakoa... arrazionatuta zeuden. Pertsonako honenbeste ematen zuten, ordainduta, jakina.

• Jana lortzeko komeriak gerra denboran eta ostean

  Fidel Izarra Larrea (1926) Ermua

  Armadako sukaldari batzuk giputzak ziren, ezagunak zituzten; eta, mutikoak joaten zitzaizkienean, jana ematen zieten: paella, normalean. Beti ilaran janari zain. Urte gogorrak, baina zelan edo halan irten zuten aurrera.

• Gose denborako bihurrikeriak

  Fidel Izarra Larrea (1926) Ermua

  Gaztetan nahiko basatiak ziren: mailuki edo madari lapurretan sarri ibiltzen ziren. Goseagatik ere bai apur bat. Patatak ere harrapatu izan zituzten. Morokila egin izan zuten, nahiz eta berari gustatu ez.

• Errazionamenduaren neurrira

  Begoña Lizaso Eizmendi (1922) Errenteria

  Gerra aurretik baratze txiki bat bazuten Errenterian, baina gerraostean, behin Tolosa aldera joan eta Errenteriara itzuli baino lehen, errazionamenduak agindutako neurrira ase behar izan zuten gosea. Dirua zen etxeetan, aldiz, estraperloan ekarritako jakiekin betetzen omen zituzten errazionamenduak utzitako hutsuneak.

• Jaunartze egunean, ogi zuria

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Jaurnartzea eta konfirmazioa. Doktrina etxean ikasi zuen, buruz eta erdia latinez. Jaunartze egunean apaizak kafesnea eta ogi zuria eman zizkion, eta bera pozik. Errazionamendu garai zen. Ogi zuria Errenterian ikusi zuen aurretik, eta egun bateko jornala balio zuen. Probatu gabe zeukan.

• Garia eta artoa entregatu beharra

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Garia entregatzeko soilik egiten zuten, gerraostean. Taloak egiten zituzten eta errazinamenduko ogi gogorra jaten zuten. Artoa Nafarroara eramaten zuten errotara, Gipuzkoan ezin baitzen. Harrapatuz gero, kendu egiten zieten.

• Artilea ere entregatu egin behar

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Artilea entregatu egin behar zenez, arreorako koltxoiak egiteko nehiko lan zuten. Mandoa artilez kargatuta harrapatu zuen behin Guardia Zibilak, zortzi bat urterekin. Firma biltzen ibiltzen ziren baserriz baserri.

• Errazionamenduaren bila Errenteriara

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Astero joaten ziren Errenteriara errazionamenduaren bila. Batzuetan Pikorranekoa joaten zen bila. 9 urterekin hasi zen bera joaten, larunbatetan mandoarekin. Zer ekartzen zuen: ogia, tabakoa, olioa... Entregatzen zuten gari eta artoa pilatan egoten zen, kea dariola.

• Tabako landareak

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Gosearen beldurra. Esnea eta taloa zuten. Babarruna gordetzen ibiltzen ziren, dena ez entregatzeko. Inspektoreak joan zirenean, tabako landareak txikitu zizkieten. Txondor zuloetan jartzen zuten tabakoa. Arto bizarrak erretzea.

• Errenterian arrotz

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Errenteriara joaten zenean errazionamendu bila, piztiei bezala begiratzen ei zioten han. Bide txarra zuten. Zeinekin hitz egin ere ez zuen izaten. Erdaraz egiten zuten han. Ez ziren Errenterikoak sentitzen; Goizuetakoak gehiago.

• 3. mailako hileta

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Amaren gaixotasuna. 48 urterekin hil zen. 3. klaseko hileta elizkizuna egin zioten. Errazionamendua ere 3. mailakoa zuten. Mailen arteko diferentziak: goizeko bederatzietan ziren 3. mailako hiletak.

• Gerraosteko injustizien aurrean isilik

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  1. mailakoak aberatsak ziren. Haiek ogi txikiagoa zuten, eta 3.ekoek handiagoa. Jendeak ez zuen protesta egiten. Jendea jatekoa entregatzearen kontra hasi zen mugitzen, baina berandu. Politikaz ez zuten ulertzen. Usotara joaten zen gizon baten kontuak, kartzelan egondakoa.

• Errazionamendurako errolda egiten

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Gose garaia. Errazionamenduko kartilak, hiru kategoriatan banatuta. "Abastos" jarri zuten hori kontrolatzeko. Janari dendek jendearen erroldak egin behar izan zituzten; ahizpa eta biak ibili ziren etxez etxe. Askok ez zekiten sinatzen.

• Errazionamendua banatzen

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Bezero asko zituzten errazionamendua banatzeko. Familiaka antolatzen zuten jeneroa. Azukrea eta olioa. Erosteko eskubidea agintariek ematen zuten, baina erosi bezeroek. Kontrolak. Jendea goseak, laranjak lapurtzen. "Del tito" gaixotasuna eta biriketako gaitza.

• Arraina nahiko libre, haragia kontrolatuta

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Errazionamendu garaiko kontuak. Itsasoak salbatu zituen asko: arrain freskoak. Haragia kartilarekin ala isilka eros zitekeen. Balkoiak oiloz bete ziren. Baratzetan ere hegaztiak, txerriak... zakurra jarri ezean, lapurretak. 48 kilo argaldu zen emakumearena.

• Estraperloa; janaria gordetzen

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Trenbidea estraperlorako erabili zen, Nafarroatik ogia-eta ekartzeko. Poliziatik ihesi ibiltzen ziren. Tranpa: kafea gordetzen zuten. Kontserba latak ere ezkutatu zituzten; gauero-gauero porruak jaten, nazkatuta.

• Dendan ordaintzeko dirurik ez askok

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Dendan, ordaintzeko dirurik ez askok. Tranpatxoak ere egiten zituzten batzuek. Ama batek ez zuen umeei emateko janik, eta zinera bidaltzen zituen entretenitzeko. Aza usaina, familia aberatsetan ere bai. Babarrunen anekdota.

• Jakien kalitatea; errazionamenduko ogia

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Jakien kalitatea nola aldatu den. Esnea. Errazionamenduko ogia txarra zen. Kontserbak, olioa... 1941-42an gose handiena. Txerrikiak. Urdaiazpikoak etxean ere prestatzen zituzten. Olibet gailetak.

• Gerra osteko gosea

  Eustaki Labandibar Retegi (1920) Errenteria

  "Gorriek" etxeak sakeatu zituztela dio. Gerra osteko gosea. Latasatik ekartzen zuten babarruna, Nafarroatik. Haragia tomatearekin. Ogia falta zen.

• Dendan lapurtzeko estrategia landua

  Inaxito Albisu Mendarte (1924) Errenteria

  Umetan, lapurretan aritzen ziren. Lapurtzeko estrategia landua zeukaten: liburu-denda bateko horman zuloa egin zuten; gainerako mutikoek horren berri izan zutenean, haiek ere dendan sartu ziren.

• Luzuriagan lanean hasi eta utzi

  Laxaro Iparragirre Perurena (1929) Errenteria

  Hogeita lau edo hogeita bost urte zituela hasi zen Laxaro Errenteriako Luzuriagan lanean, baina lana utzi behar izan zuen. Izan ere, bere anaia zaharrenak ez zuen Añarben geratu nahi izan, eta Laxaro bera joan zen hara, eta baserriko lanen ardura hartu. Baserria aparte xamar zegoen eta horrek ez zituen lanak errazten, baina ematen zuen aukerarik beste jarduera batzuetarako... Tartean, kontrabandorako. Horretan, baina, Guardia Zibila eta eguraldi txakurra izaten zituzten etsai.

• Guardia zibilek Xanti anaia arrapatu zutenekoa

  Laxaro Iparragirre Perurena (1929) Errenteria

  Kontrabandoan zebiltzanean taldean joaten omen ziren, baina gauzak okertuz gero, norberak bere larrua salbatu behar izaten zuen. Hiru alditan azaldu omen zaizkio guardia zibilak Laxarori basoan, nahiz eta bera ez duten sekula harrapatu izan. Hiru aldi horietako batean, Xanti anaia larri ibili omen zen, baina azkenean, lortu zuen ihes egitea.

• Kontrabando lanetan

  Laxaro Iparragirre Perurena (1929) Errenteria

  Bi urtez-edo ibili omen zen Laxaro kontrabando lanetan, eta ez omen zen lan erraza, guardia zibilak nonahi ateratzen ziren eta. Neguko hotzak ere ez omen zuen zaintzarik apaltzen.

• Aita lanik gabe, bueltan

  Mari Kruz Mendizabal Etxeberria (1923) Errenteria

  Batzokiko giroa desagertu egin zen. Dena kendu zuten. Aita lan gabe; kamioiak kendu zizkioten. Arazoak izan zituen. Bederatzi seme-alabak aurrera ateratzeko, gogor egin zuen lana.

• patatak eta batatak fabrikan erretzen

  Arantxa Jauregi Burutaran (1926) Pepi Mitxelena Aiestaran (1926) Errenteria

  1941a gosete urtea izan zen. Pepi orduantxe hasi zen lanean, Errenteriako Pekin fabrikan, eta gogoan du errazionamenduko patatak eta batatak berogailuan erretzen zituztela. Ez omen ziren txarrak geratzen.

• Ama estraperloan

  Begoña Sarasola Mitxelena (1938) Errenteria

  Begoñaren ama oso abila zen josten; estraperloan ere aritzen zen: Nafarroara joaten zen Elizondora eta gazta, babarrunak, babak... ekartzen zituen gero hemen saltzeko. Etxean, hala ere, gosea pasa zuten gerra ostean. Gaztaina garaian, amak egosi egiten zituen eta haiekin zopak egiten zituen.

• Astoarekin Nafarroara

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Gerraostean Oiartzungo errota gehienak prezintatuta edo zigilatuta egon ziren, beste hainbat tokitan bezala. Errazionamendu garaiak ziren, eta astoa artoz kargatu eta Nafarroara joan behar izaten zuen, Lesakarako errotaren batera, etxera irina ekartzeko asmoz. Behin hamahiru urte bete eta gero, Goizuetara joan behar izaten zuen, zeregin berarekin, baina Lesaka baino eskuragarriago geratzen zitzaion, eta bakarrik egiten zuen bidaia.

• Babarrunak erregimenari entregatzen

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Gerraostean baserritarrek jatekoa entregatu behar izaten zioten erregimenari, eta jateko hura zen gero errazionatuta banatzen zena. Gogoan du bere etxekoek babarruna nola entregatu behar izaten zuten.

• Ogi zuria Frantziatik

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Errazionamendu garaian asko usatzen zen estraperloa, Bidasoa aldean batez ere. Seberianori, tarteka, Irungo lagun batzuek ekartzen zioten ogi zuria, Frantzian barrena ibili ohi zen tren-makinista baten bitartez.

• Animalia hilketa kontrolatua

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Errazionamendu garaian baserrietan akabatzen ziren animalien kontrola eramaten zen. Seberianoren esanetan, hori gaur egun ere hala da.

• Kontrola saihesten

  Sorkunde Iturria Lasa (1930) Errenteria

  Gerraostean, errazionamendua tarteko, errotetarako bideak zaintzapean izaten ziren. Sorkunde eta haren adineko haurrak jolas plantak egiten, disimuluan iristen omen ziren errotaraino, irina ezkutuan, eta bueltakoan taloak etxeratzea lortzen zuten. Tren geltokiko zaindarien kontrolak nola saihesten zituzten ere kontatzen digu Sorkundek.

• Gosea inguruan

  Sorkunde Iturria Lasa (1930) Errenteria

  Sorkundek dio, inguruan sumatzen zutenaren aldean, heurek ez zutela gose handirik pasa. Gogoan du, plazan barazki eta fruta saltzen aritzen zelarik, eta tarteka-marteka sagarren bat ahoratzen bazuen, ingurukoak zelatan sumatzen zituela. Izan ere, zain egoten omen ziren Sorkundek zuztarra noiz botako, atzetik joan eta hura hartzeko.

• Medikua zaldian etxeraino

  Joxe Luix Arzallus Lizarralde (1929) Errenteria

  Gerraosteko gosetea. Baserrian bazuten taloa, babarruna, patata, esnea... Telefono bakarra zen auzoan, eta norbait gaixotuz gero medikuari deitzen zioten handik. Zaldi gainean ibiltzen zen medikua, oiartzuarra. Lapasa medikuak izan zuen lehen autoa.

• Errazionamendu garaian errotara ezkutuan

  Miren Astibia Olaiz (1925) Errenteria

  Gerra ostean gosete handia izan zen, eta errazionamendua iritsi zen. Irina ezkutuan ekartzen zuten errotatik. Ez zituzten inoiz harrapatu, bai baitzekiten nondik ibili. Irin horri esker, taloak egiten zituzten.

• Aita gerran eta beraiek Bizkaiko hainbat herritan

  Mari Tere Paskual Zapirain (1931) Errenteria

  Gerran, aita Itxarkundiaga batailoian egon zen. Bitarte horretan, Bizkaiko hainbat herritan egon ziren beraiek: Lekeition, Santurtzin... Aita gerratik itzulitakoan, portuan aritu zen lanean; eta, geroago, fabrika handian sugin-lanetan.

• Aitaren bisitak gerran eta gosea

  Mari Tere Paskual Zapirain (1931) Errenteria

  Aitak hilean behin izaten zuen baimena etxekoak bisitatzera etortzeko; egun haietan, bokadiloa jaten zuten. Bai gerra garaian, bai gerra ostean, gosea pasa zuten.

• Aita gerran Bilbon; itzulitakoan panorama zaila Errenterian

  Joseba Goñi Galarraga (1935) Errenteria

  Gerra garaian, Josebaren aitak badaezpada Errenteriatik alde egin zuen. Bilbo erori zen arte egon zen han, anaiarekin eta koinatuarekin batera. Errenteriara itzuli zenean lana galdu zuen; denbora batez amak tratutik lortutako diruari esker atera ziren aurrera. Zenbait lagun karlistaren laguntza ere ba omen zuen aitak.

• Udareak lapurtzen

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Paper-fabrikako etxeen ingurua lehen nolakoa zen azaltzen du: Villa Guadalupe, Urugoitiaren etxea... Udareak lapurtzen zizkioten Urugoitiari, eta eskopetarekin ateratzen zen etxetik.

• Gerra osteko miseria gogorra

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Zinea beti ezagutu izan du Joxe Marik Errenterian. Gerra bukatu zenean, Errenteriako familia batzuk elkartu ziren herriko jende pobrea laguntzeko. Jende asko hil zen miseriagatik Errenterian gerra ostean. Behin Joxe Marik zozketa irabazi zuela gogoan du.

• Gerra garaiko zorrak ordaintzen

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Gerra garaian, ama Hondarribira joan zen baserri batera; han zor handia egin zuten, eta ondorengo urteetan aitak ordaindu zuen zor hura.

• Gerra ostean aitak lana bilatzeko izandako arazoak

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Aita gerratik itzuli zenean, Goiko kaleko etxean jarri ziren bizitzen. Etxea utzi bezala zegoen. Aita portura joan zen lan bila, baina atzera bota zuten: oso noizean behin bakarrik deitzen zuten lanerako. Ama arropa garbitzera joaten zen.

• Gaileten apurren zain

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Olibet gaileten fabrikan, gaileten apurrak kanpora botatzen zituzten; umeak kanpoan zain egoten ziren apur haiek jateko.

• Gerrako eta gerraosteko elikadura

  Iñaki Goñi Galarraga (1929) Errenteria

  Gerra garaian, aita kanpoan zela, amak zaindu zituen 7 seme-alabak. Gerra garaian janaria bazegoen, baina 1940tik aurrera gosete handiak izan ziren. Errazionamenduko ogia lortzen zuten eta taloa egiten zuen amak. Taloa egiteko irina ehotzera ezkutuan joaten ziren errotara. Inoiz guardia zibilek ama kontrabandoko zerbaitekin harrapatu zutenean, kendu egin zioten. Gose garaian, baba jaten zuten.

• Algarrobo-lekak jaten

  Maritxu Ibarguren Amondarain (1934) Errenteria

  Santa Klara kaleko dendak gogoratzen ditu Maritxuk, eta baita horietako batera ekartzen zuten Arabako patata ere. Harrez gero ez omen du halakorik probatu. Gose urteak ziren, eta algarrobo-lekak ekarri eta zakuren bat hausten zenean,haiek lurretik hartu eta ahora eramaten ibiltzen zirela kontatzen du.

• Zuaznabarreko errotako amona

  Maritxu Ibarguren Amondarain (1934) Errenteria

  Gerra osteko gosearekin gehiago gogoratzen da Maritxu. Errenteriako Zuaznabarreko errotakoak aitaren lehengusuak zituzten, eta hango amonak beti ematen omen zien zer edo zer etxerako.

• Aita sagar garraio Bedaio aldetik Errenteriara

  Maritxu Ibarguren Amondarain (1934) Errenteria

  Carrera delako bat zen Errenteriako dolareetako baten arduraduna, eta Maritxuren aita harentzat sagarra ekartzen ibiltzen omen zen. Maritxuk gogoan ditu sagar pilaren azpian ezkutuan ekarri ohi zuten jatekoarekin zein komeria ibiltzen zituzten.

• Arrautza bakarreko tortilla

  Maritxu Ibarguren Amondarain (1934) Errenteria

  Maritxuk dio gerra ostean familia osoarentzat kozinatu behar izaten zuten amek meritu izugarria zutela. Gogoan du, esaterako, amak sei-zortzi lagunentzako patata tortilla arrautza bakarrarekin egin behar izan zuenekoa.

• Arropa epeka erosten

  Maritxu Ibarguren Amondarain (1934) Errenteria

  Zapatak eta arropa epeka ordaintzen ziren askotan.

• Lezon ezkondu eta Lesakara bazkaltzera

  Euxebi Zabala Zapirain (1926) Errenteria

  Euxebik hamahiru urte zituela ezkondu zen haren seniderik zaharrena, baina bera ezkontzara joateko gazteegi, nonbait, eta mandoa hartuta Donostiara bidali zuten esne partitzera. Euxebik dio, bera ezkondu zen garaian gurasoak ez zirela ezkontza ospakizunetara joaten; ezkonberriak, amabitxi eta aitabitxia eta senideak joaten omen ziren. 1940. urtean ezkondu omen zen Euxebiren ahizpa, Lezoko Gurutze Santuaren basilikan, baina gose urteak zirela eta, Lesakara joan ziren bazkaltzera, han Errenterian edo Lezon baino hobeto emango zietelakoan.

• Gose garaiko oroitzapenak barruan gelditu ziren

  Joxe Mari Zapirain Etxeberria (1933) Errenteria

  Gose garaian San Juanera joan ziren ama eta Joxe Mari patata bila, baina ez zieten ezer saldu nahi izan. Gose garaiko oroitzapenak barruan geratu zaizkio Joxe Mariri.

• Goseari aurre egiteko moduak

  Joxe Mari Zapirain Etxeberria (1933) Errenteria

  Gose garaia errazago eraman zuten Pontikan, han baratze txiki bat baitzeukaten. Eskolako oporrak iristen zirenean, Joxe Mari amaren baserrira joaten zen; gogoan du zer jaten zuten han.

• Mezetara joatea derrigorra zen

  Maitxo Egilegor Portugal (1942) Errenteria

  Maitxok gogoan du gaizki ikusia zegoela mezara berandu joatea, eta apaizak latinez esaten zuela meza, herriari bizkarra emanda. Mezara joatea, derrigorra zen orduan, eta gurasoek joatera behartzen zituzten.

• Mugaren beste aldetik ekartzen zuen jeneroa

  Consuelo Ordoki Ordoki (1927) Errenteria

  Frantziara pilotan jokatzera joaten zenean, hainbat gauza pasatzen zituen kontrabandoan: alkohola, arrautza, ogiak, kafea, azukrea, patatak, botikak... Mugaz bestalde pasatzeko pausoak aipatzen ditu. Erosketak egin eta ez zioten ezer esaten muga pasatzean hasiera batean; gerora, mugatu egin zizkioten erosketak.

• Irabazitako diru apurra bestelako jakiak erosteko

  Balentina Zabala Etxeberria (1936) Errenteria

  Barazkiak eta esnea saltzen irabazitako dirua, etxerako bestelako jakiak erosteko erabiltzen zuen. Soberan ez zen dirurik sekula geratzen. Errazionamenduko ogia anaia zaharrenak eramaten zuen, gainontzekoentzat taloak egiten zituzten etxean.

• Pekin fabrikako lanak eta lan baldintzak

  Juanita Getaria San Pedro (1927) Errenteria

  Torlojuak eta halakoak egiten zituzten Pekin fabrikan eta bereizita aritzen omen ziren emakume eta gizonak. Zortzi orduko lanaldia zuten normalki, baina baita hamabikoa ere, lan asko baldin bazen.

• Gerra garaiko eta gerra osteko otorduak

  Juanita Getaria San Pedro (1927) Errenteria

  Gerra garaiko eta gerra osteko errazionamenduak ezagutu zituzten.

• 'Auxilio Social' eta 'Servicio Social'

  Juanita Getaria San Pedro (1927) Errenteria

  Auxilio Social delakoan Cara al Sol kantatu beharra izaten zuten. Biteri kalean omen zegoen egoitza eta behar zuenari jaten ematen omen zioten. Juanita sarritan izan zen bertan. Servicio Social, aldiz, derrigorrezkoa omen zen ezein baimen mota lortu nahi zuen ororentzat. Hala ere, Juanitari ez zitzaion azken honetara joan beharrik egokitu.

• Errazionamendu txartelen beharrik ez

  Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

  Errazionamendua zer zen ongi gogoan du Joxek: jatekoa eskuratu ahal izateko, txartel batzuk banatzen omen ziren, baina Joxeren sendikoek ez omen zuten halakoen beharrik, errazionamenduko ilaran ongi ezagunak ziren eta. Hain ezagunak ze, txartela eskatu ere ez zieten egiten.

• Errenteriatik Nafarroako baserrietara jateko eske

  Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

  Joxeren ama Nafarroa aldera joaten omen zen hango baserrietan jatekoa eskatzera. Joxe bera ere inoiz joandakoa da, eta gogoan ditu poliziak Irunen jartzen zituen kontrolak.

• Garia gerra ostean

  Juana Garmendia Uzkudun (1924) Errezil

  Garia eta artoa egiten zuten. Gerra garaian garia entregatu egin behar izaten zen, eta batere ez zeukatenez, estraperloan erosi, eta hala eman behar izan zuten. Babarruna eta patata ere entregatu egin behar izaten zen. Errotan nola ordaintzen zuten azaltzen du. Errotak non egoten ziren, eta zer izen zuten aipatzen du.

• Estraperloko garia eta neurriak

  Juana Garmendia Uzkudun (1924) Errezil

  Garia estraperloan nondik erosten zuten azaltzen du. Garia, artoa eta babak neurtzeko zer neurri erabiltzen zituzten aipatzen du.

• Errazionamendua

  Juana Garmendia Uzkudun (1924) Errezil

  Gerra denboran 13 urte inguru zituen. Gosea ezagutu zuen, eta errazionamenduan zer janari jan behar izaten zuten aipatzen du. Idazkariari esker, familian senide ugari izateagatik, janari gehiago ematen zieten beraiei (baina ez beraiek bezalako gainerako familia guztiei).

• Entregatutako patatak eta orduko merkataritza

  Juana Garmendia Uzkudun (1924) Errezil

  Janaria entregatu egin behar izaten zuten herrian. Behin senarra konturatu zen entregatutako patatak usteldu egin zirela alondegian, eta alkateari bertsotan adierazi zion hori tabernan denen aurrean. Garai hartan, dendak eta tabernak bazeuden, eta zeintzuk ziren aipatzen du.

• Industria Eskoriatzan; immigrazioa

  Bernabe Errasti Ibarzabal (1910) Eskoriatza

  Lantegi garrantzitsuak Eskoriatzan gerra aurretik; gerraostean sortutakoak. Gerraosteko egoera: kanpotik jende asko etorri zen lanera; etxerik ez guztientzat... Gerraosteko urteetan eman ziren aldaketak. Immigrazioa; integrazioa.

• Gerra osteko gosea eta estraperloa

  Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

  Gerra ostean ezer ez zegoen. Baserrian bertako gariaren zati bat eman egin behar zen, baina bestea zen. Oiloak eta arrautzak bazeuden, baina oliorik ez. Behiaren gantza ere erabili zuten batzuek. Indar gabe zeuden denak, goseak. Lantegira joaten zen, eta burdinarik ez zegoen. Txatarra erosi eta funditzera bidaltzen zuten. Estraperloa egiten zen. Latoia eta nikela nola lortzen ziren. Zulodun erreala. Garia alemaniarrek eramaten zuten.

• Garbantzuak 100 gramoka saltzen

  Mari Carmen Pagalday Garro (1930) Eskoriatza

  Dendaren hasierako bitxikeria batzuk. Garbantzuak 100 gramoka saltzen ziren; errealetik pezetara aldaketa; gerraosteko paperezko diru-baleak. Azkenengo paperezko dirua Errepublikakoa izan omen zen.

• Birramonak miñoia menderatu

  Mari Carmen Pagalday Garro (1930) Eskoriatza

  Gose denboran litro bat oliori ematen zitzaion balioa. Errazionamenduko ogia ez zegoen jaterik. Estraperloa. Karmenen birramonak bere ahizparekin miñoia zuhaitz batera lotuta utzi zuenekoa.

• Kontrabandoan Mateo astoa laguntzaile

  Jesus Fernandez de Arroiabe Pagoaga (1934) Eskoriatza

  Garia Ozaetatik ekartzen zuen Mateo astoak. Bertan kargatu eta menditik astoa etxera joaten zen bakarrik, eta anaia bizikletan errepidetik. Beraiek jakiten zuten anaia noiz zetorren baina baita Guardia Zibilek ere. Egun batean etxeko tabernan egon ziren Guardia Zibilak zain, baina beraiek ikusi barik, astoak zekarren garia batu eta Guardia Zibilak astoa deskargatuta ikusi zutenean harritu egin ziren.

• Garia entregatu beharra

  Anbrosio Abasolo Beloki (1928) Eskoriatza

  Garia udaletxe azpian entregatu behar izaten zuten.

• Kupoa entregatu beharra eta gosea

  Agustin Agiriano Arenaza (1921) Eskoriatza

  Baserri bakoitzari kupo bat jartzen zien. Arabatik jendeak ogia-eta ekartzen zuen. Beraiek garia zuten ugari eta hura entregatzen zuten. Gerra ondorenean gose asko zegoen eta irabazi gutxi. Alemaniako gerra zela-eta, ez zen inongo mugimendurik, dena geldi zegoen. Hori guztia bukatu eta gero guztia aldatu zen.

• Errotak itxita

  Agustin Agiriano Arenaza (1921) Eskoriatza

  Baserrian ez zuten goserik, beti zuten zer jan. "Servicio Nacional de Trigo"k errotak prezintatzen zituzten, hori gertatu baino 15 bat egun lehenago jakiten zutenez ahal zuten beste ogi-eta egiten zuten. Irina etxe barruan zuten gordeta. Inguruan zeuden errotan aipatzen ditu. Errotabarrin errota elektriko bat zuten baina han behintzat zerbait egin zezaketen. Lehen oso zaila zela gosea pasatzea kontatzen du, lur guztiak landuta zeuden eta, ez zegoen oraingo beste pinudi.

• Gerra denbora eta gerra ostea

  Pedro Mari Zubizarreta Iregi (1932) Eskoriatza

  Gerra hasi zenean, lau urte zituen, baina errazionamendua ezagutu zuen. Pilarica egunez Guardia Zibilek jai izaten zutenez, estraperlorako erabiltzen zuten. Gerra denboran, Eskoriatzan inor ez zuten hil.

• Baserritik lantegira

  Eustakio Barandiaran Elorza (1933) Eskoriatza

  Errotak prezintatuta egon zirenean, gauez eramaten zuten garia ehotzera, Bolibar edota Gaztañadi auzoko errotetara. Eustakioren seniderik ez zen gerrara joan. Lau anai-arreba izan ziren. 18-19 urte arte egon zen baserrian, gero Aretxabaletako BEROAnean egin zuen lan soldadutzara joan zen arte. Hori bukatu eta TESA lantegian hasi zen lanean. Zazpi urte geroago COPRECIn lanean hasi eta jubilatu arte jardun zuen bertan.

• Estraperloan Arabara

  Eustakio Barandiaran Elorza (1933) Eskoriatza

  Igandetan musika bandak jotzen zuen herriko plazan. Bere emaztea izango zena, Errioxako San Bizentekoa, ezkontza batean ezagutu zuen. Lau seme-alaba izan dituzte. Eustakio sarritan joan izan zen Arabara estraperloan. Langara Ganboara (Nanclares) joaten zen astoarekin. Garia edo patata ekartzen zuen, etxerako. Goizean joan eta gauerako etxera itzultzen zen.

• Gerraostea: gosea

  Felix Igoa Garziandia (1916) Etxarri Aranatz

  Gero, gosea etorri zen. Askoz okerragoa. 1942an jende asko hil zen gosez. Uzta minimoa zegoen dirua jaso nahi bazen, bestela kendu egiten zitzaien.

• Gariaren kontrola

  Juan Flores Galarza (1926) Etxarri Aranatz

  Talo asko jaten zuten. Garai hartan garia kontrolaturik zegoen, eta kendu egiten zieten.

• Kontrabandoa eta estraperloa

  Jesus Amado Larraza Lizarraga (1918) Etxarri Aranatz

  Kontrabando eta estraperloa izaten ziren. Ehun kiloko zazpi zaku irin ekartzen berari gertatutako pasadizoa kontatzen du. Zaldia eta gurdiarekin zihoala lokartu eta zaldia, ezagutzen zuen lasterbidetik sartu eta gurdia irauli. Lasterka idiekin zakuak biltzera joan behar izan ziren. Noiznahi ibiltzen omen zen irina garraio. Amado bertan ibiltzen zen, Riazuko errotariarentzat, Goñiko basoan lanean ari zirenentzat, ez zuen Gipuzkoa aldera jotzen.

• Errazionamendua

  Jesus Amado Larraza Lizarraga (1918) Etxarri Aranatz

  Produktu asko errazionatuta zeuden. Ematen zutena eta ematen zuten kantitatean hartu behar zen. Errazionamendua dendetan hartzen zen.

• Gerra garaiko kontuak I

  Antonia Mendiola Larrañaga (1921) Etxarri Aranatz

  Gerra ondoren urtero garia, artoa, babarrunak... kentzen zizkieten. Ez zieten uzten Gipuzkoara pasatzen. 10etan korneta jotzen zuten, eta ezin ziren etxetik atera. Soldaduak etxeetan egoten ziren lotan.

• Estraperloa

  Antonia Mendiola Larrañaga (1921) Etxarri Aranatz

  Estraperloan guardia zibilek Arbizuko gizon bat hil zuten.

• Errazionamendua

  Antonia Mendiola Larrañaga (1921) Etxarri Aranatz

  Errazionamenduan nahi zutenei gehiago ematen zieten. Beraiei kendu bai, baina eman gutxi egiten zieten nahiko ezkerrekoak zirelako.

• Gisu-labeak eta txondorrak

  Bautista Barandalla Beltza (1933) Etxarri Aranatz

  Mendian gisu-labeak izaten ziren, eta herriko jendeak ikatza egiten zuen txondorretan. Ikatz hori errazionamendu gisa banatzen zen, bi zaku etxeko. Garai hartan, plantxak ere ikatzarekin berotzen ziren.

• Errazionamendua

  Bautista Barandalla Beltza (1933) Etxarri Aranatz

  Gerra ondotik, errazionamendua iritsi zen. Tabakoa eta zenbait janari errazionatuta zeuden, eta dendara joaten zirenenean bila ilarak izaten ziren; jendea bata bestearen ondotik esperoan egoten zen.

• Errazionamendua

  Vicente Miranda Mundiñano (1927) Etxarri Aranatz

  Gero, errazionamendua etorri zen. Errazionamenduan ematen zizutena hartu behar zenuen ezer esan gabe. Errekisak ere izaten ziren, eta estraperloan gordetako zaku batekin harrapatu zuten gizonari tiro bota ziotela kontatzen du. Errazionamendua udaletxean banatzen zuten. Gogoratzen du behin “toque de queda” joa eta udaletxean Gipuzkoatik iritsia zen kamioia banatzen ari ziren. Banaketaren nagusiak Barandalla eta Dorrauko apeza ziren.

• Gerraostean, irinaren debekua

  Asuncion Razkin Imaz (1926) Etxarri Aranatz

  Gerra ondorengo garaia oso gogorra izan zen. Nekazariak ez zirenek okerrago pasa zuten. Irinik gabe egon ziren, debekatuta zegoen irina izatea, eta inguruko errotak itxi zituzten. Ataungo errotara joaten ziren irin bila estraperloan. Bidean guardia zibila egoten zen.

• Errazionamendua

  Asuncion Razkin Imaz (1926) Etxarri Aranatz

  Errazionamendu garaian janaria okindegietan banatzen zuten. Ilara handiak egiten ziren argitzerako. Kartila batzuk zituzten eta bertan apuntatzen zuten. Azukrea, arrautzak, olioa... ematen zituzten.

• Kontrabandoan

  Esther Mañeru Igoa (1929) Etxarri Aranatz

  Ricardito herriko mutil zahar bat zen, eta kontrabandoan ibiltzen zen. Jendea Cacerestik etortzen zen babarrun bila. Faja moduko bat izaten zuten, eta bertan gordetzen zituzten babarrunak.

• Gerraostea II

  Esther Mañeru Igoa (1929) Etxarri Aranatz

  Gerra ondoren, azukre beltza eta olioa oso garesti zeuden.

• Gerraostea

  Pedro Nazabal Goñi (1936) Etxarri Aranatz

  Etxean oiloak izaten zituzten, arrautza asko izaten zituzten. Ahuntzak, txerriak, behorrak eta behiak ere bazituzten. Horregatik ez zuten goserik pasa gerraostean, eta errazionamendua ere ez zuten sufritu. Bere amaren familiakoak etxera etortzen ziren zerbait jatera.

• Gerraosteko garai gogorrak

  Inocencia Markotegi Razkin (1931) Etxarri Aranatz

  Beraiek miseria asko ezagutu dute. Gerraostean, biltzen zuten dena kentzen zieten. Ereiten zutenaren zati handi bat entregatu behar zuten musu-truk. Terreno asko zeukanak tranpa pixka bat bat egin zezaketen, baina besteak ez.

• Errazionamendua

  Inocencia Markotegi Razkin (1931) Etxarri Aranatz

  Gerra hasi zenean, berak lau urte zituen, eta aurretik ere miseria nahikoa zegoen. Errazionamenduan ogi bat ematen zieten denentzako.

• Maindireak garbitzen

  Inocencia Markotegi Razkin (1931) Etxarri Aranatz

  Maindireak garbitzeko egosi egiten zituzten errautsarekin. Xaboia erosteko ere ez zeukaten, errazionamenduan xaboi zati bat ematen zieten, eta horrekin moldatzen ziren.

• Errazionamendu garaia

  Rafaela Ijurra Ganboa (1928) Etxarri Aranatz

  Guda ostean, Quintana zen alkatea. Kola egiten zuten elikagaiak emateko. Rafaela Arruazura joaten zen oinez ogi bila. Olioa erosteko goizeko 07:00etan hasten ziren kola egiten. Ogia ere udaletxean saltzen zuten, eta ilara egiten zuten. Batzuetan, ilaran egon ondoren, etxera joaten ziren ezer gabe.

• Gerra garaiko kontuak

  Gregorio Goñi Lazkano (1940) Etxarri Aranatz

  Orduan fiskalia zegoen, eta oso gogorra zen. Beraiek etxean artoa, garia, babarrunak... zituzten. Bere aitona kartzelan egon zen, fiskalian 3.000 kilo gari eskatzen zizkietelako eta beraiek 2.000 kg inguru zituzten bakarrik. Gero, gari eta arto guztia kendu zieten. Kazikismo izugarria egon zen garai hartan. Gipuzkoara asko joaten ziren baserriak hustera. Etxarrik oso fama txarra dauka Goierri inguruan.

• Errazionamendua

  Gregorio Goñi Lazkano (1940) Etxarri Aranatz

  Errazionamenduan tiket moduko batzuk zituzten janaria erosteko.

• Estraperloa

  Gregorio Goñi Lazkano (1940) Etxarri Aranatz

  Estraperlo gutxi egon zen inguru horretan. Beraiek goserik ez zuten pasa. Patatak, babarrunak... saltzen zituzten Gipuzkoara. Ez zuten uzten ogia egiteko garia erosten, bere aita Goñira joaten zen irin bila etxean ogia egiteko. Gehien bat Gipuzkoarekin egiten zuten estraperloa, Frantziarekin ez. Guardia zibilak mutil bat tiroz hil zuen bizikletan zaku erdi bat patata zeramalako. Errepidean Guardia Zibila eta Mikeleteak (Gipuzkoako foralak ziren) egoten ziren.

• Estraperloa

  Manolo Campos Castresana (1935) Etxarri Aranatz

  Estraperloan bizikletarekin joaten ziren Gipuzkoara eta handik ere trenean etortzen ziren janari bila. Gipuzkoan oso gaizki pasa zuten ez zutelako jatekorik, Etxarri inguruan lurrak zeuden, eta janari gehiago zegoen.

• Errazionamendua

  Margarita Maiza Auzmendi (1938) Jose Mari Razkin Agirre (1932) Etxarri Aranatz

  Errazionamendua egoten zen, ezin zenuen nahi zenuen guztia erosi.

• Kontrabandoa eta estraperloa

  Margarita Maiza Auzmendi (1938) Jose Mari Razkin Agirre (1932) Etxarri Aranatz

  Etxarrira gipuzkoarrak etortzen ziren kontrabandoa egitera bizikletan. Jose Mari ibili izan da kontrabandoan. Gari zakuak saltzen zituzten. Guardia zibila egoten zen errepidean. Behin, Aiako errotara bi zaku gari eraman zituzten irina egiteko, eta gurdia zibilek harrapatu zieten, baina lehenengo aldia zenez utzi egin zieten. Gipuzkoar asko etortzen ziren Etxarrira erostera, dena ezkutuan eramaten zuten.

• Errazionamendua eta kupoak

  Margarita Maiza Auzmendi (1938) Jose Mari Razkin Agirre (1932) Etxarri Aranatz

  Errazionamendu garaian kupoak zeuden. Gari kantitate bat entregatu behar zuten zeukaten lurraren tamainaren zuten.

• Errazionamendua

  Margarita Maiza Auzmendi (1938) Jose Mari Razkin Agirre (1932) Etxarri Aranatz

  Gerra ondoren, gose handia pasa zuten. Errazionamendu kartila izaten zuten. Errazionamendu garaian, taloa eta "zuztopila" jaten zuten, ogirik ez zegoelako. Nola egiten ziren azaltzen dute, eta erabiltzen zituzten tresnak.

• Estraperloa

  Katalina Tabar Juanche () Etxarri Aranatz

  Lizarragan ez zen estraperlorik egon. Ogia egiteko Lakuntzaraino joaten ziren garia eramatera gauez. Guardia zibila egoten zen kontrolatzen. Harrapatzen bazituzten dena kentzen zieten.

• Errazionamendua

  Karmen Goñi Insausti (1921) Etxarri Aranatz

  Errazionamenduan gorriak ikusi zituzten. Jendeak kartila bat zuen.

• Garai gogorrak bizi zituzten

  Karmen Goñi Insausti (1921) Etxarri Aranatz

  Aita hil zen garaian gose asko pasa zuten. Anaiak gerrara joan ziren, eta ez zuen inork lan egiten. Bere ama festetan etxetik atera gabe geratzen zen espartzinik ere ez zuelako. Bere amak bost ahizpa zituen, baina denak gazte hil ziren.

• Errazionamendua

  Antonina Barricarte Zolina (1934) Etxarri Aranatz

  Errazionamendu garaian, dena errazionaturik zegoen. Goizeko bederatzietan joaten ziren okindegira ogi bila eta ordu bata aldera bueltatzen ziren.

• Estraperloa

  Antonina Barricarte Zolina (1934) Etxarri Aranatz

  Estraperloan Gipuzkoako jendea etortzen zen eta hemendik Gipuzkoara ere joaten ziren.

• Jose Miguelen emaztea

  Jose Miguel Arbizu Lizarraga (1932) Etxarri Aranatz

  Bere emaztea, Anttoni, inklusakoa da. Bost urte egon ziren elkarrekin ezkondu aurretik. Garai hartan erlijioak indar gehiegi zeukan.

• Gerra garaiko gosea

  Jose Miguel Arbizu Lizarraga (1932) Etxarri Aranatz

  Gerra ondoren, miseria handia pasa zuten. Ogi gosean egon ziren denbora luzean. Bere ama ez zen ongi moldatzen Anttonirekin; jenio handiko emakumea zen.

• Gerraostea

  Juani Maiza Mañeru (1942) Etxarri Aranatz

  Juanik ez du goseterik ezagutu, taloa jaten zuten, ogirik ez zen, baina goserik ez. Errazionamendua eta makiak entzun bai, baina ez ditu ezagutu. Estraperloari dagokionez, gogoratzen du Gipuzkoako emakumeak etortzen zirela gauzak erostera.

• Gerraosteko gosea

  Eusebia Etxeberria Amiano (1920) Gabiria

  Gerraostean gose handia pasa zuten. Errazionamenduan emandako janaria txarra zen eta ez zegoen jaterik. Alkatea hasi zen, hilean behin, errazionamenduan azukrea eta olioa ematen. Eurak ez zuten estraperlorik egiten.

• Garia eta artoa baserrian, errotara estraperloan

  Serapio Undabarrena Meabe (1930) Gernika-Lumo

  Ogia errazionamendukoa izaten zenez, taloa jaten zuten urdaiarekin, gosea engainatze aldera. Gari asko zuten baserrian, eta baita arto pixka bat ere. Inguruan hiru errota zituzten, gauez joan behar izaten zuten estraperloan, milizianek ikus ez zitzaten.

• Sarramentara estraperloan

  Serapio Undabarrena Meabe (1930) Gernika-Lumo

  Aitarekin Sarramentara joaten zen goizeko hiruetan estraperloan. Txahalak gurdian jaitsi, eta kotxean bila zetozenek argiekin keinuak egiten zizkieten, jakiteko eurak zirela bila zetozenak. Estraperloa nonahi egiten zen, diru asko irabazten zen horrela, harrapatuz gero ordea, 1.000 pezetako isuna ordaindu behar izaten zen.

• Gerraosteko murrizketa eta debekuak janariarekin

  Jose Albizu Basterretxea (1930) Gernika-Lumo

  Gerra garaian goserik ez zuten pasatu baina irin eske etortzen zitzaien jendea urrutitik. Txerririk hiltzen ere ez zieten uzten eta garia eta laboreak entregatu egin behar izaten zituzten. Lehengusuaren errotara joaten ziren, denak gauez. Markinatik asto-ilarak etortzen ziren Oizetik behera.

• Errazionamendua eta estraperloan ibili beharra

  Jose Albizu Basterretxea (1930) Gernika-Lumo

  Errazionamendurako kartilla edukitzen zuten: olioa, azukrea... hartzen zituzten. Non banatzen zuten kontatzen du. Azokara saltzera joaten ziren baserritarrek hainbat salgai ezkutatu egin behar izaten zituzten, zaindariek ez harrapatzeko.

• Aita estraperloan bildotsekin

  Jose Albizu Basterretxea (1930) Gernika-Lumo

  Estraperloan ibiltzen ziren batzuk. Beren aitak bildotsak gauez Bermeora eraman zituela gogoratzen du. Anekdota pare bat kontatzen du.

• Goserik ez; kafea eta txokolatea estraperloan

  Juanita Bergara Mintegia (1917) Gernika-Lumo

  Sekula ez zuten goserik izan. Etxean egoten zuten etxean eta hori dela eta ez zuten goserik izan. Kafearen eta txokolatearen kapritxoa izaten zuten, eta Bilbotik zetozen estraperlistei hartzen zieten.

• Zilarrezko txanponekin ogi zuria

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Gerratik ihesi joan eta itzulitakoan, ogi zuria erosi zuten berak etxera ekarritako zilarrezko txanponekin. Errazionamenduan ogi beltza banatzen zuten orduan.

• Etxera itzulitakoan, errazionamendu kartilla

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  San Pedro bezperan iritsi ziren etxera. Errefuxiatuak zirenez, ondo hartzen zituzten udaletxeetan. Idazkari lanetan aritzen zen ezagun batek errazionamenduko kartilla egin zien eta arroza eta lentejak eman zizkieten. Jatorduak nola egiten zituzten kontatzen du.

• Errazionamendua umeentzat bakarrik

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Frankismoan errazionamendua egon zen. Luengo izeneko idazkariak ez zien errazionamendua etxeko denentzat ematen; umeentzat bakarrik, "gorriak" zirelakoan.

• Gerraostean gaztainak batzera

  Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

  Laguntza jaso zuten itzuli zirenean baina ez zen asko zazpi senide hazteko. Basora joaten ziren gaztainak batzera eta egosita jaten zituzten gero.

• Urremendi baserrira bizitzen

  Enrike Aranzabal Olaeta (1924) Gernika-Lumo

  Nazionalak sartu zirenean, Urremendi baserrira joan ziren eta bertan igaro zituzten 8 bat urte. Obietatarrena zen etxea eta baserriko lanetan orduan hasi ziren. Sindikatuko etxeak (Kaltzada egoitza aurrekoak) egin arte egon ziren han eta bertan bizi izan zen 85 urtera arte.

• Errazionamendua, gosea, estraperloa...

  Pilar Candina Elgezabal (1918) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa aurretik industria zela eta gernikarrak oso ondo bizi zen. Bonbardaketa ostean, errazionamendua izan zuten. Pasealekuko arkupeetan hartzen zuten errazionamendua. Beraien etxean irina ez zen falta Olabarritik ekartzen zutelako eta talo eta morokil asko jandakoak dira. Hasieran baino ez zuten pasatu gosea. Estraperloko jeneroa erosteko dirua behar zen, behin gernikar bat Bilbon indabekin harrapatu zutenekoa kontatzen du.

• Errazionamendua

  Rafa Armendariz Gainza (1926) Gernika-Lumo

  Errazionamendu-txartela izaten zuten errazionamendua jasotzeko. Udaletxeak ematen zieten txartela dendetan hartzeko jatekoa: azukre beltza, azukrea, ogi beltza, txikoria...

• Errazionamendua

  Serafin Ruiz Sagasti (1923) Gernika-Lumo

  Errazionamenduko produktuak kanpotik ekartzen zituzten eta banaketa lekuak ezarri zituzten. Bonbardaketa osteko udala Don Sebero Altuberen etxean egon zen. Errekisatu egiten zituzten etxeak.

• Errazionamendua tabernetan jasotzen zen

  Juanita Gangoiti Etxebarria (1923) Gernika-Lumo

  Gerra ostean bizi ezinik ibili ziren. Aurretik ere ezer askorik ez zeukaten. Errazionamendua tabernetan jasotzen zuten, hilean behin edo. Estraperloan ere saltzen zen baina garesti. Errenteria auzoan ere batzuk estraperloan ibiltzen zirela gogoan dauka.

• Gerraostean goserik ez

  Juanita Gangoiti Etxebarria (1923) Gernika-Lumo

  Estraperloko produktuak errazionamendua banatzen zen tabernetan ere egoten ziren. Taloa, indaba, barazkiak eta frutak etxean beti izaten zituzten. Hirietatik etortzen zitzaizkien etxera irin eske. Beste errotariekin ondo moldatzen zen aita.

• Soroko lanak makinarekin

  Carmen Larruskain Madariaga (1926) Gernika-Lumo

  Soroan egiten zituen lanak kontatzen ditu. Makina ekartzen zuten; aita bizi zen artean egiten zuten eskuz, gero ez. Garia eta artoa anega bat inguru ematen zuten udaletxean. Nebak eramaten zuen.

• Baserrian ez zuten goserik

  Andone Bidaguren Bilbao (1927) Gernika-Lumo

  Ez zuten goserik pasatu, baserrian denetarik zuten: labeko sua (ogia) astelehenero egiten zuten aste guztirako; errazionamenduan hartzen zuten ogi-txuskoa, azukrea... 9 urterekin legamiak (lebadurak) egiten egoten zen bere senarraren aititarekin Oleskoko okindegian.

• Errotak zarratuta; garia eta artoa entregatu beharra

  Andone Bidaguren Bilbao (1927) Gernika-Lumo

  Gerraostean, errota denak zarratu zituzten, baina gauez tranpa egiten zuten: prezintua kendu eta zabaldu. Arratzura joaten ziren goizaldeko orduetan. Egunez, Lagako errotara joaten ziren astoz. Taloa, morokila eta ogia egiten zuten. Gainera, garia, artoa, patata... herrira entregatu behar izaten zuten.

• Errazionamendua eta estraperloa

  Andone Bidaguren Bilbao (1927) Gernika-Lumo

  Errazionamendua nahiko urria zela dio. Tabakotan Arratzura joan behar izaten zuten, baina bestela errazionamendu bila Gernikara etorri behar izaten ziren. Ilarak oso luzeak izaten ziren, orduetakoak. Estraperloa ere ugaritu zen eta etxe eta terreno asko errekisatu zituzten.

• Aitari loteria tokatu zitzaionekoa

  Santi Intxausti Gerrikagoitia (1931) Gernika-Lumo

  Bonbardaketaren ostean, loteria tokatu zen Gernikan eta aitari ere tokatu egin zitzaion. Harekin egin zuten aurrera. Errentan joan ziren gero. Pepe izaten zen egunkariak eta loteria saltzen zituena.

• Txerria ezkutuan hil zutenekoa

  Santi Intxausti Gerrikagoitia (1931) Gernika-Lumo

  Egurra nondik ekartzen zuten ez dauka gogoan. Inguruko basoetatik ekartzen zuten. Aita bazkidearengandik banandu eta bakarrik hasi zen zerrategian. Ortua eta soroak izaten zituzten eta txerria ere bai. Txerria ezkutuan hiltzen zuten, debekatuta zegoen eta. Pasadizo barregarri bat kontatzen du. Hiltegia non zegoen kontatzen du. Antzinako kateari buruzko kontuak.

• Gerraostean goserik ez; errazionamendua

  Iñaki Solaguren Basabe (1930) Gernika-Lumo

  Goserik ez zuten pasatu gerraostean. Urdaia, morokila, taloa, baba zaharrak... jaten zituzten. Errazionamendua ere izaten zuten jatekoa hartzeko. Pasealekuko arkupeetan dendak ipini zituzten eta ilara luzeak egoten ziren. Tabakoa ere errazionamenduan ematen zuten. 18 urte betetzerakoan, erretzaile txartela ematen zioten, baina osabari eman zion.

• Ezer barik gelditu ziren, baina lana beti

  Kruzita Etxabe Garro (1930) Jesus Kortabitarte Madariaga (1927) Gernika-Lumo

  Bonbardaketan zuten guztia galdu arren, ez zuten goserik ezagutu. Kruzitaren gurasoek denda jarri zuten eta Jesusen aitak notariotzan jarraitu zuen beharrean. Gerraostetik urte batzuetara notariotzan behar asko egon zen. Presoak ekarri zituzten Gernikara eraikin berriak eraikitzeko.

• Errazionamendua; Pasealekuko dendak

  Kruzita Etxabe Garro (1930) Jesus Kortabitarte Madariaga (1927) Gernika-Lumo

  Errazionamendu garaian Jesusek bi bider hartzen zuen jeneroa: Gernikan eta Barrutian (Kortezubi). Bonbardaketatik 10 bat egunetara etxe batean jateko pila eman zioten. Dendetan ez zen ia ezer egoten saltzen; hala ere, soldaduek beti zuten zer jan. Errazionamenduan ematen zieten ogia beltza zen. Gernikan Meliton Martijarenean, Santos Uriberenean, Escuderorenean eta Pedro Arrietarenean hartzen zuten errazionamendua. Pasealekuko arkupeetan dendak jarri zituzten bonbardaketa ostean: janari-dendak, ile-apaindegia, tela-denda...

• Estherri ez zitzaion eskola gustatzen

  Kristina Iturrioz Burgoa (1934) Esther Moriones Aurre (1936) Gernika-Lumo

  Eskolatik etxerakoan pregoia jotzen ari baziren, entzuten gelditzen zen Kristina. Gero etxera heldu eta amari esaten zion errazionamendu kartilaz zer hartu zitekeen egun hartan. Baina hala ere pozik bizi ziren. Estherrek pira egiten zuen inoiz eskolatik. Behin perrexil sorta batekin agertu ziren maistrarengana. Honek barre egitea beste erremediorik ez zuen izan. Ez zitzaion eskola batere gustatzen.

• Gosea pasatu zuten gerraostean

  Kristina Iturrioz Burgoa (1934) Esther Moriones Aurre (1936) Gernika-Lumo

  Ez dute bizimodu erraza izan. Arrazionamendua ezagutu dute. Esther ogi bila joan eta bidean jaten zuen gehiena. Gose handia pasatakoak dira. Estraperloan dena oso garesti zegoen. Ez zuten baserriko seniderik. Izan ziren estu ibilitako familia baserritarrak ere. Amari irin apur bat ekartzen zioten inoiz taloak egiteko, baina janaria oso urri ibiltzen zen. Sakarina erabiltzen zen azukrearen ordez.

• Purruteneko dendan arrazionamendua

  Kristina Iturrioz Burgoa (1934) Esther Moriones Aurre (1936) Gernika-Lumo

  Libretatxo batez joaten ziren dendara janari bila. Ezin zuten gura zuten guztia erosi. Errenterian Purruteneko dendan erosten zuen Estherren familiak gehienetan. Zergatik deitzen zitzaion "Purrut". Kristina, berriz, Makazagarenera joaten zen.

• Bonbardaketa ostean Arratzutik Errenteria auzora

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Gainontzekoek taloa jaten zuten bitartean, errazionamenduko ogia etxeko gizonentzat izaten zen, lan egin behar izaten zutelako. Errenteria auzoan antzina bizi izan ziren etxe bat ez zuten apurtu, eta bertara itzuli ziren bonbardaketa ostean.

• Goserik ez

  Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

  Gerraostean, baserrietako eta dendetako jeneroagaz nahikoa izaten zuten; beraz, ez zuten goserik izan.

• Bi urte Cadizen soldadutzan

  Rufo Isasti Aizpuru (1936) Getaria

  Soldadutza Cadizen egin zuen. Sakristau gisa egon zen hirurogei mila biztanle zituen hiriko elizan. Bi urte egin zituen han. Diruz gaizki ibiltzen ziren. Berari arrebak 40 duro bidaltzen zizkion hilean, baina sarritan etxean dirurik ez eta han zeudenei ezin bidali. Bi urtean bi baimen bakarrik izan zituen. Hiru egun tardatzen zituen etxera etortzen Madrildik bueltan. Itsasotik aparte oso bidaia gutxi egin omen ditu kanpora.

• Umetatik arrantzan pantxotan

  Rufo Isasti Aizpuru (1936) Getaria

  Umetan hasi ziren eurak arrantzan pantxotan, 7-8 urterekin. Pantxo nahikoa izaten zen, baina etxean oliorik ez hura frijitzeko. Ama arraina saltzera joaten zen eta diru harekin etxerako behar zituenak erosten zituen. Txaluparekin ere joaten ziren harri bila.

• Aizarnazabalera errotara

  Jose Ezenarro Isasti (1924) Maria Gurrutxaga Gartxotenea (1929) Getaria

  Auzo asko daude inguruan. Goizean, artoa aletu eta bi zakukadarekin Aizarnazabalera joaten ziren errotara. Bidezidorretik oinez joaten ziren. Getarian ere bazegoen errota, baina txikia zen eta Aizarnazabalera joaten hasi ziren. Errotara joatea debekatuta zegoen garaian, goizaldean joaten ziren.

• Txerria isilean hil behar

  Jose Ezenarro Isasti (1924) Maria Gurrutxaga Gartxotenea (1929) Getaria

  Gerraostean, txerria isilean hil behar izaten zen. Txerria hil, gazitu eta ganbaran jartzen zen lehortzen.

• Gerra garaiko kontuak

  Jose Ezenarro Isasti (1924) Maria Gurrutxaga Gartxotenea (1929) Getaria

  Gerra garaia gogorra izan zen. Soldaduak egun batez inguruan izan zituzten. Estraperloko kontuak.

• Gerra denboran jangelak jarri zituzten pobreentzat

  Maritxu Ezenarro Idiakez (1929) Getaria

  Fabiolak palazio haundi bat zuen, Kale Nagusira ematen zuena. Gerra denboran, neskek, errekete jantziekin, desfilea egiten zuten, eta etxe horretatik irteten ziren. Falangeak bi etxetan jarri zituen pobreentzako jangelak: Rosanekoan eta Pelaionekoan. Beraiek ez zuten goserik pasa, baserrian jana bazutelako; baina eskean joaten zitzaizkien baserrira kaletarrak.

• Gerran eta gerraostean janariarekin nola moldatu ziren

  Juliana Eizagirre Osa (1929) Getaria

  Gerran ondo moldatu ziren jateko. Etxean egiten zuten ogia, astean behin, labesuan. Gerra ostean, errotak itxita zeuden, eta ogia egiteko nola moldatzen ziren azaltzen du. Taloa ere egiten zuten etxean.

• Etxean kalean baino ogi hobea

  Juliana Eizagirre Osa (1929) Getaria

  Garia ez zuten entregatu behar izan gerraostean. Kalean egiten zuten ogia ez zuten eramaten etxera, hobea egiten baitzuten etxean. Etxean ehotzeko makina zeukaten eta hari buruz hitz egiten du.

• Gerraostean goserik pasa ez

  Raimunda Basurto Lazkano (1921) Agustina Garmendia Lazkano (1921) Jesusita Manterola Larrañaga (1922) Getaria

  Gerraostean ez zuten goserik pasa. Ogia eramaten zuten gazitze-fabrikara, eta antxoa jaten zuten bertan. Olioa nola lortzen eta gordetzen zuten azaltzen dute.

• Okindegia aitak sortu zuenetik martxan

  Joxe Mari Azpeitia Basurto (1928) Getaria

  Txikitatik ogi artean ibili izan denez, goiz ikasi zuen okindegiko martxa. Aitak, ezkondu zenean, okindegia sortu zuen. Okindegia non zegoen azaltzen du. Herriko okindegi bakarra zen.

• Okindegiko ordutegi gogorra

  Joxe Mari Azpeitia Basurto (1928) Getaria

  Bazkalostean izaten zuten lo egiteko denbora, baina gaueko ordu batean lanerako jaiki behar izaten zuten. Besteek jai zutenean ere, beraiek lan egin behar izaten zuten okindegian. Noizean behin ateratzen zuten erromeriatara joateko denbora.

• Kuarteletan errenkan janariaren zain

  Jesusa Astigarraga Carral () Eibar

  Familia osoa Bartzelonara (Vic-era) joan zen; aita-ama eta anai-arrebak. Bartzelonan zeudela, anaia zaharrena kuarteletara joan behar izaten zen janari bila.

• Eibarrera gosea pasatzera

  Jesusa Astigarraga Carral () Eibar

  Donostiara heldu zirenean ama zain zuten eta handik Eibarrera etorri ziren, "gosea pasatzera". Anaia zaharrena Bartzelonan geratu zen.

• Poza, baina egoera zaila

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Etxera itzultzerakoan, alde batetik poz handia sentitu zuen, baina bestaldetik ez zuten ezer. Aita bihar barik zegoen eta egoera oso zaila zen. Karitatetik bizitzen egon ziren.

• Eibarrera lanera

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Aita, abertzalea izatearren, lan gabe geratu zen. Eibarren lanean zegoen osaba baten bitartez aitak eta anaiak lana aurkitu zuten. Handik gutxira ama, eta denborarekin, 48an, Begoña ere Eibarrera joan zen bizitzera.

• Lanean ezkondu arte

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Bilboko "Artes y Oficios" eskolan administrazioa ikasi zuen. Gero Eibarrera joan zen. Bastante denbora bihar barik egon arren, azkenean almazen batzuetan hasi zen. 7 urte egin zituen bertan, ezkondu arte.

• Kontrabandoa eta klandestinitatea Hendaian

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Kontrabandoan ibilitakoa da txiki-txikitatik eta dirua kontrabandoan nola pasatzen zuen azaltzen du. Hendaian kontrabandoak aukera ematen zuen sos batzuk ateratzeko. Pasaiara oporretara klandestinoki joaten zen, pasaporterik ez baitzuen.

• Hegoaldekoek harrapatutako arraina Hendaian saltzen

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Hendaiako arrantzaleak itsasora irteten ziren, itsasoan Hegoaldeko arrantzaleei arraina erosi eta barkua kargatutakoan Hendaian saltzen zuten. Andoniren aitak kaierak izaten zituen kontu haiek eramateko; behin polizia etxea miatzera etorri zen eta Andonik kaier hura hartu eta ezkutatu egin zuen eskolako kaierekin batera.

• Salcedo tailerretatik soinekoak egitera Iparraldera

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Donostiako Salcedo tailerretik etortzen ziren jostunak Iparraldera soinekoak egitera; joan-etorri ugari egiten zituzten soinekoa bukatu arte. Jostun haiek beren etxetik pasatzen ziren. Behin Gabino jostuna etorri zenekoa kontatzen du.

• Aita kontrabandoan eta kontrabandoaren arriskuak

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Aita hainbat gauzarekin aritzen zen kontrabandoan eta oso arriskutsua izaten zen batzuetan. Mugan kontrabandoak zer norabide izaten zituen azaltzen du. Behin ibaian igerian zebilen emakume bati guardia zibilek tiro egin zioten ihesi zebilelakoan.

• Bidasoa ibaia, Euskal Herriko "Berlingo murrua"

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Gerraostean muga bi urtez itxita egon zen. Gerraostean, anaia Pasaian bizi zen osaba-izeben etxean eta noizean behin bisitan etortzen zitzaien: ibaiaren beste aldetik agur egiten zien. Guardia zibilen kontrola leku askotan zegoen, baina zigarro pakete batekin haiek erosterik bazegoen.

• Kontrabando garaiko anekdotak eta egoera ekonomikoa

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Espainian egoera aldatu zen eta Europar Batasunean sartu zen. Gerraostean batzuek estutasun ekonomiko oso larriak pasa zituzten Hendaia inguruan. Kontrabandoko anekdotak kontatzen ditu.

• Kanpotarrak harrituta Hendaiako kontrabandoarekin

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Kanpotarrak zeharo harrituta geratzen ziren Hendaian kontrabando bidez zenbat gauza sartzen zen ikusita.

• Mikeleteak estraperloa zaintzen

  Emilio Lizeaga Aranburu (1936) Hernani

  Mikeleteek estraperloko ardoa konfiskatzen aritzen ziren, aurreko egunean egurra dohainik eman zietenei ere. Gehienak euskaldunak ziren.

• Gerraostean, asko fraile eta apaiz

  Emilio Lizeaga Aranburu (1936) Hernani

  Gerraostean ez zuen goserik pasatu. Aitak umeentzat gordetzen zuen falta bazen. Maistra izeba zen eta bazituen hiru seme fraile. Inguruan asko joan ziren fraile eta apaiz, bizimodua ateratzearren.

• Jauntxoek derrigortuta abereak saldu behar

  Maria Rosario Iradi Abalabide (1933) Hernani

  Jauntxoak baserrietara joaten ziren eta abereak saltzera derrigortzen zituzten.

• Zaku bete irin lortzeko lanak

  Ignacia Oiarbide Aranburu (1936) Hernani

  Okinak ekartzen zuen auzora ogia. Neguan taloa jaten zuten. Aitak paper-lantegian egiten zuen lan. Zaku bete irin lortzeko zer komeria egin behar izaten zituzten kontatzen du.

• Bizikletak estraperloan

  Antonio Goikoetxea Beobide (1917) Hernani

  Bizarra egiteko labanak, makilajeko tresnak, guraizeak... ekartzen zituen Antonioren anaia Florentinok kontrabandoan. Frantzia aldean hiru bat famili lagun egin zituen eta haien umeek pasatzen zuten muga bizikletekin diruaren truke.

• Gerrako pobrezia eta janaria

  Luix Otxotorena Ollokiegi (1928) Hernani

  Gerra hasi zenean, 8 urte zituen. Tiroak entzuten zituzten. Gerra ostean, pobrezia handia zegoen. Kafe-errotan artoa txikitzen zuten. Txerriak ere bazituzten etxean. Goserik ez zuten pasa; kalekoek bai, ordea.

• Inguruko herrietako festetara nola joaten ziren

  Luix Otxotorena Ollokiegi (1928) Hernani

  Lehen bilerak izaten ziren hainbat lekutan: tabernetan, Oialumen, Benta Berrin... Benta Berrira bizikletaz joaten ziren; muga pasatzean mikeleteak egoten ziren han. Estraperloan ibili izan zen Luix bera, baina gutxi.

• Etxeko elikadura: estraperloko irina eta baratzeko produktuak

  Luix Otxotorena Ollokiegi (1928) Hernani

  Osabak irin asko ekartzen zion Luixen familiari. Etxean zer jaten zuten eta nola prestatzen zuten azaltzen du.

• Txerria ezkutuan hil behar

  Mari Karmen Urdangarin Letamendia (1926) Hernani

  Gerraostean debekatua omen zen bi txerri hiltzea. Mari Karmenen etxean bi hazten zituzten eta bata labana sartuta hiltzen zuten, bere garrasi eta guzti, eta bestea, aldiz, mazoarekin buruan jota, isilpean.

• Gazi-kutxa bete-bete

  Mari Karmen Urdangarin Letamendia (1926) Hernani

  Garai batean gazi-kutxan kontserbatzen ziren elikagaiak. Tarteka gatza gehitu behar izaten zen kutxara.

• Gerra ondoko gosea

  Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani

  Gerra osteko gosea. Miseria. Errazionamendua. Amak emandako ogi koskorra katuak kendu zionekoa; gero amak berea eman zion.

• Taloak; irin bila Aranora

  Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani

  Ogi gabe geratu zirenean pasatu zuten gosea, artorik ez eta; gero, taloarekin, ondo. Goizuetara eta Aranora joaten ziren irin bila. Errotak itxita, prezintatuta.

• Estraperloko kontuak

  Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani

  Estraperloa egiten zuen aldamenekoak. Txekorra etxean hil, ezkutuan, eta saldu.

• Tripa ederki jaisten zen, gerra ondoan

  Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani

  Gerra ondoko gosea. Gizon bati tripa nola jaitsi zitzaion kontatzen du. Baserrietan gose gutxiago, hala ere. Babarruna eta artoa entregatu beharra.

• Makiak etxe inguruan

  Pepi Agirre Perurena (1938) Hernani

  Makiak Iyolara etortzen zirela gogoan du. Atea itxita izaten zuten, ikaraz. Eskatu egiten zutela uste du, gosez. Talo asko egin eta jana da, baina ez zitzaion asko gustatzen. Aranoko errotatik ekartzen zuten irina, baita Pagoagatik ere. Gainontzean babarruna, oilaskoa eta txerria izaten zuten, baita bakailaua ere.

• Arraiketan

  Ebaristo Genbelzu Sansinenea (1925) Hernani

  Trena bazen Lesakan barrena joaten zena. Arraiketan ibiltzen zen; Hondarribin erosi eta Elizondon saltzen zuen. Usteldu ere egiten zitzaion batzuetan.

• Hegazkinak zetozenean, ezkutura

  Iñaxi Imaz Etxeberria (1932) Hernani

  Gerra garaian hegazkinak pasatzen zirela eta, ezkutatzeko esaten zioten gurasoek. Gerraostean taloa jaten zuten. Amak ogia estraperloan ekarri zuenekoa kontatzen du.

• Soldaduek jatekoa kentzen zieten

  Iñaxi Imaz Etxeberria (1932) Hernani

  Gerraostean soldaduak baserrietara joaten ziren eta haiek nahi zutena kentzen zieten: patata, babarrunak, urdaiazpikoa...

• Ezkonduta ere plazara; gerra ondoko kontrolak

  Maitere Azpiolea Olarra (1926) Hernani

  Bidegurutzetara ezkondu zen, eta plazara Donostiara joaten jarraitu zuen. Hernanira joanda. Postua zuten, San Martin plazan. Gerra ondoan esnea kobratzen hasi ziren; ez zuten dena deklaratzen. "Guardavinoak" autobusean; isunak. Patata eta babarruna ere ezin saldu, gerra ostean. Miseria. Anekdota polita.

• Esnea partitzen; gerra ondoan, debalde eman behar

  Maitere Azpiolea Olarra (1926) Hernani

  Esnea etxez etxe partitzen zuen, eta sobratutakoa plazan. "Letxeroak" ere izaten ziren. Esne denak ez ziren berdinak: batzuk, "bedeinkatuta". Kimikoaren kontrola, bodegan. Gerra ondoan esnea debalde eman behar, kaleko jendeari.

• Gerraostean, ogiaren gosea

  Margari Arrue Amunarraiz (1923) Hernani

  Gosea etorri zen gero, ogiaren gosea. Oliorik ez eta esnearekin egosten zituzten barazkiak eta babarrunak. Beldurrez eta tristuraz bizi izan ziren. Estraperloan ekartzen zuten ogia. Zer jaten zuten kontatzen du.

• Gerraostean, dena lurpean gordeta

  Maria Lekuona Maioz (1926) Hernani

  Gerraostean, Aranoko errotara joaten ziren artoa ehotzera. Olioa, margarina eta horrelakoak lurpean gordeta izaten zituzten, guardia zibilak etortzen baitziren sarritan. Taloa jaten zuten asko.

• Gerraostean, olioaren ordez esnegaina

  Maria Lekuona Maioz (1926) Hernani

  Gerraostean gosea izan zen. Ugaldetxon apopiloak zituzten eta babarruna ematen zieten, baina oliorik ez eta argal-argal zeuden denak. Esnegaina botatzen zioten.

• Dendako erosleen zorrak

  Amaia Etxarri Erize (1934) Hernani

  Soldata astero ordaintzen zuten. Jendea ezinean bizi zenez, zorrak apuntatu egiten zituzten. Francok hilean azkenean ume kopuruaren araberako ordainsaria ematen zuen. Harekin ordaintzen zuten askok zorra.

• Dendako produktuak baserrikoen truke

  Amaia Etxarri Erize (1934) Hernani

  Errazionamenduarekin gogoratzen da. Baserritarrekin produktuen trukea egiten zuten.

• Lurra lantzeko tresnak; gose garaian, taloak

  Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

  Traktoreen aurretik goldeak izaten ziren. Karramarroa, area, marka... Artoa, babarruna. Oiloentzat zen artoa; gose handia izan zenean bai, taloak eginda, ogirik ez zegoelako. Errazionamendua. Olio gutxi. Sardina latetako olioa erabili behar. Bi txerri hiltzen zituzten urtean.

• Gose garaian, tuberkulosia asko

  Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

  Etxean ez zuten politikarako grinarik. Beti lanean. Gose handia, gerra ondorean. Biriketako gaitzarekin hiltzen ziren asko. jan faltarik ez zuten izan beraiek baserrian, baina beste askok bai. Taloak bazituzten. Estraperloko ogia.

• Errazionamenduko produktuak Argentinatik

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Gerraostean patata, taloa eta bestelakoak bazituzten baserrian eta ez zuten gose handirik pasatu. Argentinatik bidalitako irinarekin, pasatutakoarekin, borona egiten zen, ogi moduko bat. Haragia ere Argentinatik ekartzen zuten errazionamendurako.

• Gerraosteko miseria

  Valentina Ugalde Ugalde (1937) Hernani

  Balentinak ez du gerrako oroitzapenik; bai ordea, ondorengo miseriaz. Errazionamenduan olio modura ematen zuten hura zikinkeria bat zela dio. Eurak baserrian hildako txerriaren koipeaz baliatzen ziren.

• Umezurtzak "Auxilio Social"era

  Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani

  "Auxilio social" delakoa zer zen eta Hernanin nola funtzionatzen zuen azaltzen du Mari Karmenek.

• Errazionamenduko "olioa"

  Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani

  Gantza izaten zen errazionamenduko olioa, eta sutondoan jarrita urtu behar izaten zen.

• Arroza jan eta jan

  Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani

  Mari Karmenen aita almidoi fabrikan aritzen zen lanean. Arroza ekartzen omen zuten bertara. Langile batzuk arroza eta arrozarekin egindako irina lapurtzen omen zuten, baina nagusiek, jakinaren gainean zeuden arren, ez omen zieten galarazten, gosetea zela eta.

• Eskuzko errota

  Antonio Errazkin Beldarrain (1932) Hernani

  Gerraostean baserrian ez zuten goserik pasatu. Eskuzko errotan xehetzen zuten artoa. Gogorrena txitoentzat eta gozoena jateko. Aia jaten zuten, arto-irina esnetan egosiz eta azukrea gehituz. Gaixotuko ote ziren beldur izaten ziren gurasoak.

• Epeleko errotara

  Antonio Errazkin Beldarrain (1932) Hernani

  Errazionameduan talo lodi moduko bat ematen zieten, gogor-gogorra eta abereei ematen zieten. Epeleko errotara joaten ziren artoa xehetzera behorraren gainean, zaku txiki bat hartuta.

• Zerriaren manteka

  Antonio Errazkin Beldarrain (1932) Hernani

  Errazionamenduko kartilarekin Ibarluzeko Manuelarengana joaten ziren. Botila eraman eta ekarri egiten zuten. Dendan seiloa kentzen zieten. Zerriaren manteka maskurian gorde eta hura erabiltzen zuten olioaren ordez. Babarrunari zerri pusketak botatzen zizkieten. Zerri bat baino gehiago hiltzea debekatuta egon arren, hiltzen zituzten.

• Hernaniko errotak itxita

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Gerraostean Francok errazionamendua ezarri zuen eta hainbat errota ixteko agindua eman. Inaziok dioenez, Hernanin guztiak itxi zituzten. Jendea Nafarroako errotetara joaten hasi zen irina bila. Bere aitak behinola ibili zituen ibilerak kontatzen ditu.

• Ogirik ezean, taloa

  Joxe Mari Zelaia Olano (1934) Hernani

  Gerraostean ez zuten ogirik izaten. Ogiaren partez taloa jaten zuten, eta ohitu ere egin zirela dio Joxe Marik. Artoa kutxa batean gordetzen zuten, ganbaran, babarrunarekin batera.

• Lehen bi taloak maistrarentzat

  Migel Urdanpilleta Otegi (1935) Hernani

  Gerraosteko gosetea gogoan du Migelek, nahiz eta euren etxean artoa, babarruna eta esnea baziren. Hala ere, herriko maistrarentzako izaten omen ziren etxean erretako lehen bi taloak, morroiak bizikleta hartuta eraman ohi zizkionak.

• Kontrabandoan hasteko proposamenari uko

  Migel Urdanpilleta Otegi (1935) Hernani

  Kontrabandoan hasteko aukera izan omen zuen Migelek, baina ez zien halako lanei sekula heldu, apaiz batek emandako aholkuari segika.

• Kontrabandista batekin izandako sesioa

  Migel Urdanpilleta Otegi (1935) Hernani

  Behin bere lantegiko kargudun bati kontrabandoan aritzea leporatu zion Migelek, eta besteak ez zion halakorik esaterik onartu. Tira-bira hura izan eta hurrengo gauean bertan harrapatu omen zuten gizon hura kontrabandoan.

• Osaba kartzelara

  Migel Urdanpilleta Otegi (1935) Hernani

  Guardia zibilek kontrabandoan zebilen osaba geratu zutenekoa kontatzen du Migelek. Pasadizo barregarria da, kartzelan bukatu zuen, baina.

• Zegamako mikeletea

  Migel Urdanpilleta Otegi (1935) Hernani

  Migel kamioarekin garraioan ibili zen denboran mikeleteekin tratua izatea tokatu zitzaion. Zegamako mikelete handi bat du bereziki gogoan.

• Euskara debekatua eta errotak itxita

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Frankismoan euskara debekatua zegoen. Errotak itxi egin zituzten. Nafarroan ogia lehenago hasi omen zen.

• Mugalarien hilotzak

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Pasadizo bat kontatzen du, mediku batek muga pasa nahi izan zuenekoa. Mugalarien hilotzak topatu zituzten hainbat lekutan.

• Gerra ondorengo arrazionamentua

  Anjel Antxo Moleres (1931) Hiriberri

  Garia kontrolatuta zegoenez, Iparraldetik arto-irina ekarri eta taloa jaten zuten. Taloa nola erretzen zuten.

• Angulen kontrabandoan: 15 kilo sabelaldean

  Maria Goikoetxea Kanpandegi (1927) Hondarribia

  Angulen kontrabandoa. Sabelaldean 15 kilo ezkutatu, eta Donostiara eta Aginagara eramaten zituen. Mutikoa eramaten zuen disimulatzeko. Hendaiatik senarren gurasoek ekartzen zituzten. 800 kilo Irunera eraman, eta 20 ogerleko eman zizkieten.

• Erregetako opariak; gose garaia

  Guillermo Olasagasti Sagarzazu (1940) Hondarribia

  Erregetako oparia arropa izaten zen, eta pazientzia katilukada. Beti pilota bera jartzen zieten. Jaterik nahi ez zutena berriro ipintzen zieten. Gose garaia zen. Taloak. Errotara aita joaten zen. Baratzeko lanak.

• Angula eta sakarina kontrabandoa

  Bittor Galarza Ugarte (1934) Hondarribia

  Kontrabandoa angulekin. Ventasen zegoen kontrola. Gaintxurisketako Martinen kontuak: sakarina zakua pasatu zuenekoa.

• Arto irina patatarekin nahastuta

  Joxepa Goikoetxea Genua (1920) Hondarribia

  Gerra garaian goserik ez zuten pasatu, baina gero bai. Arto irina patatarekin nahasten zuten, taloak gehiago irauteko. Errotara nora joaten ziren esaten du. Ez du gogoan babarruna entregatu behar izana; Kontrakoa: udaletxeko lehengusuak lagundu egiten zion amari.

• Olio botilaren disgustua

  Joxepa Goikoetxea Genua (1920) Hondarribia

  Pasadizo bat kontatzen du. 70 pezeta ordaindu zuela olio litroa, eta botilari gaizki heldu eta dena erori zitzaion. Disgustua.

• Errazionamendua; ogia eta olioa

  Tere Elizazu Azaldegi (1937) Hondarribia

  Errazionamendua. Kartilarekin joaten zen ama dendara. Ogia nolakoa zen. Hendaiara joaten ziren ogi zuri bila. Olioa osabak ekartzen zuen, eta komunean ezkutatzen zuten. Ezkondu ondoren, kooperatibara.

• Gerra ostean janaria lortzeko ezkutuan ibili behar

  Pako Lizarraga Peña (1935) Hondarribia

  Arrebak taberna izan zuen, baina garai batzuetan irinarekin arazoak izaten zituzten. Orduan errotara joateko nola moldatzen ziren azaltzen du. Lehen txekorra hiltzea ez zen libre, eta ezkutuan egin behar izaten zuten.

• Jeneroa entregatzeko komeriak

  Pako Lizarraga Peña (1935) Hondarribia

  Lehen janaria gorde egiten zuten udaletxean entregatu behar ez izateko. Beste batzuek, ordea, jeneroa erosi egin behar izan zuten eskatutakoa entregatu ahal izateko.

• Diru gutxi eta gose handia

  Jose Mari Arbelaitz Arozena (1932) Hondarribia

  Gose garaia zen. Aitak 10 pezeta irabazten zituen. Ama berdurak saltzera joaten zen Irunera. Ogia lapurtzen. Baserri handietan hobeto ibiltzen ziren. Taloak. Aitak txekor bat hazi eta hiltzen zuen urtero.

• Errazionamendua eta eskasia

  Jose Mari Arbelaitz Arozena (1932) Hondarribia

  Errazionamendua. Ogia. Sardina-zaharrak eta potajea. Lehengusu arrantzaleek arraina ematen zioten aitari. Pagarik ez zieten ematen, eta erregetako oparirik ere ez zuten. Oinetakoak. Neguan ere alpargatekin.

• Behorrarekin errotara

  Juanito Gonzalez Camio (1934) Hondarribia

  Behorrarekin joaten ziren errotara. Goiko errota, erdikoa eta behekoa. Ibarlara joaten zen. Nafarroara ere bai, Gipuzkoan errotak itxita zeudelako. Irina ohe azpian sartzen zuten, ez hondatzeko.

• Gabarrarekin hondar bila eta kontrabandoan

  Juanito Gonzalez Camio (1934) Hondarribia

  Almejak nola aldatu eta nola atera. Gabarran gauzak nola ezkutatzen zituzten, bestaldera pasatzeko. "Eltzetzuak". Hondarra ekartzen zuten ganaduaren azpitarako eta lurrarentzat. Baratzearentzat oso ona da.

• Guardiaz inguratuta, kontrabandoan

  Migel Imaz Arruabarrena (1927) Hondarribia

  Guardia asko izaten zen. Marloiak botatzea ere galarazita zegoen. Kontrabandoa: paketeak arroketan jaso, eta Amutera eramaten zituzten. 50 kilotik gorako kargak ziren. Pisua arintzeko batek zer egin zuen.

• Ilargirik gabeko gauetan kontrabandoan

  Migel Imaz Arruabarrena (1927) Hondarribia

  Gauez ibiltzen ziren kontrabandoan, ilargirik gabe. Ilunpetan ere ikusten zuten. Guardiak bidean topatuz gero, karga bota eta korrika. Elkarri tiroka ibili ziren guardiak, ilunetan.

• Gerra osteko gose garaia

  Manuel Sorzabal Ugarte (1935) Hondarribia

  Gerra osteko gose garaia. Ogi beltza. Hendaiara joaten ziren ogi zuri bila. Txerria gutxitan hiltzen zuten, baina berari ez zitzaion ikustea gustatzen. Txerrikiak partitzeko ohitura.

• Kontrabandoa: sakarina, angula eta bizikleta piezak

  Ana Mari Iza Berrotaran (1943) Hondarribia

  Kontrabandoan ere ibiltzen zen aita: bizikleta piezak, angulak... Batelean angula nola gordetzen zuten. Jendarme batek tiro egin zion behin. Gorontza barnean sakarina eramaten zuen amak Tolosara.

• Guardia zibilekin izan zuten arazoa

  Ana Mari Iza Berrotaran (1943) Hondarribia

  Artzun txabola bat zuten; aitak han zuen eskopeta, eta kartutxo batzuk falta zirela konturatu zen. Guardia zibilak zirela uste zuten, eta halaxe zen. Kontrabandoa arroketan ere egiten zuten baserritarrek.

• Kontrabandoa, Hendaiatik batelean

  Maria Angeles Elduaien Emazabel (1936) Hondarribia

  Azukrea eta kafea bestaldetik ekartzen zituzten, kontrabandoan. Batelez joaten ziren, eta gona azpian gordetzen zuten. Ogia ere bai, zuria. Frankoetan ordaintzen zuten; dirua nola lortzen zuten. Kontrabandistak. Aitak irratia ekarri zuen, txokolatea trukatuta. Plastikozko tapoiak, bizikleta piezak... ekartzen zituzten. Angulak kortsean gordeta ekartzen zituzten emakume batzuek, eta gero Donostian saldu.

• Gerra ondoan, kontrabandoa: ogia, kafea...

  Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia

  Goiz joaten ziren ohera eta goiz jaiki. Gosaltzeko, kafesnea zopekin. Ogia gerra ondoan ez zen ona. Hendaiatik ekartzen zuten ogi zuria, batelean joanda. Kafe berde bila Irunera joaten zen; tranbian guardak izaten ziren, eta oinez egiten zuen buelta. Hendaiara eramaten zuen gero kafea. Kontrabandoa.

• Errazionamendua, baita Frantzian ere

  Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia

  Frantzian ere izan zuten errazionamendua, alemaniarrak sartu zirenean. Capbretonen ere egon zen ilaran. Bueltan okerrago ibili ziren. Olioa ere falta zen; trenez ekartzen zuten irundarrek, eta gero saldu. Irungo Terminus hotelean egon zen neskame.

• Ogia eta angulak, kontrabandoan

  Julian Oronoz Alkain (1935) Hondarribia

  Anguletan ibili ez, baina jaten zituzten. Hendaian asko zegoen. Kontrabandoa. Batelean joaten ziren ogi bila. Karabineroek harrapatuz gero, dena kentzen zuten. Emazteari gertatu zitzaiola dio.

• Arraina Hendaian saltzen, ezkutuan

  Julian Oronoz Alkain (1935) Hondarribia

  Atuna bentan erosi, eta Hendaian saltzen zuten, gehiago ordaintzen zutelako. Karabineroak. Kapitain bat bazen, eta hura zaintzen aritzen ziren. Itsasoan egiten zuten sal-erosketa batzuetan.

• Bisigua Hendaiara eramaten, ezkutuan

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Bisigua eta atuna. Itsasoan saltzen zuten atuna arrantzaleek. Getaria eta Orioko bisigu dena Donostiara eramaten zuten kamioian, eta berak Hondarribira eramaten zuen. Guardia erosita egoten zen.

• Kontrabandoko angulak

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Kontrabandoa. Angula ekartzen zuten, batelarekin, eta xaietan gordetzen zuten. Kamioiarekin joaten zen bera. Karga etxera eraman zuen behin; angula jana egin zuten. Donostiara eraman zuen karga beste kamioi batek.

• Kamioi piezen kontrabandoa

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Autoen piezen kontrabandoa. Kamioi amerikarren piezak zeuden Baionan; taxian joaten zen hara, erostera. Gero batelean bestaldera pasatzeko nola egiten zuten. Kamioian bidoiak jartzen zituen. "Angarilla".

• Gabardinak egiteko plastikoa

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Kamioi piezez aparteko kontrabandoa: gabardinak egiteko plastikoa. Hondarribiko jostunek egiten zituzten zirak. Donostiara eramaten zuen plastikoa, igeltsu artean ezkutatuta, kamioiarekin. Bufalo.

• Zapaten kontrabandoa

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Zapatak ere eramaten zituen, Irungo lantegi batetik, bestaldera. Zaku batean eskumako hankakoak jartzen zituen, gabarran kargatu, eta bestaldera. Hurrengo bueltan, ezkerreko hankakoekin gauza bera egiten zuten. Subastan erosten zituzten guardiek kendutako zapatak.

• "Kontrabandisten badia", arroketan

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Arroketatik ere egiten zuten kontrabandoa, baserritarrek. Mendiz mendi joaten ziren, gauez. Guardien kontrolak. Aurretik joaten zen bat. Batela kargatzen ito ere egin ziren batzuek. "Kontrabandisten badia". Lehorretik seinaleak egiten, argiekin.

• 200 pezeta ordaintzen zuten kontrabando gaua

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  200 pezeta ordaintzen zuten kontrabando lana egiteagatik. Santa Engraziatik Jaizkibelera igo, eta handik arroketara. Paketeak non gordetzen zituzten: iratze eta inaurkin artean; sega eramaten zuten.

• Paretan zuloa, paketeak gordetzeko

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Etxean tranpak zituzten eginda paketeak gordetzeko. Zuloa (tunel bat) armairu batekin estaltzen zuten.

• Bateletako tranpak

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Bateletan eta gabarretan ere baziren tranpak. Pareta faltsua egiten zioten. Ogiak sartzen zituzten zuloan.

• Gerra osteko errazionamendua eta estraperloa

  Joxe Migel Elduaien Emazabel (1934) Hondarribia

  Gerra ondorengo miseria. Errazionamendua. Lenteja txarra, harriz josia. Ogia eta taloak. Hendaiara joaten zen ogi zuri bila, batelarekin. Ezkutuan azukrea ekarri, eta saldu egiten zuten. Sakarina. Kontrabandoarekin dirua egiten zuten batzuek. Portuges asko itotzen ziren, bestaldera igerian joan nahian.

• Txirlak, almejak, muskuiluak eta angulak

  Lourdes Sorondo Iriazabal (1931) Hondarribia

  Txirletara joaten zen, itsasbeheran; behatzarekin edo koilararekin. Almejak hartzea zailagoa zen; lauhortzekoarekin. Txirlak nola presatzen zituzten. Muskuilutara anaia-eta joaten ziren. Angulak kontrabandoan Donostiara eramateagatik hamar duro ematen zizkieten.

• Txerriaren odola hartzen

  Mertxe Larrarte Zuzaia (1933) Hondarribia

  Gerra ondoan parte eman behar zen udaletxean, animaliaren bat hiltzeko. Txerria erosten zuten. Errazionamendua ez kentzeko, isilka hiltzen zuten txerria. "Txerristegia". Mailuarekin jotzen zioten buruan. Porronean hartzen zuen odola.

• Txerria isilka erretzen

  Mertxe Larrarte Zuzaia (1933) Hondarribia

  Sua ematen zioten txerriari, baina urrutitik ez ikusteko, bidoi bat erabiltzen zuten. Zizeroak ibiltzen ziren. Laranjak edo ardoa Irundik ekartzeko, ordaindu beharra. Txerria garaje barruan garbitzen zuten gero. Artoa kentzen zieten.

• Gerra ostean, diru gutxi eta errazionamendua

  Mertxe Larrarte Zuzaia (1933) Hondarribia

  Etxean beti zuten pilotaren bat, aitak ekarrita, baina ez zen normalena. Ez zegoen dirurik, eta gerra ondoan diruarekin ere ezin erosi. Errazionamenduko azukrea. Goizaldean jartzen ziren ilaran, haragia erosteko.

• Txekorrak isilpean hiltzen, etxean

  Mertxe Larrarte Zuzaia (1933) Hondarribia

  Txekorra isilpean etxera eraman, hil eta partitu egiten zuten fraide eta mojekin. Haiekin harreman ona zuten. Gurutzeko mojekin ibili zen, baina denbora gutxian. Anaietako batek batxilerra egin zuen.

• Eskola bukatu orduko lanera

  Mertxe Larrarte Zuzaia (1933) Hondarribia

  Lehen, Jaunartzea egin orduko lanean hasten ziren. Mutilak peoi, neskak neskame. Hasieran ez zuten kobratzen. Errazionamenduko tabakoa trukatu egiten zuten.

• Hendaiatik ogi zuria ekartzen

  Mertxe Larrarte Zuzaia (1933) Hondarribia

  Ogia Hendaiatik ekartzen, isilpean. Karabineroek kendu egiten zieten, harrapatuz gero. Kafea eta garbantzuak. Batelean joaten ziren batzuek. Hendaiako bixintxo festak.

• Perico anaia, ogi bila Hendaiara

  Mertxe Birto Sorondo (1929) Hondarribia

  Perico anaia joaten zen ogi bila Hendaiara. Meningitis harrapatu zuen hiru urterekin, eta gorreria geratu zitzaion. Behin harrapatu egin zuten. Karabineroak eta garitak. Alabak anekdota bat kontatzen du osabari buruz.

• Gerra hasiera eta gerra ostea

  Joxe Perez Otegi (1932) Hondarribia

  Gerra nola hasi zen. Hegazkinak Nafarroa aldetik etortzen ziren. Baserrian dirurik ez zen, baina goserik ere ez. Ogia, harria baino gogorragoa. Nahiago zuen taloa, esnearekin.

• Soldadutza Irunen IV

  Joxe Perez Otegi (1932) Hondarribia

  Nazioarteko zubian ere egoten zen. Posible zuen bestaldera pasatu, baina ez zen joaten. Kontrabandoa.

• Batelean, kontrabandoa

  Joxe Perez Otegi (1932) Hondarribia

  Batelean tranpa zuen eginda aitak, ogia eramateko. Tenientearen emazteak esan ziona. Kafea, ogia eta angulak. Faisan uhartetik gertu zegoen okindegia. "Falua" deitzen zioten bat argi ibiltzen zen, kontrabandoan zebiltzanei dirua ateratzeko.

• Arroketako kontrabandistak

  Joxe Perez Otegi (1932) Hondarribia

  Arroketan ibiltzen ziren kontrabandistak. Automobilen piezak. Hil ere egin ziren batzuk. Arroketan ito zen mutila.

• Nafarroara errotara; kontrabandoa

  Joxe Ramon Goikoetxea Berra (1931) Hondarribia

  Gerra ondoren goseak egon ziren kaletarrak, arrantzaleak eta. Baserritarrak ez. Ogirik ez eta errotak itxita; Nafarroara. Aita eta lehengusua joaten ziren, eta bera inbidiatan. Hendaiatik ogi zuria ekartzen. Karabinero batek pasatzen uzten zien. Kontrabandoan pianoa eta motoa ere pasatu zituen batek.

• Kontrabandoa, Guardiak kontrolatuta

  Joxe Ramon Goikoetxea Berra (1931) Hondarribia

  Kontrabandoa: angulak; bidean jaten zituzten kontrabandistek, zakua zulatuta. Guardiak kontrolatuta izaten zituzten. Hariak jartzen zituzten bideetan, pasa ziren ala ez jakiteko.

• Artoa eta babarruna entregatu beharra

  Joxe Ramon Goikoetxea Berra (1931) Hondarribia

  Artoa, babarruna eta patata Amuten entregatu behar izaten zituzten. Jaizkibeldik barrena patata kontrabandoa. Errazionamendua.

• Gerra ondoren, errazionamendua

  Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia

  Gerra ondoko errazionamendua. Kale nagusian erosten zituzten gauzak. Goserik ez zuten pasatu. Ogia. Militarrek saldu egiten zuten. Estraperloko olioa.

• Leikua entregatu beharra

  Joxe Arozena Aranzasti (1933) Hondarribia

  "Leikua" edo babarruna entregatu beharra, gerraostean. Batzuek ezkutatu egiten zuten, baina kontrolen beldurrez egoten ziren.

• Patata eta angula kontrabandoa

  Joxe Arozena Aranzasti (1933) Hondarribia

  Patata kontrabandoa, Hondarribitik Nafarroara. Angula kontrabandoa: Hendaiatik itsasoz arroketara, eta bizkarrez Gaintxurizketara; txarra zen eramateko. Tiroak bota zizkieten behin. Lagun bat aurretik joaten zen.

• Olioa, azukrea eta kafea

  Joxe Arozena Aranzasti (1933) Hondarribia

  Olioa falta zen, baina baserrietan txerriaren koipea erabiltzen zen. Azukre beltza eta gutxi. Kafea kontrabandoan. Ogi zuria Hendaiatik, batelean; guardiak kendu, deskuidatuz gero.

• Baserriko ekonomia nolakoa zen

  Gregorio Berrotaran Etxeberria (1945) Hondarribia

  Bera umea zeneko giroa eta ehun urte lehenagokoa antzekoak ziren. Kontrabandoa. Baserriko ekonomia nolakoa zen; auto-ekoizpena, ahalik eta gutxien erosteko. Gerra ondoko eskasia. Etxeko abereak eta arroketako arrantza. Saltzen noiz hasi ziren. Hiztegia: "blagan".

• Errazionamendu garaian nola-hala moldatu behar

  Maria Dolores Etxeberria Zalakain (1929) Ibarra

  Errazionamendua zegoen garaian, baserriko jeneroa entregatu egin behar izaten zuten udaletxean. Errotak itxita egon ziren garai hartan, eta papera behar izaten zen artoa errotara eramateko; tranpak egiten zituzten orduan.

• Errazionamendua denbora askoan

  Maria Dolores Etxeberria Zalakain (1929) Ibarra

  Errazionamendua denbora askoan egon zen. Ogia etxera ekartzeko, ezkutuan egin behar izaten zuten. Elizari baserriko jeneroa eman behar izaten zitzaion.

• Tabako landareak jarri zituzten gerra garaian

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Prezioak ez ditu gogoan baino asko saltzen zutela bai. Gerra etorri zenean tabakoa jarri zuten hiru urtez eta Irungo fabrikara bidaltzen zuten. Handik aurrera landareak bakarrik. Tabako landarea udaberrian egiten zuten, maiatza aldera aldatu eta urrian moztu. Aurretik lorea mozten zioten eta horregatik hostoak metro bat luzatzen zitzaizkien. Eguzkitan moztu ondoren hostoak zimeldu egiten ziren eta horregatik ez ziren hausten. Bukatzeko, zintzilika jartzen zituzten plaza ondoko etxe batean. Hostoek kolorea hartu zezaten ilunpeetan egon behar zuten. Hiru hilabete lehortzen utzi ondoren Irunera eramaten zituzten. Hostoek puruen kolorea hartzen zuten.

• Militarren terrenoetan nekazari lanetan

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Orain erresidentzia dagoen lekuan, gerra ondoren militarren terrenoak zeuden. Berastegiko seme batek, Ibarrako Montes baserrian morroi bezala ibilitakoa, Dionisioren izena eman omen zion tenienteari baratzerako esku lana behar zutela esan zionean. Oinez joan zen Miramonera eta bertan Benito aurkitu zuen, Berastegiko laguna.

• Militarren terrenoetan landatutakoa azokan saltzen zuten

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Benito, bere Berastegiko laguna, Hernaniko azokara joaten zen astean behin, landareak erostera. Landareak militarren terrenotan jartzen zituzten eta simaur asko zeukatenez lurra oso emankorra zen. Horrela Hernaniko landarerik behar ez izatera iritsi ziren. Errenteriako azokara joaten ziren igandetan soberan zutena saltzera.

• Negozioak militarren terrenoetako landareekin

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Errenteriako azokan, bezperan ateratako landarea saltzen zuten eta oso freskoa zenez, ordu batean dena saldu eta bi lagunak gosaltzera joaten ziren. Mandoarekin Miramonera itzulitakoan tenienteak dirua ematen zien egindako lanaren truke. 50 pezeta ematen zizkion bakoitzari, asko garai haietarako. Irabazitako beste dirua tenienteak gordetzen zuen eta horrela denak negozioarekin pozik. Hiru urte pasa zituzten sasoi horretan, lan asko eginez, baina lanak ez du Dionisio beldurtzen.

• Baserritik kanpo lanean

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Soldadutzatik etxera itzulitakoan, aitak etxean lanik ez zegoela esan eta lana bilatzeko eskatu zion. Lehengusu batek esnea biltzeko langile bat behar zuen eta 1946ean hasi zen esnea biltzen. 62 urtez aita-semeak lan horretan jardun dute. Gazteluko esnea biltzen hasi ziren, gero Leaburukoa ere bai. Hogei urtez esne bilketaren ikuskaria ere izan da (esnearen ur kopurua neurtzeko).

• Soloak ematen zuena jaten zen

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Garia eta artoa ereiten ziren. Bertoko patata gutxi egon zen. Gerra ostean patata beltza ekarri zieten, alemaniarra edo. Tomatea eta piperra egoten ziren, baina tomate gordinik ez zen jaten, egindakoa bai. Ogia eta artoa ez zen falta, baina errotara joan behar izaten zen. Ibarrangelun, bi errota zeuden artoa ehotzeko, eta gariarentzako bat.

• Kaminorik zapaldu barik errotara

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Omako irina Ibarrangelukoa baino hobea zen, finagoa. Errazionamendu garaian ezin zen nahi beste erosi eta kaminotik joan beharrean mendirik mendi joaten ziren.

• Gerra ostean txerria ezkutuan hazi, hil eta gorde

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Ez zen okelarik saltzen. Deklaratu egin behar zen zenbat ganadu zegoen baserrian, baina ez zen dena aitortzen. Ezkutukoa gauez hil eta gatzun-askan ezkutatzen zen. Ohe azpiko oholak altxa eta hantxe izaten zuen aitak janaren gordelekua. Baserrian ez zuten goserik pasa gerra ostean.

• Etxekoa baino gusturago kanpoko ogia

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Nazionalak sartu zirenean, frontea izan zuten hurbilean, Arbolizen, eta alemanek ogi zuria eman zietenez, pozik. Errazionamenduko ogia ezberdina zenez, etxekoa baino nahiago zuten.

• Esnearen kipurra amaren dultzea baino nahiago

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Errazionamenduan dena zen liburuarekin. Ibarrangeluko denda batera joaten ziren eta liburutik kentzen zizkieten kupoiak. Geroagoko kontua da ogia txokolatearekin jatea. Eurek etxeko dultzea eta ogia zuten, baina nahiago zuten galdarako esne egosiaren kipurra (esne-gaina).

• Ogiari patata nahastu

  Agustina Aierbe Goikoetxea (1923) Idiazabal

  Patata gose denboran hasi ziren sartzen. Ogiari ere nahasten zioten; gozoa geratzen omen da, hezeagoa. Egosi, pasadorean pasatu eta irinaz nahasten zen.

• Kontrabandoan zebilena ondo, besteak gaizki

  Antonia Mujika Urrestarazu (1916) Idiazabal

  Gerra ostean pobre ibili ziren janez. Baserrian ez zuten goserik pasatu. Kontrabandoan zebilenak irabazi egiten zuen, bestela zebilenak batere ez.

• Kontrabandoaren nondik norakoak: garaiak, oztopoak, arriskuak eta tratuak

  Felix Olazabal Lekuona (1924) Irun

  Mugan kontrabandoa izaten zen eta aduanako langileei eskupekoa ematen zitzaien kontrabandoa ez salatzeko. II. Mundu Gerran kontrabandoa ez zen posible, alemanek zakur handiak baitzeuzkaten. Kontrabandoko produktuak bizkar gainean eramaten zituzten. Mugaz bestaldera igarotzeko zer ibilbide egiten zuten azaltzen du. Harrapatuz gero, isuna eta kartzela izaten zuten. Astelehenetan Urdanibian ganaduen feria egiten zen, eta iparraldetik etortzen ziren kontrabandoko adiskideak tratuak egitera.

• Mugaz bestaldetik ogia ekartzen

  Felix Olazabal Lekuona (1924) Irun

  Gerra ostean, gose handia egon zen. Meatzean ibili zen lanean, zer jan eduki ahal izateko. Frantziatik alemanek ekartzen zuten ogia. Hondarribira beste batzuek txalupaz ekartzen zuten ogia, baina argi ibili behar izaten zuten guardia zibilek eta karabineroek harrapa ez zitzaten.

• Gerra ondorengo gosea

  Joxepa Larrasa Urtizberea (1931) Irun

  Gerra ondorengo gosea. Patata eta babarruna entregatu beharra. Ogi txarra. Errotak prezintatuta Gipuzkoan; Nafarroara joaten ziren artoarekin. Oñatibia medikuak olioa lortu zuen. Patatak esnetan egiten zituzten.

• Errazionamenduko ogirik ez baserritarrentzat

  Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

  Gerra osteko gosea. Umeak ziren, eta ez ziren lanerako gauza. Aita hil zenean, okerrago. Normaltasunera bueltatzea ez zen erraza izan. Artoa eta babarruna entregatu beharra; erosi egiten zuten. Errotara isilka; anaiari Guardia Zibilak isuna jarri zion eta irina kendu. Ogirik ez baserritarrentzat; eskatu zutenean gertatu zena.

• Errazionamendua; artoa erosi beharra

  Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

  Errazionamenduarekin bizitzea ez zen erraza; baserritarrei muga asko zituzten. Kendu egiten zieten, baina eman gutxi. Taloa ere ez zuten beti izaten. Artoa erosi beharra, etxean nahikoa ez zutelako. Bidean irinarekin, isilpean.

• Errotara artoarekin Nafarroara

  Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

  Gerra ondoan San Antonera joaten zen errotara artoarekin, Nafarroara. Anekdota, mandoarekin. Taloak egiten zituen amak, su baxuan, esnearekin jateko. Babarruna eta artoa entregatu beharra. Tranpak.

• Estraperloko garia

  Visitacion Larrinaga Arrese-Igor (1920) Irura

  Tabernan apopilo eduki zuten mutil batek ekarri zien errota-harria eta halaxe jarri zuten martxan. Okinak joaten zitzaizkien etxera eta haiei saltzen zieten. Garia estraperloan ekartzen zieten; nola esplikatzen du.

• Egur-ikatz artean indabak estraperloan

  Juan Larrinaga Atxabal (1918) Ispaster

  Bilbora eraman behar zuten egur-ikatzaren artean, indabak eramaten zituzten estraperloan. Ikatza "Fundiciones Hormazabal" izenekora eramaten zuten eta bertakoak ere nahi izaten zituen indabak langileei bazkaria emateko.

• Barrutin bizi zen militarra

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Errazionamenduan, produktu ugari jasotzen zituzten; eta jasotakoa ezkutatuta eramaten zuten, ez konfiskatzeko. Barrutin militar bat bizi zen; eta, lau ume zituenez, Bittoriren ortutik eta solotik-eta gura zutena hartzen zuten. Militar horrek bertatik pasatzen zen jendeari konfiskatu egiten zien, baina beraiei ez.

• Soldadu ez joateko medikua "erosi"; Karta bidezko komunikazioa

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Bere neba zaharrena aitarekin batera egon zen ebakuatuta, baina 18 urterekin soldadu joan behar izan zuen eta han zegoela begia zauritu zuen. Berriro bueltatu ez zedin beraien izeko batek medikua "erosi" zuen, estraperloan eta errazionamenduan hartutako jeneroz bete zioten autoa. Gerra bukatuta, Afrikara joan zen eta han egin zituen sei urte; beste nebak ostera, lau urte egin zituen. Nebak soldadutzan zeuden bitartean kartaz komunikatzen ziren. Berak idazten zituen gutunak; hori dela-eta, bere neba batek erlojua eta eskumuturrekoa oparitu zizkion. 100 pezeta bidaltzen zizkioten gutunean.

• Errazionamendua; Barrutin lurperatutako militarra

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Errazionamendua zer zer azaltzen du. Herriko hainbat txokotan banatzen zuten: Ganen, Barrutin, Elizalden... Behin, militarrak sartzerakoan, bere amama taloak egiten egon zen eta talo guztiak jan zizkieten. Orduan, izekoren dendan gaileta-kutxa bat hartu eta handik alde egin zuten. Horietako militar bat hil egin zuten eta bertan lurperatu, Patxikoneko ortuan. Zehatz-mehatz daki zein den lurperatutako leku hori.

• "Txuskoa" eta labesua

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Errazionamenduan ogia ematen zieten "txuskoa", labezomorroak ere izaten zituzten. Etxean labesua edo taloa egiten zuten. Errotara gauean joan behar izaten zuten. Labesua zelan egiten zuten azaltzen du, aste osorako ogia izaten zuten. Ez zuten goserik pasatu: baserrian beti zegoen zer jan.

• Gerra bukatutakoan etorri zen okerrena: gosea

  Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria

  Gerra ostean etorri zen okerrena: gosea, bereziki 40. hamarkada hasieran. Dilistak eta babak jaten zituzten gehienbat, baina janari hura zer egoeratan egoten zen azaltzen du. Baserrietan hobeto moldatzen ziren, eta Gabrielek baserri batean laguntzearen truke janaria lortzen zuen.

• Gerra osteko beldurra: tuberkulosia

  Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria

  Gerra ostean, ez zen jende gizenik ikusten. Garai hartan, tuberkulosi asko zegoen. Gabrielen soldadutzako lagun handi bat tuberkulosiak jota hil zen.

• Bueltan senarrak lanik ezin bilatu

  Valentina Yeregui Inza (1915) Lasarte-Oria

  Goserik ez zuten pasatu gerran; baina, bueltan, senarrak lanik ezin aurkitu, gorrietakoa eta maingua zelako. Estraperloko patata, bizikletan.

• Senarraren ibilerak: arrantzan

  Valentina Yeregui Inza (1915) Lasarte-Oria

  Senarra arrantzan ibiltzen zen aitarekin, gerra aurretik eta ostean. Kiloko bost pezeta ematen zizkioten, Bretxan. Arrebak eramaten zuen arraina. Senarra gorrarena eginda libratu zen behin.

• Baba ez entregatzeagatik, saguek hartu

  Mertxe Esnaola Zubeldia (1942) Lazkao

  Gerra ostean beren etxean baba ezkutatu zuten, baina saguek dena zulatu eta birrinduta utzi zuten. Artajorran soldaduek tripa truke laguntzen zioten amari.

• Gose garaian, taloa

  Maria Albizu Irizar (1908) Leaburu

  Taloak ere egiten zituzten. Askotan taloa ogiaren ordez izaten zuten. Gerra ondoren gose asko izan zen. Gauza asko estraperloan ekartzen zituzten.

• Gerrako kontuak; errazionamendua

  Maria Albizu Irizar (1908) Leaburu

  Leaburutik batzuk erreketeekin joan ziren. Bertan ez ziren borrokak izan. Abioiak pasatzen ziren. Gerra bukatu zenean, errazionamendua jarri zuten. Olioa eta irina Aresotik ekarri behar izaten zituzten. Artoa herrira entregatu behar izaten zen.

• Estraperloa

  Maria Albizu Irizar (1908) Leaburu

  Gerran bertako errota itxi egin zuten eta gauez kanpora estraperloan joan behar izaten zuten.

• Txerria isilka hil behar

  Maria Albizu Irizar (1908) Leaburu

  Gerran gizonezkoak soldadu eramateko beldurrez izaten ziren. Txerria gauez hil behar izaten zen, isilka.

• Garia eta indabak entregatu behar

  Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio

  Gari gutxi ereiten zuten. Gerraostean, garia eta indaba entregatu behar izaten zuten. Urte batean, gari nahikorik ez etxean eta erosi egin behar izan zuten zegokien kupora iristeko; bestela, isuna jartzen zien.

• Gosetea

  Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio

  Gerraostean, gose handia pasa zuten. Errazionamendua: egunean, ogi zati bat eta hilean botila bat olio ematen zien. Etxean ez zuten ogirik egiten. Gerora, eskuko errota batekin egiten zuten irina. "Guk miseria besterik ez dugu ikusi" dio Ziprianok.

• Kupoa ordaindu behar

  Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio

  Gerra denboran behi bi kendu zizkieten. Gerraostean garia eta patata entregatu egin behar izaten zuten.

• Gerraostean ogi falta

  Jose Saenz de Biteri Saenz de Biteri (1925) Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio

  Gerraosteako errazionamenduan ogi apur bat ematen zien. Joseren etxean garagar irinarekin egiten zuten taloa. Errotak itxita zeuden eta Mekoletara (Otxandio) joaten ziren irinetan. Artoa entregatu egin behar izaten zuten. Nemesioren etxean, gerraostean garia ereiten zuten. Behin, 40 bat anega batu eta erdia kendu zieten.

• Goserik ez, baina ezta aserik ere

  Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio

  Gerraostean garia bakarrik entregatzen zuten herrira, beste jenerorik ez. Francok italiarrak, alemaniarrak eta mairuak ekarri zituen eta haientzako eman behar zutela dio. Etxean zer edo zer batzen zuten, eta ez zuten hain txarto pasa: goserik ez, baina ezta aserik ere. Errazionamenduko ogia beltza zen.

• Garia ira artean ezkutatuta

  Jesus Astola Nafarrete (1933) Maria Pilar Astola Nafarrete (1939) Legutio

  Ogia etxean egiten zuten. Errazionamendu garaian, aitak iratan eta behien askatan gordetzen zuen entregatu beharreko garia. Guardia zibilak ira piloaren eta gariaren gainean lo egindakoak dira, azpian garia ezkutatuta zegoela jakin barik.

• Ehotzeko lizentzia eta estraperloan errotara

  Anjel Elorza Beitia (1937) Legutio

  Patata, artoa, garia... batzen zuten. Udaletxean ereindakoaren ehuneko zehatz bat entregatu behar izaten zuten. Ereindakoaren arabera errota ehotzeko lizentzia ematen zieten. Gopegi inguruko Muruko errotara joaten ziren astoz. Zehaztutako kopurua bukatutakoan, estraperloan joan behar izaten zuten; orduan Mekotelara (Otxandio) joaten ziren. Guardia zibilak errotara egiten zituzten bisitak.

• Gerraostean erreketeek ardiak kendu

  Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

  Ardiak udaberrian landetan egoten ziren. Ez zuten ganadu asko eta gerra aurretik ez zuten behien esnea saltzen. Gerraostean, ardi barik geratu ostean, hasi ziren esnea saltzen. Aitak gero ardi pare bat ekarri zituen, etxe ondoan zuten landa batean izanda hazi eta jateko. Baina horiek ere erreketeak hartu eta ezer barik utzi zituzten.

• Gari gutxi eta lan asko

  Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

  Etxean ereiten zuten erdia kendu egiten zien, herrira entregatu behar izaten zen. Gari askorik ez zuten ereiten. Gari lana nekagarria da eta gutxi ematen du. Ganadurik ere ez zuten lan egin ahal izateko

• Murgako errotara gauez

  Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

  Errotara estraperloan joaten ziren. Amak egiten zuen ogia etxean. Gauez joan behar izaten zuten Murgako San Pedrora. Guardiak adi egoten ziren eta harrapatzen zuten kentzen zuten.

• Kurtzalde taberna

  Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio

  Etxea sutan zegoela, ganaduak ukuilutik irten ahala, erreketeek tiroz hil zituzten denak, 10 ganadu buru. 8 urte zituela, familiak Kurtzalde taberna hartu zuen, eta taberna, ganadu eta soroetatik bizi izan ziren.

• Guardia zibilak etxean

  Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio

  Estraperlo garaia zen. Herriko jende batzuk guardia zibilak baino okerragoak izan ziren Imanolen familiarekin. Aitak gorri fama eduki arren, Ermandadeko hauteskundeak irabazi zituen. Imanolek soldadutza bukatu zuenean, furgoneta bat erosi zuen. Jendea eraman eta mandatuak egiten zituen Gasteizera. Eskola berria egin zutenean, autobusak jarri zituen.

• Estraperlo garaia

  Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio

  Kupoa ordaintzeko beste gari ez bazuten jasotzen, erosi egin behar izaten zuten. Nahiz eta guardia zibilak etxean apopilo izan, Imanolek etxerako estraperloa egiten zuen. Etxean txerriak hazi eta txerrikiak saltzen zituzten.

• Errazionamendua

  Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio

  Denda ez zuten izan tabernan, baina amak ahal zuen guztia saltzen zuen bertan. Errazionamenduko ogia Imanolek banatzen zuen. Olioa eta azukrea ere errazionatuta zeuden.

• Aulestira jenero bila gose denboran

  Begoña Ansotegi Txakartegi (1928) Lekeitio

  Gerra denborako ogiaz, txuskoaz. Txarra. Zopak egin eta hondora joaten ei ziren. Aulestiko baserri batetik ekartzen zuten jeneroa gose denboran.

• Karabineroak kontrabandoa zaintzen

  Begoña Ansotegi Txakartegi (1928) Lekeitio

  Kanpotarrak ziren karabineroak. Bat zital-zitala ei zen, beste bat jatorra. Honek harreman ona zuen herritarrekin. Kontrabandoa zaintzea zen haien eginkizuna. Tabakoa, kafea, sakarina eta horrelakoak ziren gaiak. Donibane Lohizunen erostenei zuten jeneroa.

• Ume eta gazte denbora txarra pasatutakoa

  Faustino Garatea Bilbao (1932) Lekeitio

  Gerraosteko miseriak: janik ez, zorriak, botikak falta... Ume-denbora eta gazte-denbora txarra pasatu zuen. Gerraosteko gabeziek asko iraun zuten. Frantzia eta Alemania askoz ere azkarrago eta hobeto errekuperatu ziren beren gerratik.

• Baserritarrei esker iraun zuten gose denboran

  Faustino Garatea Bilbao (1932) Lekeitio

  Errazionamendu kartillaz ondo gogoratzen da. Azukre beltza ematen zuten, findu gabekoa. Eskerrak baserritarrei. Garia denek hartzen zuten; ogia eta esnea ekartzen zuten, arrainaren eta diru apur baten trukean. Zezina ere egiten zen baserrietan, gatza emandako okela.

• Hondoratutako ontziko gomekin aberastu

  Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

  1943. urteko apirilaren 3an, II. Mundu Gerrako gomaz beteriko ontzi bat hondoratu zuten. Lekeitio eta inguruko hainbat ontzi hurbildu ziren bertara gomak batzera. Beraiek, hiru ontziren artean, 60 tona jaso zituzten. Jende asko aberastu ei zen. 15 pezetatan saldu zuten kiloa; estraperloan, ordea, 300 pezetatan. Estrella del cielo ontzia diru horrekin erosi zuten.

• Umeentzako "Asistencia social"a, batzuentzat bakarrik

  Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

  "Café Marina"n umeentzako "Asistencia social" zegoen, jatekoa-eta ematen zieten umeei. Pedro Juan joan zen jateko bila, baina handik bota egin zuten. Jendeak "jaka" oso erraz aldatzen zuela dio. Hala ere, inori ez dio gorrotorik eta ezinikusirik izan.

• Errazionamenduan bakoitzarentzako opil bat

  Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

  Beraien ardura bakarra etxerako ogia lortzea zen, oso garai gogorrak bizi izan zituzten. Gerra osteko errazionamendu garaian, bakoitzari opil bana ematen zieten. Ogiarekin izandako anekdota bat kontatzen du.

• Olioa txitxarroaren tripekin

  Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

  Gerra ostean, olioa txitxarroaren tripekin egiten zuten. 1942an margarina bidoi bat aurkitu zuten itsasoan eta horrek asko lagundu zien.

• Errazionamendua; "tipo único" tela

  Mertxe Pagoaga Etxaburu (1929) Lekeitio

  Gerraostean jende asko ibili zen estraperloan. Errazionamendura txarteltxoarekin joaten ziren, eta hura bukatu ostean, berriaren bila joan behar izaten zen udaletxera. Tela hartzeko ere ilara egin behar izaten zen. Tela "tipo único" zen, zeru kolorekoa, Hijas de María kongregazioren kolorekoa.

• Gerraostea: gosea, errazionamendua, estraperloa

  Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio

  Gerraostean, jendeak gosea pasatu zuen Lekeition. Baserritarrei sagarrak osten zizkieten. "Auxilio social"en, Marinan eta "Nautica"n ematen zuten errazionamendua. Estraperloa dirudunek kontrolatzen zutela dio, horretarako dirua behar zen-eta; harakinak-eta ibiltzen ziren estraperlista.

• Irina lortzeko zailtasunak

  Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio

  Errotak gerraostean zarratuta egon ziren. Markinan zegoen errota handi bat eta bertara joaten ziren; oinez joaten ziren eta telazko poltsa batzuetan ekartzen zuten irina. Oleta goian Guardia Zibilak egoten ziren, eta askotan kendu egiten zieten.

• Baserrian goserik ez

  Mari Tere Aboitiz Iriarte (1924) Juan Uribarren Atxabal (1924) Lekeitio

  Juanen ama baserrikoa zenez handik hartzen zituzten elikagaiak eta ez zuten goserik pasa; gainerakoek bai. Oso jende gutxik zuen dirua. Oletako errotara joaten ziren.

• Errazionamendua; "latoneria"

  Luis Urizar Murelaga (1933) Lekeitio

  Errazionamendu garaian oraindik ez zuten denda zabalik. Beraiek Dendari kaleko "Gala" dendan hartzen zuten. Amari askotan laguntzen zion dendan. 13 urterekin "latoneria"n hasi zen beharrean, gerora joan zen itsasora

• Gose garaiak

  Luis Urizar Murelaga (1933) Lekeitio

  Dendako bezeroekin hartu-eman ona zuen bere amak. Ez zuten trukerik egiten. Bere aita eta aitita arrantzaleak zirenez zenbat gura arrain izaten zuten, eta gainerakoak dendan izaten zituzten. Okela erosteko dirua behar izaten zen. Jende askok pasatu zuen gosea. Estraperloan produktu asko egoten ziren eta dirua behar zen horretarako.

• Ogi gosea

  Gregori Goitia Izubieta (1919) Lekeitio

  Gerra garaian ogi eskasia zegoen. Aulestiraino joaten zen ogi bila. Mendexatik zetorren esnedunak arto-irina ekartzen zien taloak egin ahal izateko. Horrekin lotutako anekdota bat kontatzen du, amamaren ezkutuan orea egin zuenekoa.

• Gose garaia

  Gregori Goitia Izubieta (1919) Lekeitio

  Gerra garaian, gura beste arroz jan zuten. Eliza atzean jaten zuten, bikarioaren etxean.

• Errazionamendua Arranegian eta jantokia bikariotzan

  Gregori Goitia Izubieta (1919) Lekeitio

  Errazionamendua Arranegian hartzen zuten. Aita-eta alde eginda egon zirenean, bikarioaren etxeko jantokira joaten ziren

• Errazionamendu garaiko kontuak

  Salbador Anakabe Mendieta (1925) Lekeitio

  Gose handirik ez du berak pasatu, baina badira pasatutakoak. Errazionamendua udaletxe azpian hartzen zen. Garbantzuak eta dilistak kokoaz egoten ziren sarri. Ogia, egunean txusko bana. Baserritarrekin harremana zutenek jenero gehiago eskuratzen zuten.

• Karabineroekin konpondu behar estraperloan jarduteko

  Salbador Anakabe Mendieta (1925) Lekeitio

  Estraperloa egiten zen itsasoz: ogia, tabakoa... Karabineroekin konpondu behar lehenengo, eskatzen zutena eman behar. Erdaldunak ziren denak. Non egiten zuten guardia eta non zuten kuartela. Guardia Zibilak eta karabineroak erakunde berbera osatu zuten gerora. Karabineroen emazteak antxoari burua kentzen ibiltzen ziren fabrikan, udaberrian.

• Gerran janari faltarik ez

  Bitoria Aboitiz Atxabal (1931) Lekeitio

  Beraiek ez zuten jateko arazorik izan gerra garaian; izan ere, beraien ama baserritarra zen eta handik ekartzen zuten patata, esnea... Gainera, ez ziren luzaroan egon ezkutatuta eta ez zuten inolako faltarik igarri.

• Baserriko jeneroa ezkutatu beharra

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Lekeitio

  Gerratean, Katalinek-eta etxean indaba ere ezkutatu egiten zuten. Bestela, topatzen zuten guztia konfiskatu egiten zieten; baserrian noiznahi erregistratzen zuten. Irratia ere ezkutuan entzuten zuten. Irratia eta bitxiak kortan ezkutatzen zuten, ira artean.

• Jeneroa entregatu eta txerria isilean hil behar

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Lekeitio

  Gerraostean, garia nahitaez entregatu behar izaten zuten. Baina indaba adibidez, ezin zuten izan kantitate bat baino ez, horrexegatik ezkutatzen zuten. Beraien etxea herriz Ispaster (nahi eta Elizaz Lekeitio) zenez, hara eroan behar izaten zuten. Txerria ere isilik hil behar izaten zuten. Guardia Zibila paseatzen ibiltzen zen.

• Estraperloa eta ogi gogorra, baina goserik ez

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

  Gerraostean estraperloa zen nagusi. Katalinek olioa Arropainen erosten zutela du gogoan. Bi litro-oliok sei hilabete irauten zituen. Teresak dio hasieran ez zutela janari faltarik izan, baina errazionamenduko ogia gogor-gogorra zela. Katalinen nebari behin errotan eman zioten ogi zuria katuek jan zuten, baina nebak pentsatu zuen bera izan zela jan zuena. Baserri inguruetan eta itsasoko herrietan ez zuten goserik izan, beti izaten zuten zer jan-eta. Bilbo aldean-eta, txarrago ibili ei ziren. Gerraostean kaletarrak esne-eske joaten ziren baserrietara.

• Olibet gaileta-fabrikako gaileta bila

  Xebastiana Agirre Telletxea (1927) Lezo

  Lehen, inguruan zer fabrika zeuden aipatzen du. Olibet gaileta-fabrikan, puskatutako gailetak kanpoan uzten zituzten, jendeak har zitzan. Poltsiko handidun arropak janzten zituzten, ahal bezain gaileta gehien eramateko.

• Gerra ondoren, taloak

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Txokolate ontza erdi, meriendatzeko. Taloa egiten zuen amak, baina ez zitzaion gustatzen: ogia lortzen zuten berarentzat. Errotak itxita zeuden, eta gauez joaten zen anaia, ezkutuan. Ama Frantziara joaten zen ogia erostera. Errazionamendua. Familian baserria zuten, eta babarrunik ez zitzaien falta.

• Algarrobak harrapatu eta jan

  Boni Egibar Albisu (1940) Lezo

  Algarrobak zakutan ekarri eta nola banatzen zituzten gogoratzen du. Zakutik harrapatu eta jan ohi zituzten; gozoak omen zeuden.

• Gose garaia; errazionamendua

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Izugarrizko gosea. Alkoholeran zebilen lanean. Errazionamendua. Arto aleak eta azak jan behar. Oliorik ez. Kontrabandoa. Taloak. Laranja azalak.

• Gose garaia; hilerokoa ere joan

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Lantegiko emakume batzuei hilerokoa ere joan egin zitzaien, jan faltarengatik. Gosea.

• Gose garaia; kontrabandoa

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Kontrabandoa. Nafarroatik ogia. Tren geltokian Guardia Zibila zain. Zakua bidean botatzen zuten, iritsi aurretik. Ogirik ez du botatzen berak.

• Kaiko bainuak, almejak biltzen

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Bere lagunak itsasoan bainatzen ziren, soineko zaharrekin. Itsasgoran. Kaira ezin zuen jaitsi, begietako gaixotasuna zela eta. Inbidiaz. Almejak biltzen. Gose garaian, zomorroak jan, eta sarna atera.

• 1.000 pezetako isuna

  Jabier Isasa Mitxelena (1929) Lezo

  Ezagun bati 1.000 pezetako isuna jarri zieten. Ordaintzeko, nola moldatu ziren azaltzen du.

• Goserik ez eta bala-zauririk ere ez

  Bernarda Zabala Urdangarin (1923) Maria Zabala Urdangarin (1930) Lezo

  Ez zuten goserik pasa. Artoa nahikoa zuten, babarruna ere hartzen zuten, eta oiloak ere bazituzten. Zortea izan zuten, balak hurbil ibili arren ez zutelako etxeko inor jo.

• Sagardotegietako giroa eta gerraosteko gosea

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Sagardotegietako giroaz hitz egiten du: batak bestea gonbidatzen zuen tragoa hartzera, berriketan egoten ziren, kanpotik eraman behar zen janaria zerbait jan nahi izanez gero... Gerraostean gose handia pasa zuten.

• Lezoko janari dendak

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Lezoko janari dendak eta harategiak aipatzen ditu. Errenteriara ere joaten ziren noizean behin, azokara. Dendan zorra uztea ohikoa zen.

• Gerra garaian Donostian babes

  Maite Munarriz Cordero (1928) Lezo

  Gerra garaian haurra zen Maite eta ez du gauza askorik gogoan. Amaren ahizpari esker Donostiako familia dirudun baten etxean gordeta egon omen ziren. Gerraosteko goseteari buruz galdetu eta errazionamenduko liburuxka oraindik etxean duela dio.

• Gerra denboran, baserrian hogei lagun

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Lau-bost behi zituzten. Txerrikumeak hazten zituzten, saltzeko. Urtean bi txerri hiltzen zituzten. Gerra denboran 20-22 ziren etxean. Zeintzuk bizi ziren baserrian. 41eko gosetea; ez zuten goserik pasatu. Artoa eta babarruna. Estraperloa, mendiz mendi.

• Babarruna entregatu beharra

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Babarruna entregatu beharra. Tranpak: belar metan eta sasietan gordeta. Guardia Zibilen kontrolak. Behin, lurpean sartu zuten babarrun barrika. Gainean erein zuten, eta ustel usaina. Barrika lehertu egin zen.

• Jan ala ez, hori da galdera

  Joxepatxo Artola Zuloaga (1932) Lezo

  Gerra osteko gosea ezagutu zuen Joxepatxok. Amonaren esanak gogoan ditu; ez zen segurua izaten hurrengo egunean jatekorik izango ote zuten.

• Sukaldaritza modernoa? Garai batean, betiko janaria bizitzeko modu bakarra

  Joxepatxo Artola Zuloaga (1932) Lezo

  Aitak "Compañía Real Asturiana de Minas"en egiten zuen lan; eta, horregatik, hainbat abantaila izaten zituzten. Etxean, gosea pasa zuten, baina ez hainbeste. Garai hartan, zer jaten zuten aipatzen du: arrain asko zegoen, baina hura prestatzeko oliorik ez. Gaur egungo sukaldaritza modernoa dagoeneko egiten zuten Joxepatxoren aurrekoek, lehengai falta baitzen garai hartan.

• Etxean, umorea ez zen falta

  Joxepatxo Artola Zuloaga (1932) Lezo

  Izebaren anekdota kontatzen du. Etxean barre asko egiten zuten.

• Gerra osteko elikadura

  Rita Larrea Lopetegi (1930) Lezo

  Gerra ostean gosete eta miseria handia egon zen. Auzoan bazeukaten artoa txikitzeko makina bat; handik lortutako "irina" esnetan egosi eta jan egiten zuten: "Pantxito" deitzen zioten plater horri. Babarruna eta odolkia asko jan zuten garai hartan; ogia, ordea, ez zegoen eta taloa jaten zuten.

• Zartaginari keinua olioarekin eta aurrera

  Maddi Garmendia Lopetegi (1929) Lezo

  Errazionamenduko txandara joaten ziren. Oso ogi txarra ematen zuten. Gose handia pasatu zuten. Hilabeteak irauten zuen olio botilak. Zartaginari olioaz "keinua egin" eta aurrera.

• Goserik ezagutu gabekoa

  Manuel Olasagasti Arriaga (1940) Lezo

  Lehen oiloak eta oilarrak izaten zituzten etxean eta goiz hasten ziren kukurrukuka. Beraiek goiz jaikitzen ziren, eguzkia ikusi orduko. Gosaritan bapo jaten zuten. Manuelek ez du goserik ezagutu.

• Errazionamendua ezagutu zuen Juakinak

  Juakina Gaztelumendi Urdanpilleta (1940) Lezo

  Tratua saltzera herrira abiatzea eta trukean etxerako jana ekartzea askotan egokitu zitzaien Juanitari eta ahizpari. Etxerako fruta eta olia ekartzen zituzten, besteak beste. Errazionamendu garaiak ezagutu zituen Juakinak. Etxe bakoitzean eguneko opil bat banatzen zenekoa edo babarrunak udaletxean entregatu behar zirenekoa. Taloak egiteko artoa ehotzera, Iurritako errotara joaten ziren.

• Bakailaoa deskargatu, eta bat kolkora

  Joxe Zumeta Jaunarena (1937) Lezo

  12 urterekin, zapatari izateko hasi zen ikasten. 14 urte bete baino lehenago, Pasai San Juanera joaten zen bakailaoa deskargatzera. Garai hartan, gosea zen, eta bakailaoren bat etxera eramaten zuten ezkutuan.

• Poliziaren dendan pikuak lapurtzen

  Joxe Zumeta Jaunarena (1937) Lezo

  Gerraostean, gosea pasa zuten. Sagarrak eta dendetako janaria lapurtzen ibilia da Joxe, beharra zegoelako. Polizia armatu bat eta bere familia Lezora etorri ziren bizitzera. Familia estimatua zen hura; janari-denda jarri zuten, eta Joxek han piku batzuk lapurtu zituenekoa gogoan du. Polizia hura oso gizon maitatua izan zen Lezon.

• Errazionamendu garaiko "luxuak"

  Joxe Zumeta Jaunarena (1937) Lezo

  Errazionamendu garaian, olioa eta azukrea ez ziren soberan izaten. Ogi zuria Frantziatik ekartzen zuten kontrabandoan. Ogi zuria luxu handia izaten zen orduan. Errazionamenduko ogia izugarri gogorra zen. Beraiek taloa jaten zuten etxean; eta, noizean behin, txokolate pixka bat jartzen zioten taloari. Hura janari gozoa!

• Hamar urterekin estraperloan

  Jose Manuel Susperregi Zabala (1932) Lezo

  Zortzi urte betetzear zela aita hil eta Susperregira bizitzera joan zen. Gaueko lanera ohitu behar izan zuen, baina kontatzen duenez, ez gorriak ikusi gabe. Ogia ekarri behar izaten zuen Nafarroatik, ezkutuan, baina bide aldapatsuek, zamak eta iluntasunak ez zioten jardunik errazten.

• Baserrietan errazionamendurik ez

  Jose Manuel Susperregi Zabala (1932) Lezo

  Baserrietan errazionamendurik ez izanagatik ere, errotak kontrolpean izaten ziren, eta ogiari dagokionez, koskor bat besterik ez omen zegokion Joxe Manueli, baina osabak jaten omen zuen.

• Gerraostean janaririk ez

  Lorenzo Balda Agirre (1936) Lezo

  Gerraostean diru eta janari eskasia zegoen.

• Gerra ondorenean goserik ez, baina falta bai

  Esteban Olaizola Mitxelena (1944) Lezo

  Esne-hautsak eta gurina eskaintzen zizkieten eskolan. Garai hartan etorkinek miseria handiagoa pairatu zuten.

• Kanpotarren etorrera

  Esteban Olaizola Mitxelena (1944) Lezo

  Normaltasunez bizi izan zuten kanpotarren etorrera, baina hizkuntza kontuetan talka handi samarra izaten zen.

• Gerra ondorena eta errazionamendua

  Miren Garmendia Urzelaieta (1936) Lezo

  Gerra ondorena ezagutu zuen Mirenek. Gogoan ditu orduko gosea eta errazionamenduaren gaineko hainbat gora-behera. Arraiketariak ibiltzen ziren arrain freskoa saltzen.

• Jan nahi eta ezin

  Miren Garmendia Urzelaieta (1936) Lezo

  Gerra ondorenean ogi onik ez zen. Horrek urdaileko gaitzak sortzen zituen. Taloak izaten zituzten gosaritarako. Arto-alea zein errotetan ehotzen zuten gogoan du.

• Karabineroak saihesten

  Miren Garmendia Urzelaieta (1936) Lezo

  Artoa ehotzera eramaten zutenean, karabineroak saihesten saiatzen ziren itzuleran, haiek arto-irina kentzen zutela entzuna baitzuten.

• Ama, lan asko egindakoa

  Miren Garmendia Urzelaieta (1936) Lezo

  Ogia estraperloan lortu behar izaten zen garaia ezagutu zuen Mirenek. Haienean amak atera zuen familia aurrera, aita ondoezik bizi izan baitzuten, eta gazterik hil zitzaien.

• Ahal bezala bizitzan aurrera egiten

  Miren Garmendia Urzelaieta (1936) Lezo

  Baratzea egiten zuten etxean.

• Kontrabandoa

  Miren Garmendia Urzelaieta (1936) Lezo

  Kontrabandoko generoa ezkutuan salerosten zen.

• Almeja biltzen

  Miren Garmendia Urzelaieta (1936) Lezo

  Mareak uzten zienean, Lezotik Donibanera joaten ziren txikitan, almejak-eta biltzera.

• Errazionamendua lezon

  Ester Salaberria Kortaberria (1939) Lezo

  Errazionamendua zela eta, otarteko bat izaten duten egun osorako jana. Familia bakoitzari denda bat zegokion herrian, egokitutako jana jasotzera joateko.

• Tren bidez estraperloa

  Ester Salaberria Kortaberria (1939) Lezo

  Pasaiako portura janaria ekartzen zenez, lapurtu eta herrian saltzen zen errazionamendu garaian. Tren bidez ere laranjak eramaten zituzten Lezora.

• Janaria lapurtzeko beldurrez

  Ester Salaberria Kortaberria (1939) Lezo

  Gerraostean gosea zela eta, beldurrez izaten ziren baserritarrak, soldaduek askotan lapurtzen baitzuten janaria kontroletan etab.

• Beti kuadrillan

  Jose Krutx Izulain Olaizola (1943) Lezo

  PYSBE enpresak etxe batzuk egin zituen Marrukene baserriaren inguruan, eta beste auzotxo bat sortu zen bertan. Kuadrillan jolasten ziren futbolean, gorde-gordetan, kaniketan...

• Soldata amari ematen zion

  Jose Krutx Izulain Olaizola (1943) Lezo

  Bai aitak eta bai Jose Krutxek irabazitako soldata amari ematen zioten astero-astero, etxeko ekonomia amak kudeatzen baitzuen.

• "Lezoko jendea Pasaiako portura txaketarekin"

  Jose Krutx Izulain Olaizola (1943) Lezo

  Osaba batek tabakoa zuen errazionatuta. Estankora bertan joaten zen honen bila. Zerrategira enborrak Guineatik ekartzen ziren, eta portura joan behar izaten zuten enborrak bereiztera. Horretan ari zela, kontrabandoa ikusi zuen Pasaiako portuan. Esaera bat bazen, Lezoko jendea, udaran ere, portura txaketa jantzita joaten zela zioena, kontrabandoan erositakoa jasotzeko. Anekdota bat ere kontatzen du Jose Krutzek pasarte honetan, behin kontrabandoan itsasontzi bateko iparrorratza saldu omen zuten, eta portutik ezin atera ibili zen ontzia.

• Galerías Oarso

  Irene Salaberria Kortaberria (1940) Lezo

  Arropa egiteko oihalak Errenteriako Galerias Oarso dendan erosten zuten. Ireneren anaiaren andrea jostuna zenez, arropa egiten zien.

• Anai-arraben lanbideak

  Irene Salaberria Kortaberria (1940) Lezo

  Anaia zaharrena zapataria zen, enkarguz. Beranduago paper-fabrikara joan zen lanera. Bigarren anaia zaharrenak kontadoreetako bulegoetan. Ahizpa zarrena botikan aritu zen, laguntzaile moduan ezkondu bitartean, eta ezkondu ondoren hurrengo ahizpari utzi zion. Ahizpa jostuna ere izan zen.

• Ogi zuria kontrabandoan

  Irene Salaberria Kortaberria (1940) Lezo

  Ogi zuria kontrabanduan ekartzen zuten Iparraldetik.

• Orduko jatekoa

  Irene Salaberria Kortaberria (1940) Lezo

  Astean zehar aza, azalorea, porrua, arroza, babarrun gorria eta lentejak jaten zituzten. Gogoan du Irenek amak babarrun gorriari arroza botatzen ziola.

• Gerraostean goserik ez

  Arantxa Goia Artola (1940) Lezo

  Neurtuta zuten janaria kartilla baten bitartez gerraostean. Gogoan du Arantxak goiko bizilaguna estraperloan joaten zela kafe bila, ondoren bizilagunei saltzeko. Goia familiak ez zuen goserik pasa gerraostean, aitak Goierriko senideen baserritik janaria eramaten baitzuen.

• Etxe ondoan baratzea

  Arantxa Goia Artola (1940) Lezo

  Etxe ondoan bertan zuten baratzea, garaiaren araberako jakiekin. Arraina, ordea, San Juanetik eramaten zuten Lezora.

• San Pedron erosten zuten arraina

  Arantxa Goia Artola (1940) Lezo

  Senarrak zabaldu zuen arraindegirako San Pedron erosten zuten arraina. Donostian ere erosten zuten geroago. Orokorrean hitzez izaten zen, eta prezioa egokia zenean eskua altxatuz egiten zen.

• Behar handiko garaietan, katua asko jaten zen

  Fernantxo Intxaurrandieta Aizpurua (1947) Lezo

  Jaizkibeleko destakamendura joandakoak ezagutu zituen, laranja azalak ere jateko prest, bera katua jandakoa da eta untxia bezalakoa dela dio.

• Gerra ondorengo urte gogorrenak ez zituen ezagutu

  Axun Oiartzabal Sagarzazu (1946) Lezo

  Amak baserritik ekartzen zituenei esker goserik ez zuen pasa. Anai-arreba zaharragoek, ordea, okerrago pasa zuten.

• Errazionamendua, ogi-gosea eta gerrako ihesa

  Anixeta Gereñu Odria (1922) Legazpi

  Gerra garaian ogi-gosea izan zuten; errazionamendua zegoen. Nazionalak herrira sartu zirenean, lagun batek ihes nola egin zuen kontatzen du. Herritik jende ugarik ihes egin zuen.

• Irin-zakuak trenetik bota inork ez konfiskatzeko

  Anixeta Gereñu Odria (1922) Legazpi

  Ama baserrietara joaten zen eta lagunek garia eta artoa ematen zizkioten, besteak beste. Estraperloan joaten zen ama irina eta beste zenbait jaki etxera eramateko. Geltokira iritsi aurretik irin-zakuak trenetik botatzen zituzten ez konfiskatzeko.

• Línea de la Concepción hirian kontrabandoan

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerra ostean, Sevillako kuartelean, ez zegoen urik; handik Línea de la Concepción hirira eraman zituzten. Han tabakoa pasatzen zuten kontrabandoan mugaren alde batetik bestera.

• Kontrabandoko tabakoa

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Línea de la Concepción herrian tabakoaren kontrabandoa egiten zuten. Tabako hura nolakoa izaten zen azaltzen du.

• Gerraosteko gosea

  Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi

  Gosea pasatakoa da. Gerraosteko errazionamendua zela eta zegoenetik jan behar zuten eta, erosterik ez zegoenean, lapurretan ere aritzen ziren. Perretxikoak ere jasotzen zituzten goseari aurre egiteko.

• Estraperloko jakiak erosteko dirurik ez

  Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi

  Dendetan erosi zitezkeen estraperloan ekarritako gauza onak baina haiek erosteko dirurik ez zuten. Ogia bazegoen baina txarra eta gogorra. Gose handia pasatakoa da.

• Zortzi egunerako ogia eta errazionamendua

  Jesusa Zabala Aramendi (1923) Legazpi

  Ogia labesuan egiten zuten. Zortzi egunerako ogia izaten zen; "zortzigarren egunerako hortz onak behar izaten ziren". Errazionamenduko ogiaz hitz egiten du. Hasieran, ogi marroi bat ematen zien; asko papurtzen zen. Gero, ogi beltza egiten hasi ziren, eta bestea baino hobea zen. Errazionamenduko ogia zahiarekin egiten zen.

• Errazionamenduko ogia

  Nikolas Ormazabal Ormazabal (1926) Legazpi

  Zumarragan saltzen zuten ogia eta baita Brinkolako baserrietan ere. Errazionamendu garaian pisu jakin batera iritsi behar izaten zuen ogiak.

• Garia entregatu beharra

  Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi

  Gerrako oroitzapenak. Nazionalak noiz sartu ziren. Baserritarrak garia entregatzera behartzen zituzten udaletxean, baina Isabelen aitak "gogor egin" zion sekretarioari familia handia zuela esanez. Garia entregatu, eta trukean irina eta zahia eman omen zioten.

• Goserik ez, baina beharra bai

  Iñaxi Gereñu Odria (1928) Legazpi

  Gerra ostean, ez zuten goserik pasa; ama baserrikoa zen, eta horri esker laguntza izan zuten. Goserik ez, baina beharra bai: batzuek mandarina jaten zutenean, beraiek inbidiaz egoten ziren. Behin Iñaxik eta anaiak taloak egin zituzten beren kabuz.

• Errazionamendu ogia Mendibildik behera botaz gero...

  Felipe Etxeberria Telleria (1935) Legazpi

  Gerra ondorenean, Bidaniko mutil bat izan zuten baserrian laguntzaile moduan. Hark errazionamenduko ogiari buruz zer esaten zuen kontatzen du.

• Kontrabandoko anekdota

  Rafael Urzelai Gabiria (1927) Legazpi

  Lehendik hona, gauzak asko aldatu dira. Kontrabandoan ibili zeneko anekdota kontatzen du.

• Lehengo bizimodu umila

  Maria Pilar Galparsoro Andueza (1921) Legazpi

  Lehen jatekoa lortzeko adina diru egoten zen, baina harrokeriarik ez.

• Baserrian eginiko ogia eta errazionamendua

  Rosario Aztiria Plazaola (1939) Legazpi

  Astean behin egiten zen aste guztirako ogia. Kaletik errazionamenduko ogia ekartzen zuten, opil bat bakoitzarentzat, zazpi opil guztira. Rosariok ekartzen zuen ogia kaletik.

• Ganadua ez, baina babarrun zakuak ezkutuan

  Julio Zabaleta Yarza (1933) Natividad Zabaleta Yarza (1936) Legazpi

  Ganadua izkutatu beharrik ez omen zuten izan gerra garaian, baina bistan ere ez omen zuten uzten, badaezpada. Babarrun zakuak-eta ezkutatu izan zituzten, bestela udaletxera eraman behar izaten baitzen jasotakoaren zati bat. Etxeko errenta dirutan eta kapoietan ordaintzen zuten. Natik kontatzen du senarra zenaren txahalari buruzko istorio bat.

• Gerra ondorengo gabeziak

  Joxepa Artola Artola (1930) Lizartza

  Gerra ostean ez zuten goserik pasa, baina gabezia bai. Gauez Nafarroara joaten ziren isilka irina ekartzera. Babarrunak izaten zituzten. Baserriko produktuak herriari entregatu behar izaten zitzaizkion. Gero kartilak banatu zituzten. Guardia Zibilak inguruan ibiltzen ziren. Beldurra pasatzen zuten.

• Francok gerrako gastuak ordaindu behar zituen

  Joxepa Artola Artola (1930) Lizartza

  Ogia baino gehiago taloa jaten zen. Herriari entregatzen ez zitzaiona etxean jateko izaten zen. Francok gerrako zorrak ordaintzeko biltzen zituela gauzak esaten zuten; horregatik arrazoinamendua ezarri zuten. Olioaren ordez esne gaina erabiltzen zen. Txerria hiltzen zuten etxean.

• Martuteneko bizimodua

  Manolo Ibarguren Molinaga (1929) Lizartza

  Mutil kozkorrak izanik, pozik ibiltzen ziren lanean. Gainontzeko morroien jatorriaz ari da. Bere anaia ere bertan zen. Hilabetean bost duro eta janaria ematen zizkieten ordainetan. Hala ere, janaria hala-moduzkoa zen, errazionamendu garaian oso eskasa.

• Gerraosteko gosea

  Manolo Ibarguren Molinaga (1929) Lizartza

  Eskola ostean, baserrira lanera itzuli aurretik, plazan geratzen ziren jolasean. Baserrian baino, kalean gose handiagoa zegoela kontatzen du. Soinua jotzen herriz herri edo ezkontzetan hasi zenean, izan zuen tripa betetzeko aukera.

• 12 urterekin morroi

  Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza

  12 urte zituela joan zen morroi Ernialdera. Han bi urte egin, eta Amezketara joan zen morroi. Nagusia tratantea zen, eta ganaduarekin estraperloan ibili behar izaten zuen.

• Errazionamenduko ogia

  Joxe Mari Zinkunegi Agirre (1932) Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza

  Errazionamenduko ogia: beltza, gogorra eta biribila izaten zen. Esnetan txiki-txiki eginda jaten zuten ogia.

• Gerraosteko gosea

  Mahai-ingurua Lizartzan () Lizartza

  Gerraostea okerragoa izan zen ordea. Gose handia eta jaki eskasia bizi izan zuten. Bizilagun bati gertatutako anekdota kontatzen du.

• Nafarroako galirina