Ekonomia gerraostean

• Gerraosteko lapurrak. Ura eta arropa garbiketa

  Sebastiana Balanzategi Unzueta (1929) Aramaio

  Garia entregatzen zenean, aititak "Miñazulo" izeneko zulo batean gordetzen zituen irin zakuak guardia zibilengandik ezkutatzeko, baina norbaitek ostu zion zakuren bat. Neguan teilatuko urez baliatzen ziren, baina udan errekatik ekarri behar izaten zuten. Etxe ondoan garbitokia izan zuten arte arropa errekan garbitzen zuten. Lixiba egindakoa da Sebastiana.

• Ogi gosea errazionamendu garaian

  Elias Galartza Aranguren (1935) Aramaio

  1944ko errazionamenduan bakoitzari olio litroaren zortzirena egokitzen zitzaion, zortzi egunerako. Ogi txuskoak ere gogoan ditu. Ogi-opil zati bat jatea festa izaten zen orduko neskatila-mutikoentzako.

• Gerraostean kaletarrak ere soroak lantzen

  Elias Galartza Aranguren (1935) Aramaio

  Tabernakoak eta auzoan bizi ziren nafar basomutil batzuk ziren Oleta auzoan ganadurik ez zuten bakarrak. Gerraostean Otxandioko kaletarrek soroak landu behar izan zituzten jatekoak lortzeko. Sorook Limitaduko terrenoetan egon ziren.

• Gerraoste gogorra

  Basilio Ugarte Urrutia (1925) Aramaio

  Gerra bukatu eta gero, bizimodu nahiko normalera itzuli ziren. Ogirik ez zegoela gogoratzen du. 1941a arte oso urte gogorrak izan ziren, gariarentzako urte txarrak tartean. Estraperloa batzuk egiten zuten, baina euren aita ez zen izan horietarikoa.

• Anaiak preso eta etxean dirurik ez

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Jaso zuten gari guztia entregatu egin behar izan zuten urte batean. Arto-taloei esker atera ziren aurrera. Anaia bat kartzelan eta bestea “Batallón de Trabajadores”en zeuden zigortuta. Diru falta larria zuten, eta ama gaztaina eta sagarrak saltzera joaten zen Gasteizera astean behin, autobusez.

• Morroi eta neskameak etxean

  Kepa Mondragon Jauregi (1934) Aramaio

  Gerraostean kaletik jendea etortzen zen, tripa betetze alde baserrian lana egitera. Umea zenean, morroi eta neskameak ezagutu zituen etxean. Haiek ere tripa-truke eta jantzien alde egiten zuten lan. Gabonetan zerbait ematen zieten, etxera eraman ahal zezaten.

• Gerratik ihesean

  Patxi Elejalde Plazaola (1930) Aramaio

  Gerra ostea gogorra izan zen. Gerran etxeko gehienak Gantzaga auzora ihes eginda egon ziren egun batzuetan. Salturralde etxea granada zuloz eta tiroz josita aurkitu zuten itzuli zirenean. Etxeko artoa eta garia soldaduei eman behar izaten zieten. Auzoko Juanito Uxarrek kontatzen zituen gerrako kontu gogorrak.

• Gariaren erdia inori eman behar

  Rufina Astola Nafarrate (1929) Aramaio

  Azkoaga auzoko abadeei garia eman behar izaten zitzaien abuztuan, eta jaietan oilasko eta arrautza batzuk. Udaletxean ere gerraosteko gari-kupoa eman eta etxerako gutxi geratzen zen.

• Gaztak gari artean

  Rufina Astola Nafarrate (1929) Aramaio

  Saltzen ez ziren gaztak, gari-arkan gari artean gordetzen ziren lizundu ez zitezen. Gerraostean Udalari emateko gari-kupoa, urtero Udalak eskatzen zuena eman behar izaten zen. Anega bat edo bi izan zitezkeen. Musu-truke kentzen zieten kupo hori. Rufinaren aitak, gizona kartzelan zuen famili bateri lur-sail bat uzten zien patatak edo zerbait izan zezaten.

• Gerraostean patata soro berriak

  Pedro Karetxe Urrejola (1930) Aramaio

  Idiak etxeko lanetarako erabiltzen zituzten. Gerraostean ez zegoen ez ogirik ez oliorik. Babarrun, esne eta okela nahikoa izaten zuten etxekoentzako. Otxandion, patata sartzeko, soro berri asko landu zituzten.

• Errotari iruzurgilea

  Pedro Karetxe Urrejola (1930) Aramaio

  Oleta auzoan ez zuten apenas garirik ereiten, beraz, ez zuten izaten entregatu beharrik ere. Ereiten zuten apurra jo ere eskuz egiten zuten harriaren kontra. Baina gero ezin zuten eho, errotak itxita baitzeuden. Artale berriaren ordez errotan jasotako arto-irin zaharrarekin taloak egin ezinda ibiltzen zen amona.

• Errazionamenduan "primera" mailakoak

  Pedro Karetxe Urrejola (1930) Aramaio

  Gerraostean ez zegoen ez dirurik ezta jatekorik ere. Errazionamendu garaian “primera, segunda eta terzera” mailako kartilak zeuden. Primerakoak ziren gutxien jasotzeko eskubidea zutenak, eta maila horretan zegoen Pedroren etxea.

• Nafarroatik patataren estraperloan gauez

  Martina Agirre Zuriarrain (1930) Abaltzisketa

  Baratzeko lanetan aritzen ziren, baina bizitzeko justukoa lortzen zuten. Zaldibiako errotara eramaten zuten irina gero ogia egiteko. Gauez estraperloa egiten zen; Nafarroatik patata ekartzen zen, besteak beste.

• Baserritarrak ogia brusapean hartuta bazkaltzera feria egunean

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Feria egunetan baserritarrak bazkaltzera etortzen ziren tabernara, bakoitzak bere ogia brusapean zuela. Behin Mutrikutik babarrunak nola ekarri zituzten azaltzen dute. Esnea baserri batetik ekartzen zieten.

• Lurra lantzeko tresnak; gose garaian, taloak

  Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

  Traktoreen aurretik goldeak izaten ziren. Karramarroa, area, marka... Artoa, babarruna. Oiloentzat zen artoa; gose handia izan zenean bai, taloak eginda, ogirik ez zegoelako. Errazionamendua. Olio gutxi. Sardina latetako olioa erabili behar. Bi txerri hiltzen zituzten urtean.

• Gose garaian, tuberkulosia asko

  Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

  Etxean ez zuten politikarako grinarik. Beti lanean. Gose handia, gerra ondorean. Biriketako gaitzarekin hiltzen ziren asko. jan faltarik ez zuten izan beraiek baserrian, baina beste askok bai. Taloak bazituzten. Estraperloko ogia.

• Arraiketan

  Ebaristo Genbelzu Sansinenea (1925) Hernani

  Trena bazen Lesakan barrena joaten zena. Arraiketan ibiltzen zen; Hondarribin erosi eta Elizondon saltzen zuen. Usteldu ere egiten zitzaion batzuetan.

• Gerrako pobrezia eta janaria

  Luix Otxotorena Ollokiegi (1928) Hernani

  Gerra hasi zenean, 8 urte zituen. Tiroak entzuten zituzten. Gerra ostean, pobrezia handia zegoen. Kafe-errotan artoa txikitzen zuten. Txerriak ere bazituzten etxean. Goserik ez zuten pasa; kalekoek bai, ordea.

• Inguruko herrietako festetara nola joaten ziren

  Luix Otxotorena Ollokiegi (1928) Hernani

  Lehen bilerak izaten ziren hainbat lekutan: tabernetan, Oialumen, Benta Berrin... Benta Berrira bizikletaz joaten ziren; muga pasatzean mikeleteak egoten ziren han. Estraperloan ibili izan zen Luix bera, baina gutxi.

• Etxeko elikadura: estraperloko irina eta baratzeko produktuak

  Luix Otxotorena Ollokiegi (1928) Hernani

  Osabak irin asko ekartzen zion Luixen familiari. Etxean zer jaten zuten eta nola prestatzen zuten azaltzen du.