Ekonomia gerraostean

• Aita estraperloan aritzeagatik kartzelara eraman zutenekoa

  Anita Tolosa Goikoetxea (1941) Urnieta

  Ezkondu baino lehen, josten ikasten aritu zen. Garai hartan, estraperloa zen. Eta, behin, Guardia Zibilak gizaseme bat eskuak lotuta zituela eraman zuen. Horrela jakin zuen garai batean bere aita ere hala eraman zutela Guardia Zibilek; izan ere, zaku-irinekin estraperloan harrapatu zuten. Azkenean, baserriko nagusia joan zen kartzelara, eta hark atera zuen aita kartzelatik. Goserik ez zuen pasa Anitak; baina bere senide zaharragoek, bai.

• Esne gutxiko behiak

  Fernando Alegria Goiri (1923) Muxika

  Esne-eskasia ere ezagutu zuten nahiz eta behiak izan. Behiek soloan lan asko egiten zuten eta ez zuten pentsurik izaten jateko; hori dela-eta, esne gutxi ematen zuten behiek, ez gaur egun bezala. Diru gutxi izaten zuten, ezta meza ateratzeko ere. Hileta ostean gisatua ematen zitzaien jaten kanpotik etorritako senideei, eta horrek ere dirua balio zuen.

• Gerra osteko goseari aurre egiten

  Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

  9 urte izan bitartean, kalean bizi izan zen. Baina gerra osteko goseari aurre egiteko, amaren baserrira joan ziren Uztegira; aita eta anaia, baina, Tolosan gelditu ziren txapel-fabrikan lanean. Aitak presa garbitzen zuen eta askotan urak kontserba-latak ekartzen zituen berekin; aitak lata haiek hartu eta etxera ekartzen zituen.

• Gurasoek lan asko egin zuten goserik pasa ez zezaten familian

  Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

  Gerra ostean ez zuten halako gosea pasa; aitak lehengusuaren baserritik sagardoa ekartzen zuen. 9 senide izanda, gurasoek lan asko egin zuten denak aurrera ateratzeko.

• Jatekoa Nafarroan erosi Tolosan saltzeko

  Jabier Goenaga Aiestaran (1925) Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

  Maria Eugeniaren nebaren etxera joaten ziren irratia entzutera. Goserik ez zuten pasa, Nafarroa aldetik ekartzen baitzuten jana. Jatekoa handik ekarri eta herrian saltzen zuten. Sasoi hartako hainbat bizipen dakartza gogora Jabierrek.

• Antxumeak ezkutuan ekarri

  Jabier Goenaga Aiestaran (1925) Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

  Gerraostean, haragia nahi izanez gero harategian txanda eskatu behar izaten zen. Behin antxumeak ekarri zituztenekoa kontatzen du Jabierrek. Ez zuten beldurrik izan. Irabazitako dirua amari eman behar izaten zitzaion.

• Soldata amari eman behar

  Jabier Goenaga Aiestaran (1925) Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

  Irabazitako dirua amari eman behar izaten zitzaion. Jabierrek 4.90 irabazten zuen eta Maria Eugeniaren lehen soldata asteko 21 pezetakoa izan zen. 14 urterekin hasi ziren lanean.

• Jangela soziala

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Tolosako jangela sozialari, 'auxilio sozial'-ari buruz hitz egiten du. Alargunak, gerran desagertutakoen senideak, umeak... joan ohi ziren jangela horretara. Mariani leihotik egoten omen zen jangelara begira. Jangelako gorabeherak kontatzen ditu: umeei eskuak garbitzeko eskatzen zien, jan aurretik errizino-olio koilarakada bat ematen zien, jateko zerbait zuria ematen zien...

• 'Auxilio sozial', 'gota de leche' eta Gurutze Gorria

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Rondilla kalean zeuden 'auxilio sozial', 'gota de leche' eta Gurutze Gorriko laguntza zerbitzuak. Medikuek dohainik ematen zuten zerbitzua Gurutze Gorrian; medikuak derrigortuta zeuden astean behin han zerbitzua ematera.

• Baserritarren esnea entregatu behar

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Baserritarrak behartuta zeuden litro bat esne "gota de leche"-n entregatzera. Baserritarrak jeneroarekin herrira sartzerako, "arbitrios" izeneko kaxeta batean zergak ordaindu eta esnea utzi behar izaten zuten; kaxeta hori non zegoen kontatzen du.

• Emakumeak paper-fabrikara

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra ondoren, emakume askok egiten zuen lan SAM paper-fabrikan. Lanean ziren bitartean, emakume horien haurrak 'Siervas de Jesus' babes-etxean zaintzen zituzten.

• Gerrako umezurtz eta alargunak

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerrako kontuak. Gerran aita eta senarra galdu zuten umezurtz eta alargunei buruz hitz egiten du. Jangela sozial eta 'gota de leche'-n jaten eman ohi zien. Okindegietan, ogia ematen zien.

• Olur litografia eta gizarte zerbitzuak

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  16 urte zituela, Olur litografian aritu zen lanean. Han lanean zebilela, gizarte zerbitzuetan laguntzeko agindua eman zioten. Gizarte zerbitzuetara joaten ez bazen, astean irabazten zituen 37 pezetatatik bost kenduko zizkiotela esan zioten. Marianiren ama karlista zen, eta ez zion utzi falangisten gizarte zerbitzuetara joaten. Gauzak horrela, lana utzi behar izan zuen.

• Mutilentzat, falangea edo arte eta lanbide eskola

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Diktadura garaiari buruz ari da. Senarra eta anaia 14 urterekin hasi ziren lanean. Lantegien izenak aipatzen ditu. Lanetik ateratakoan, mutilek falangera edo arte eta lanbide eskolara joan behar izaten zuten. Marianiren senarra falangera joan zen, eta han musika ikasi zuen. Anaia, berriz, arte eta lanbide eskolan ibili zen.

• Josten ikastera

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Diktadura garaiari buruz ari da. Mariani ez zen Sección Femeninara joan, baina jostun batekin ikasi zuen josten. Zer lan egiten zituzten kontatzen du. Emakumeak etxekoandre ona izaten ikasi behar zuela dio.

• Ezkondu eta gero, lana utzi behar

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Diktadura garaiari buruz ari da. Neskak 14 urterako lanean hasten ziren. Behin ezkondu ondoren, lana utzi ohi zuten. Lana uzteagatik propina jasotzen zuten; derrigortuta uzten omen zuten lana.

• Alargunak eta eskaleak

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Diktadura garaiari buruz ari da. Emakume ezkonduek ezin zuten etxetik kanpo lanik egin. Alargunek, desagertutakoen emazteek eta pobreek zuten lanean edota eskean ibiltzeko baimena. Eskean aritzen ziren emakumeei buruz hitz egiten du.

• Ogia egiten hasi zirenekoa

  Juana Lasa Jauregi (1929) Tolosa

  Baserrian eta baserritik bizi ziren aldabarrak. Gerra garaian behera egin zuen bizimoduak, eta orduan hasi ziren, esaterako, ogia erosi ordez etxean egiten, eta horretarako kontrabandoan ere bai.

• Gerraosteko janaria

  Santos Ezeiza Otamendi (1928) Tolosa

  Gerraostea gogorra izan zen: gosea etorri zen; olioa oso garestia zen; esnea erabiltzen zuten janaria gozatzeko; txerriaren seboa okasio berezietarako gordetzen zuten... Seboa non gordetzen zuten azaltzen du.

• Gerra osteko elikadura

  Pakito Txintxurreta Larrañaga (1935) Tolosa

  Gerra ostean ez zuten goserik pasa etxean: beraiek egiten zuten ogia, arto-zopak eta taloak jaten zituzten... Arto-zopak nola prestatzen diren azaltzen du. Txerria bazeukaten eta noizean behin hiltzen zuten bat. Etxean zer abere izaten zituzten aipatzen du.