Ekonomia gerraostean

• Estraperlokoa jeneroa salgai

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Estraperloko ogi zuria saltzen zuten amaren dendan, gerraosteko errazionamenduko ogia beltza eta gogorra baitzen. Leku desberdinetatik ekartzen zuten ogi hori eta Bretxan ere saltzen zuten. Estraperloko olioa ere bazuten, ohikoa zen hori. Patxik ez zuen gosea ezagutu, ezta Zegaman ezta Antiguan ere.

• Soldata kobratutakoan ordaindu dendetako zorrak

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Langile jendeak ere orokorrean ez du uste gosea pasa zuenik, nahiz eta denek ez izan jateko dirurik. Jendeak soldata kobratzerakoan ordaintzen zituen zorrak, dendetan zorrak izatea ere normala baitzen eta bakoitzak bere kartilla zuen dendan. Antiguako emakumeak etxeko batarekin eta zapatilekin irteten ziren erosketak egitera.

• Gerraosteko gosea arrantzaleek arindu zuten

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Gose garaian arrantzaleek asko lagundu zuten. Jendea kaira joaten baitzen arrain bila eta arrantzaleek sobran zutena ematen zien.

• Gerra ostean janaria nola banatzen zen

  Patxi Pagola Ibarrola (1933) Urnieta

  Gosea pasa zuten gerra ostean; errazionamendua izaten zen orduan. Janaria entregatu ere egin behar izaten zen. Herrian arduradun gutxi batzuk egoten ziren janariaren banaketa antolatzeko. Sagardoa etxean egiteko, eskuz egiten zuten dolarean. Orain ez dute sagardorik egiten etxean.

• Errotak itxita zeuden garaian, Aranoko errotara joandakoa

  Miel Arrieta Bideburu (1931) Urnieta

  Arano ondo ezagutzen du Mielek. Errotak itxita egon ziren garaian, Aranoko errotara joan izan ziren. Hara joateko zer bide egiten zuten azaltzen du. Aranoko jendearekin harremana izan du.

• Kalean gosea gerra ostean

  Maritxu Rekondo Iribar (1927) Urnieta

  Gerra ostean gose handia egon zen kalean. Trintxerpe aldetik-eta "gallega jendea" etortzen zen patata edo babarrun eske. Jende diruduna ere bai Donostiatik.

• Errazionamenduko ogia txakurrak ere ez zuen jaten

  Maritxu Rekondo Iribar (1927) Urnieta

  Errazionamenduko ogia bola gogor bat zen, gurpila bezala joaten zena. Txakurrak ere ez zuen jaten. Baserrietan taloa egiten zen asko. Garia ere ereiten zuten baina aspaldi utzi zitzaion. Artoa asko, bai orduan eta bai gerora.

• Errazionamendua

  Juan Joxe Azkue Iarza (1938) Seberiana Azkue Iarza (1932) Donostia

  Seberianak ezagutu zituen errazionamenduko kartilak. Goserik ez zuten pasa, baina lekaleak ez ziren beste zerbait jateko gogoz egoten ziren. Txokolate ontza bat izaten zuten, bi lagunentzat, "La taza" txokolatea.

• Garirik ez, artoa ugari

  Juan Joxe Azkue Iarza (1938) Seberiana Azkue Iarza (1932) Donostia

  Aieten gari ereiterik ez zuten ezagutu, bai ordea arto ereitea. Artoa eta babarruna elkarrekin ereiten zuten, babarruna eurek jateko eta artoa animalientzat. Taloak egiteko ere erabiltzen zuten artoa, gerra garaian ogi gutxi izaten baitzen. Astegunetan babarrunak jan ohi zituzten, igandetan, berriz, garbantzuak haragi egosiarekin.

• Donostiara arrain bila

  Juan Joxe Azkue Iarza (1938) Seberiana Azkue Iarza (1932) Donostia

  Arraina Donostiatik eramaten zuten etxera. Otarrak buruan hartuta Añorgaraino joaten zen jendea, arraina eramanez. Ogia, azukrea eta abar estraperloan erosten zuten, gatza ez, nahikoa bazelako.

• Gerraostean zaku-prizkinekin nahastutako ogia

  Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

  Francok larregi iraun zuela dio, ez zela gizona. Bizimodua asko aldatu zen errepublika garaitik. Gerraostean, zaku-prizkinekin nahastutako ogia jaten zuten. Errementari baserriko gizonak zuen egunkariak gosearen inguruan zioen aipu bat kontatzen du.

• Eskasia bai, baina goserik ez

  Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Goserik ez zuten ezagutu nahiz eta ogi gutxi izan. Kafea ehotzeko makinan ehotzen zuten irina bertan.

• Estraperloko tranpak

  Jesusa Anitua Lejardi (1926) Markina-Xemein

  Estraperlo garaian, dendara saltzen zuten esnea. Beraiek olioa hartzen zuten, baina dendariak nahiago zuen kantina eramatea botila baino.

• Gerraostean apurka-apurka aurrera

  Deunoro Sardui Enbeita (1934) Muxika

  Gerraostean azukrea barik sakarina izaten zuten eta amamak ezkutatu egiten zien dena jan ez zezaten. Hala ere, jateko falta handirik ez zuten, amaren jaiotetxetik edo beste etxe batzuetatik jasotzen zituzten jakiak-eta. 14 urte zituela hasi zen beharrean.

• Aita estraperloan aritzeagatik kartzelara eraman zutenekoa

  Anita Tolosa Goikoetxea (1941) Urnieta

  Ezkondu baino lehen, josten ikasten aritu zen. Garai hartan, estraperloa zen. Eta, behin, Guardia Zibilak gizaseme bat eskuak lotuta zituela eraman zuen. Horrela jakin zuen garai batean bere aita ere hala eraman zutela Guardia Zibilek; izan ere, zaku-irinekin estraperloan harrapatu zuten. Azkenean, baserriko nagusia joan zen kartzelara, eta hark atera zuen aita kartzelatik. Goserik ez zuen pasa Anitak; baina bere senide zaharragoek, bai.

• Esne gutxiko behiak

  Fernando Alegria Goiri (1923) Muxika

  Esne-eskasia ere ezagutu zuten nahiz eta behiak izan. Behiek soloan lan asko egiten zuten eta ez zuten pentsurik izaten jateko; hori dela-eta, esne gutxi ematen zuten behiek, ez gaur egun bezala. Diru gutxi izaten zuten, ezta meza ateratzeko ere. Hileta ostean gisatua ematen zitzaien jaten kanpotik etorritako senideei, eta horrek ere dirua balio zuen.

• Gerra osteko goseari aurre egiten

  Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

  9 urte izan bitartean, kalean bizi izan zen. Baina gerra osteko goseari aurre egiteko, amaren baserrira joan ziren Uztegira; aita eta anaia, baina, Tolosan gelditu ziren txapel-fabrikan lanean. Aitak presa garbitzen zuen eta askotan urak kontserba-latak ekartzen zituen berekin; aitak lata haiek hartu eta etxera ekartzen zituen.

• Gurasoek lan asko egin zuten goserik pasa ez zezaten familian

  Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

  Gerra ostean ez zuten halako gosea pasa; aitak lehengusuaren baserritik sagardoa ekartzen zuen. 9 senide izanda, gurasoek lan asko egin zuten denak aurrera ateratzeko.

• Jatekoa Nafarroan erosi Tolosan saltzeko

  Jabier Goenaga Aiestaran (1925) Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

  Maria Eugeniaren nebaren etxera joaten ziren irratia entzutera. Goserik ez zuten pasa, Nafarroa aldetik ekartzen baitzuten jana. Jatekoa handik ekarri eta herrian saltzen zuten. Sasoi hartako hainbat bizipen dakartza gogora Jabierrek.

• Antxumeak ezkutuan ekarri

  Jabier Goenaga Aiestaran (1925) Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

  Gerraostean, haragia nahi izanez gero harategian txanda eskatu behar izaten zen. Behin antxumeak ekarri zituztenekoa kontatzen du Jabierrek. Ez zuten beldurrik izan. Irabazitako dirua amari eman behar izaten zitzaion.