Borroka

• Nerbioi ibaia nola igaro zuten

  Jaio Ezenarro Alberdi (1919) Iñaki Iñurrieta Goikoetxea (1918) Soraluze

  Iñakik-eta Nerbioi ibaia lantxetan pasatu zuten.

• Teruelen zero azpitik 15 graduan

  Jaio Ezenarro Alberdi (1919) Iñaki Iñurrieta Goikoetxea (1918) Soraluze

  Langileen Batailoian, Mendaroko batekin jardun zuen lanean Iñakik. Handik frontera eraman zituzten berriz. Tenientearengana joan ziren protestatzera, baina ez zuten ezer lortu. Teruelera eraman zituzten martxoaren 13an. Tenienteak, bonbak nola erabili azaldu ostean, bina bonba eman zizkien. 25 gradu zituzten zero azpitik eta zopa ere izoztu egiten zitzaien.

• Anaien arteko gerra

  Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia

  Anaia zaharrenak gerrara joan ziren, bakoitza bando batera. Gerran, anaia bat preso zegoela, beste anaiari haren guardia egiten aritzea tokatu zitzaion.

• Cervera kanoiontzia Donostia inguruan

  Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

  Donostian egon zen, izebaren etxean, gerra garaian. Hango giroa nolakoa zen aipatzen du: Cervera kanoiontzia inguruan egoten zen kanoikadak botatzen. Kanoikada haietako batek hil zuen mutil bati buruzko istorioa kontatzen du Joxek.

• Pakun!

  Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

  Donostiako lehengusuak tiro-hotsa entzuten zuenean, harraska azpian ezkutatzen zen. "Pakun!" entzuten omen zen tiroekin.

• Gerra nola hasi zen

  Adelaida Etxeberria Arozena (1929) Hondarribia

  Gerra hasi zenean, zazpi urte zituen. 10-16 urte bitartean, miseria garaia izan zen. Oraingo krisia. Gerra nola hasi zen. Tiro-hotsak eta bonbak. Arto artean ezkutatzen ziren.

• Harginak eta Guadalupeko gotorlekua

  Gregorio Berrotaran Etxeberria (1945) Hondarribia

  Artzuko harginak non ibili ziren lanean. Guadalupeko gotorlekuko hargin-lanak. Txirrita bertsolaria. Gotorlekua 1902an ireki zuten, baina denbora asko pasatu zuten hura egiten. Inguruko jende edadetuak begi onez ikusten zuten, lana sortzen zuelako. Altuek soldata hobea zuten. Gerra garaian, bi bandoen esku egon zen, eta sarraskiak egin zituzten biek. Fusilamenduak. Harrobiak.

• Hendaian, itsasontzi batean bizitzen

  Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia

  Harresian dago bere jaiotetxea. Balkoitik bonbak erortzen ikusten zituzten; behin, anaiaren lagun bat hil zen. Hendaiara joan ziren, eta handik Irun sutan ikusi zuten. Itsasontzi batean bizi izan ziren hiru familia. Frente Popularrera joaten ziren jatera. Batzuk Bartzelonara bidaltzen zituzten trenez. Milizianoek ontzia hartu nahi zuten, baina ez zuten lortu.

• Gerra hasi zenean, Hendaiara

  Mertxe Birto Sorondo (1929) Hondarribia

  Gerra hasi zenean, aita eta beste bi gizon guardiak egiten jarri zituzten kai zaharrean. Batelak hartu, koltxoiak eta umeak barruan sartu, eta Hendaiara joan ziren. Handik Ziburura. Ama Hendaiara joaten zen arraina saltzera. Tiro-hotsak.

• Kanoikadak eta metraila

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Gerra hasi zenean, herrian geratu ziren. Portura joan ziren, beraien auzoa arriskutsua zelako; kanoikadak botatzen zituzten. Metraila etxe barruraino sartu zitzaien. Aireplanoek bonbak botatzen zituzten.

• Gerra garaiko eta osteko bizipenak

  Maria Josefa Txurruka Egaña (1913) Zarautz

  Gerra garaian, udaletxea bota egin zuten eta bertako paper guztiak erre. Plaza nola aldatu den. Gorriek Itziarren apaizari belarria moztu omen zioten. Alabak kontatzen du txikia zenean estraperloa pasatzeko erabiltzen zutela bera.

• Gerra garaian bi arreba galdu zituen

  Santos Leunda Eizagirre (1912) Zarautz

  Gerra hasiera nola gogoratzen duen. Burgosen egon zen eta ondoren Iruñean. Han zegoela egunkarian irakurri zuen bere arreba hil zela. Egin ahalak egin zituen Zarautzera joateko, baina ez zioten utzi. Handik gutxira, Teruelen zegoela, beste arreba bat hil zitzaion.

• Frontea Bidegurutzetan

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Hamar urte zituen Seberianok Gerra Zibila piztu zenean. Frontea baserritik 20 metrora omen zuten. Gogoan dauka oraindik Frente Popularraren megafoniatik entzuten zirenak.

• Kanoikada artean lanean

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Kanoikadak Bidegurutzeta baserri gainetik pasatzen omen ziren, San Markotik Oiartzunera eta Oiartzundik San Markora.

• Oilaskoak ganbaran

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Milizianoak ez omen ziren sekula sartu Bidegurutzetan, baina jatekoa eskatzera maiz joaten omen ziren. Seberianoren etxean sobran ere ez omen zuten, baina. Eta gezurretan ibili behar izaten zuten.

• Aitaren lana gerra aurretik eta gerran

  Miren Lete Oiartzabal (1935) Errenteria

  Aitak Luzuriagan egiten zuen lan gerra aurrean; gerra hasitakoan, Bilbora egin zuen ihes. Aita gudari izan zen Bilbon eta Joxe Antonio Agirre lehendakariaren zaindari-lanetan aritu zen.

• Gerrako une latzek markatu egin zuten Inaxito

  Inaxito Albisu Mendarte (1924) Errenteria

  Gerra etorri zenean, Errenteria ebakuatu egin zuten. Asturiastik meatzari asko etorri ziren euskaldunei dinamita nola erabiltzen zen erakustera. Behin meatzari haietako bati tiroa jo zioten buruan kanpandorrean zegoela. Orduan Inaxito umea zen eta gerrako panorama latza ikusita oso gaizki pasa zuen.

• "Nire tokia mendian dago"

  Begoña Lizaso Eizmendi (1922) Errenteria

  Gerra hasi zen garaian Tolosako izebarekin oporretan zen Begoña, eta ezin izan zen Errenteriara itzuli. Ez zuen familiarn berririk. Errenteria hartu zutenean, aita joan omen zitzaien etxekoei, handik ihes egin behar zutela esanez. Etxekoek kontatuta daki Begoñak zer nolakoa izan zen frontean hil zuten bere anaia Alejandroren despedida.

• Gerra garaian, Mirandan eta Sevillan

  Manuel Arrizabalaga Agirregomezkorta (1913) Mutriku

  26 urterekin gerrara joan zen boluntario. Lehenengo, Loiolan egon zen. Erizain ibili zen gerra amaitu arte. Gerra amaitutakoan, lehenengo Mirandara, eta gero Sevillara joan behar izan zuen preso. Sarjentuarekin gertatutako pasadizo bat kontatzen du.

• Gerrateko pasarteak

  Luis Ondarra Larrañaga (1928) Mendaro

  Kalamua menditik botatzen zituzten kanoikadak. Orduko gertaerak kontatzen ditu.