Borroka

• Otxandioko bonbardaketatik justu libratu zen

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Gerra hasi eta gutxira bonbardatu zuten Otxandio. Izeko bat zuen bertan, eta jaiak pasatzera joan zen. Sabaian lo egin eta goizetik etxerako bidea hartu zuen. Urkiolan zegoela ikusi zuen bonbardaketa. Berarekin batera sabaian lo egin zutenak errekara salto eginda salbatu ziren; hala ere, etxe horretan 5 hil ziren.

• Tekniketako tenientea

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Itxasalde batailoian 1.000 pertsonatik gora zeuden, lau konpainiatan eta bi sekziotan banatuta. Sekzio bat komunikazioarena zen eta bestea teknikakoa. Estanis tekniketako tenientea zen. 30 soldadu zituen bere aginduetara. Komandantea ondarroarra zen.

• Batailoiko argazkiak

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Itxasalde batailoiko argazki bi erakusten ditu.

• Pagasarrin jausi zen batailoia

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Durangoko bonbardaketan, Arabako herri batean egon zen batailoiarekin. Durangora etorri ziren handik gutxira eta oso gogorra izan zen hori ikustea. Pagasarrin (Bilbon) jausi zen euren batailoia. Bera beste batailoi bategaz batu zen Laredorako bidea eginez. Kide mordoa hil zen beraien batailoian, erdia baino gutxiago. Frontean gaixoei ez zitzaien kasurik egiten.

• Saibitik kanoikada etxe ondora

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Gerra sasoia oso gogorra izan zen. Saibiko borrokak etxetik ikusten zituzten eta baten etxe ondoan kanoikada jausi zitzaien. Oraindik daude etxean metraila zuloak.

• Etxetik irten behar izan zuten gerra sasoian

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Gerra sasoian, ama arropei xaboia kentzen joan zen errekara. Saibitik ikusi egin zuten eta kanoikada bota zuten euren etxe ingurura. Orduen ebatzi zuten etxetik alde egin behar zutela.

• Saibiko borrokatik ihesi zihoazelan neba zauritu zuten

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Arineketan egin zuten alde etxetik, Saibiko borrokatik babesteko. Bidean zihoazela, tiroa jaurti zieten eta hankan sartu zitzaion metraila nebari. Gero, milizianoek euren botikinera eraman zuten neba.

• Otxandioko bonbardaketaz

  Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

• Martxoaren 31ko bonbardaketa

  Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

• Emili: batetik bestera nazionalak sartu arte

  Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

• Ondarroan, nazionalak sartu aurreko giroa

  Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

  Nazionalak urriaren 4an sartu ziren Ondarroara, Debatik. Gerrako giroa: soldadu tolosarrak kantuan, bertako neskek nobioak ere topatu zituzten... Frontea non zegoen, Astarrikan. Bi anaia elkarren kontra, alde banatan borrokan.

• Munitibarrera gerra denboran

  Mari Carmen Azkune Arrate (1928) Markina-Xemein

  Bonbak jausten ziren Markinan eta, beldurtuta, Munitibarreko baserri batera aldatu zen familia. Jende asko bildu zen etxean. Munitibarko bonbardaketa. Aita seme ezinduaren bila motorrean joan zenekoa.

• Munitibarretik Mendatara

  Mari Carmen Azkune Arrate (1928) Markina-Xemein

  Gero Mendatara joan ziren. Kanpandorrean ezkutatuta bonbardaketa denboran. Gernikako bonbardaketa egunean, hamaika markinar arbolape batean. Lo-lekua topatzeko komeriak. Semeen bila aita.

• Frontea etxetik hurbil; kanoikadak

  Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Frontea etxetik hur izan zuten. Kanoiak nondik nora aldatu zituzten kontatzen du. Etxea ere jo zieten. Obusek hots handia ateratzen zuten.

• "El abuelo" hegazkina

  Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Gerrako "El abuelo" hegazkina francotarrena zela dio, eta zarata asko egiten zuela. Bonbak bota zituen hainbat tokitan. Abertzaleek ehiza-hegazkinak ere bazituzten.

• Ezkutalekuak; hegazkinen erasoak

  Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Etxe ondoko estratan ezkutatzen ziren gerran. Soldaduak heldu baino pare bat egun lehenago, hegazkinen mugimendu handia egon zen.

• Milizianoak etxean eta herrian

  Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Beraien etxean milizianoak egon ziren, Txorierri aldekoak. Normalean domeketan joaten ziren jatera. Euretako batek esan zien behin mairuak heltzear zeudela, eta horixe gertatu zen. Miliziano eta errekete asko heldu ziren herrira. Erreketei beldurra zieten.

• Zergatik ez zuten erre Markinako herria?

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Bere ustez, Markina ez zuten bonbardatu, gerrako materiala egiten zuen lantegia, Esperantza, bertan zegoelako eta izen handiko jendea bizi zelako herrian.

• Derio-Markina-Derio bidea bonbardaketa artetik

  Jose Elorza Salaberria (1920) Markina-Xemein

  Esperanza lantegia gerra garaian Deriora eroan zuten. Bertan lanean zebiltzala, tropek Markina hartu zutenean trena hartzea erabaki zuten herrirantz hurbiltzeko. Gernikara heltzen zihoazela, Muxika eta Gernika artean trena gelditu zen bonbardaketa hasi baitzen. Gernika sutan zegoela ez daki nondik pasatu ziren Ajangizera. handik zehar gauez Markinara heldu ziren. Etxaniz kapitain markinarra topatu zuten bidean eta hark san zien tropak sartu zirela herrira eta buelta erdi hartzeko. Berriro ere Gernika pasatu eta Mungiarantz joan ziren. Ez daki zein herritako baserritan pasatu zuten gaua. Mungiara oinez heldu eta trena hartu zuten Artebakarrera eta handik lantegira bueltatu ziren Deriora.

• Tropek bilbo hartu aurretik Bilbora bidean

  Jose Elorza Salaberria (1920) Markina-Xemein

  Esperantza lantegia gerra garaian Deriora eraman zuten. Han zeudela, nazionalek Markina ere hartua zutela dagoeneko, tropak pasatu ziren eta San Antonio egunez Bilbora joan ziren. Santo Domingo igotzen zeudela behi-uztarria topatu zuten hilda, gurdia etxeko trastez beteta zutela. Gaua Santo Domingoko taberna pasatu zuten Bilbora joan aurretik.