Borroka
-
Gerrako basakeriak II
Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa
Gerran Legution (Araba) zeudela, herriaren sarreran, erreka koskor bat pasatzerakoan, tiroketa izan zen. Orduan ebaki zioten hanka nazionalista bati. Moztutako izterra makalaren puntan jarrita egon omen zen eta ikara sortu zitzaiela dio.
-
Soldaduek pasatako beldurra
Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa
Gerran soldadu zeudela, arrosarioa errezatzen zuten tarteka. Batzuek "hemen hilko gaituk" pentsatzen zutela dio. Soldadu asko bertan gelditu ziren enterratuta. Buruzagiek apuntatzen zuten nongoak ziren jakiteko-eta.
-
Gerrako berrien zain. Kartak frontetik
Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa
Gerra garaian, etxekoek gutunen bidez jakiten zuten haien berri. Gurasoak beti galdezka ibiltzen ziren. Amezketako bi neskari gutunak idatzi, eta postontzian biak nahastuta bota zituenean gertatutakoa kontatzen du.
-
Anaien arteko gerra
Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia
Anaia zaharrenak gerrara joan ziren, bakoitza bando batera. Gerran, anaia bat preso zegoela, beste anaiari haren guardia egiten aritzea tokatu zitzaion.
-
Gerra Aiara iritsi zeneko oroitzapen tristeak
Axun Zuloaga Azkue (1922) Ignazio Zuloaga Azkue (1928) Mari Ixabel Zuloaga Azkue (1925) Aia
Gerra hasieran, ez zuten beldurrik pasa; gerora, ordea, bai. Nazionalak Aian sartu zirenean, Aiako udaletxeko idazkaria jipoitu zuten; gazte batzuk kanposantuan hil zituzten.
-
Gernikako bonbardaketatik salbu
Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz
Gernikako bonbardaketan parte hartu zutenek mapa ona zuten: Guardia Zibilaren kuartela eta arma-lantegia ez zuten bota. Bere ama astelehenero joaten zen plazara, baina egun hartan mugimendu arraroak zeudenez ez zen joan. Etxetik ikusi zituzten hirunaka-hirunaka zetozen aireplanoak eta erasoak. Ehiza-hegazkinek oinez zihoazenak erasotzen zituzten.
-
Aita Afrikan izan zen gerran
Inazio Etxarren Lakunza (1938) Arakil
Herriko bizilagunak gauez irtetzen ziren Gerra Zibilean herria zaintzera.
-
Gerra hasieran, Alegiatik ihesi
Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia
Gerra hasi zenean, aita Azpeitira joan zen ihesi, errepublikazalea zelako. Amonarekin Orendainera joan ziren; eta bere amak, berriz, bi fronte pasa zituen. Aitarengana iritsi zenean, hura bezalakoei zer egiten ari ziren jakinarazi zion eta berarekin bueltan ekarri zuen. Alegiara bueltatzeari esker, ez zuen lana galdu. Garaiz itzuli ez zirenek, berriz, paper-fabrikako lana galdu omen zuten.
-
Senarrak Teruelgo frontea ez zuen sekula ahaztu
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Pakitaren senarrak gerra garaian pasatakoak gogora ekartzen ditu. Teruelgo frontean bizitakoak bereziki markatu omen zuen, eta beti gogoan izaten zuela dio.
-
Gerra lehenengo egunak Alegian
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Gerra garaian izan ziren arpilatzeak (sakeoak) eta hilketak. Nazionalak sartu zirenean, bandoa jo zuten zera esanez, 48 ordutan itzultzen ez zirenen etxeak konfiskatu egingo zituztela. Alegian, bonbak bota zituzten gerra hasieran.
-
Gerraostean jaiotakoa
Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia
Errazionamenduaz eta kartillez gogoratzen da. Ekonomia arazoak ere gogoan ditu, baina aitaren ogibidea zela eta (tratularia) denetarik izan zuten etxean. Alegian soldaduen presentziaz gogoratzen da.
-
Soldadu Katalunian gerra garaian
Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza
Hogei urte zituela bidali zuten soldadutzara: aurrena, Logroñora; eta, gerora, Guadalajarara. Kamioi gainean eraman zituzten. Lastoa gordetzeko erabiltzen zuten borda batean utzi zituzten. Handik Zaragoza ondotik hasi eta Lleida hartu arte gerran ibili ziren. Urtarrilaren 26an, ibaia biluzik nola pasa zuten kontatzen du.
-
Badajozen eta Cadizen gerra ondorenean
Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza
Santo Domingo izeneko herri batean soldadu egon zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Dagoeneko, gerra amaiturik zegoen. Oso ezjakinak ziren. Handik Cadizera eraman zituzten.
-
Cadiztik Afrikara gerra ondoren
Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza
Hainbat abererekin batera, itsasontzi handi batean sartu zituzten Melillako bidean, soldadutza egiten zegoela. Melillatik Targuiserainoko 200 kilometroak oinez egin zituzten, eta Felipek hiru mandoren ardura zeraman.
-
"Villafranca del Penedés" pasahitza
Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo
Gerra garaian, Ollaunen zeuden gorriei janaria eramatea tokatu zitzaion Inaxiori. Haiengana inguratzeko, pasahitza "Villafranca del Penedés" zen. Behin hegazkina pasa zen haien gainetik; errekisatutako materiala zeukaten han. Behin perretxiko bila zebilela, tirokatu egin zuten, baina ez zioten eman.
-
Bonbak botatzen zituztenean nola ezkutatzen ziren
Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo
Karlistak Altzon sartzerako, gorriek alde egin zuten. Etxetik ez ateratzeko esaten zieten. Aita soldaduei janaria eramatera joan zen batean gertatutakoa gogoan du. Bonbak botatzen zituztenean, Altzoko elizan edo etxeko ukuiluan ezkutatzen ziren.
-
Tiroak, soldaduak eta hildakoak gerra garaian
Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo
Gerra garaian, Aldabatxikitik tiroak botatzen zituzten Altzo aldera. Nazionalistak eta karlistak borrokan ibiltzen ziren. Alegian soldaduak deskantsatzen egon zirela gogoratzen du. Tolosako asko hil zituzten gerra garaian. Beldurra pasa zuten.
-
Lemoatxeko bataila
Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano
Francoren tropak Bilbo hartu eta berehala bueltatu ziren Zornotzara, ganadu eta guzti. Etxean altzari batzuk aizkoraz apurtuta zeuden. "Peña Lemoa"ko batailan Zornotzako gudariak eta asturiarrak borrokatu ziren Francoren kontra.
-
Lemoatxeko gorabeherak
Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano
Gerra Zibilean, inguruetako bideak laster konpondu zituzten. Gudari asko hil omen ziren "Peña Lemoa"ko batailan. Hiru bider galdu eta berreskuratu omen zuten Lemoatxa. Bilbon sartzeko bide garrantzitsua zen Lemoatik zihoana.
-
Etxetik frontea bistan
Juana Loroño Beaskoetxea (1923) Amorebieta-Etxano
Beraien familian inori ez zitzaion ezer pasatu gerran, nahiz eta askotan balak hurbil sentitu. Frontea San Martinen eta "Peña Lemona"n egon zen eta etxetik dena zuten bistan. San Martinetik obus bat bota zieten etxera.