Borroka

  • Santio Garmendia Garmendia Gerrako basakeriak II

    Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

    Gerran Legution (Araba) zeudela, herriaren sarreran, erreka koskor bat pasatzerakoan, tiroketa izan zen. Orduan ebaki zioten hanka nazionalista bati. Moztutako izterra makalaren puntan jarrita egon omen zen eta ikara sortu zitzaiela dio.

  • Santio Garmendia Garmendia Soldaduek pasatako beldurra

    Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

    Gerran soldadu zeudela, arrosarioa errezatzen zuten tarteka. Batzuek "hemen hilko gaituk" pentsatzen zutela dio. Soldadu asko bertan gelditu ziren enterratuta. Buruzagiek apuntatzen zuten nongoak ziren jakiteko-eta.

  • Santio Garmendia Garmendia Gerrako berrien zain. Kartak frontetik

    Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

    Gerra garaian, etxekoek gutunen bidez jakiten zuten haien berri. Gurasoak beti galdezka ibiltzen ziren. Amezketako bi neskari gutunak idatzi, eta postontzian biak nahastuta bota zituenean gertatutakoa kontatzen du.

  • Joxe Mari Lertxundi Anaien arteko gerra

    Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia

    Anaia zaharrenak gerrara joan ziren, bakoitza bando batera. Gerran, anaia bat preso zegoela, beste anaiari haren guardia egiten aritzea tokatu zitzaion.

  • Axun Zuloaga Gerra Aiara iritsi zeneko oroitzapen tristeak

    Axun Zuloaga Azkue (1922) Ignazio Zuloaga Azkue (1928) Mari Ixabel Zuloaga Azkue (1925) Aia

    Gerra hasieran, ez zuten beldurrik pasa; gerora, ordea, bai. Nazionalak Aian sartu zirenean, Aiako udaletxeko idazkaria jipoitu zuten; gazte batzuk kanposantuan hil zituzten.

  • Miren Odriozola Gernikako bonbardaketatik salbu

    Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

    Gernikako bonbardaketan parte hartu zutenek mapa ona zuten: Guardia Zibilaren kuartela eta arma-lantegia ez zuten bota. Bere ama astelehenero joaten zen plazara, baina egun hartan mugimendu arraroak zeudenez ez zen joan. Etxetik ikusi zituzten hirunaka-hirunaka zetozen aireplanoak eta erasoak. Ehiza-hegazkinek oinez zihoazenak erasotzen zituzten.

  • Ignacio Etxarren Aita Afrikan izan zen gerran

    Inazio Etxarren Lakunza (1938) Arakil

    Herriko bizilagunak gauez irtetzen ziren Gerra Zibilean herria zaintzera.

  • Santos Irazustabarrena Ermina Gerra hasieran, Alegiatik ihesi

    Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

    Gerra hasi zenean, aita Azpeitira joan zen ihesi, errepublikazalea zelako. Amonarekin Orendainera joan ziren; eta bere amak, berriz, bi fronte pasa zituen. Aitarengana iritsi zenean, hura bezalakoei zer egiten ari ziren jakinarazi zion eta berarekin bueltan ekarri zuen. Alegiara bueltatzeari esker, ez zuen lana galdu. Garaiz itzuli ez zirenek, berriz, paper-fabrikako lana galdu omen zuten.

  • Pakita Artola Egiburu Senarrak Teruelgo frontea ez zuen sekula ahaztu

    Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia

    Pakitaren senarrak gerra garaian pasatakoak gogora ekartzen ditu. Teruelgo frontean bizitakoak bereziki markatu omen zuen, eta beti gogoan izaten zuela dio.

  • Pakita Artola Egiburu Gerra lehenengo egunak Alegian

    Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia

    Gerra garaian izan ziren arpilatzeak (sakeoak) eta hilketak. Nazionalak sartu zirenean, bandoa jo zuten zera esanez, 48 ordutan itzultzen ez zirenen etxeak konfiskatu egingo zituztela. Alegian, bonbak bota zituzten gerra hasieran.

  • Luis Haranburu Altuna Gerraostean jaiotakoa

    Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

    Errazionamenduaz eta kartillez gogoratzen da. Ekonomia arazoak ere gogoan ditu, baina aitaren ogibidea zela eta (tratularia) denetarik izan zuten etxean. Alegian soldaduen presentziaz gogoratzen da.

  • Felipe Legarra Saizar Soldadu Katalunian gerra garaian

    Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

    Hogei urte zituela bidali zuten soldadutzara: aurrena, Logroñora; eta, gerora, Guadalajarara. Kamioi gainean eraman zituzten. Lastoa gordetzeko erabiltzen zuten borda batean utzi zituzten. Handik Zaragoza ondotik hasi eta Lleida hartu arte gerran ibili ziren. Urtarrilaren 26an, ibaia biluzik nola pasa zuten kontatzen du.

  • Felipe Legarra Saizar Badajozen eta Cadizen gerra ondorenean

    Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

    Santo Domingo izeneko herri batean soldadu egon zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Dagoeneko, gerra amaiturik zegoen. Oso ezjakinak ziren. Handik Cadizera eraman zituzten.

  • Felipe Legarra Saizar Cadiztik Afrikara gerra ondoren

    Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

    Hainbat abererekin batera, itsasontzi handi batean sartu zituzten Melillako bidean, soldadutza egiten zegoela. Melillatik Targuiserainoko 200 kilometroak oinez egin zituzten, eta Felipek hiru mandoren ardura zeraman.

  • Inaxio Zabala Goikoetxea "Villafranca del Penedés" pasahitza

    Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo

    Gerra garaian, Ollaunen zeuden gorriei janaria eramatea tokatu zitzaion Inaxiori. Haiengana inguratzeko, pasahitza "Villafranca del Penedés" zen. Behin hegazkina pasa zen haien gainetik; errekisatutako materiala zeukaten han. Behin perretxiko bila zebilela, tirokatu egin zuten, baina ez zioten eman.

  • Valeriana Zabala Goikoetxea Bonbak botatzen zituztenean nola ezkutatzen ziren

    Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

    Karlistak Altzon sartzerako, gorriek alde egin zuten. Etxetik ez ateratzeko esaten zieten. Aita soldaduei janaria eramatera joan zen batean gertatutakoa gogoan du. Bonbak botatzen zituztenean, Altzoko elizan edo etxeko ukuiluan ezkutatzen ziren.

  • Valeriana Zabala Goikoetxea Tiroak, soldaduak eta hildakoak gerra garaian

    Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

    Gerra garaian, Aldabatxikitik tiroak botatzen zituzten Altzo aldera. Nazionalistak eta karlistak borrokan ibiltzen ziren. Alegian soldaduak deskantsatzen egon zirela gogoratzen du. Tolosako asko hil zituzten gerra garaian. Beldurra pasa zuten.

  • Pepa Bikandi Lemoatxeko bataila

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Francoren tropak Bilbo hartu eta berehala bueltatu ziren Zornotzara, ganadu eta guzti. Etxean altzari batzuk aizkoraz apurtuta zeuden. "Peña Lemoa"ko batailan Zornotzako gudariak eta asturiarrak borrokatu ziren Francoren kontra.

  • Pepa Bikandi Lemoatxeko gorabeherak

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Gerra Zibilean, inguruetako bideak laster konpondu zituzten. Gudari asko hil omen ziren "Peña Lemoa"ko batailan. Hiru bider galdu eta berreskuratu omen zuten Lemoatxa. Bilbon sartzeko bide garrantzitsua zen Lemoatik zihoana.

  • juana-lorono Etxetik frontea bistan

    Juana Loroño Beaskoetxea (1923) Amorebieta-Etxano

    Beraien familian inori ez zitzaion ezer pasatu gerran, nahiz eta askotan balak hurbil sentitu. Frontea San Martinen eta "Peña Lemona"n egon zen eta etxetik dena zuten bistan. San Martinetik obus bat bota zieten etxera.