Borroka

Gerra sasoiko bizipenak: aita eraman, etxeak hustu, hildakoak...
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Gerratean aita pistola paparrean ipinita eraman zuen etxetik miliziano batek. Txerria eta bi ohe utzi zituen etxean, ezin zituelako berarekin eraman, baina beste traste guztiak eraman zituen. Soinean zituzten arropekin geratu ziren. Etxe inguruko arboladi batean mutil bat hilda aurkitu zuten bere osabek. Bera hura ikustearren atera zen eta etxe guztietako ateak zabalik zeudela ikusi zuen: jendeak alde egin zuen, dena bertan lagata. Gauean etxeetako traste guztiak eraman zituzten; beraiei txerria ere horrelaxe ostu zieten. Milizianoak izango zirela uste du. Francoren tropak Durango alderago zeuden. Milizianoek tankea zutela kontatzen du.
Durangoko eta Gernikako bonbardaketak; egunkariak gorde zituen
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Gernikako eta Durangoko bonbardaketak gogorrak izan ziren. Orduko egunkariak gorde egin zituen koltxoiaren artile artean eta handik urte askora aurkitu zituzten. Gernikako bonbardaketaren inguruko oroitzapenak. Hegazkinak hirunaka. Erreka izkinan zuten babeslekua.
Gernikako bonbardaketaren inguruko bizipenak
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

1937ko apirilean bonbardatu zuten Gernika. Arratsaldean izan zen bonbardaketa eta izugarrizko triskantza egin zuten. Aita eta biak babeslekura joan ziren eta ama etxean geratu zen ume txikiekin. Hegazkinak ikusi zituzten eta baita bonbek ateratako txinpartak ere. Hegazkinek egiten zuten bidea; Otxandiorantz aldentzen ziren. Hegazkin batzuk beraiengana zetozela ikusita, korrika ihes egin zuten. Aitari bonba bota zioten, baina ez zuten harrapatu. Orduko bizipenak.
Kaza hegazkinak tirokatu zuenekoa
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Gerra sasoian Francoren tropak Otxandion egon ziren. Bera kanpoan asko ibiltzen zen eta ikusten zuen inguru hartatik goratzen zirela kaza hegazkinak. Iturburu inguruan "willys" jeep bat agertu zen soldaduekin. Soldaduak ez ziren konturatu hegazkina zetorrela eta berak abisatu egin zien. Hegazkinak jeep-ekoak bonbardatu zituen eta gero buelta hartu eta Frantziska erasotzera joan zen. Ez zion eman etxean sartzeko astirik. Oso baxu joan zen hegazkina; bala-hotsa belarri ondoan sentitu zuen.
Inguruko mutil bat bonba botata hil zuten, soroan zebilela
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Kazako hegazkinek metrailatu egiten zuten eta hegazkin handiek bonbak bota. Aitari bonba bota zioten etxe inguruan, baina ez zuten jo. Inguruko mutil bati, berriz, idiekin soroan zebilela bota zioten bonba eta bete-betean harrapatu zuen.
Durangoko bonbardaketak; hegazkinetik botatako eskuorriak
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Durangoko bonbardaketak. Lehenengoa 1936an izan zen; Ezkurdi ondoko frontoia bonbardatu zuten. Bonba txikiak bota zituzten ordukoan. Geroko bonbardaketetan, berriz, handiagoak. Gerra hasi eta berehala kazako hegazkin batek eskuorri ugari bota zituen. Frantziskak paper ugari batu zituen. Etxera joan zenean, aitak sutara bota zituen. Hauxe jartzen zuten: "A los niños y a los ancianos se les perdonará, pero con los demás se hará justicia".
Francok Durango bonbardatu ostean, kartzelan zeudenak fusilatu zituzten
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Francok izugarrizko triskantzak egin zituen, baina bi aldeetan egin zirela gauza itsusiak dio. Iurretako maisua, parrokian doktrina ematen zuena, kartzelan sartu zuten. Francok 1936an Durango bonbardatu zuenean, kartzelan zeuden 21 pertsona fusilatu zituzten, tartean Iurretako maisua, jatorriz Burgoskoa zena. Iurretako eliza munizioa gordetzeko erabili zuten geroago.
Gerran Bilbora eta Trapagaranera
Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio

Gerra etorri zenean, Pilarren familiakoak Baltzolako kobara joan ziren, eta handik Lezamara. Eguna Begoñako babeslekuan ematen zuten, eta gaua Lezaman. Hiru ahizpak elkarrekin egiten zuten lo han kuma batean. Aita babeslekuak egiten jardun zen Bilbon. Mirenen familiako batzuk etxean geratu ziren, baina bera eta hiru ahizpa amamarekin Trapagaraneko baserri batera joan ziren.
Aurreneko bonbardaketa
Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio

Pilarren aitita etxean geratu zen ganaduekin, eta txekor batzuk saldu zizkien nazionalei. Mirenen aititari, ordea, inguruko komun guztiak garbiarazi zizkioten. Aurreneko bonbardaketan, herrian zeuden Pilar eta Miren. Herritar batzuk iturrira edo errekara ur bila joanda harrapatu zituen bonbardaketa hark.
Gerran hildakoak
Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio

Bonbardaketa egunean, jendeak aireplanoak ikusi zituenean, paperak botatzera zetozela pentsatu zuen. Maria Vicinay-ri seme bat hil zioten. Etxerik gehienetan galdu zituzten bi edo hiru lagun.
Erreketeak erreketeei tiroka
Rufino Arbelaitz Sarasola (1924) Oiartzun

Olaldekoek uste zuten Karrikatik jaitsiko zirela erreketeak. Berez, Goikoetxera joan ziren ihesi, baina tropak Biraitara iritsi zirenean, Ergoien aldera hartu zuten eta Goikoetxetik sartu ziren. Beraiengandik ihesi hasi eta beraiengana joan ia. Arraskularretik Goikoetxera erreketeak erreketeei tiroka ibili ziren, deskuidatuta. Errepublikanoak nor ziren ez zekiten; gorriak esaten zieten denei.
Martxoaren 31ko bonbardaketa
Juanito Gallastegi Duñabeitia (1933) Durango
Gerra Zibileko frontea 7 hilabetean baserri ondoan
Euxebi Gisasola Aldazabal (1922) Eibar

Gerra Zibila hasi zenean Euxebik 14 urte zituen. Gerra zibila nola bizi izan zuten baserrian. Milizianoak Gorostiagatik Usartzara eta handik Akondiara. Reketeak beste aldeko tontorrean. Frontea bertan egon zen 7 hilabetean.
Gerrako frontea; familiaren bizimodua erabat aldatuta
Euxebi Gisasola Aldazabal (1922) Eibar

Ama, Arrateko Muritzaberri baserrikoa. Gerra zibila zelan bizi izan zuten baserrian. Taloa nola egiten zuten. Hegazkin asko pasatzen ziren eta hasieran beldur pixka bat. Hegazkin bati "Abuelo" esaten zioten egiten zuen zaratarengatik; bonbak jaurtitzen zituen.
Gerran parte hartzen zuten bi aldeekin hartu-emana
Euxebi Gisasola Aldazabal (1922) Eibar

Milizianoek behiak, oiloak, ardiak... eraman zizkieten. Euren behi bat Gernikan azaldu omen zen eta bueltan ekarri ahal izan zuten. Milizianoek alde egin ostean, reketeak etorri ziren. Aita eta Gorostiagako gizona bidea erakusteko eraman zituzten. Gogoan du garai hartan izeba bat ziza bila joan eta ziza pila bat ekarri zuela. Gerra sasoia beldurrez eta leihoetan koltxoiak jarrita pasa zuten.
Bonbatatik babesteko Sesteroaneko sotora
Irene Yeregi Salegi (1924) Zumaia

Sesteroaneko dendaren azpian, soto bat zegoen; eta, sirena jotzen zutenean, denak hara joaten ziren, bonbatatik babesteko. Moilan bota zituzten bonba batzuk. Karabineroen etxola tiroz beteta egon zen. Hala ere, ez zen hainbesterako izan.
Gerra zibilean nazionalak Elgetara sartu zirenekoa
Ramon Zabala Arruabarrena (1929) Elgeta

Gerra garaian, zazpi urte zituen, baina ondo gogoratzen du. Etxe ondoan hiru bonba jausi ziren. Elgetan frontea zegoen: Bergaran nazionalak eta Intxortan milizianoak. Baserritarrak milizianoei laguntzen aritu ziren, gurdiekin materiala garraiatuz. Beraien baserriko ganadua Zaldibarrera eraman zuten gerratean.
Milizianoak Intxortan eta reketeak Partaittin
Bernarda Arizmendiarrieta Ojanguren (1925) Elgeta

Frontea non egon zen. Milizianoak Intxortan zeuden; eta erreketeak, Bergara aldetik sartu zirenez, Partaitti aldean egon ziren, Asentzio inguruan. Bertatik bertara zeuden eta elkarri "demasak" esaten omen zizkieten. Tiro asko izaten ziren. Aitak ganaduarentzako jatekoa gauez egiten zuen; baina, hala ere, bala sartu zitzaion eskuan.
Gazetatik gerra denboran ikusitakoak
Luis Izagirre Belategi (1924) Elorrio

Elorriora Besaidetik sartu ziren, beraiek etxetik ikusten zituzten. Bere bi anaia Elgetan egon ziren. Intxorta ostean ere egon ziren. Gazetatik ikusten zuten guztia kontatzen du zehaztasunez.
Bueltan, etxea hutsik
Ixabel Belar Olabarria (1914) Bergara

Etxea hutsik topatu zuten bueltan. Koltxoirik ere ez zegoen. Kristalak apurtuta eta zuloak paretan. Senarra izango zuena Teruelen ibili zen soldadu, luzaroan; sukaldari ibili zen.