Borroka

• Gerra hasi zenean, Hendaiara ihesi

  Joxepa Goikoetxea Genua (1920) Hondarribia

  Gerra egun batzuetako kontua zela esaten zuten, baina ez. Orduan ez zuten politikaz ulertzen. Senarra 18 urterekin eraman zuten gerrara. Hendaiara joan ziren, beldurrez. Aita geratu egin zen, behia ume egiteko zegoelako. Guadalupetik ihes egindako preso bat salbatu zuen. Hilketak.

• Gerrako kontuak: osaba Pepe

  Joxepa Goikoetxea Genua (1920) Hondarribia

  Gerran, Baleares ontzia hondoratu zenean, Hondarribiko bat nola salbatu zuten, Rematxe. Osaba Pepe (senarraren anaia) miliziano ibili zen, eta gero preso hartu zuten. Baratzera bonba erori zenekoa kontatzen du. Peperen ibilerak. Bere senarra nolakoa zen, "putzukoa".

• Militarrak gorriei erasoka

  Agustin Agiriano Arenaza (1921) Eskoriatza

  Militarrek, Gasteiztik Eskoriatzara sartu arte, ez zuten ezer aurkitu; eta, bitartean, armak gorriei heldu zitzaizkien. Beraien etxeko leihotik ikusitakoa kontatzen du. 15 bat lagun egon ziren armak heltzerakoan; eta, militarrak heldu zirenean, inguruko basoetan ezkutatu ziren. Hurrengo egunean, militarrak ezer gabe etorri ziren lasai asko, kantuan... Apotzaga auzoan blindaje bat zuten gorriek eta militarrak Apotzaga hartzera joan ziren. Mendiaren lepo batetik burua erakustearren. alde guztietatik ekin zieten tiroka. Mendiaren lepoan, hamar gorri inguru bertan hil ziren. "Kamiñero"ei ere eraso egiten zieten, gorpuak edo zaurituak jasotzen joaten zirenean.

• Etxea kanoiekin erasotua

  Agustin Agiriano Arenaza (1921) Eskoriatza

  Kanoiekin etxea erasotu zietenekoa kontatzen du; hala ere, ez zuten asmatu.

• Soldaduen istorioak

  Agustin Agiriano Arenaza (1921) Eskoriatza

  Behin, etxe barruan zeudela, tiroak entzun zituzten oso hurbil; izan ere, militarrek uste zuten etxetik egiten zietela tiro beraiei. Arratsalde batean, Apotzagatik bi lagun jaitsi ziren arineketan; soldaduek hori ikusi zuten, eta hogei bat soldadu joan ziren Agustinen familiaren etxera, bi gorri etxean ezkutuan zituztela-eta. Menditik jaitsi ziren bi lagun haiek atxilotuta eraman zituzten. Ordurako, Eskoriatza eta Apotzaga hartuta zeuden.

• Gorriak inguruan

  Agustin Agiriano Arenaza (1921) Eskoriatza

  Gorriei amorrua zieten, eta etxera joan zitzaizkien esanez apuntatzeko, gorrien aurka egiteko. Amak esan zien ez apuntatzeko. Behin soldaduek gorrien kontra zelan atakatu zuten kontatzen du. Gorriek Aretxabaletako Santutxon zuten blindajea. Kanoiekin hormen gainetara igotzen ziren erasotzeko. Gero Kurtzetan jarri ziren, eta denera zabaldu zien, indartu egin baitziren. San Andres egun batean, eraso egin zutenean, mutil asko galdu zituzten. Zulo bat egin eta 80 mutil bertara bota ei zituzten.

• Bilbo eta Durango pasa ostean, Garagartzara buelta

  Garbiñe Jauregi Abarrategi (1932) Errenteria

  Gerra garaian Bilbon egon zirenean, kobazulo batean babesten ziren hegazkinen bonbatatik. Bilbotik Durangora joan ziren: han etxearen zelaiko "kobazulo" txiki batean babestu ziren Durangoko bonbardaketa izan zenean. Handik Garagartzara itzuli ziren, eta senideak familiartekoen etxeen artean sakabanatu ziren; beraien etxea hustuta zegoen.

• Udaletxea erre zutenekoa

  Juan Zulaika Lizaso (1929) Zarautz

  Gerra garaiko oroimen txarra du. Erreketeak sartu zireneko arratsaldea. Udaletxea erre egin zuten, gizon bat barruan zela pentsaturik, baina teilatutik ihes egin zuen. Beste etxe bat erretzen saiatu ziren, baina herritar batek konbentzitu zituen.

• Batailoia nola sartu zen herrian

  Bonifazio Mutiozabal Begiristain (1926) Zarautz

  Batailoia herrian sartu aurretik, justu-justuan heldu zen etxera. Herriko gizon bat kotxean bandera zuria zuela joan zen. Tiroak egon ziren eta kamioi bat erre zuten.

• Bi fronteren erdian zeuden

  Jose Mari Larreategi Gallastegi (1923) Jesusa Maiztegi Gallastegi (1927) Soraluze

  Bi fronteren erdian zeuden Arrate bailarakoak; baita eurak ere. Fronteak non zeuden. Behin ardiak biltzera joan zen eta lainoarekin ez zen ezer ikusten. Lainoa jaso zuenean, tiroka hasi ziren eta bere aldameneko ardia jo zuten tiroz. Zulo baten sartuta egon zen; eta, tiroak isiltzean, korrika ihes egin zuen etxera.

• Hogei urterekin gudari

  Ikerne Artetxe Zubikarai (1932) Ondarroa

  Hogei urteko neba borondatez joan zen gudari Itxasalde batailoira. Zazpi neba-arreba gurasorik gabe egon ziren gerra garaian.

• Bodegetan ezkutatzen ziren

  Ikerne Artetxe Zubikarai (1932) Ondarroa

  Bodegetan ezkutatzen ziren bonbardaketa mehatxua zegoenean.

• Hilotza ardo kupelean

  Ikerne Artetxe Zubikarai (1932) Ondarroa

  Periko neba okin aritu zen Itxasalde batailoian. Osaba ere gudari, hantxe zauritu zuten. Beste pasadizo bat kontatzen zuen nebak: batailoikoek kupel handi bateko ardoa bukatu zutenean ikusi zuten hilotz bat zegoela barruan.

• Gerra garaian, zanga egin zuten bidean aurkariak ez pasatzeko

  Marisol Ariznabarreta Oregi (1945) Bernardo Maiztegi Unzueta (1917) Soraluze

  Gerra denboran, Eibar "zona gorria" zen eta Soraluzen zeuden nazionalak. Soldaduek bost-sei hilabete egin zituzten herrian. Irailaren 22an sartu eta martxo inguruan egin zuten alde. Ezozitik behera etorri ziren eta Igaraten, herriaren sarreran, zanga bat egin zuten bidean, aurkariak ez pasatzeko. Berak 19 urte zituen eta bera ere ibili zen lan horretan.

• Gerran Errenteriatik alde egin beharra

  Joseba Goñi Galarraga (1935) Errenteria

  Gerra hasi baino urtebete lehenago jaio zen Joseba. Gerran etxeko leiho bat puskatu zieten bala batekin eta 30 urtean ez zuten aldatu kristal hura. Gerran etxea nola zaintzen zuten aipatzen du. Gerra bukaeran, Donostiara joan ziren amaren lehengusu baten etxera. Errenteriatik jende askok egin zuen alde gerra garaian.

• Gerra hasi zeneko bizimodua

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Gerran, etxeko leihoetan koltxoiak jarri zituzten babesteko eta etxeko eskaileretan egiten zuten bizimodua bizilagun guztiek. Bizilagunen artean batasun handia zegoen. Amaren laguna beraien pareko eraikinean bizi zen eta balkoitik hitz egiten zuten.

• Gerrara bi hilabeteko kontua izango zelakoan

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Gerra garaian, Errenterian geratu zen Joxe Mariren familia. Aita gerrara joan zen, eta haren uniformea gogoan du oraindik. Aita amarengandik agurtu zenean, bi hilabeteko kontua izango zela uste zuten.

• Aitaren adorea gerran

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Aita abertzalea zen eta bere konpainiako soldadurik zaharrena zen; atzeguardian egoteko eskaini zioten, baina aitak ez zuen onartu, Euskadi defendatzera joan baitzen gerrara. Aita gizon umila zen eta etxea zen bere lehentasun nagusia.

• Aitaren gerrako nondik norakoak

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Aita abertzalea zen: denak errespetatzen zituen, baina berea defendatzen zuen. Itxarkundiaga batailoian egon zen gerra garaian: Lleidan ibili zen eta katalanak oso ondo portatu omen ziren berekin.

• Aitak gerran ikusitakoak

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Aitak 4 bat urte eman zituen gerran: gazte bat hil zutela ikusi zuenekoa kontatzen zuen.