Borroka

• Karlistek aita, osaba eta ardiak eraman

  Jose Luis Bengoa Etxebarria (1930) Aramaio

  Gerra denborako oroitzapenak. Karlistek lapurretan egiten zien baserritarrei. Aita, osaba eta ardiak eurekin eman zituzten karlistek. Jose Luisen aita fusilatzekotan eraman zuten, baina hilabetera libre utzi zuten.

• Gerrako oroitzapenak

  Joxe Beitia Oruna (1920) Aramaio

  Guadalajaran frontean egon zeneko kontuak. Gerra hasi eta geroago eraman omen zuten soldadu.

• Gernikako bonbardaketa nola bizi izan zuen

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  Gernika bonbardatu zutenean, soroan zebiltzan lanean eta hegazkinak ikusten zituzten joan-etorrian. Gero, gauean, plaza goienean herri guztia egon ziren Gernika aldean zegoen gorritasunari begira. "Bombas incendiarias".

• Aita Burdinazko Gerrikoa eraikitzen ibilia

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  Bere aita "Cinturón de hierro" delakoa eraikitzen ibili zen, trintxerak egiten. Goikoetxea ingeniariaren ideia izan zen, Frantziako "Maginot" lerroa kopiatuz. Bilbo babesteko egin zuten, baina ez zuen balio izan.

• Astoarekin soldaduei elikagaiak eta munizioa eramaten

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  Gerratean, astoak eta zaldiak zeuzkatenak udaletxera aurkezteko agindua etorri zitzaien etxera. Han, Bakiora joan behar zutela esan zieten, soldaduei jatekoa eramatera. Handik Jata mendira bidali zituzten elikagaiak eta munizioa eramatera.

• Talgo-a Goikoetxeak eta Oriolek sortua; Goikoetxearen traizioa

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  "Cinturón de hierro" egin zuen Goikoetxea ingeniaria eta Oriol izan ziren TALGO trena sortu zutenak. Azken hizkiak euren abizenen adierazgarri dira. Esaten zen Goikoetxeak traizioa egin zuela, eta frankistei informazioa eman ziela. Beraiek jatekoa eramaten zuten lekutik bobardatzen zuten Burdinazko Gerrikoa.

• Astoarekin soldaduei elikagaiak eta munizioa eramaten

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  Hamabost egun inguru egin zituzten astoekin soldaduei jatekoa eta munizioa eramaten. Diru apur bat irabazi zuten. Soldaduekin eurekin egoten ziren kanpamenduan. Bera zen gazteena; astoekin zeuden beste herritar batzuk izendatzen ditu.

• Itxasalde batailoiko tenientea

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Gerra hasieran, Mañarian egon zen. Itxasalde batailoiko tenientea izan zen. Laredon harrapatu zuten, eta hiru urte eta erdiz egon zen Laredoko eta Puerto de Santa Mariako kartzeletan. Preso zegoela, obretara eraman zuten lanera. Mañariarik bera bakarrik joan zen boluntario. Itxasalde Ondarroan fundatu zen eta bizkaitarrak ziren denak: gernikarrak, ondarroarrak, lekeitiarrak...

• Kostaldetik Laredoraino borrokan

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Itxasalde batailoikoak nondik nora ibili ziren azaltzen du: kostaldetik Bilbora eta Laredora joan ziren. Urtebetean aritu ziren borrokan. Gogorra izan zen: basoan lo, ahal zena jan...

• Tekniketako tenientea

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Itxasalde batailoian 1.000 pertsonatik gora zeuden, lau konpainiatan eta bi sekziotan banatuta. Sekzio bat komunikazioarena zen eta bestea teknikakoa. Estanis tekniketako tenientea zen. 30 soldadu zituen bere aginduetara. Komandantea ondarroarra zen.

• Batailoiko argazkiak

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Itxasalde batailoiko argazki bi erakusten ditu.

• Gerra hasiera

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Gerra hasi zenean, 16 urte zituen. Ikaztegietako zubia bota zutela gogoan du. Nafarrak etorri ziren, eta horrela enteratu ziren gerra hasi zela. Orduan zazpi eguneko kontua zela esaten zuten. Nafarroatik Mola zetorrela esaten zuten. Francok Molari hegazkinean tranpa jarri ziola esaten zuten.

• Soldaduak baserri inguruan

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Tropak goitik behera zetozen eta etxe atarian begira egon ziren. Gorriak ez zeuden defendatzeko prestaturik, Eibartik etorritakoak ziren. Zenbat ziren galdetu zietenean, istilu handia sortu omen zen. Baserri guztiak miatzen ibili ziren nafarrak. Abuztuaren 5ean pasa ziren bere inguruan. Miaketak izan arren, ez zuten beldurrik. Nafarrak erdaldunak ziren.

• 17 urte zituela, gerrara eraman zuten

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Gerra berehala bukatuko zela pentsatu arren, 17 urte zituenean joan behar izan zuen. Kuartelean egon beharko zutela pentsatzen zuten, frontera joan gabe. Ezer ez zekitela dio.

• Ebroko bataila

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Gasteizera eraman zuten eta bertan tiroak botatzen ikasi zuen. Hogeita bederatzi egun geroago, frontera eraman zuten. Castellóko frontera eraman zuten, eta handik Valentziara. Gorriak Ebroko ibaiaren aldean zeuden eta besteak beste aldean. Izugarrizko hilketa egon zen Ebron. Hildakoak mandoetan ilaran eramaten zituztela gogoan du.

• Gerran hildakoak

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Kanoiak, bonbak... arma mota asko erabiltzen ziren, baina ez zuten buruz buruko borrokarik izan. Tolosako bati ur bila joandakoan gertatutakoa kontatzen du. Hainbat lagun hil zitzaizkion.

• Gerran alde batetik bestera

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Ebroko batailaren ondoren, Katalunia oinez zeharkatu zuten. Bartzelonan desfilatu zuten. Ondoren, Logroño, Miranda, Salamanca eta hainbat lekutan ibili zen. Navalmoral de la Matan deskantsatzen egon ondoren, Toledo eta gerra amaiera. Tren batean sartu eta Cartagenaraino eraman zituzten eta beste bandokoak armak entregatzen ikusi zituzten. Denek poza hartu zuten.

• Gorriek ez zuten diziplinarik

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Beti aurrera egiten zebiltzanez, zaila zen beste bandora pasatzera. Gorriek ez zuten gerra irabazteko aukerarik. Gorriek ez zituzten nagusiak errespetatzen. Diziplinarik gabe gerra irabaztea ezinezkoa zen.

• Alemanek Franco lagundu zuten

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Jeneral hoberena Miaja zela esaten zuten. Francok alemanei esker irabazi zuen gerra. Haiek egin zituzten bonbardaketak. Abiazioa egon izan ez balitz, Bilbon ez ziren sartuko. Gipuzkoatik asko joan ziren Bilbo defendatzera eta ondoren Santanderrera.

• Katalanak Francoren alde

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Frontean euskaldun gutxi zeuden Demetriorekin. Katalan asko, Frantziara ihes egin ondoren, Donostiatik barrena berriro Espainiara itzuli ziren, eta Francoren alde borrokatu ziren.