Borroka

Francori bidea galarazi, nor zen jakin gabe
Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

Otxandio hartu zuteneko eguna zelakoa izan zen kontatzen du. Bonbardaketak hasi eta hirugarren egunean hartu zuten Otxandio. Alemaniarrek aireplano bat zuten inguruan. Hirugarren egunean, "estado mayor" jarri zen udaletxean eta herriko jendea jarri zuten bidegurutzeetan herriko sarrera-irteerak zaintzen; kontra egiten ziotenei tirokatzeko agindua zuten. Halako batean, Gasteiz aldetik gizon bat herrira sartzeko ahaleginetan azaldu zen, baina Juanen osabak, zaindari lanetan zebilenak, ez zekien zein zen. Gizon horri ere sarrera galarazi zion, Franco zela jakin barik. Francok lana ondo egin zuela-eta, zoriondu egin zuen.
Bizkaia guztia hartu zuen Francok
Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

Otxandiarrak idiekin munizioa garraiatzen aritzen ziren. Hurrengo frontea Lemoakoa zen, fronte gogorra izan zen. Bilbo inguruko burdinazko gerrikoak ez zuela ezertarako balio izan esaten du, izan zutelako nondik sartu. Bilbo hartu ostean, abertzale asko, Eusko Jaurlaritzakoak barne, Frantzia aldera joan ziren. Bere arreba ere Gorlizko ospitaletik Ingalaterrara eraman zuten.
Juan Ajuriagerra odol gehiago ez sortzeko errenditu zen
Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

Juan Ajuriagerra beraien auzokoa zen; eta bestaldekoek, Francoren aldekoek, Bizkaia hartu zutela ikusterakoan, errenditu egin zen. Kartzelara sartu zuten eta heriotza-zigorrera kondenatu zuten. Ez zuten hil Aita Santuaren eskariz. Bere emaztearen aitapontekoa izan zen, eta beraien ezkontzan ere aitapontekoa izan zen.
Gerran harkaitz azpian ezkutatu
Pedro Mari Lizarazu Garmendia (1925) Donostia

Gerra garaian harkaitz azpian ezkutatzen ziren arratoiak bezala. Aireplanoek soinu ikaragarria ateratzen zuten eta harkaitzaren azpitik egoten ziren begira.
Otxandion Santa Marina egunean jasan zuten erasoa
Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

Oraindik tiroak bukaturik gabe, aita ganaduentzako arbia ateratzera joan zen sorora. Santa Marina egunean, ahizpak eta biak etxeko sukaldetik ikusi zituzten abioiak Etxaguengo haitzetik pasatzen Otxandiorantz; handik tiro- eta bonba-hotsak entzuten ziren. Otxandion egin zuten txikizioa ikaragarria izan omen zen.
Gerra eta orduko beldurra senitartekoen zoriarengatik
Joxe Agirre Esnal (1929) Azpeitia

Gerra atera zen eguna gogoratzen du. Espainiako bandera ez jartzeagatik, aitak erreketeekin zer elkarrizketa izan zuen kontatzen du. Etxean ez zuten soldadurik izan, eta inguruan bonbarik ez zen egon. Hainbat senitartekok gerran ibili behar izan zuten soldadu. Etxean Elgeta inguruko bonbak entzuten zituzten, eta senitartekoak gaizki egongo ote ziren beldur egoten ziren.
Gerra sasoian, baserrira
Boni Alberdi Jauregi (1926) Donostia

Loiola bonbardatu behar zutela eta, gerra denboran Astigarragako baserrian bizi izan ziren. Tiroak. Martutenen milizianoak, Campos Eliseos-en; ondo portatu ziren beraiekin.
Borrokak tropa frankisten eta CNTko gazteen artean
Fermin Muñoz Etxabeguren (1922) Donostia

Frankistak Amarako geltokitik sartu ziren Donostiara. Ferminen familia bizi zen kalean bertan zegoen CNTren egoitza. Balkoitik ikusten zituen enfrentamentuak Ferminek. Behin CNTko gazte bat etxean sartu, eta trapu gorri bat zintzilikatu zien balkoian. Beldurra zen nagusi etxean, baina ez zen ezer gertatu.
Gerra eta gosea
Agustin Lasarte Beraza (1930) Donostia

Gerra hasi zen urtean, 1936an hasi zen eskolan Agustin, Igarako eskolan. Eskolatik entzuten zuten nola erortzen ziren bonbak. Familian goserik ez zuten pasa, baserrian beti bazen zer jana, baina errazionamendua zela-eta inguruan gosea pasa zuen jendeak.
Muinoetatik ikusten zuten bonbak nola erortzen ziren Irun aldean
Asenzio Irizar Goikoetxea (1926) Donostia

Hamar urte inguru izango zituen bonbardaketa hasi zenean. Lagunak muinoetara igotzen ziren eta handik ikusten zuten nola erortzen ziren bonbak Irun aldean. Bi anaia frontera joan ziren eta etxean ere izan zuten familia bat ezkutatuta.
Bonbardaketak eta ezkutalekuak
Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia

Gernika bonbardatu zutenean, Luisa Mundakan zegoen, eta ahizpa Gernikan. Bizirik agertu zen, menditik barrena. Ezkutalekuak: ohe azpia, zubiak... Anttonik-eta ez zuten goserik pasatu; Luisak bai. Luisaren familiakoak bueltan ez zituzten Pysben lanean hartu.
Milizioanoak eskopeta bila etxera; Milagros miliziana
Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia

Gerra hasi zenean, eskopeta biltzen hasi ziren. Milizianoen artean emakume bat ere bazegoen, Milagros.
Gerra garaian, familia ihesi
Kontxita Beitia Oiarbide (1940) Donostia

Gerraren ondorioz, Goierritik alde egin behar izan zuten gurasoek, abertzaleak baitziren, eta batetik bestera ibili ziren. Bergaran anaia galdu zuen bonbardaketa batean metrailak jota. Aitak CAFen zuen lanpostua galdu zuen Ordiziara itzultzean. Pasaian Luzuriaga lantegian laborategia martxan jartzeko lanpostua hartu zuen aitak, kimikaria baitzen.
Aita Donostian izkutaturik
Angela Alberdi Arrillaga (1936) Antonina Alberdi Arrillaga (1925) Donostia

Tropak Donostian sartu zirenean, etxea soldaduz bete zitzaien. Antoninak gogoan du dena. Militarrak, "gorriak"... zebiltzan alde guztietan. Aita militar baten etxean izkutaturik omen zegoen, etxea miatu zutenean.
"Separatistak" eta "gorriak"
Angela Alberdi Arrillaga (1936) Antonina Alberdi Arrillaga (1925) Donostia

Aita izkutaturik zegoen miliitar baten etxean Donostian, etxea miatu zietenean. Garai hartan jende asko espetxeratu eta erail zuten, "separatistak" edo "gorriak" izanagatik soilik.
Bizkaia aldera ihesi I
Manoli Andonegi Uranga (1922) Donostia

Gerra garaiko oroitzapenak. Indar gabeko bonba bat etxeko barne-patiora erori zela gogoratzen du. Gertaera horren aurrean, Manoli eta etxekoak Bizkaia aldera joan ziren amaren osaba baten etxera. Osaba hori Donostiara joan zeneko oroitzapenak ere kontatzen ditu: amaren bila azokara joan zela, arropak zapi batean bilduta ekarri zituela...