Borroka

• Zornotzatik Bilbora

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Mañaritik Zornotzara joan ziren, mantak-eta zakutan sartuta eramanda. Izara guztiak bendak egiteko apurtu zituzten. Zornotzan aurreneko gaua kale gorrian eman zuten. Handik, ahal izan zuten moduan, Bilbora joan ziren. San Frantzisko kalean bizi izan ziren. Sirenen hotsekin Cantalojas zubi ondoko tunelera sartzen ziren babes bila.

• Aita Deustuko zubian lanean

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Bilbon 3-4 hilabete eman zuten. Frankistak gerturatzean, Miraballeseko Avellanedas-era joan ziren. Denera, 50 bat iheslarik egiten zuten lo baserri bateko ganbaran. Etxeko esnea eta patatak zituzten elikagai nagusiak. Gauez teilatuan bala-hotsak entzuten ziren. Koldoren aitak Deustuko zubiaren makina-gelan jardun zuen lanean. Koldo eta arreba nagusia joaten ziren aitari bazkaria eramatera, San Frantzisko kalean bizi zirenean. Makina-gelatik aireplanoen erasoak entzuten zituzten.

• Tropak herrira sartu osteko bonbardaketa

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Gerran, tropak herrira heldu eta hurrengo egunean heldu ziren aireplanoak. Bezperan, baxu-baxu ibili ziren begira; gorrienak zirela zioten. Hirugarren egunean, bonbak botatzen hasi ziren. 60 biztanletik gora hil zituzten, denak herrikoak bertakoak. Frontea hurbil zuten eta bertako etxeetan egon ziren asko; beraienean ere egon ziren "Compañía ametralladora"koak. Beraien auzoko bat Durangoko bonbardaketan hil zuten.

• Gasteiz bonbardatzeko ahalegina

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Zazpi hilabetez egon zen frontea beraien etxe ondoan. Erromatar zubi bat bota zuten, bide bat egiteko eta handik Gasteiz bonbardatu ahal izateko. 500 bat soldadu egon ziren bertan etxe ugaritan sakabanatuta.

• Bando berekoak elkarri erasoka

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Legution, San Andres egunez eman zuten ofentsiba, eta uholde handiak egon ziren. Vidal teniente koronelak eta ingeniari batek bando berekoak borrokan jarri zituzten gauez; eta beraiek Ollerieta auzotik alde egin zuten, bertako planoak hartuta. Gainerakoak goizez konturatu ziren elkarri erasoka zebiltzala. Otxandio hartu zuteneko eguna zelakoa izan zen kontatzen du.

• Francori bidea galarazi, nor zen jakin gabe

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Otxandio hartu zuteneko eguna zelakoa izan zen kontatzen du. Bonbardaketak hasi eta hirugarren egunean hartu zuten Otxandio. Alemaniarrek aireplano bat zuten inguruan. Hirugarren egunean, "estado mayor" jarri zen udaletxean eta herriko jendea jarri zuten bidegurutzeetan herriko sarrera-irteerak zaintzen; kontra egiten ziotenei tirokatzeko agindua zuten. Halako batean, Gasteiz aldetik gizon bat herrira sartzeko ahaleginetan azaldu zen, baina Juanen osabak, zaindari lanetan zebilenak, ez zekien zein zen. Gizon horri ere sarrera galarazi zion, Franco zela jakin barik. Francok lana ondo egin zuela-eta, zoriondu egin zuen.

• Bizkaia guztia hartu zuen Francok

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Otxandiarrak idiekin munizioa garraiatzen aritzen ziren. Hurrengo frontea Lemoakoa zen, fronte gogorra izan zen. Bilbo inguruko burdinazko gerrikoak ez zuela ezertarako balio izan esaten du, izan zutelako nondik sartu. Bilbo hartu ostean, abertzale asko, Eusko Jaurlaritzakoak barne, Frantzia aldera joan ziren. Bere arreba ere Gorlizko ospitaletik Ingalaterrara eraman zuten.

• Juan Ajuriagerra odol gehiago ez sortzeko errenditu zen

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Juan Ajuriagerra beraien auzokoa zen; eta bestaldekoek, Francoren aldekoek, Bizkaia hartu zutela ikusterakoan, errenditu egin zen. Kartzelara sartu zuten eta heriotza-zigorrera kondenatu zuten. Ez zuten hil Aita Santuaren eskariz. Bere emaztearen aitapontekoa izan zen, eta beraien ezkontzan ere aitapontekoa izan zen.

• Gerran harkaitz azpian ezkutatu

  Pedro Mari Lizarazu Garmendia (1925) Donostia

  Gerra garaian harkaitz azpian ezkutatzen ziren arratoiak bezala. Aireplanoek soinu ikaragarria ateratzen zuten eta harkaitzaren azpitik egoten ziren begira.

• Otxandion Santa Marina egunean jasan zuten erasoa

  Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

  Oraindik tiroak bukaturik gabe, aita ganaduentzako arbia ateratzera joan zen sorora. Santa Marina egunean, ahizpak eta biak etxeko sukaldetik ikusi zituzten abioiak Etxaguengo haitzetik pasatzen Otxandiorantz; handik tiro- eta bonba-hotsak entzuten ziren. Otxandion egin zuten txikizioa ikaragarria izan omen zen.

• Gerra eta orduko beldurra senitartekoen zoriarengatik

  Joxe Agirre Esnal (1929) Azpeitia

  Gerra atera zen eguna gogoratzen du. Espainiako bandera ez jartzeagatik, aitak erreketeekin zer elkarrizketa izan zuen kontatzen du. Etxean ez zuten soldadurik izan, eta inguruan bonbarik ez zen egon. Hainbat senitartekok gerran ibili behar izan zuten soldadu. Etxean Elgeta inguruko bonbak entzuten zituzten, eta senitartekoak gaizki egongo ote ziren beldur egoten ziren.

• Gerra sasoian, baserrira

  Boni Alberdi Jauregi (1926) Donostia

  Loiola bonbardatu behar zutela eta, gerra denboran Astigarragako baserrian bizi izan ziren. Tiroak. Martutenen milizianoak, Campos Eliseos-en; ondo portatu ziren beraiekin.

• Borrokak tropa frankisten eta CNTko gazteen artean

  Fermin Muñoz Etxabeguren (1922) Donostia

  Frankistak Amarako geltokitik sartu ziren Donostiara. Ferminen familia bizi zen kalean bertan zegoen CNTren egoitza. Balkoitik ikusten zituen enfrentamentuak Ferminek. Behin CNTko gazte bat etxean sartu, eta trapu gorri bat zintzilikatu zien balkoian. Beldurra zen nagusi etxean, baina ez zen ezer gertatu.

• Gerra eta gosea

  Agustin Lasarte Beraza (1930) Donostia

  Gerra hasi zen urtean, 1936an hasi zen eskolan Agustin, Igarako eskolan. Eskolatik entzuten zuten nola erortzen ziren bonbak. Familian goserik ez zuten pasa, baserrian beti bazen zer jana, baina errazionamendua zela-eta inguruan gosea pasa zuen jendeak.

• Muinoetatik ikusten zuten bonbak nola erortzen ziren Irun aldean

  Asenzio Irizar Goikoetxea (1926) Donostia

  Hamar urte inguru izango zituen bonbardaketa hasi zenean. Lagunak muinoetara igotzen ziren eta handik ikusten zuten nola erortzen ziren bonbak Irun aldean. Bi anaia frontera joan ziren eta etxean ere izan zuten familia bat ezkutatuta.

• Bonbardaketak eta ezkutalekuak

  Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia

  Gernika bonbardatu zutenean, Luisa Mundakan zegoen, eta ahizpa Gernikan. Bizirik agertu zen, menditik barrena. Ezkutalekuak: ohe azpia, zubiak... Anttonik-eta ez zuten goserik pasatu; Luisak bai. Luisaren familiakoak bueltan ez zituzten Pysben lanean hartu.

• Milizioanoak eskopeta bila etxera; Milagros miliziana

  Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia

  Gerra hasi zenean, eskopeta biltzen hasi ziren. Milizianoen artean emakume bat ere bazegoen, Milagros.

• Gerra garaian, familia ihesi

  Kontxita Beitia Oiarbide (1940) Donostia

  Gerraren ondorioz, Goierritik alde egin behar izan zuten gurasoek, abertzaleak baitziren, eta batetik bestera ibili ziren. Bergaran anaia galdu zuen bonbardaketa batean metrailak jota. Aitak CAFen zuen lanpostua galdu zuen Ordiziara itzultzean. Pasaian Luzuriaga lantegian laborategia martxan jartzeko lanpostua hartu zuen aitak, kimikaria baitzen.

• Aita Donostian izkutaturik

  Angela Alberdi Arrillaga (1936) Antonina Alberdi Arrillaga (1925) Donostia

  Tropak Donostian sartu zirenean, etxea soldaduz bete zitzaien. Antoninak gogoan du dena. Militarrak, "gorriak"... zebiltzan alde guztietan. Aita militar baten etxean izkutaturik omen zegoen, etxea miatu zutenean.

• "Separatistak" eta "gorriak"

  Angela Alberdi Arrillaga (1936) Antonina Alberdi Arrillaga (1925) Donostia

  Aita izkutaturik zegoen miliitar baten etxean Donostian, etxea miatu zietenean. Garai hartan jende asko espetxeratu eta erail zuten, "separatistak" edo "gorriak" izanagatik soilik.