Borroka

Gerra Aramaion
Joxe Beitia Oruna (1920) Aramaio

Aramaio bonbardatu zutenekoa. Bonba batek Joxeren etxeako teilatura "salto" egin zuen, eta beheko zelaian sartu zen. Untzilla inguruan hildakoak izan ziren.
Bilbon babes-etxe onean
Nikolas Pujana Goikoetxea (1925) Otxandio

Bonbardaketa hasi zenean, ganbaran gorde zen. Gero, gurasoekin txabola batera joan ziren gordetzera. Hurrengo egunean, Otxandiotik alde egin zuten. Aita zapadoreetan sartu zen. Bost neskame zeuden Bilboko La Salveko etxe batean egon ziren. Hango neskame nagusiak eskola apur bat eman zien. Jateko eta jostailu nahikorekin, oso ondo egon omen ziren han. Pilotalekua eta igerilekua ere bazuten.
Fronteko mezan monagilo
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Gerra hasi zenean beraien etxe ondoan zuten frontea. Bertako baserri batean domeketan meza ematen zuten eta Luisito bertan ere aritu zen monagilo. Agirre Lehendakaria ere egon ei zen behin bertan. Txapela pasatzen zuten bertaratutako soldaduen artean eta pozik bueltatzen zen etxera poltsikoak diruz beteta. Soldaduek soldata ona ei zuten.
Zazpi hilabeteko frontea
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Gerra hasi zenean, eskolak itxi eta artzain lanetan hasi zen. Erasoak aurrez aurre bizi zituzten. Aireplanoak beraien etxea erasotu ere saiatu ziren. Zazpi hilabeteko iraupena izan zuen bertan gerrateak, fronteak alde egin arte.
Fronteko gudariak
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Askurrina ondoan zazpi hilabetez izan zuten frontea. Euzko Gudariak ziren bertan borrokan aritu zirenak. Itxasalde batailoikoak eta beste batzuetakoak ere bazeuden.
Gerran Askurrinan taberna jarri zuten
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Beraien etxea, Askurrina, fronteko soldaduentzako taberna moduen jarri zuten. Jaten ematen zuten eta milizianoak eta "kamilleroak" etortzen ziren; hainbatek bertan egiten zuten lo.
Gerratean beti beldurrez
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Gerratean beti beldurrez egoten zirela dio, baina sekula ez zen beraien etxeko inor zauritu. Etxe ostean babeslekua zuten eta bertan sartzen ziren arriskua sumatzerakoan. Berak beldur gehien urriaren 4an pasatu zuen; gurasoak ere oso arduratuta ikusi zituen eta horrek umeengan eragina zuen.
Gerra etxean bizi izan zuten
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Gerra Zibilean ez ziren etxetik irten, nahiz eta hori egiteko gomendatu. Markina hartu zutenean, ez irtetea erabaki zuten. Orduan bizitakoak dakartza gogora.
Gerra garaian etxekoen berririk gabe
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Bere hiru arreba gerra garaian kanpoan egon ziren: bi neskame zeuden Ondarroan eta beste bat Frantziara joan zen. Zazpi hilabetez beraien berririk izan gabe egon ziren. Beraien auzoko bat bonba batek hil zutela justu-justu jakin zuten. Etxeko denak, baina batez ere gurasoak oso arduratuta egon ziren.
Plazakolako zubia lehertu zuten
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Gerran Plazakolako zubia apurtu zuten. Urberuagan gauza bera egiteko asmoa zuten eta dinamita jarrita izan arren ez ei zuten astirik izan.
Etxe osteko babeslekuak zelan egin zituzten
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Babeslekuak etxe ostean zituzten, bi guztira. Babeslekuok zelan egin zituzten azaltzen du. Abioia sumatzerakoan zuzenean sartzen ziren bertara.
Babeslekuen beharra
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Baserri guztiek ez zituzten babeslekuak. Baina Askurrina frontearen erdian zegoenez, beharrezkoa zen. Urberuagako bainuetxean ere babeslekua zegoen; harea kamioietan ekarri zuten.
Gernikako bonbardaketako pilotuak Urberuagan
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Gernikako bonbardaketako abioiak bertatik ikusi zituzten eta bonba-hotsak ere entzuten zituzten. Gasteizera bonben bila zelan joaten ziren ikus zezaketen. Gernikako pilotuak bertan egon ziren gero, Urberuagan eta baita beraien etxean ere.
Gerrako erasoak
Pedro Iriondo Azpiri (1925) Markina-Xemein

Gerra garaian bizitakoak aipatzen ditu pasarte honetan. Nazionalek Markina hartu zutenean herrian izandako eraso batzuen berri ematen digu.
Gerrak suntsitutakoak
Pedro Iriondo Azpiri (1925) Markina-Xemein

Bizkaiko hainbat herri apurtu zituzten gerran. Bilbo babesteko eraiki zuten burdinazko gerrikoa zen gutxien erasotu zutena. Bilbon ere bazeuden markinarrak. Etxaniz kapitainari Larruskaingo baserria erre zioten, aginpide asko zuen Etxanizek. Etxe bi erre zituzten.
Markina obusekin erasotu zuten
Maria Garate Zabala (1910) Markina-Xemein

Gerra garaian, Markina abertzalea zen eta bi fronteren erdian egon zen. Herrira obusak botatzen zituzten. Horietako batek neska bat zelan hil zuen azaltzen du, etxe barruan zegoela hil zuen eta haren amak aurkitu zuen hilda. Beste gizon bati arbolan sagarrak batzen zegoela hanka harrapatu zioten. Eibartar emakume bat ihesi zihoala hil zuten.
Gerra Zibileko kontuak; frontea
Domingo () Mallabia

Gerra garaiko kontuak. 1937an Bilbotik Santanderrera eta handik Asturiasera joan ziren. Tifusa pasatu eta Teruelera. Handik Huescara.
Gerra garaian jaiotetxera joan-etorria senideak ikustera
Martzel Garitagoitia Arriaga (1922) Mallabia

Gerra garaiko kontuak. Frontea Kalamuan egon zen 7 hilabetean. Garai hartan bera Ermuan zegoen. Gernika eta Durangoko bonbardaketak. Baserrikoak ezkutatu egin ziren; eta, 14 urterekin, bera geratu zen baserriaren arduradun. Gerea auzora egin zuen joan-etorria, gurasoak eta familia nola zeuden ikusteko. Tropak; moroak. Orduko pasadizoak.
Tropak Mallabitik pasatu, eta aurrera egin zuten
Martzel Garitagoitia Arriaga (1922) Mallabia

Tropak pasatu zirenean, non gelditu ziren. Frontea; Bilbon defentsa gogorra. Mallabian bonbak eta tiroak bai, baina soldaduak ez ziren bertan gelditu. Eibartik jende asko joan zen Mallabira ihesi; gehienak kaletarrak.
Hegazkin aleman bat Ermuan jausi zeneko pasadizoa
Martzel Garitagoitia Arriaga (1922) Mallabia

Gerrako pasadizoak. Durango eta Gernikako bonbardaketak. Hegazkin aleman bat jausi zen Artamendiko sagastian, Ermuan. Pilotuaren inguruko azalpenak.