Borroka

• Ogi higuingarri hura ezin ahaztu

  Miren Vallejo Arriaga (1923) Elgoibar

  Goserik ez zuten pasa, baina ematen zieten ogi higuingarri hura ezin du ahaztu Mirenek. Gogoan du Gernikako bonbardaketa egunean abioiak nola pasatzen ziren. Oso baxu pasatu ziren, karga handiarekin zihoazelako.

• Gernika gorriek erre zutela sinetsarazi zuten

  Miren Vallejo Arriaga (1923) Elgoibar

  Jende askok Gernika gorriek erre zutela sinetsi zuen. Mirenen aitak egia esan zuelako ia hil egin zuten.

• Aitarekin frontera

  Jose Gurrutxaga Ondartza (1921) Elgoibar

  Gerra heltzear zegoela, aitarekin lehenengo Markinara eta gero Lekeitiora joan zen. Aita sozialista zen, eta Batallón Prieton apuntatu zen. Armagilea zenez, egunero joaten zen frontera armak konpontzera. Josek sarri laguntzen zion.

• Soldaduak bailaran eta Arrate aldeko kanoikadak

  Juana Txurruka Osoro (1928) Elgoibar

  Gerra hasi zenean, eskolak eten egin ziren. Soldadu frankistak egon ziren Sallobenteko auzo-eskolan. Baserri gainaldean kanoia egon zen, Arratera begira. Arrate aldetik botatzen zituzten kanoikadak Sallobente aldera erortzen ziren.

• Anaia Asturiasko frontea galdu

  Juana Txurruka Osoro (1928) Elgoibar

  Juanak anaia bat galdu zuen gerran, Asturiasko frontean. Joxe Txurruka Zabaleta zuen izena. Berandu izan zuten anaiaren heriotzaren berri, eta ez zuten haren gorpurik berreskuratu.

• Kanoikada etxera eta osabaren lima lantegia

  Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

  Gerra denboran, kanoikada batek Sabinen etxeko hormak puskatu zituen. Sabinen osaba Benitok lima lantegia zuen etxe ondoan, eta harri guztiak lantegira erori ziren. Lantegiko bi langileek gerratik ihes egin zutenez, Sabin ibili zen osabari lantegia garbitzen laguntzen. Ondoren, hilabete batzuetan limak egiten ere ibili zen. Lana nola egiten zuten azaltzen du.

• Osaba Hendaiara ihesi

  Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

  Gerra hasi zenean, amaren aldeko osaba batek Hendaiara egin zuen ihes. Ohartu gabe muga zeharkatu zuen, eta Guardia Zibilak harrapatu eta gerrara joan egin behar izan zuen. Ebroko batailoian parte hartu omen zuen osaba horrek.

• Ama Durangoko bonbardaketan hil

  Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

  Gerra denborako kontuak. 1937ko otsailaren 11n herriko emakume talde bat "beste alderdira" bidali zuten zigor edo mendeku moduan. Emakume horien artean zegoen Sabinen ama. Frontea trenbidetik pasatu, eta Elgoibartik Eibarrera bidali zituzten. Sabinen amak Durangon senideak zituen, eta hara joan zen. 1937ko martxoaren 31n Durango bonbardatu zuten. Egun hartan, Sabinen ama elizan zegoen meza entzuten, eta bertan hil zen.

• Gorriek Elgoibar erasotzen zuten

  Julen Iriondo Bergaretxe (1920) Elgoibar

  Nazionalek Arratetik Eibar bonbardatzen zuten, eta gorriek Intxortatik Elgoibar. Elgoibarren zibilak hil ziren. Julenen familia egunez amaren jaiotetxera joaten zen; eta gauez, lo egitera, kaleko etxera itzultzen zen.

• Etxe ondoan bonba bat lehertu zen

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Elgoibarren bonbardaketa hasi zenean, Pepita eta anaia bat Mutrikura joan ziren, amaren jaiotetxera. Trenbide kaleko etxe ondoan lehertu zen bonba batek zauritu egin zuen Rosa.

• Mutrikutik bueltan Elgoibar apurtuta aurkitu zuten

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Mutrikutik Elgoibarrera bueltatu zirenean, herria puskatuta eta oso triste aurkitu zuten. Elgoibarren eliza barruan babesten ziren bonbatatik. Markina aldera ere joaten omen ziren babes bila.

• Bando ezberdinetako eibartar bi

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Eibartar bi Huescako frontean elkartu ziren, baina bando ezberdinetan borrokan zebiltzala. Gerra bukatu eta gero, Eibarren elkartu ziren berriro.

• Bonbardaketatik babes bila

  Fermin Ruiz de Gauna Ibañez de Garayo (1923) Elgoibar

  Elgoibar bonbardatzen zutenean, ahal zen lekura ahal zen azkarren joaten ziren babes bila. Elizan gordetzen ziren askotan. Abioiek bonbardatzen zuten herria, baina Muneta menditik ere botatzen zituzten kanoikadak.

• Bereizi gabeko bonbardaketak

  Fermin Ruiz de Gauna Ibañez de Garayo (1923) Elgoibar

  Bonbardaketak ez omen ziren helburu jakinen gainean izaten, oso zabalak omen ziren. "El abuelo" izeneko abioia gogoratzen du.

• Gerrako itsasontziak eta hegazkinak

  Anjel Elizalde Elizalde (1922) Donostia

  Gerra garaian, España itsasontziak eraso egiten zuen San Markos gotorlekura, eta beraiek erdian. Babeslekua. Sirena. Hegazkinen bonbek gizon bat hil zuten Pasaian.

• Gudarien erreleboa, Altzan

  Anjel Elizalde Elizalde (1922) Donostia

  Gudari ibili ziren gazteak Bizkaia aldera joan ziren. Asturiastik Bartzelonara joan ziren. Propagandak zabaldutako gezurrak. Bi hilabetean, frontea Oiartzunen; Altzan egiten zuten erreleboa. Erreketeak.

• Gudariak arma egokirik gabe

  Anjel Elizalde Elizalde (1922) Donostia

  Gudariek ziotena: hiru menditan hiru ametrailadora jarrita, erreketeak ez zirela pasatuko. Eskopetekin zebiltzan. Francok bazuen motiboa EAJ gorrotatzeko, bere ustez. Umea zela, asko entzun zuen politikaz hitz egiten.

• Anaia hil zitzaion gerran

  Ramoni Goikoetxea Maiza (1920) Donostia

  Gerra hasi zenean, zazpi senide ziren, eta soldadu joatea tokatu zitzaien bi anaiari. Senarra ere gerran ibili zen. Anaia gerran hil zitzaion, 23 urterekin, Castellón. Igarako baserri ia denetan hil zen mutilen bat. Kintak. Beste anaia txofer ibili zen.

• Fusilamenduak eta sirenak

  Ramoni Goikoetxea Maiza (1920) Donostia

  Jende asko joan zen Frantziara. Fusilamenduak. Sirena jotzen zuten, eta sotoetan ezkutatu behar.

• Mendian ezkutatuta, eta gero buelta Donostiara

  Andres Ormazabal Izeta (1916) Donostia

  Mendian ezkutatuta zeudela, mando pila bat ikusi zituzten, kargatuta. Balak ziztuka. Osaba joan zen esatera ez joateko etxera. Bonbak nola bota zituen aireplano batek Errezilen. Uzkudun boxeolaria falangista jantzita ikusi zuen. Donostiara bueltatu ziren, gauez.