Borroka
-
Frontoia itzi gerra sasoian
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Zestan jolasteari utzi behar izan zion Isidrok gerra hasi zenean, Markinako frontoia itxi egin zuten eta.
-
Ama eta arreba Gernikan bonbardaketa egunean
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Ama eta arreba Gernikan egon ziren bonbardaketa egunean, ozta-ozta salbatu ziren. Egun bi geroago agertu ziren etxean. Aulestin egon ziren orduan eta handik ere ikusten zuten Gernikako suak ematen zuen argitasuna. Amari asko eragin zion gertakari hark. Euren etxea, Markinakoa, bonba batek apurtu zuen ama barruan zela.
-
Hildakoak eta kalteak herrian
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Eibar aldean nazionalak egon ziren sasoi batean eta gorriak herrian. Sasoi hartan, hegazkinak heltzen ziren Markinara eta bonbak botatzen zituzten. Hildakoak egon ziren eta kalte handiak herrian. Amak aititaren baserrira joan behar izaten zuen laguntzera eta Laurentzi bakarrik geratzen zen kalean, goizaldera arte askotan.
-
Gernikako bonbardaketan izekoren etxea suntsitu
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Gernika bonbardatu zutenean ama eta arreba izekorenean zeuden, Gernikan. Etxe azpira sartu ziren eta irten zirenean etxea desagertu egin zela ikusi zuten.
-
Gorrien aldeko gazteak boluntario gerrara
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Aitak berrogeita bost urte zituen gerra sartu zenean, ez zuten adin horretako jendea frontera eramaten. Gazte gehienak boluntario irteten ziren gerrara joateko. Nazionalek, ostera, hogei urtetik gorako mutiko guztiak eramaten zituzten gerrara.
-
Soldaduek bildotsa kendu
Juan Jose Agirregomezkorta Eizagirre (1932) Markina-Xemein
Ardizain zegoela bildotsa harrapatu zioten soldaduek. Frontea ere etxe ondoan zuten, Kalamuan. Beldur izaten ziren hango tiro-hotsa entzuten zutenean. Behin, errotara zihoala, zaldia kendu zioten arrebari.
-
Irratiak eta arropa zuriak entregatu beharra
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein
Behin, gerra hasi berritan, bonbak botatzen ikusi zituen Gregoriak Lekeition. Beste behin, esku bonba bat hartu zuen etxekoei erakusteko. Neskame zegoen etxekoak abertzaleak ziren eta bitxiak ezkutatu behar izan zituzten. Gerra sasoian, irratia eta arropa zuriak entregatzeko agindua zabaldu zuten.
-
Baliozko gauzak kendu eta ilea moztu
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein
Frontea sartu zenean, milizianoak sartu zitzaizkien etxera. Markinan ez zuten ezer apurtu, baina Gernikan dena apurtu zuten. Markinako batzuei ilea moztu zieten, zaharrei-eta. Baliozko gauzak ere kentzen zituzten, arropa zuriak eta, eta batzuei lursailak ere bai.
-
Anaia bi frontean, bakoitza alderdi batekoekin
Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein
Anaia bat Euskadiko gobernuarekin joan zen gerrara eta zauritu egin zuten. Beste anaia, ostera, hamazortzi urte zituela eraman zuten soldaduskara francotarrek.
-
San Migeletan heldu zen frontea Kalamuara
Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein
San Migeletan hurbildu zen frontea Markinara, Kalamuara. Artileriak tiroak botatzen zituen egunero. Julianen familia Meabe baserrira joaten zen eguna pasatzera, bonbetatik babesteko. Aita baino ez zen geratzen etxean, lanean.
-
Anaia Iruñan gerra hasi zenean
Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein
Gerra sasoian denda itxi egin behar izan zuten, ez zegoen jenerorik saltzeko eta. Urritik apirilera frontea eduki zuten Markinan bertan. Anaia zaharra Iruñean egon zen gerra hasi zenean eta han geratu behar izan zuen Markinara itzuli ezinik. Ez zegoen modurik berarekin komunikatzeko.
-
Egunero bonbardaketa Markinan
Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein
Dendan geratu zitzaien apurrarekin eta errazionamenduarekin egin zuten aurrera gerrako urte gogorretan. Bonbardaketak egunero egoten ziren Markinan eta koba batera joan behar izaten zuten babes bila. Francoren soldaduek Markina hartu zutenean, jende askok alde egin behar izan zuen.
-
Francoren soldaduek Markina hartu zutenekoa
Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein
Francoren soldaduak Etxebarritik sartu ziren Markinara eta eurekin batera mairuak ere sartu ziren. Frontoia armez bete zuten eta Karmengo komentua ere kuarteltzat hartu zuten. Egun batean, hirurogei kanoikada baino gehiago bota zituzten Markinan eta etxe bat erre egin zen. Urberuagako bainuetxean, ostera, komunistak zeuden.
-
Umeak balen bila; moroak ikusteko zain
Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata
Gerra sasoiko oroitzapenak. Balak lurrean sartzen zirela ikusita, haiek topatzen ibili ziren anaia eta biak, arriskuaz jabetu barik. Ez zitzaien ezer gertatu. Moroei buruz gauza bitxiak kontatzen zituzten eta haiek ikusteko zain egon ziren, baina ez zuen bakar bat ere ikusi. Jende askok alde egin zuen etxetik, ahal zuena gurdian hartuta. Eurei etxetik irteteko eskatu zieten milizianoek, baina denbora gutxirako izan zen.
-
Gernikako bonbardaketan hildako auzokoak
Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata
Gernika bonbardatu zuten egunean, ama harantz abiatu zen, arrautza otzara buru gainean hartuta. Bonbak hasi zirenean, errekara sartu eta etxera itzuli zen. Beheragoko baserrikoak arratsaldean joaten ziren Gernikara. Gizona eta bi seme hil ziren bertan. Alaba bi egunera etxean azaldu zitzaien, noraezean. Etxe horretako kide asko hil ziren gerratean.
-
Frontea Albiztik Lemoatxera
Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata
Mendiganen bizkaitarrak eta Albizen karlistak egon ziren frontean, gerran. Albiztik Mendatara mugitu zen. Hegazkinak bonbardatzen ikusten zituzten. Tankeek eta abiazioak apurtu zuen inguru horretako frontea, eta Lemoatxera mugitu zen. Handik Bilbora.
-
Gernika bonbardatu zuten eguna
Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata
Gernika bonbardatu zuten goizean izeko neskazaharrarekin joan zen Gernikara arrautzak saltzera. Milizianoak harantz honantz ikusten zituzten, eta jendea artega edo. Giro horretan, izekok etxera itzultzea pentsatu zuen. Errenteria pasata, hegazkinak hasi ziren gainetik pasatzen, bonbak bota eta metrailatzen. Izekoa babestu ere ez zen egiten. Hegazkinak Ajangizetik Foru aldera sartzen ziren eta Gernikara. Marmizen gora hasi zirenean etxerantz, hirunaka etortzen hasi ziren hegazkinak; milizianoak aurkitzen zituzten bidean, atzeraka, sakabanatuta, erretiratzen; Kalamuako frontea apurtu zutela uste du. Iluntzean, Gernika sutan ikusten zen, eta paper erreak eta hautsak ekartzen zizkien haizeak. Bonba txikiak aurkitzen zituzten basoetan.
-
Gernikako bonbardaketa eta soldaduak etxean
Begoña Beaskoetxea Aranbarri (1932) Mendata
Gernika erreta ikusi zuen. Hegazkinak pasatzen ziren. Soldadu bik egin zuten lo etxean. Zaldiekin joaten ziren ur edo jateko eske. Aita Bidebietara joan zen, behi eta guzti.
-
Bonbardaketa Munitibarren
Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata
Bonbardaketa etxeko leihotik ikusten zuen. Bost soldadu izan zituzten etxean. Oizetik etorri, Munitibarren bota eta gero Gernikara joaten ziren. Hiru herritar hil ziren Munitibarren bonbengatik eta lau soldadu ere bai. Komunista bati buruzkoak kontatzen ditu.
-
Gerrateko pasarteak
Luis Ondarra Larrañaga (1928) Mendaro
Kalamua menditik botatzen zituzten kanoikadak. Orduko gertaerak kontatzen ditu.