Borroka

• Bermeoko arraina Elorrion

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  Frontea geldi samar egon zenean, Elorrion bi hilabeteko egonaldia egin zuten. Bertako baserritar eta tabernariekin ondo konpontzen ziren. Egunean 10 pezetako soldata jasotzen zuten soldaduek. Oñatiko Moesto Elgero etortzen zen Bermeon hartutako arrainarekin Elorrioko kuartelera.

• Senarra izango zena ihesi gerra denboran

  Maria Victoria Arizmendi Azpiazu (1924) Bergara

  Gogoan du zela plazan emakumeak ikusi zituen eskuan zartaginak zituztela, ihesi irtetear zeudela. Senarra izango zena ihesi ibili zen gerra denbora guztia. Eibarren, Gernikan, Frantzian...

• Elgetako frontearen aurrez aurre etxea

  Maria Victoria Arizmendi Azpiazu (1924) Bergara

  Eskolak jarraitu egin zuen gerra denboran. Bonbardaketak zirenean etxepera jaisten ziren. Bi soldadu etxean hartzera behartu zituzten. Ofizial alemanak ere egon ziren, baina denbora gutxi, beldurtu egin zirelako, frontea aurrez aurre zegoela ikusita. Elgetatik beren etxeko leihoan arropak eskegita ikusten ei zituzten gudari bergararrek.

• Emakumeak zartaginak hartuta, ihesi

  Maria Victoria Arizmendi Azpiazu (1924) Bergara

  Hainbat lekutan babesten ziren bonbardaketak hasten zirenean. Arrosarioa errezatzen zuten. Batzuk beldurtiak ziren eta beste batzuk ez, beren amama, esaterako. Katua beldurtiena. Emakumeak zartaginak hartuta, ihesi abiatzeko orduan, buruan iltzatuta geratu zaion irudia.

• Gerrako kontuak

  Maria Arregi Idigoras (1922) Oñati

  Gerrako hegazkinak pasatzen zirenean, karobi zaharrean gordetzen ziren. Legazpi aldetik soldaduak ihesi etortzen ziren. Euren baserritik, Imitolatik, pasatu zirenak gogoratzen du.

• Elgetako bonbardaketak

  Maria Arregi Idigoras (1922) Oñati

  Gerra denboran, Oñatin ez zuen tirorik entzun, baina hegazkinak Elgetarantz joaten ikusten zituzten eta hango bonbardaketak ere entzuten ziren. Oñatiko preso eta hildako batzuen kontuak.

• Gerra nola hasi zen eta nola bukatu

  Joxe Ramon Goikoetxea Berra (1931) Hondarribia

  Gerra hasi zeneko kontuak. Etxetik atera zituzten. Granada erori zen etxera, eta aita airean bota zuen. Metraila puskak biltzen, jolasteko. Beste baserri batzuetara joaten ziren lotara. Hondarribia hutsik geratu zen. Nazionalak sartu zirenean, Arma plazan zeuden. Festa. Baleares ontzian hil ziren gazte asko.

• Patrizioren fabrikan egiten zituzten bonbak

  Markox Madinabeitia Yarza (1924) Oñati

  Patrizio Etxeberriaren lantokian gerrarako bonbak eta antzerakoak fabrikatzen zituzten.

• Soldaduak baserrian; hegazkina erori zen Aretxabaletan

  Eustaki Bergara Guridi (1917) Oñati

  Gerra garaian, militarrak Araotzen. Etxean izan zituzten soldaduak; bat Iruñekoa zen. Frontea geldi egon zenekoa. Beste etxe batzuetan ere bazeuden. Araotzen tirorik ez, baina hegazkinak bai. Elizan bezperetan zeudela entzun zutena: hegazkina erori zen Aretxabaletan.

• Gerrako kontuak; Madalenako zubia bota zutenekoa

  Felipe Aiastui Galdos (1925) Oñati

  Gerrako oroitzapenak. Hasi zenean, Olabarrin zegoen belarra ebakitzen; zarata entzun zuten. Madalenako zubia bota zuten. Egurrezkoa egin zuten. Milizianoak Torrera joan ziren Lizargaratetik behera. Anaia soldadu zegoen Donostian, sukaldari. Eltzikortako anaietako bat gerran hil zen, Teruelen uste du: Juane Erostegi.

• Nazionalak Oñatin sartu zirenean

  Gregorio Arejolaleibar Ojanguren (1926) Oñati

  Nazionalak Udanatik behera, auzoko Bakue mendi tontorretik behera, Oñatin sartu zireneko tiroketa entzun zuen Gregoriok. Gorriek Kanpazartik (Arrasaten) botatako kanoikada batzuk jausi omen ziren Oñatiko lurretan, herrira iritsi gabe.

• Gregorioren baserria Oñati eta Aretxabaletako lursailetan

  Gregorio Arejolaleibar Ojanguren (1926) Oñati

  Lehertu gabeko granadak ikusi zituen mendian. Zubillagan ez, baina Bedoñan (orduan Aretxabaletako auzoa, gaur Arrasatekoa) militarrak sartu ziren. Gregorioren baserriko terreno gehienak Aretxabaletan daude.

• Militarrak etxe inguruetan

  Jesus Zufiria Iarza (1929) Oñati

  Gerra denboran, gogoan du militarrak etxe inguruan egoten zirela, sasi artean arrastaka. Guardia Zibilak auzoko elizako kanpaiari tiroka ere ikusi zituen.

• Preso nahi ez eta ihes

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Inazioren anaia zaharrenaren gora beherak frontean eta alemanek Gernika bonbardatu eta gero ihes eginda ibili zeneko kontaketa.

• Zulo ikaragarria

  Joxe Mari Zelaia Olano (1934) Hernani

  Hegazkin batetik botatako bonba batek utzitako zuloa da Joxe Marik gerratik daukan oroitzapen bakarra.

• Auzoen dolare azpia babesleku

  Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani

  Gerra denboran, bonbardaketarik baldin bazen, auzoen dolare azpian babesten ziren Mari Karmen, anaia eta gurasoak.

• Paper fabrikara lotara

  Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani

  Bonbardaketak areagotu zirenean, etxean arrisku gehiegi zela eta, paper fabrikan babesten ziren, paper eta arkakuso artean. Bazkaltzen ere ematen omen zieten Paper fabrikan. Han ikasi omen zuen Mari karmenek babarrun zuriak jaten.

• Zarautzera ihesi

  Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani

  Gerra garaian hamabost egun egin zituzten Zarautzen, amaren baserrian. Hala ere, Mari Karmenek kontatzen du iristea kosta egin zitzaiela. Donostiara eraman zituen tranbia geratu egiten zen bonbardaketak sumatzen zituzten aldiro, eta tranbia azpian babestu behar izaten zuten bidaiari guztiek.

• Tiro eta hegazkin hotsa

  Antonio Goikoetxea Beobide (1917) Hernani

  Gerra ia oharkabean pasatu zuten, aintzakotzat hartu gabe. Tiroen eta hegazkinen zarata nolakoa zen kontatzen du.

• Nazionalek bi granada bota osabari

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Gerra denborako oroitzapenak. Uribarritik Bedoñara joan ziren, auzokoen jazarpenetik ihesi. Bedoñan, amaren jaiotetxean, hainbat hilabete pasatu zituzten. Osaba idi-parea eta gurdiarekin bidean gora zihoala, nazionalen hegazkin batetik bi granada bota zizkioten. Ez zitzaion ezer gertatu.