Borroka

  • Juan Arrieta Egunero bonbardaketa Markinan

    Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

    Dendan geratu zitzaien apurrarekin eta errazionamenduarekin egin zuten aurrera gerrako urte gogorretan. Bonbardaketak egunero egoten ziren Markinan eta koba batera joan behar izaten zuten babes bila. Francoren soldaduek Markina hartu zutenean, jende askok alde egin behar izan zuen.

  • Juan Arrieta Francoren soldaduek Markina hartu zutenekoa

    Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

    Francoren soldaduak Etxebarritik sartu ziren Markinara eta eurekin batera mairuak ere sartu ziren. Frontoia armez bete zuten eta Karmengo komentua ere kuarteltzat hartu zuten. Egun batean, hirurogei kanoikada baino gehiago bota zituzten Markinan eta etxe bat erre egin zen. Urberuagako bainuetxean, ostera, komunistak zeuden.

  • Angeles, Joseba eta Rosario Soldaduak Ordizian

    Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia

    Gerra hasi zeneko oroitzapenak. Garai hartan, Angeles neskame zegoen izebaren 'La Amistad' tabernen (eliza ondoan). Lagun baten etxean zegoen soldaduak, kamioietan, herrian sartu zirenean. Taberna aurrean metralladoreak jarri zituztenean, taberna itxi eta Oiangu baserrira joan ziren. Oiangun zeudela, nafarrak sartu ziren Lazkao aldetik. Itsasondoko baserri batetik kanoikadak botatzen zituzten Oiangu aldera. Gauzka horrela, Angeles eta ahizpa zaharrena Oiangu Txikira joan ziren aitona eta osabarekin.

  • Juan Arrieta Anaia Iruñan gerra hasi zenean

    Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

    Gerra sasoian denda itxi egin behar izan zuten, ez zegoen jenerorik saltzeko eta. Urritik apirilera frontea eduki zuten Markinan bertan. Anaia zaharra Iruñean egon zen gerra hasi zenean eta han geratu behar izan zuen Markinara itzuli ezinik. Ez zegoen modurik berarekin komunikatzeko.

  • Juanita Zelaia Ondarroan, nazionalak sartu aurreko giroa

    Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

    Nazionalak urriaren 4an sartu ziren Ondarroara, Debatik. Gerrako giroa: soldadu tolosarrak kantuan, bertako neskek nobioak ere topatu zituzten... Frontea non zegoen, Astarrikan. Bi anaia elkarren kontra, alde banatan borrokan.

  • Margarita Plazaola Murua "Nazionalak" sartu zireneko estualdiak

    Margarita Plazaola Murua (1927) Urretxu

    Gerra denboran, etxetik hurbil dagoen zubia bota zuten dinamitaz milizianoek ihesean. Etxera etorri zitzaizkien dinamitatzaileak, leherketa entzungo zutela esanez. Anaia aurrera joan zen "gorriekin". Milizianoek etxetik atera eta aurrera eraman nahi izan zituzten, baina Deskargako lehenengo baserrian geratu ziren, eta laster itzuli ziren etxera.

  • Jexuxa Salegi Oruesagasti Bonbardaketa beldurgarriak

    Jexuxa Salegi Oruesagasti (1921) Urretxu

    Bonbardaketak beldurgarriak izaten ziren. Zumarragan, hiru lagun hil ziren. Beraiek, etxean, bonbetatik babesteko, nola moldatzen ziren aipatzen du.

  • Jose Andres Azpiri Itxasalde batailoian gudari preso hartu arte

    Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

    Itxasalde batailoiko gudaria izan zen, 1937ko ekainaren 18an preso hartu eta langile-batailoietara eroan zuten arte. Asturiasen alemaniarrentzako abiazio-zelaiak atontzen ibili zen, besteak beste. 1939. urteko ekainaren 13an eman zioten etxera etortzeko baimena eta askatasuna.

  • Jose Andres Azpiri Itxasalde batailoiko Boga Boga konpainia

    Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

    Itxasalde batailoiko Boga Boga konpainiako kidea izan zen. Markinan sortu zen eta handik Lekeitiora joan ziren. Lekeition osatu zuten Itxasalde lau konpainia ezberdinek. Bertako kideak ingurukoak ziren: markinarrak, berriatuarrak, ondarroarrak, txorierritarrak...

  • Jose Andres Azpiri 40 lagun batailoitik aldendu ziren

    Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

    Lau konpainiak osatu zuten Itxasalde batailoia. Baina 40 lagun batailoitik apartatu ziren. Izan zituzten gorabeherak azaltzen ditu.

  • Jose Andres Azpiri Bilbon beraien buruz entregatu zuten

    Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

    Gerra garaian, 40 bat lagun aldendu ziren Itxasalde batailoitik hainbat gorabehera tarteko. Bilboko San Antonen eta San Frantziskon egon ostean, hainbat zubi apurtu zituzten eta Carlton hotelean entregatu zuten beraien burua.

  • Jose Andres Azpiri PNVkoen Zabalburuko txaleta

    Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

    Gerran, Bilboko Carlton hotelean entregatu zuten beraien burua. PNVkoak Zabalburuko txalet batean batzen ziren. Beraien batailoiko 10 bat kide bertara eroan zituzten eta 10 egunetara aske utzi zien. Beraien batailoikoengana bueltatu ziren Begoñara.

  • Jesus Barandika eta Feli Goikoetxea Frontea Bizkargi mendian

    Jesus Barandika Berrojalbiz (1921) Feli Goikoetxea Enbeita (1930) Muxika

    Bizkargi mendian frontea egon zen. Bizkargin hildakoak Muxikako kanposantuan lurperatzen zituzten ilara batean.

  • Jesus Barandika eta Feli Goikoetxea Gerrako erasoak: Feliren jaiotetxea erre zuten

    Jesus Barandika Berrojalbiz (1921) Feli Goikoetxea Enbeita (1930) Muxika

    Gerran, kanoiak egon ziren inguruan. Jesusek-eta ganaduak auzoko korta batean gorde zituzten. Felik auzoan egoten ziren tankeak ditu gogoan. Feliren etxea erre egin zuten ganadu eta guzti, eta Kurtzeroko Zubietara joan ziren izeko baten etxera. Gero, gerraostean, Ugarteko Etxebarrin soldaduak izaten zituzten eta nahi beste jateko izaten zuten.

  • Carmen Irusta Goikoerrotara diru bila

    Carmen Irusta Alakano (1922) Muxika

    Frontean zeuden nebei dirua bidali behar zien eta ez zuen izaten zer bidali. Goikoerrotara joaten zen bila.

  • Juanita Esturo Torrelavegan, kobazulora ezkutatzera

    Juanita Esturo Orue (1924) Muxika

    Gerran, Santander aldera heldu ostean, Torrelavegara joan ziren. Bertan zeudela, hegazkinen erasoak jasan zituzten. Kobazuloan babestu zen. Bigarren bonbardaketak harrapatuz gero, hil egingo zirela dio.

  • Joxe Mari Yurramendi Bi fronteak Urnieta aldean

    Joxe Mari Yurramendi Larburu (1922) Urnieta

    Gailegoak omen ziren soldaduak. Cara al Sol kantatzen zuten. 14 urte zituen orduan. Bera baino bi urte zaharragoak gerrara joan ziren geroago. "Gorriak" Santa Barbara aldean eta frankistak Urnietako mendietan zeuden.

  • Patxi Pagola Gerra garaian, umeak astoaren aurretik

    Patxi Pagola Ibarrola (1933) Urnieta

    Gerra garaian, etsaiak mendian gertu zeuden; eta, janari bila joateko, Patxi joaten zen astoaren aurretik; gizonak joanez gero, tiro egiten zuten soldaduek. Gertuko baserri batera kanoikada sartu eta asto bat geratu zen bizirik.

  • Rufino eta Pilar Ferroletik dirua jaso zutenekoa

    Pilar Etxeandia Legina (1926) Rufino Etxebarria Petralanda (1922) Muxika

    Rufinoren anaia zaharrena gerrako Crucero Canarias itsasontzian egon zenean, denbora askoan egon ziren bere berririk jakin barik. Baina, halako batean, gutun bat heldu zen etxera: bere anaiarena zen. Gutun hura erantzun ostean, bueltan etorri zitzaien beste bat Gernikako banketxera joan zitezen esanez. Dirua bidali zien Ferroletik.

  • Deunoro Sardui Umetako gerrako akorduak

    Deunoro Sardui Enbeita (1934) Muxika

    1934. urtean jaio arren, gerrako kontuak ezagutzen dituzte. Sasoi hartan Bilbon egon zen, bertara joan baitziren ihesi. Oraindik gogoan du hura. Ez zuen oso ondo ulertzen abioien etorrera eta sirenen hotsa.