Ekonomia gerraostean

• Errazionamenduaren alderdi administratiboa

  Arantxa Artano Arruabarrena (1935) Andoain

  Errazionamenduko gorabeherak: kartilak, kontabilitate-liburuak... Noizean behin, kontuak begiratzera etortzen ziren.

• Gerraostean errotak itxita eta ezkutuan joan behar

  Patxi Irizar Zarautz (1928) Andoain

  Gerra hasi zenean, 8 urte zituen Patxik. Gerraostean, errotak itxita egon ziren eta ezkutuan joaten ziren. Miseria handia zen hura. Itsasondora ere joaten ziren errotara trenez. Garia ehotzean, taloa egiten zuten.

• Errazionamenduko esnea

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Trenak martxan jarri, eta jendea Eibarrera bueltatzen hasi zen. Baserritarrak ere herritik kanpora joanak ziren ganaduarekin. Esnea errazionamenduan ematen hasi ziren. Bi lagunentzako, litro laurden esne. Ordubateko trenean iristen zen esnea. Ines joaten zen esnetara. Esnea ez galtzeko, egosten ipini eta bikarbonato pixkat bota.

• Goserik ez

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Gerraostean ez zuten goserik pasatu. Oiloetxea eta lur zati bat zeuzkaten. Jakiren bat falta izanez gero, baserritik bidaltzen zien behar zutena.

• Etxepean lau ume hil tuberkulosiarekin

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Gerraostean, pixkanaka bizilagunak bueltatzen hasi ziren etxepera. Ume asko ziren etxepean: lau ume tuberkulosiak jota hil ziren. Jan faltak eta ahuldadeak eraginda gaixotzen ziren.

• Riojano

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Riojano esaten zioten Orbeako langile baten familiari buruzko kontuak. Familia ugaria zen, eta txabola batean bizi ziren. Diktadura garaian, Ipuruako etxeak egin eta Riojanori etxe bat eman zioten. Orbea lantegiko lankideen esanak. Riojanoren seme-alabek beheko bizilagunari esne-tela osten zioten.

• Soldataren ordez, patata

  Karidad Mendizabal (1929) Mutriku

  1941ean gose pasa zutela dio. Zaku-lantegian patata ematen zuten diruaren ordez, eta horri esker nahiko ondo egon omen ziren etxean.

• Aeroplanoak eta babeslekua

  Karidad Mendizabal (1929) Mutriku

  Gerra garaiko oroitzapenak. Aeroplano bat pasatzen zenean non babesten ziren aipatzen du. Bonba txikiak botatzen omen zituzten, "lehertzen ez zirenak". Errazionamendua, ilarak... aipatzen ditu.

• Erosketak "palo-palotan"

  Martzelita Txurruka Arrieta (1937) Mutriku

  Erosketak egiterakoan, dendariak apuntatu egiten zuen; "palo-palotan" esaten zioten. Adibidez: bi ogi erosiz gero, bi palo.

• Garia

  Jose Luis Pagoaga Soraluze (1943) Mutriku

  Garia. Biltzen zuten gariaren erdia edo gehiago entregatu egin behar izaten zuten. Garia ezkutatzen zuten, gero faltan ez izateko; Guardia Zibila ibiltzen zen baserriak miatzen. Udazkenean, goiz-garia egin izan zuten (San Joanak alderako heldu ohi zen goiz-garia, bestea baino lehenago).

• Guardia Zibila, mikeleteak eta jatekoa

  Jose Luis Pagoaga Soraluze (1943) Mutriku

  Guardia Zibilek kontrolak egoten zituzten hainbat tokitan, eta jatekoa harrapatuz gero kendu egiten zuten. Baserriak miatzen zituzten. Mikeleteekin eta Guardia Zibilarekin zer harreman zuten kontatzen du.

• Aitari estraperloan gertatutako pasadizoak

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Agustinen aita ere behin ezkutuan Gizaburuagara joan zen errotara. Bueltan zetorrela Guardia Zibilekin egin zuen topo. Astoa orratzarekin ziztatu zuen etxerantz alde egin zezan. Beste behin zilarrezko txanponekin gertatutako pasadizoa. Estraperloan harrapatuz gero, isuna.

• Irin-fabrikan ehuneko bat kentzen zuten irina ehotzearren

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Irin-fabrikan hainbesteko bat kentzen zuten irina ehotzearren. Baina sarritan behar zena baino gehiago kentzen zuten. Gainera, kartila bat izaten zuten eta ezin izaten zen kopuru batetik gora eho. Orduan, ezkutuan joan behar izaten zuten inguruetako errotetara. Jesusaren etxeko morroia amorratu egiten zen irin-fabrikako lapurretarekin.

• Gerraostean, goseak umeak hil

  Antonio Zubizarreta Berraondo (1921) Aretxabaleta

  Antonioren aita Baserritarren Elkarteko lehendakaria zen. Milizianoekin arazoak izan zituen behin. Gerraostean, gosete handia egon zen. Ume asko jaio eta berehala hil egiten ziren, gosez. Aingeru-kanpaia maiz entzuten zen.

• Estraperloko kontuak

  Antonio Zubizarreta Berraondo (1921) Aretxabaleta

  Estraperloa trenez eta kamioiez ekartzen zuten, lastopean garia gordeta. Antonioren anaia bat eta Akixotarrrak ziren estraperlo maisuak.

• Arabatik estraperloa

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Gari gutxi ereiten zen inguruan, eta bai garia eta bai patata estraperloan ekartzen zuten Arabatik. Pedro bera ere joaten zen astoarekin Arabara. Hirusta hazia ere ekartzen zuten. Gariak ematen zituen lanak eta aurrerapen berriek lanok nola erraztu zituzten azaltzen du.

• Estraperloa zaintzeko, mikeleteak

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Pedroren aurretik ere egiten zen Arabatik estraperloa. Mikeleteen lanak zeintzuk ziren kontatzen du Pedrok. Pedroren garaian Guardia Zibilak ez zuen asko estutzen estraperloaren aurka. Ozaeta aldean, miñoiak behin ere ez zituen ikusi Pedrok. Santa Agedan eta Gatzagan ere baziren Mikelete-etxeak.

• 12 urterekin lantegira lanera

  Migel Urroz Arrastio (1936) Oitz

  12 urterekin tailer batean hasi zen lanean eta aitarekin ere ibili zen. Gero basoan jardun zen. Anaiarekin zerbitzari lanetan aritu zen rantxero moduan txabola batean. Lo bertan egiten zuen batzuetan.

• Gerra ondorengo arrazionamentua

  Anjel Antxo Moleres (1931) Hiriberri

  Garia kontrolatuta zegoenez, Iparraldetik arto-irina ekarri eta taloa jaten zuten. Taloa nola erretzen zuten.

• Irina eta harriz betetako dilistak

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Bere arrebak baserrietara joaten ziren irin bila; askotan milizianoek osten zien irina. Harriz betetako dilistak dakartza gogora.