Ekonomia gerraostean

• Kalean, "gorriak" ikusitakoa

  Bixente Azkarate Zabarte (1933) Arrasate

  Gerraostean herrian zer giro zegoen azaltzen du. Auzoko neska batek ogi zati bat eman ohi zion ezkutuan Bixenteri. Kaleko jendeak "gorriak" ikusi zituela dio. Bixenteren bi arreba umetan hil ziren, eta amak esaten omen zuek haiek azukrea zer zen probatu gabe hil zirela.

• Herriko dendak

  Milagros Eriz Otadui (1918) Arrasate

  Gerra denboran dendak irekita egoten ziren; "orduan jan faltarik ez zegoen, gero etorri zen errazionamendua". Herriko hainbat denda aipatzen ditu: Kukuena, Garmendia, Zerrajera...

• Eskolara eta josten ikastera

  Angeli Telleria () Antzuola

  Eskolara hamalau urtera arte joan zen. Gero josten ikastera joaten ziren. Gerraostea oso gogorra izan zen errazionamendua tarteko.

• Gerraoste gogorra

  Angeli Telleria () Antzuola

  Eskola bukatu ostean josten ikastera edo neskame lanetan joaten ziren. Gerraostean ez zegoen dirurik eta dena zen beharrezkoa. Gero Telleriaren tailerrean hasi zen bera. Neba arto-bolekin aritzen zen jolasean eta ez zuten besterik eta hura ere jan egiten zuten.

• Guardia Zibila ogi bila Antzuolara

  Angeli Telleria () Antzuola

  Estraperlo garaian dirua erraz gastatzen zen. Nafarroatik ekartzen zuten jenero gehiena. Guardia zibilak askotan kentzen zien jeneroa; Bergaratik etortzen ziren Antzuolara ogi bila, askotan beraientzat ez zuten izaten ogirik, baina Guardia zibilentzat beti zegoen. Kapa azpian gordetzen zuten ogia.

• Garia eta artoa udaletxean entregatu behar

  Isabel Aiarzaguena Aranzibia (1937) Zaldibar

  Hamalau urte zituela utzi zioten garia ereiteari. Etxerako jartzen zuten, baina sasoi batean parte bat entregatu behar izaten zuten udaletxean. Artoa ere entregatzen zuten.

• Errazionamendua dendan

  Jose Mari Garitaonandia Gisasola (1927) Juan Lasuen Solozabal (1927) Zaldibar

  Hilero, egunkarian ematen zuten errazionamenduaren berri: zer eta zenbat jaso behar zuen bakoitzak. Almazenean ere errazionamendua kontutan edukita ematen zizkieten produktuak gero dendan banatzeko.

• Gerra sasoiko errazionamendua

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Gerra sasoian, ebakuatuta egon zirenean, gorriek ematen zieten errazionamendua. Gero etorri zen Francoren errazionamendua, latzagoa.

• Olioa urtu behar

  Josefina Lete Larrañaga (1934) Antzuola

  Gerraostean, errazionamendu-baleak dendak trukatu behar izaten ziren. Dendan bertan olioa urtu egin behar izaten zen. Beraien etxean bospasei arroako txerria, (arroa 1= 12.5 kg), hiltzen zuten eta urdaiazpikoa, txorizoa... izaten zuten, hori dela-eta ez zuten goserik ezagutu. Ez zuten behirik eta esnea baserri batetik eramaten zien. Jendeak oso gaizki pasatu zuen.

• Ezkontza egunean Guardi Zibilaren bisita

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Garai batean, ezkontzara (elizkizunera) gazte jendea bakarrik joaten omen zen. Maria eta senargaia Uzarragako elizan ezkontzen ari ziren bitartean, Mariaren etxean Guardia Zibil bikote baten bisita izan zuten. Etxekoak eta sukaldaria banketea prestatzen ari ziren. Sasoi hartan, ez zen libre txahala hiltzea... Etxekoek hamarretakoa eman zien guardia zibilei, eta isunik jarri gabe joan omen ziren.

• Ezkon-bidaian, Bilbora

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Ezkontzako bantekearen ondoren joan ziren ezkon-bidaira. Maletak hartu eta oinez jaitsi ziren Bergarako tren-geltokira. Han hartu zuten Bilbora joateko trena. Mariaren senarrak ondo ezagutzen zuen Bilbo, bertan egon baitzen soldadu denboran. Auzoko beste bikote batekin batera ospatu zuten bai ezkontza baita ezkon-bidaia ere. Gerraostea izanik, astean egun batean ogi gabeko eguna izaten omen zen. Mariaren ahizpa batek etxean egindako ogia jarri zien maletan Bilbora eramateko. Ogi gabeko eguna iritsi zenean, ogia maletatik atera eta hoteleko jendearekin elkarbanatu zuten.

• Errazionamendua eta tabakoa

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Hileko errazionamenduko jeneroa: azukrea, olioa, tabakoa... Astoarekin joaten ziren herrira errazionamendua jasotzera. Mariaren aita oso erretzailea zen, eta errazionamenduan ematen zioten tabakoa ez omen zen nahikoa izaten harentzat. Hori dela eta, etxean tabako landareak sartzen hasi zen. Erre aurretik tabakoa nola lehortzen eta txikitzen zuen azaltzen du.

• Kaletarrak, baba eske

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Gerraostean, kaleko jendea baba eskean joan izan zitzaien baserrira iluntze partean. Beraiek ezin izaten zuten baserritik babarik eraman kalera (debekatuta zuten): kalera esnea eramatera joaten zirenean, astoa erregistratu egiten zien. Ez ziren estraperloan ibiltzen. Etxekoarekin moldatu ziren.

• Tratua eta bideko kontrolak

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Arsenioren ama larunbatero joaten zen Bergara, tratura. Gerraostean, mikeleteak kontrolak jartzen zituzten baserritarrei herrian erositako jeneroa konfiskatzeko. Baserritarrek hori jakinda, beste bide batetik egiten zuten etxera buelta.

• Gerraostea: errazionamendua, kupoa eta miaketak

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Gerraosteko bizimodua. Olioa, tabakoa... errazionamenduan hartu behar izaten zen. Garia, artoa, baba, patata... herrian entregatu behar izaten zuten baserritarrek. Baserritarrek baba, artoa, garia... ezkutatu egiten zuten, eta guardia zibilek baserriak miatzen zituzten.

• Errotak zigilatu

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Gerraostean ez zuten goserik pasatu. Inguruko errotak ixten zituztenean, Antzuolako alkatearen errotara joan behar izaten zuten "han libre" baitzen: Lizarraga auzoko Larrebarrengo errotara joan behar izaten zuten. Jendea gauez Osintxuko errotara batera ere joaten omen zen. Auzoko errota ixten zutenean, zigilua kendu eta martxan jarri izan zuten: orduan, auzokoak txandatuz joaten ziren errotara. Eskuzko errota txiki bat zuten etxean, baina ez zuen irina behar adina txikitzen.

• Maisua Guardia Zibilarengana ez errekisatzeko eskatuz

  Joxe Jauregi Alberdi (1934) Antzuola

  Hamaika urte zituela Urretxuko eskola publikora joan zen; hiru negu egin zituen bertan. Kaleko etxe batean bizi zen eta Joxek etxetik eroaten zuen jeneroa, baserriko jatekoa. Trenez joaten zen eta estraperlo garaia zenez, Guardia Zibila adi egoten zen. Berari ezer ez konfiskatzeko maisua guardia zibilengana joan zen ez konfiskatzeko eskatuz.

• Ogiarekin estraperloan

  Joxe Jauregi Alberdi (1934) Antzuola

  Hamaika urte zituela Urretxuko eskola publikora joan zen; hiru negu egin zituen bertan. Apopilo zegoen etxean, ogiarekin estraperloa egiten zuten. Azkoitian erosten zuten ogi zuria eta trenez ekarri Urretxura ("Villarreal" dio berak). 15 urteko neskatila arduratzen zen horretaz. Guardia Zibila zain izaten zuten askotan. Baina egun guztiak ez ziren berdinak izaten, batzuetan ez zieten isunik jartzen-eta.

• Gerraostean jeneroa entregatu arren goserik ez

  Asunzion Kortabarria Gabilondo (1932) Antzuola

  Gerraostean baserriko jeneroa entregatu behar izaten zuten. Garia, artoa, baba... denetarik jaso eta saltzen zuten. Errotara ere gurdikadak eramaten zituzten.

• Baserrian nahi beste jaten zuten

  Asunzion Kortabarria Gabilondo (1932) Antzuola

  Eskean aritzen zireneri beti ematen zien zer edo zer. Bergarako andre bat askotan joaten zen eta beti ematen zioten jatekoa: esnea, baba... Egunero jaten zuten antzeko jatekoa: porru-patatak, babak azarekin, artoa eta esnea... Domeketan jaten zuten desberdin. Behin bere neba batek betekada itzela harrapatu zuen eta medikuarenera joanda hark zera esan zion: "Hau kalean ez dok pasatzen!". Kalean ez zuten horrela jateko aukerarik. Ezkondu ostean kaleko jendeari gerraosteko miseriei buruz berbetan entzuterakoan, berari guzti hori arrotza egiten zitzaion. Kalean jasotzen zuten errazionamendua: olioa, azukrea, txokolatea, tabakoa... Etxean ez zegoen erretzailerik eta beraien partea don Leandro abade oñatiarrak hartzen zuen.