Ekonomia gerraostean

• Gerra sasoiko jatekoak: taloa, esnea eta gaztaina egosiak

  Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein

  Gerra sasoian ez zegoen ogirik eta osaba-izekoren errotara joaten ziren arto-irin bila taloak egiteko. Gauean taloa jaten zuten esnearekin eta baita gaztaina egosiak ere.

• Errazionamendu gogorragoa batzuentzat

  Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

  Errozaionamenduan libra bat orio eta libra bat azukre ematen zuten. Gero, esne kondentsatua ematen hasi ziren. Irratia edukitzearren ere ordaindu behar izaten zuten. Hala ere, ezberdin tratatzen zituzten herritar batzuk eta besteak.

• Labasua eta errotara joatea gauez

  Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

  Batzuek baserriko ogia saltzen zuten gerraostean. Kaleko jendeak estraperloan erosten zuen. Orduan gauez egiten zuten labako sua eta baita errotara joatea ere. Eurak ia Gizaburuagaraino joaten ziren errotara eta Aulestiko dendan geratzen ziren txokolatea erostera.

• Elizara eta herrira jeneroa entregatu behar

  Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo

  Txerria hiltzeko ez zuten arazorik izaten. Baserritarrek, gerraostean, jeneroa entregatu behar izaten zuten herrira, baina ez txerririk. Elizatik ere sakristaua zeleminarekin (lakaria) arto eta gari bila joaten zen. Behin albaitariarekin bizitako anekdota kontatzen du: txerriari analisiak egiteko zatia eman zion eta gutxi zela esan zion besteak.

• Eskean eta lapurretan ibili beharra

  Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

  Eskean eta lapurretan ibili behar izan zuen Laurentzik umea zela. Kalean lotsatu egiten zen eta baserrietara joaten zen eskean. Baserrietan ere gosea zegoen, baina ogia ematen zioten. Osabak ihes egin zuen, baina izeko harrapatu egin zuten, ilea moztu eta kartzelaratu egin zuten. Amama geratu zen euren seme-alabekin. Laurentziren arreba zaharrak neskame joan ziren eta anaia ardizain.

• Alemaniara janaria bidaltzen

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  II. Mundu Gerra garaian, janaria bidaltzen zen itsasontzietan Pasaiatik Alemaniara. Denbora horretan, hemen errazionamendua zegoen.

• Estraperloko kontu tristeak

  Markos Manterola Zulaika (1937) Aia

  Estraperloari buruz irakurritakoak kontatzen ditu: guardia zibilek gazte bat hil zutela Nafarroatik irina zekarren batean; gazteak nola moldatzen ziren Lizarrustiko aldapa igotzeko...

• Errazionamenduaren alderdi administratiboa

  Arantxa Artano Arruabarrena (1935) Andoain

  Errazionamenduko gorabeherak: kartilak, kontabilitate-liburuak... Noizean behin, kontuak begiratzera etortzen ziren.

• Gerraostean errotak itxita eta ezkutuan joan behar

  Patxi Irizar Zarautz (1928) Andoain

  Gerra hasi zenean, 8 urte zituen Patxik. Gerraostean, errotak itxita egon ziren eta ezkutuan joaten ziren. Miseria handia zen hura. Itsasondora ere joaten ziren errotara trenez. Garia ehotzean, taloa egiten zuten.

• Errazionamenduko esnea

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Trenak martxan jarri, eta jendea Eibarrera bueltatzen hasi zen. Baserritarrak ere herritik kanpora joanak ziren ganaduarekin. Esnea errazionamenduan ematen hasi ziren. Bi lagunentzako, litro laurden esne. Ordubateko trenean iristen zen esnea. Ines joaten zen esnetara. Esnea ez galtzeko, egosten ipini eta bikarbonato pixkat bota.

• Goserik ez

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Gerraostean ez zuten goserik pasatu. Oiloetxea eta lur zati bat zeuzkaten. Jakiren bat falta izanez gero, baserritik bidaltzen zien behar zutena.

• Etxepean lau ume hil tuberkulosiarekin

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Gerraostean, pixkanaka bizilagunak bueltatzen hasi ziren etxepera. Ume asko ziren etxepean: lau ume tuberkulosiak jota hil ziren. Jan faltak eta ahuldadeak eraginda gaixotzen ziren.

• Riojano

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Riojano esaten zioten Orbeako langile baten familiari buruzko kontuak. Familia ugaria zen, eta txabola batean bizi ziren. Diktadura garaian, Ipuruako etxeak egin eta Riojanori etxe bat eman zioten. Orbea lantegiko lankideen esanak. Riojanoren seme-alabek beheko bizilagunari esne-tela osten zioten.

• Soldataren ordez, patata

  Karidad Mendizabal (1929) Mutriku

  1941ean gose pasa zutela dio. Zaku-lantegian patata ematen zuten diruaren ordez, eta horri esker nahiko ondo egon omen ziren etxean.

• Aeroplanoak eta babeslekua

  Karidad Mendizabal (1929) Mutriku

  Gerra garaiko oroitzapenak. Aeroplano bat pasatzen zenean non babesten ziren aipatzen du. Bonba txikiak botatzen omen zituzten, "lehertzen ez zirenak". Errazionamendua, ilarak... aipatzen ditu.

• Erosketak "palo-palotan"

  Martzelita Txurruka Arrieta (1937) Mutriku

  Erosketak egiterakoan, dendariak apuntatu egiten zuen; "palo-palotan" esaten zioten. Adibidez: bi ogi erosiz gero, bi palo.

• Garia

  Jose Luis Pagoaga Soraluze (1943) Mutriku

  Garia. Biltzen zuten gariaren erdia edo gehiago entregatu egin behar izaten zuten. Garia ezkutatzen zuten, gero faltan ez izateko; Guardia Zibila ibiltzen zen baserriak miatzen. Udazkenean, goiz-garia egin izan zuten (San Joanak alderako heldu ohi zen goiz-garia, bestea baino lehenago).

• Guardia Zibila, mikeleteak eta jatekoa

  Jose Luis Pagoaga Soraluze (1943) Mutriku

  Guardia Zibilek kontrolak egoten zituzten hainbat tokitan, eta jatekoa harrapatuz gero kendu egiten zuten. Baserriak miatzen zituzten. Mikeleteekin eta Guardia Zibilarekin zer harreman zuten kontatzen du.

• Aitari estraperloan gertatutako pasadizoak

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Agustinen aita ere behin ezkutuan Gizaburuagara joan zen errotara. Bueltan zetorrela Guardia Zibilekin egin zuen topo. Astoa orratzarekin ziztatu zuen etxerantz alde egin zezan. Beste behin zilarrezko txanponekin gertatutako pasadizoa. Estraperloan harrapatuz gero, isuna.

• Irin-fabrikan ehuneko bat kentzen zuten irina ehotzearren

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Irin-fabrikan hainbesteko bat kentzen zuten irina ehotzearren. Baina sarritan behar zena baino gehiago kentzen zuten. Gainera, kartila bat izaten zuten eta ezin izaten zen kopuru batetik gora eho. Orduan, ezkutuan joan behar izaten zuten inguruetako errotetara. Jesusaren etxeko morroia amorratu egiten zen irin-fabrikako lapurretarekin.