Ekonomia gerraostean

• Gerra sasoiko errazionamendua

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Gerra sasoian, ebakuatuta egon zirenean, gorriek ematen zieten errazionamendua. Gero etorri zen Francoren errazionamendua, latzagoa.

• Olioa urtu behar

  Josefina Lete Larrañaga (1934) Antzuola

  Gerraostean, errazionamendu-baleak dendak trukatu behar izaten ziren. Dendan bertan olioa urtu egin behar izaten zen. Beraien etxean bospasei arroako txerria, (arroa 1= 12.5 kg), hiltzen zuten eta urdaiazpikoa, txorizoa... izaten zuten, hori dela-eta ez zuten goserik ezagutu. Ez zuten behirik eta esnea baserri batetik eramaten zien. Jendeak oso gaizki pasatu zuen.

• Ezkontza egunean Guardi Zibilaren bisita

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Garai batean, ezkontzara (elizkizunera) gazte jendea bakarrik joaten omen zen. Maria eta senargaia Uzarragako elizan ezkontzen ari ziren bitartean, Mariaren etxean Guardia Zibil bikote baten bisita izan zuten. Etxekoak eta sukaldaria banketea prestatzen ari ziren. Sasoi hartan, ez zen libre txahala hiltzea... Etxekoek hamarretakoa eman zien guardia zibilei, eta isunik jarri gabe joan omen ziren.

• Ezkon-bidaian, Bilbora

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Ezkontzako bantekearen ondoren joan ziren ezkon-bidaira. Maletak hartu eta oinez jaitsi ziren Bergarako tren-geltokira. Han hartu zuten Bilbora joateko trena. Mariaren senarrak ondo ezagutzen zuen Bilbo, bertan egon baitzen soldadu denboran. Auzoko beste bikote batekin batera ospatu zuten bai ezkontza baita ezkon-bidaia ere. Gerraostea izanik, astean egun batean ogi gabeko eguna izaten omen zen. Mariaren ahizpa batek etxean egindako ogia jarri zien maletan Bilbora eramateko. Ogi gabeko eguna iritsi zenean, ogia maletatik atera eta hoteleko jendearekin elkarbanatu zuten.

• Errazionamendua eta tabakoa

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Hileko errazionamenduko jeneroa: azukrea, olioa, tabakoa... Astoarekin joaten ziren herrira errazionamendua jasotzera. Mariaren aita oso erretzailea zen, eta errazionamenduan ematen zioten tabakoa ez omen zen nahikoa izaten harentzat. Hori dela eta, etxean tabako landareak sartzen hasi zen. Erre aurretik tabakoa nola lehortzen eta txikitzen zuen azaltzen du.

• Kaletarrak, baba eske

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Gerraostean, kaleko jendea baba eskean joan izan zitzaien baserrira iluntze partean. Beraiek ezin izaten zuten baserritik babarik eraman kalera (debekatuta zuten): kalera esnea eramatera joaten zirenean, astoa erregistratu egiten zien. Ez ziren estraperloan ibiltzen. Etxekoarekin moldatu ziren.

• Tratua eta bideko kontrolak

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Arsenioren ama larunbatero joaten zen Bergara, tratura. Gerraostean, mikeleteak kontrolak jartzen zituzten baserritarrei herrian erositako jeneroa konfiskatzeko. Baserritarrek hori jakinda, beste bide batetik egiten zuten etxera buelta.

• Gerraostea: errazionamendua, kupoa eta miaketak

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Gerraosteko bizimodua. Olioa, tabakoa... errazionamenduan hartu behar izaten zen. Garia, artoa, baba, patata... herrian entregatu behar izaten zuten baserritarrek. Baserritarrek baba, artoa, garia... ezkutatu egiten zuten, eta guardia zibilek baserriak miatzen zituzten.

• Errotak zigilatu

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Gerraostean ez zuten goserik pasatu. Inguruko errotak ixten zituztenean, Antzuolako alkatearen errotara joan behar izaten zuten "han libre" baitzen: Lizarraga auzoko Larrebarrengo errotara joan behar izaten zuten. Jendea gauez Osintxuko errotara batera ere joaten omen zen. Auzoko errota ixten zutenean, zigilua kendu eta martxan jarri izan zuten: orduan, auzokoak txandatuz joaten ziren errotara. Eskuzko errota txiki bat zuten etxean, baina ez zuen irina behar adina txikitzen.

• Maisua Guardia Zibilarengana ez errekisatzeko eskatuz

  Joxe Jauregi Alberdi (1934) Antzuola

  Hamaika urte zituela Urretxuko eskola publikora joan zen; hiru negu egin zituen bertan. Kaleko etxe batean bizi zen eta Joxek etxetik eroaten zuen jeneroa, baserriko jatekoa. Trenez joaten zen eta estraperlo garaia zenez, Guardia Zibila adi egoten zen. Berari ezer ez konfiskatzeko maisua guardia zibilengana joan zen ez konfiskatzeko eskatuz.

• Ogiarekin estraperloan

  Joxe Jauregi Alberdi (1934) Antzuola

  Hamaika urte zituela Urretxuko eskola publikora joan zen; hiru negu egin zituen bertan. Apopilo zegoen etxean, ogiarekin estraperloa egiten zuten. Azkoitian erosten zuten ogi zuria eta trenez ekarri Urretxura ("Villarreal" dio berak). 15 urteko neskatila arduratzen zen horretaz. Guardia Zibila zain izaten zuten askotan. Baina egun guztiak ez ziren berdinak izaten, batzuetan ez zieten isunik jartzen-eta.

• Gerraostean jeneroa entregatu arren goserik ez

  Asunzion Kortabarria Gabilondo (1932) Antzuola

  Gerraostean baserriko jeneroa entregatu behar izaten zuten. Garia, artoa, baba... denetarik jaso eta saltzen zuten. Errotara ere gurdikadak eramaten zituzten.

• Baserrian nahi beste jaten zuten

  Asunzion Kortabarria Gabilondo (1932) Antzuola

  Eskean aritzen zireneri beti ematen zien zer edo zer. Bergarako andre bat askotan joaten zen eta beti ematen zioten jatekoa: esnea, baba... Egunero jaten zuten antzeko jatekoa: porru-patatak, babak azarekin, artoa eta esnea... Domeketan jaten zuten desberdin. Behin bere neba batek betekada itzela harrapatu zuen eta medikuarenera joanda hark zera esan zion: "Hau kalean ez dok pasatzen!". Kalean ez zuten horrela jateko aukerarik. Ezkondu ostean kaleko jendeari gerraosteko miseriei buruz berbetan entzuterakoan, berari guzti hori arrotza egiten zitzaion. Kalean jasotzen zuten errazionamendua: olioa, azukrea, txokolatea, tabakoa... Etxean ez zegoen erretzailerik eta beraien partea don Leandro abade oñatiarrak hartzen zuen.

• Gerra sasoiko jatekoak: taloa, esnea eta gaztaina egosiak

  Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein

  Gerra sasoian ez zegoen ogirik eta osaba-izekoren errotara joaten ziren arto-irin bila taloak egiteko. Gauean taloa jaten zuten esnearekin eta baita gaztaina egosiak ere.

• Errazionamendu gogorragoa batzuentzat

  Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

  Errozaionamenduan libra bat orio eta libra bat azukre ematen zuten. Gero, esne kondentsatua ematen hasi ziren. Irratia edukitzearren ere ordaindu behar izaten zuten. Hala ere, ezberdin tratatzen zituzten herritar batzuk eta besteak.

• Labasua eta errotara joatea gauez

  Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

  Batzuek baserriko ogia saltzen zuten gerraostean. Kaleko jendeak estraperloan erosten zuen. Orduan gauez egiten zuten labako sua eta baita errotara joatea ere. Eurak ia Gizaburuagaraino joaten ziren errotara eta Aulestiko dendan geratzen ziren txokolatea erostera.

• Elizara eta herrira jeneroa entregatu behar

  Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo

  Txerria hiltzeko ez zuten arazorik izaten. Baserritarrek, gerraostean, jeneroa entregatu behar izaten zuten herrira, baina ez txerririk. Elizatik ere sakristaua zeleminarekin (lakaria) arto eta gari bila joaten zen. Behin albaitariarekin bizitako anekdota kontatzen du: txerriari analisiak egiteko zatia eman zion eta gutxi zela esan zion besteak.

• Eskean eta lapurretan ibili beharra

  Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

  Eskean eta lapurretan ibili behar izan zuen Laurentzik umea zela. Kalean lotsatu egiten zen eta baserrietara joaten zen eskean. Baserrietan ere gosea zegoen, baina ogia ematen zioten. Osabak ihes egin zuen, baina izeko harrapatu egin zuten, ilea moztu eta kartzelaratu egin zuten. Amama geratu zen euren seme-alabekin. Laurentziren arreba zaharrak neskame joan ziren eta anaia ardizain.

• Alemaniara janaria bidaltzen

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  II. Mundu Gerra garaian, janaria bidaltzen zen itsasontzietan Pasaiatik Alemaniara. Denbora horretan, hemen errazionamendua zegoen.

• Estraperloko kontu tristeak

  Markos Manterola Zulaika (1937) Aia

  Estraperloari buruz irakurritakoak kontatzen ditu: guardia zibilek gazte bat hil zutela Nafarroatik irina zekarren batean; gazteak nola moldatzen ziren Lizarrustiko aldapa igotzeko...