Gerraren hasiera
-
Gerran, baserria erre zieten
Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio
Sei urtetik hamabira arte ibili zen eskolan, eta gero lanean hasi zen. Gerra hasi zenean, Gasteiz ondoan dagoen Monasterioguren herrira joan ziren babes bila. Aita EAJko buruzagia zen, eta kostata egin zuen ihes. Soldaduek etxeari su eman zioten, eta nola garretatik ihes egin zuten azaltzen du Imanolek.
-
Lekeitioko aduana
Begoña Ansotegi Txakartegi (1928) Lekeitio
Astilleroan aduana egon zen. Gogoan du hura eta beste eraikin batzuk sutan zeudela sartu zirela tropa frankistak herrira. Bandera errepublikanoa egoten zen aurretik. Gero Itsasalden egon zen aduana.
-
Gerra hasierako oroitzapenak
Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio
Nazionalak sartu zirenekoa zelan gomutatzen duen kontatzen du. Etxe batzuk erre zituzten. Centro Republicano eta EAE-ANVren egoitzak edo batzeko tokiak egon ziren herrian.
-
Pasai San Pedron gerra aurretxoan
Salbador Anakabe Mendieta (1925) Lekeitio
Gerra aurretxoan, aitak Pasaia San Pedron egiten zuen lan, eta hara joan zen bera ere. Han ibili zen eskolan denboraldi batez. Gero, umetan egindako hainbat lagun pasaitar aurkitu zuen soldadutzan.
-
Gerra Zibila hasi zenean
Bitoria Aboitiz Atxabal (1931) Lekeitio
Gerra hasi zenean bost urte zituen Bitoriak; hala ere, ondo gogoan ditu orduan bizitakoak. Baporean sartu ziren alde egiteko asmoarekin, baina azkenean etxera bueltatu ziren. Erasoak hasten zirenean, zubiko kobazuloan ezkutatzen ziren. Jende asko batzen zen bertan. Moilan mairuak ikusi zituela gu gogoan. Beheko botika ondoan zegoen bodegoi baten antzerakoa zen Mataklan. Eta askotan umeak bertan batzen ziren gurasoak beste zeregin batzuetan zebiltzan bitartean.
-
Gerra hasiera
Xexili Pikabea Zuloaga (1920) Lezo
Gerra hasi zenean, Donostiatik etxera itzuli zen. Erreketeak azaldu zirenean Lezon, denak ikaratu ziren. Tiro-hotsak entzuten zituzten gerran eta babesteko beraien baratzeko txabolan sartzen ziren.
-
Gerra hasierako oroitzapenak
Martxiel Garmendia Legorburu (1926) Lezo
Gerra hasi zen egunean, Errenteriara jaitsita zegoen mezara izebarekin. Gogoan du moto bat zegoela kalean eroria eta odol markak lurrean. Etxera etorri eta tiroak entzuten ziren Gaintxurizketa aldean.
-
Eskolan hegazkinen zarata entzutean, mahai azpira sartzen ziren
Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo
Errepublikako sinboloak erretzen ikusi zituen, udaletxetik kenduta. Osabak esaten zion: "besteek 'Viva España' esatean, zu ixilik".
-
Gerra zibilean gaizki pasa zuten, baina goserik ez
Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo
Jendea marmitarekin eltzekoaren bila joaten zela gogoratzen du eta baratzean zegoela aza ostoak nola eskatzen zizkioten ere bai. 13 urterekin sagardotegira neskame joan behar izan zuen San Pedrora.
-
Nazionalak sartu zirenekoa
Angela Galparsoro Larrea (1922) Legazpi
Gerra denborako oroitzapenak. Inguruko nazionalistak eta errepublikazaleak Ormakio mendi aldera joan ziren. Nazionalak Telleriarten sartu zirenean, ama eta Angela bakarrik zeuden etxean; neskamea jaiotetxera joana zen. Auzoko batzuen etxean pasatu zuten gaua. Gogoan du soldaduei merienda eman ziela.
-
Bala-zorroetako brontzea traperoari
Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi
Legazpira falangistak sartu ziren eguna gogoan du. Osabak hamazazpi urterekin ihes egin nahi izan zuen baina Bilbon hil zuten. Soldaduekin berriketan aritzea joaten ziren bala-zorroak ematen zizkietelako. Bala-zorroetako brontzea traperoari saltzen zioten gero.
-
Soldaduak Legazpiko kaleetan
Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi
Jende askok egin zuen ihes Legazpitik, bi osaba tartean. Urtebete inguru egon ziren soldaduak Legazpin; hala ere, ez zuten tiro bakar bat bota kalean.
-
Militarrak Legazpin sartu zirenekoa
Jesusa Zabala Aramendi (1923) Legazpi
Militarrak Arrasate aldetik sartu ziren Legazpin. Zaldutxiki baserriko leihoetan koltxoiak jarri zituzten, ez zedin tirorik sartu. Menditik jaitsi eta tren karriletik joaten omen ziren kantuan.
-
Nazionalak Legazpin sartu zirenekoa
Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi
Nazionalak Legazpin sartu zireneko oroitzapenak. Aurreko egunean, basoan ibili ziren garoa ebakitzen. Mendi puntatik ikusi zituzten milizianoak Argixao aldera joaten. Auzoko bi mutil falta zirelako beldurtuta egon ziren: bat nazionaletara pasatu omen zen, eta, bestea, berriz, soldaduek mendi-bideak erakusteko beraiekin eraman zuten. Soldaduak nondik nora ibili ziren azaltzen du. Nazionalek bi miliziano hil zituzten. Hurrengo egunean, baserriko teilatu aldera balak botatzen zituzten. Milizianoak ihes egin zuten, eta nazionalak Goitegiko atari burutik pasatu ziren Legazpi aldera. Herriko jendea ihesean ikusten zuten, "kaminoa bete jendea ihesi Legazpitik!".
-
Gerra hasierako larritasunak
Iñaxi Gereñu Odria (1928) Legazpi
Gerra hasi zenean, Iñaxik 8 urte zeuzkan. Gogoan du gerra hasi zenekoa: aita beldur zen eraman egingo ote zuten. Orduko oroitzapenak kontatzen ditu: aita etxera itzuli zela, koltxoiak jarri zituztela leihoetan babesteko...
-
Gerra hasiera Legazpin
Pedro Madina Aiastui (1922) Legazpi
Gerran, tropak Legazpin sartu zirenean, Pedro aitarekin zebilen ikatza egiten. Gerra hasieran, Legazpin guardiak non egiten ziren azaltzen du.
-
Gerra hasiera Legazpin
Juanita Iñurritegi Errasti (1921) Legazpi
Gerra garaia ezagutu zuen Juanitak. Gerra hasi zen egunean, Santa Marinako festak ziren. Soldaduak nondik sartu ziren azaltzen du. Nafarrek ilea mozten omen zuten, eta Legazpin haien beldur ziren. Gogoan du tropak Legazpitik igaro zireneko eguna.
-
Nazionalak Legazpin sartu zirenekoa
Rosario Zabaleta Kortaberria (1929) Legazpi
Nazionalak Legazpin sartu zireneko oroitzapena. Rosariok zazpi urte zituen orduan. Tiroak gogoratzen ditu. Umeak etxe aurrean jolasean zebiltzala, Zumarraga aldera zihoazen soldaduak ikustera joan ziren. Bengoleako zerrategiko oholen artetik egon ziren soldaduak zelatatzen. Zerrategiko andreak etxean sartzeko esaten zien umeei.
-
Gerra hasieran, mikeleteak Donostiara
Maria Pilar Galparsoro Andueza (1921) Legazpi
Gerra hasi zenekoa gogoan du: Urretxun zegoen, kamioi bat pasa zen mikeleteak Donostiara eramateko... Aitari tokatu zitzaion zeregina aipatzen du. Behin hari bisitan joan behar zutela, Pilarri eta bere amari gertatutakoa kontatzen du.
-
Gerra garaiko oroitzapenak
Elvira Olabide Irastorza (1928) Legazpi
Zortzi urte zituen gerra garaian. Motxorro (Telleriarte auzoko baserria) inguruan jende asko egoten zela du gogoan eta beldurra pasatzen zuen. Estankoko bi osabak joan ziren soldadu. Etxetik ateratzen ez zieten lagatzen, tiroen beldur ziren. Goserik pasa izanaren oroitzapenik ez dauka