Gerraren hasiera

• Gerra hasieran, mikeleteak Donostiara

  Maria Pilar Galparsoro Andueza (1921) Legazpi

  Gerra hasi zenekoa gogoan du: Urretxun zegoen, kamioi bat pasa zen mikeleteak Donostiara eramateko... Aitari tokatu zitzaion zeregina aipatzen du. Behin hari bisitan joan behar zutela, Pilarri eta bere amari gertatutakoa kontatzen du.

• "Nazionalak" nola sartzen ziren begira

  Agustina Aierbe Goikoetxea (1923) Idiazabal

  Gerrarekin dena nahastu zen. Anaia gerran hil zen. Gogoan du nola sartu ziren "nazionalak" Santiago egun batez, isil-isilik Etxegaratetik behera Beasain aldera. Tristura ematen omen zuen.

• Francoren soldaduen sarrera Donostian

  Antonia Mujika Urrestarazu (1916) Idiazabal

  Irizar jatetxetik Hotel Aranara joan zen. Gerra garaian, hoteleko zerbitzari askok Bilbo aldera ihes egin zuen. Arriskutsua zen Donostia. Kalean hildakoa ikusi izan du. Soldadu frankistak ikusi zituen postontzietako bandera errepublikanoak ezabatzen.

• Gerran, baserria erre zieten

  Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio

  Sei urtetik hamabira arte ibili zen eskolan, eta gero lanean hasi zen. Gerra hasi zenean, Gasteiz ondoan dagoen Monasterioguren herrira joan ziren babes bila. Aita EAJko buruzagia zen, eta kostata egin zuen ihes. Soldaduek etxeari su eman zioten, eta nola garretatik ihes egin zuten azaltzen du Imanolek.

• Gerrara soldadu eraman zutenekoa

  Kandido Aizpeolea Muñoa (1920) Zerain

  Gerra hasi aurretik, ez ziren konturatzen egoeraz, gazteen kontuak baitzituzten buruan oraindik. Soldadu eraman zituzten mutil batzuk, eta gosea pasa zuten han. Frontera joan behar ez zutenean, kuartelean egiten zuten jan eta lo. Euskaldunak izateagatik ez zituzten desberdin tratatzen.

• Etxeko asko gerrak Bilbon harrapatu

  Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

  Neba bat, amama eta ahizpa bi Bilbon zeuden gerra garaian: neba ikasten eta ahizpak amamagaz neskame lanetan joandakoak. Amamaren etxeko nagusia oso aberatsa ei zen eta asko lagundu zien. Gerrak han harrapatu zituen.

• Gerra hasiera Herrera inguruan

  Patxi Mendizabal Yarzabal (1927) Donostia

  Espainiako Gerra Zibilean, nafarrak Oiartzun aldetik, Altzibartik, hasi ziren tiroka. Hiru hilabetean bertan egon zen frontea. Herrerako jende askok alde gin zuen beraien jatorritako tokietara, batez ere Goierri aldera.

• Gerran Orioko zubia bota

  Karmele Esnal Zulaika (1932) Orio

  Zubia lehertu zuten gerra hasi zenean, eta eztandatik ateratako kristalak zauria egin zion hankean Karmeleri. Aginagara joan ziren oinez gauean eta bertan gelditu ziren nazionalak herrian sartu ziren arte. Orduan Oriora itzuli ziren.

• Gerra hasi zen eguna

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Teodorok hamaika urte zituela hasi zen gerra. Opor garaia zen, eta arrantzatik bueltan zirela herriko apaizak gerra hasi zelaren berria eman zien.

• Gerra (I): aurreneko tropak azaldu zirenekoa

  Juan Larrañaga Alberdi (1921) Zestoa

  Aurreneko tropak azaldu ziren. Elizako dorrera igo zen kanpaia jotzera jendea enteratzeko.

• Gerra, Tornolan

  Frantxiska Pagadizabal Artola (1931) Oiartzun

  Sei urte zituela etorri zen gerra. Auzoko batek eman zuen abisua tropak zetozela. Erlaitzetik botatako lehergaiak Tornolara iristen ziren. "Meta tartin ta komei". "Zizpa eerra bai". "Ttintta miño bai ona". Hark. Hika.

• Soldauen kamioiean eraman zuten bataiatzera

  Balentina Zabala Etxeberria (1936) Errenteria

  1936. urteko uztailak 25ean jaio zen. Soldadu kamioi batean eraman omen zuten Lezoko elizara bataiatzera. Izan ere, Errenteriako eliza, gerrarako munizioz beteta zegoen eta bertan ezin zitekeen elizkizunik ospatu. Anaia eta ahizpa zaharrena izan ziren aita-ama pontekoak. Hurrengo haurraren erditzean hil zen bere ama. Orduan ere, soldaduen kamioia erabili zuten gorpuak garraiatzeko.

• Gerra hasi zenean, pilotan jokatzen

  Joxe Antonio Ollokiegi Otaegi (1924) Astigarraga

  Gerra hasiera gogoan du: uztailaren 18an hasi zen, eta pilota-partidua jokatu zuen, gerra hasi zeneko abisua ematera etorri baino lehen. Lehen, jende asko joaten zen pilota-partiduetara; Alberto Gurutzeagak antolatzen zituen txapelketak.

• Gerra hasi zela konturatu zenekoa

  Antonio Berasategi Mintegi (1923) Astigarraga

  Amak egunkaria ekartzen zuen Donostiatik egunero-egunero, eta gerra giroaren berri horrela jakin zuten, Euskal Herritik kanpo lehenengo, eta Euskal Herrian ondoren.

• Gerra Zibila Astigarragan

  Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga

  Hegazkin bat pasatzen zen Parisetik zetorrena, eta denak beldurrez egoten ziren herrian. Santiomendin trintxerak egon zirela oroitzen du Enrikek, eta inguruko abere guztiak Enrikeren etxera eraman zituzten.

• Tiroengandik ihesi

  Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga

  Karlistak herrian sartu zirenean oso ohikoak ziren tiroak. Behin, baserri baten azpian ezkutatu behar izan zuten Enrikek eta lagunek, tiroz bota ez zitzaten.

• Gerra hasi zen eguna

  Inaxio Aramendi Telletxea (1928) Astigarraga

  Gerra hasi eta soldaduak Astigarragan sartu ziren eguna oroitzen du Inaxiok. Larunbata zen, eta eskolara bidean zihoala, balen hotsa entzun zuen. Etxera abiatu zen berriro.

• Santiomendiko trintxerak

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Gerra hasi zen eguna gogoan du Xantik, belarra banatzen ari baitzen Donostian. Santiomendin trintxerak zeuden, eta bertara joaten zen Xanti edaria ematera.

• Anaia gerran galdu

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Gerra garaian anaia fusilatu egin zuten erreketeek. Ama eta Xanti anaiaren bila ibili ziren, baina ez zuten auritu. Azkenean, herriko Guardia Zibilak esan zien gertatutakoa.

• Txapela gorria jartzera behartuta

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Erreketeek Xanti txapela gorria jartzera behartu zuten. Guadalupe eta San Markos aldean lurra erabat zulaturik zegoen, bertara gorputzak botatzeko.