Gerraren hasiera

• Gerra atera zen egunean, Donostian esnea saltzen

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Gerra aterako zen beldurra egon arren, ez zuten espero. Gerra atera zenean, bera Donostiara joan zen esnea saltzera. Han zegoela, tiroak hasi ziren eta Hotel Vizcaínon babestu zen. Etxera oinez itzultzea lortu zuen.

• Gerraren hasiera nola izan zen

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Gerra hasi zenekoa. 1935ean, errege egunean, irratia iritsi zen etxera. Gerraren hasieraz irratitik jakin zuten. Ama kalera joaten zen, astoarekin enkarguak egitera; ahizpa biak ez zituen bidaltzen. Bankuko enkargatuak diru pixka bat etxera eramateko aholkua eman zion, eta beldurtuta bueltatu zen ama. Telefunken markako irratia zuten. Orduko emisorak.

• Lehen tiro hotsak; nafarrak sartu ziren

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Aitonarekin nobenatik bueltan zetozela, metraila hotsa entzun zuten. Aitonak gurdi hotsak zirela esan zien. Handik gutxira nafarrak sartu ziren herrian, eta bi kanoi jarri zituzten Amasan.

• Mutila izan banintz, gerrara

  Pilar Garaiburu Beloki (1914) Amasa-Villabona

  Gerra hasi zenean 21 urte zituen. Asteasun zegoen amarekin. Hiru egun baino ez zituzten egin kanpoan. Bizilagun bati gertatutakoa kontatzen du. Hura bezala, beste asko izan ziren erailak.

• "¡Chicas milicianas con pantalones!"

  Pilar Garaiburu Beloki (1914) Amasa-Villabona

  Emakumezko milizianoek galtzak erabiltzen zituztelako harritu ziren. Nafarroa aldetik etorri ziren.

• Garraren hasiera

  Tomas Arrastoa Iguaran (1925) Amasa-Villabona

  Hamaika urte zituen gerra hasi zenean. Aitaren baserrira joan ziren kalea utzita. Vilabonan ez zen erresistentzia handiegirik egon. Ihesi joan ziren asko, beste batzuk fusilatuak izan ziren.

• Gerra hasiera Villabonan

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Gerra Zibila hasi zenean Pello Villabonan zegoen, eta lehenengo egunak nolakoak izan ziren gogoratzen du. Jendeak ihes egin zuen, eta beraiek geratzea erabaki zuten. Villabonara sartzeko zubia dinamitarekin bota zuten, kamioiekin pasa ez zitezen.

• Soldaduak Villabonan sartu

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Pello Aiatik Villabonara bizitzera joan eta lau hilabetera hasi zen gerra. Gerraren hasierako oroitzapenak. Nafarrak Villabonan sartu bezperan, mikeleteak etxez etxe ibili ziren abisua ematen. Baziren herritik alde egin zutenak. Soldaduak iritsi zireneko oroitzapena. Soldaduei bidea oztopatzeko, Zubimusu zubian leherkariak jarri zituzten. Jendea arrosarioa errezatzeko elkartu.

• Bonbardaketa Donostian pasatu

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  Bost urte zituen gerra hasi zenean. Donostian pasatu zituzten hilabete batzuk, utzitako etxe batean. Bonbardaketa zenean, gordelekura korrika joaten zirela gogoratzen du. Gordelekua: beheko okindegiko sotoa.

• Villabonatik Donostiara joan

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  Gerra hasi zenean, Villabonatik Donostiara joan zen Maiteren familia. Aitonak Donostian egiten zuen lan, eta hari utzitako etxe batean egon ziren. Amonak Subijanako ehun-lantegian egiten zuen lana Villabonan. Donostiatik bueltatu zenean, ordea, ez zuten lantegian hartu.

• Nazionalak sartu zirenekoa

  Maria Dolores Arrizabalaga Aizpurua (1923) Amasa-Villabona

  Nazionalak etorri zirenean, elizondoan zegoen petrilaren gainean igota. Gurutze eta dominekin jantzita etorri ziren oinez. "Que vienen los navarros" esaten zuten. Etxe ondoan batzokia zeukaten eta hiru gau zaintzan eman zituen Maria Doloresen aitak fusila hartuta.

• Zelan jakin zuen gerra hasi zala

  Balendin Lasuen Solozabal (1924) Zaldibar

• Gerrak tristura ekarri zuen

  Felisa Eizagirre Ibarguren (1914) Zarautz

  Gerra hasi zenean, Zarautzen zegoen umezain. Soldaduak kamioietan pasatzen ikusi zituen. Jende askok alde egin zuen, Bilbora, Nafarroara... Tristura sartu zen. Kartzelaratzeak, emakumeei ile-mozketak...

• Gerra hasieran udaletxea erre zuten

  Jesus Mari Unanue Arzelus (1927) Zarautz

  Gerra hasieran udaletxea nola erre zuten gogoratzen da, irailaren 20an. Hegazkin bat hondartzan nola geratu zen gogoratzen da eta bertakoak preso hartu zituztela. Zarauztik jende asko joan zen baina herrian ez zen iskanbila handirik izan.

• Aita negarrez auzora soldaduak heldu zirenean

  Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri

  Gerra denboran, aitak inoiz bera bidaltzen zuen auzora zelatatzera. Behin, auzoko baserri bateko atarian soldaduak ikusi zituen albistea ekarri zion, eta aitak negarrari eman zion. Benita beldurtuta. Berehala irten behar izan zuten etxetik ihesi.

• Gerrara soldadu eraman zutenekoa

  Kandido Aizpeolea Muñoa (1920) Zerain

  Gerra hasi aurretik, ez ziren konturatzen egoeraz, gazteen kontuak baitzituzten buruan oraindik. Soldadu eraman zituzten mutil batzuk, eta gosea pasa zuten han. Frontera joan behar ez zutenean, kuartelean egiten zuten jan eta lo. Euskaldunak izateagatik ez zituzten desberdin tratatzen.

• Gerra hasi aurreko eguna

  Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

  Gerra hasi zen garaian, Zestoan zegoen, 10 urte zituen. Gerra hasi aurreko egunean, eskolatik egindako irteerari buruzko kontuak kontatzen ditu. Gurasoen aipamena.

• Gerra (I): aurreneko tropak azaldu zirenekoa

  Juan Larrañaga Alberdi (1921) Zestoa

  Aurreneko tropak azaldu ziren. Elizako dorrera igo zen kanpaia jotzera jendea enteratzeko.

• Gerra hasi zen eguna

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Teodorok hamaika urte zituela hasi zen gerra. Opor garaia zen, eta arrantzatik bueltan zirela herriko apaizak gerra hasi zelaren berria eman zien.

• Gabiriara meriendatzera gerra denboran

  Francisco Igartua Urkiola (1921) Zumarraga

  Bi taberna, eliza, frontoia... ziren orduan Eitzagan. Gutxigatik ez zuen kintak harrapatu gerrara joateko. Bera baino zaharragoak soldadu zeuden. Ormaiztegiko zubia botata zegoen. Bizikletan joaten ziren Gabiriara eta han askari goxoak egiten zituzten.