Gerraren hasiera

• Tiroengandik ihesi

  Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga

  Karlistak herrian sartu zirenean oso ohikoak ziren tiroak. Behin, baserri baten azpian ezkutatu behar izan zuten Enrikek eta lagunek, tiroz bota ez zitzaten.

• Gerra hasi zen eguna

  Inaxio Aramendi Telletxea (1928) Astigarraga

  Gerra hasi eta soldaduak Astigarragan sartu ziren eguna oroitzen du Inaxiok. Larunbata zen, eta eskolara bidean zihoala, balen hotsa entzun zuen. Etxera abiatu zen berriro.

• Santiomendiko trintxerak

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Gerra hasi zen eguna gogoan du Xantik, belarra banatzen ari baitzen Donostian. Santiomendin trintxerak zeuden, eta bertara joaten zen Xanti edaria ematera.

• Anaia gerran galdu

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Gerra garaian anaia fusilatu egin zuten erreketeek. Ama eta Xanti anaiaren bila ibili ziren, baina ez zuten auritu. Azkenean, herriko Guardia Zibilak esan zien gertatutakoa.

• Txapela gorria jartzera behartuta

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Erreketeek Xanti txapela gorria jartzera behartu zuten. Guadalupe eta San Markos aldean lurra erabat zulaturik zegoen, bertara gorputzak botatzeko.

• Hiru fusilamendu ikusi

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Arrebarengana Hernanira zihoala, hiru gizon nola hiltzen zituzten ikusi zuen Xantik.

• Komuneko leihotik ihes

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Taberna bateko komuneko leihotik alde egin zuen Xantik batean, tabernako jabea kartzelara eraman baitzuten.

• Erreketearen burua eskopetan

  Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga

  Bizilagunaren senarrak errekete bat hil eta Hernani osoan zehar ibili zuen erreketearen burua bere eskopetako muturrean sartuta, erakutsiz. Ondoren, erreketeek Hernani hartu zutenean, susmagarri guztiak kartzelan sartu zituzten. Hauetako asko mozkortu egin zituzten, eta Urbasa aldean bota egin zituzten kamiotik.

• Sirenadun hotela

  Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga

  Iñaxiren amak Astigarragako hotel batera ekarri zituen Iñaxi eta bere anai-arrebak. Hotel honek sirena bat zuen, arriskua zenean martxan jartzen zena. Sirenak jotzen zuenean, korrika joaten ziren biltegian ezkutatzera. Geletako leihoak koltxoiz tapatuta egoten ziren.

• Gerra hasiera

  Xexili Pikabea Zuloaga (1920) Lezo

  Gerra hasi zenean, Donostiatik etxera itzuli zen. Erreketeak azaldu zirenean Lezon, denak ikaratu ziren. Tiro-hotsak entzuten zituzten gerran eta babesteko beraien baratzeko txabolan sartzen ziren.

• Gerra hasierako oroitzapenak

  Martxiel Garmendia Legorburu (1926) Lezo

  Gerra hasi zen egunean, Errenteriara jaitsita zegoen mezara izebarekin. Gogoan du moto bat zegoela kalean eroria eta odol markak lurrean. Etxera etorri eta tiroak entzuten ziren Gaintxurizketa aldean.

• Nola jakin zuten gerra hasia zela

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Justa ezkondu zen gerrak irten zuen egunean eta eztei-bidaira Iruñeara joatekoak baziren ere, etxera bueltan etorri behar izan zuten. Halaxe jakin zuten gerrak irten zuela.

• Sardina-saltzailea eta okina albiste emaile

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Sardina-saltzailea edo okina izaten ziren sarri albisteak jakinarazten zizkietenak. Gernikako bonbardaketa izan zenean, ihesi joan ziren apirilaren 28an. San Pedro bezperan etxeratu ziren.

• Gerra etxean bertan

  Cristina Garaigordobil Bustinza (1920) Abadiño

  Gerra hasiera ondo gogoan du. Etxetik hurre dute Otxandion eta han asko hil zituzten bonbardaketan. Beraien etxean ez zuten zorte txarrik izan, beste asko hil edo zauritu egin ziren-eta. Etxetik alde egiteko asmoa zuten, baina ez zioten asitik eman eta etxean egon ziren gerra garaian.

• Gerra Zibilaren hasiera

  Vicente Miranda Mundiñano (1927) Etxarri Aranatz

  Gerra Zibila hasi zenean Vicentek 10-11 urte zituen. Egun horretan, bazihoan aitarekin belarra biltzera, eta bidetik jende mordoa gogoratzen du makil eta sardeekin. Erriberatik etorri zen jendea, eta Etxarrin bi edo hiru zutabe atera ziren Gipuzkoa aldera. Zubia nola lehertu nahi zuten gogoratzen du. Baita “toque de queda” delakoa nola jotzen zuten. Behin, halako batean, lanetik zetorren bati bost tiro bota omen zizkioten, ez zioten eman.

• Sukaldari lanetan soldaduentzat

  Maria Oiarzabal () Andoain

  Esnetara bidali zuen Julio Kortazar kapitainak, lau soldaduk lagunduta. Bueltan kanoikadak hasi ziren, eta lurrera erorita esneen erdiak erori zitzaizkion. Kapitainak aginduta, soldaduentzat jatekoak prestatzen aritu izan zela kontatzen du Mariak.

• Gerra hasiera Villabonan

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Gerra Zibila hasi zenean Pello Villabonan zegoen, eta lehenengo egunak nolakoak izan ziren gogoratzen du. Jendeak ihes egin zuen, eta beraiek geratzea erabaki zuten. Villabonara sartzeko zubia dinamitarekin bota zuten, kamioiekin pasa ez zitezen.

• Gerra hasiera

  Esther Mañeru Igoa (1929) Etxarri Aranatz

  Gerra asko nabaritu zen Etxarrin. Gizon batek begia galdu zuen gerran.

• Tropak Aiara iritsi zireneko beldurra

  Maria Iruretagoiena Iturzaeta (1926) Aia

  Gerra aurrea ezagutu zuen, eta gogoan du nazionalak Aiara iritsi zirenekoa: kalean zen eta, soldaduen tropa iristen ikusi zuenean, beldur izugarria pasa zuen.

• Gerraren hasiera nola izan zen

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Gerra hasi zenekoa. 1935ean, errege egunean, irratia iritsi zen etxera. Gerraren hasieraz irratitik jakin zuten. Ama kalera joaten zen, astoarekin enkarguak egitera; ahizpa biak ez zituen bidaltzen. Bankuko enkargatuak diru pixka bat etxera eramateko aholkua eman zion, eta beldurtuta bueltatu zen ama. Telefunken markako irratia zuten. Orduko emisorak.