Gerraren hasiera

• Hiru fusilamendu ikusi

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Arrebarengana Hernanira zihoala, hiru gizon nola hiltzen zituzten ikusi zuen Xantik.

• Komuneko leihotik ihes

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Taberna bateko komuneko leihotik alde egin zuen Xantik batean, tabernako jabea kartzelara eraman baitzuten.

• Erreketearen burua eskopetan

  Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga

  Bizilagunaren senarrak errekete bat hil eta Hernani osoan zehar ibili zuen erreketearen burua bere eskopetako muturrean sartuta, erakutsiz. Ondoren, erreketeek Hernani hartu zutenean, susmagarri guztiak kartzelan sartu zituzten. Hauetako asko mozkortu egin zituzten, eta Urbasa aldean bota egin zituzten kamiotik.

• Sirenadun hotela

  Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga

  Iñaxiren amak Astigarragako hotel batera ekarri zituen Iñaxi eta bere anai-arrebak. Hotel honek sirena bat zuen, arriskua zenean martxan jartzen zena. Sirenak jotzen zuenean, korrika joaten ziren biltegian ezkutatzera. Geletako leihoak koltxoiz tapatuta egoten ziren.

• Gerra hasiera

  Xexili Pikabea Zuloaga (1920) Lezo

  Gerra hasi zenean, Donostiatik etxera itzuli zen. Erreketeak azaldu zirenean Lezon, denak ikaratu ziren. Tiro-hotsak entzuten zituzten gerran eta babesteko beraien baratzeko txabolan sartzen ziren.

• Gerra hasierako oroitzapenak

  Martxiel Garmendia Legorburu (1926) Lezo

  Gerra hasi zen egunean, Errenteriara jaitsita zegoen mezara izebarekin. Gogoan du moto bat zegoela kalean eroria eta odol markak lurrean. Etxera etorri eta tiroak entzuten ziren Gaintxurizketa aldean.

• Nola jakin zuten gerra hasia zela

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Justa ezkondu zen gerrak irten zuen egunean eta eztei-bidaira Iruñeara joatekoak baziren ere, etxera bueltan etorri behar izan zuten. Halaxe jakin zuten gerrak irten zuela.

• Sardina-saltzailea eta okina albiste emaile

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Sardina-saltzailea edo okina izaten ziren sarri albisteak jakinarazten zizkietenak. Gernikako bonbardaketa izan zenean, ihesi joan ziren apirilaren 28an. San Pedro bezperan etxeratu ziren.

• Gerra etxean bertan

  Cristina Garaigordobil Bustinza (1920) Abadiño

  Gerra hasiera ondo gogoan du. Etxetik hurre dute Otxandion eta han asko hil zituzten bonbardaketan. Beraien etxean ez zuten zorte txarrik izan, beste asko hil edo zauritu egin ziren-eta. Etxetik alde egiteko asmoa zuten, baina ez zioten asitik eman eta etxean egon ziren gerra garaian.

• Gerra Zibilaren hasiera

  Vicente Miranda Mundiñano (1927) Etxarri Aranatz

  Gerra Zibila hasi zenean Vicentek 10-11 urte zituen. Egun horretan, bazihoan aitarekin belarra biltzera, eta bidetik jende mordoa gogoratzen du makil eta sardeekin. Erriberatik etorri zen jendea, eta Etxarrin bi edo hiru zutabe atera ziren Gipuzkoa aldera. Zubia nola lehertu nahi zuten gogoratzen du. Baita “toque de queda” delakoa nola jotzen zuten. Behin, halako batean, lanetik zetorren bati bost tiro bota omen zizkioten, ez zioten eman.

• Sukaldari lanetan soldaduentzat

  Maria Oiarzabal () Andoain

  Esnetara bidali zuen Julio Kortazar kapitainak, lau soldaduk lagunduta. Bueltan kanoikadak hasi ziren, eta lurrera erorita esneen erdiak erori zitzaizkion. Kapitainak aginduta, soldaduentzat jatekoak prestatzen aritu izan zela kontatzen du Mariak.

• Gerra hasiera Villabonan

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Gerra Zibila hasi zenean Pello Villabonan zegoen, eta lehenengo egunak nolakoak izan ziren gogoratzen du. Jendeak ihes egin zuen, eta beraiek geratzea erabaki zuten. Villabonara sartzeko zubia dinamitarekin bota zuten, kamioiekin pasa ez zitezen.

• Gerra hasiera

  Esther Mañeru Igoa (1929) Etxarri Aranatz

  Gerra asko nabaritu zen Etxarrin. Gizon batek begia galdu zuen gerran.

• Tropak Aiara iritsi zireneko beldurra

  Maria Iruretagoiena Iturzaeta (1926) Aia

  Gerra aurrea ezagutu zuen, eta gogoan du nazionalak Aiara iritsi zirenekoa: kalean zen eta, soldaduen tropa iristen ikusi zuenean, beldur izugarria pasa zuen.

• Gerraren hasiera nola izan zen

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Gerra hasi zenekoa. 1935ean, errege egunean, irratia iritsi zen etxera. Gerraren hasieraz irratitik jakin zuten. Ama kalera joaten zen, astoarekin enkarguak egitera; ahizpa biak ez zituen bidaltzen. Bankuko enkargatuak diru pixka bat etxera eramateko aholkua eman zion, eta beldurtuta bueltatu zen ama. Telefunken markako irratia zuten. Orduko emisorak.

• Lehen tiro hotsak; nafarrak sartu ziren

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Aitonarekin nobenatik bueltan zetozela, metraila hotsa entzun zuten. Aitonak gurdi hotsak zirela esan zien. Handik gutxira nafarrak sartu ziren herrian, eta bi kanoi jarri zituzten Amasan.

• Eskolako maisuaren esanak gogoan

  Pedro Armendariz Imaz (1925) Ordizia

  Eskolan ibili zenean, maisua errepublikanoa zen, eta haren esanak eta aholkuak gogoan ditu Pedrok. Gerra hasiera eta gorabeherak kontatzen ditu.

• Kanoi psikologikoa

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  Gerra hasi zenean, Candido lehenengo Eibarren egon zen. Soraluzen egindako kanoi bat kamioian ipinita ibili zen Gipuzkoako herri desberdinetan. Kanoi psikologikoa zela esaten zuten, fusil batek besteko lana egiten zuen soilik. Sekretario lanetan ibili zen Eibarren eta, aurrerago, kanoiarekin frontean egon zen Beasain inguruan.

• 1936ko altxamendu militarra

  Alejandro Lizarriturri Barrutia (1914) Eibar

  1936an hauteskundeak egon ziren; ezkerrak irabazi zuen. Uztailaren 18an, Francoren altxamendua. Jendea berehala hasi zen mugitzen: armak lortu; etab. Hala ere dena oso bapatekoa izan zen; ez zen antolaketarik egon.

• Soldaduek ardoa edan

  Maria Oiarzabal () Andoain

  Mariak taberna zuen gerra garaian eta mezatik irten ondoren ukuiluan ezkutatu ziren umeekin eta auzokoekin. Ardoa edaten zioten soldaduek egunero eta ez zioten ordaintzen.