Gerraren hasiera
-
Gerra hasiera eta gerra ostea
Joxe Perez Otegi (1932) Hondarribia
Gerra nola hasi zen. Hegazkinak Nafarroa aldetik etortzen ziren. Baserrian dirurik ez zen, baina goserik ere ez. Ogia, harria baino gogorragoa. Nahiago zuen taloa, esnearekin.
-
Gerra hasi zenean, politikaz gutxi zekiten
Juan Joxe Imaz Mujika (1919) Hernialde
Gerra hasi zenean, nafarrak zetozela esan zuten. Arratsaldean belarra biltzen ari zirela enteratu ziren. Ezer ez zekitela azpimarratzen du. Txapel gorriak Hernialdera iritsi ziren, Montezkuetik barrena.
-
"Nafarrak datozela!"
Maria Dolores Etxeberria Zalakain (1929) Ibarra
Gerra hasi baino lehen, bi gizon pasa ziren etxe paretik eskopetak eskuan zituztela. "Nafarrak zetozela" esaten zen orduan; azkenean, mendiz iritsi ziren Ibarrara Izaskundik barrena. Nafarrak zetozelako, batzuk poztu eta besteak beldurtu egin ziren.
-
"Nazionalak" nola sartzen ziren begira
Agustina Aierbe Goikoetxea (1923) Idiazabal
Gerrarekin dena nahastu zen. Anaia gerran hil zen. Gogoan du nola sartu ziren "nazionalak" Santiago egun batez, isil-isilik Etxegaratetik behera Beasain aldera. Tristura ematen omen zuen.
-
Francoren soldaduen sarrera Donostian
Antonia Mujika Urrestarazu (1916) Idiazabal
Irizar jatetxetik Hotel Aranara joan zen. Gerra garaian, hoteleko zerbitzari askok Bilbo aldera ihes egin zuen. Arriskutsua zen Donostia. Kalean hildakoa ikusi izan du. Soldadu frankistak ikusi zituen postontzietako bandera errepublikanoak ezabatzen.
-
Gerra hasi aurreko giroa
Beñardo Irastortza Amiano (1928) Irun
Gerra hasi zenean, Beñardok 7 urte zituen; gogoan ditu orduan bizitakoak. Trenbidean dinamita jarri zuten, eta handik gutxira hasi zen gerra; denak armak biltzen hasi ziren orduan.
-
Gerra hasiera, Irunen
Patxi Bolaño Olea (1927) Irun
Gerra nola hasi zen, uztailean. Pikoketa abuztuan hartu zuten erreketeek, eta egun hartan eman zioten sua beraien etxeari gorriek. Ortiz de Zarate hil zuten. San Martzialen hiru eguneko tiroketa izan zen. Minako ur-jauzitik ikusi zuten dena. Mandoak nola amildu ziren. Maindire zuriarekin joan zen aita.
-
Erreketeak Irunen sartzea
Ramon Irastorza Artola (1927) Irun
Frankistak Irunen sartu ziren gerra hasi eta egun gutxira. Katean banatu egin ziren, batzuk Oiartzun aldera, beste batzuk Irunera eta besteak Donostiara. Indarrez eta armatuta sartu ziren.
-
Durangoko bonbardaketak; hegazkinetik botatako eskuorriak
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Durangoko bonbardaketak. Lehenengoa 1936an izan zen; Ezkurdi ondoko frontoia bonbardatu zuten. Bonba txikiak bota zituzten ordukoan. Geroko bonbardaketetan, berriz, handiagoak. Gerra hasi eta berehala kazako hegazkin batek eskuorri ugari bota zituen. Frantziskak paper ugari batu zituen. Etxera joan zenean, aitak sutara bota zituen. Hauxe jartzen zuten: "A los niños y a los ancianos se les perdonará, pero con los demás se hará justicia".
-
Gerra hasieran soldaduekin gertatutakoa
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Hiru lagun joaten ziren elkarrekin eskolara. Gerra hasi eta berehala gertatutakoa kontatzen du. Errepide ertzean zeudela, "willys" jeep bat pasa zen soldaduekin. Soldaduek eskua jaso zutenean, Frantziskak eskumako esku jaso zuen eta fusilarekin apuntatu zuten. Berehala konturatu ziren umeak zirela. Berak artean ez zekien zer esan nahi zuen horrek.
-
Francoren itzulera kontatzen duen kanta
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Franco Afrikako gerratik Madrilera etorri zenekoa kontatzen duen kanta gogoratzen du Frantziskak: "a las tres de la mañana, en Madrid se presentó..."
-
Jendea etxean gordeta
Felix Arruti Bikandi (1932) Iurreta
-
Gerra hasi eta Bizkaia aldera ihesi
Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria
Iruñean aritu zen ikasten jostun izateko, eta oporretarako etxera etorri zenean hasi zen gerra. Gerra hasi zeneko oroitzapenak gogoan ditu: altxamenduak, erreketeak, moroak, haiei buruzko esamesak... Hemengo jendea prestatzen hasi zen moro eta erreketeen aurka egiteko, psikosia egon zen. Azkenean, jende askok alde egin zuen herritik Bizkaia aldera: Gabrielen familia Eibarko familiarteko batzuen etxera joan zen hasieran; gerora, Gorozikako baserri batera joan ziren denak batera; handik Bilbora; baina, Bilbo ebakuatu zutenean, familia guztia Frantziara joan zen eta Gabrielek Bilbon geratu behar izan zuen 17 urte zituelako. Bilbon bera bakarrik geratu zen eta nola-hala moldatu behar izan zuen aurrera egiteko. Nahita ere ezin zuen Lasartera itzuli orduan, frontea baitzegoen tartean.
-
Gerra sasoian etxeetan sartzen ziren; jendea herritik ihesi
Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria
Gerra sasoian Lasarten bizi ziren, kalean. Jendea etxeetara sartzen zela eta, beldurrez, Etxetxo baserrira joan ziren. Jende askok alde egin zuen herritik. Bere adineko batzuk, garai hartan ume zirenak, Errusiara edo kanpoko beste herrialde batzuetara bidali zituzten. Etxe guztietako ateak irekitzen zituzten, baina justu eurena eta maistrarena ez zituzten ireki.
-
Gerra hasi zen eguna
Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria
Gogoan du Micaelak gerra hasi zen egunean bertan gurasoak eta anai-arrebak arropa sagardo upeletan gordetzen hasi zirela, Errusiara eramango zituztelako zurrumurrua zabaldu baitzen. Jendeak ihes egin zuen, eta janari dendetako poduktuak hartzen zituzten askok, hutsik gelditu baitziren dendak.
-
Gerrako lehen eguna
Maria Concepcion Beraetxe Aranburu (1925) Lasarte-Oria
Maritxuk gogoan du nola aitaren lagun batzuk etxera etorri eta militarrak zetoztela kontatu zuten. Ihes egiteko esan zieten, baina amak etxean gelditzea erabaki zuen, haurdun baitzegoen bera. Jende mordoak egin zuen Bilbo aldera ihes gau hartan bertan.
-
Gerra hasiera Gaztelun
Maria Albizu Irizar (1908) Leaburu
Gerra hasi zenean, Gaztelun zegoen. Gorriak Leaburun izan ziren. Gero Tolosaldera pasa zen. Soldaduak Nafarroatik etortzen ziren. Etxean egoteko esaten zuten. Beraiek lanean jarraitu zuten, baina ez zuten beldurrik pasa. Nafarrak euskaldunak ziren. Soldaduak esnea eta arrautzen bila etortzen zitzaizkien.
-
Senideak heriotzatik salbatu ziren
Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio
Berastegiko Txomin Jakakortajarena abadea hiru urtez eduki zuten etxean. Bi abade egon ziren eurenean, bata faxista eta bestea euskalduna. Erreketeek aita, anaia eta abadea hiltzera eraman zituztenean, nola salbatu ziren azaltzen du Gregoriok.
-
Otxandioko bonbardaketako hegazkinak
Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio
Gerra hasi zenean Nemesiok 11 urte zituen. Uztailaren 18an hasi zen eta egun hartan basora joan zen. Otxandioko jaiak ziren eta lauzpabost abioik bertarako bidea hartu zutela ikusi zuen basoan zeudela. Jende mordoa hil zuten.
-
Etxeko asko gerrak Bilbon harrapatu
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Neba bat, amama eta ahizpa bi Bilbon zeuden gerra garaian: neba ikasten eta ahizpak amamagaz neskame lanetan joandakoak. Amamaren etxeko nagusia oso aberatsa ei zen eta asko lagundu zien. Gerrak han harrapatu zituen.