Gerraren hasiera
-
Tiro artean perretxikotan
Laxaro Iparragirre Perurena (1929) Errenteria
Gurasoek perretxikotara bidaltzen omen zituzten Laxaro eta anaiak, baina gerra piztua zen orduz gero, eta mendian gora abiatu eta tiro hotsik entzuten bazuten, segituan itzultzen omen ziren baserrira, perretxikorik ez zela esanez.
-
Tiroak Alamedan; gerra heldu da.
Arantxa Jauregi Burutaran (1926) Pepi Mitxelena Aiestaran (1926) Errenteria
Pepik gogoan du milizianoak Errenterian sartu zirenekoa, eta baita Irun erre zuteneko suak zerua gorritu zuenekoa ere. Arantxa eta Pepiren familiek ez zuten Errenteriatik alde egin. Bertan geratu ziren.
-
Gerra hasi zeneko giroa
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria
Gerra hasi zeneko eguna gogoratzen du: Pasai Antxoko festak ziren eta handik bueltan zetozela hasi ziren tiroak. Faxisten auto bat harrapatu zuten herrian eta igande osoa udaletxeko plazan egon zen, denek ikus zezaten. Soldaduak geroago hasi ziren Errenterian sartzen. Etxean balak ez sartzeko, koltxoiak jartzen zituzten leihoetan. 18 urte zituen berak orduan.
-
Gerra hasi zeneko oroitzapenak
Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria
Gerra hasi zenean, Joxe Marik 4 urte zituen. Aita gerrara joan zen. Gerra hasi zeneko oroitzapenak baditu oraindik: topotik etorri ziren tiro asko, gizon bat garbitokian ikusi zuten pistola bat eskuan zuela...
-
'Euskadi Roja' astekaria
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria
Egunkaria egunero irakurtzen zuen Jesusek, eta Euskadi Roja astekaria, astero. Komunista gazteek argitaratzen omen zuten Euskadi Roja, eta bertan irakurri zuen erreketeak Nafarroan nola ari ziren altxamendu nazionalerako prestatzen. Jesusen ustez, Errepublikaren aldekoek gutxietsi egin zuten Gerra Zibila ekarriko zuen altxamendua.
-
Frente Popularraren armamentu eskasa
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria
Gerra zibilean Oiartzun aldetik sartu ziren nazionalak Errenterian, Arkaletik jaitsita, nonbait. Frente Popularrekoak zain zituzten, baina lehendabiziko egunetan behintzat, oso armamentu eskasarekin.
-
Soldaduen otorduak Ibarrako plazan
Pilar Beriain Taberna (1934) Errenteria
Txikia zen Pilar gerra zibila piztu zenean, baina ongi gogoan ditu soldaduen otorduak, herriko plazan.
-
Gerra hasi zeneko beldurrak
Joxe Mari Zapirain Etxeberria (1933) Errenteria
Gerra hasi zenean, Joxe Marik 3 urte zituen, baina gogoan du amaren beldur-aurpegia: bonbek nahi gabe baserri baten kontra joko ote zuten beldur zen.
-
Soldauen kamioiean eraman zuten bataiatzera
Balentina Zabala Etxeberria (1936) Errenteria
1936. urteko uztailak 25ean jaio zen. Soldadu kamioi batean eraman omen zuten Lezoko elizara bataiatzera. Izan ere, Errenteriako eliza, gerrarako munizioz beteta zegoen eta bertan ezin zitekeen elizkizunik ospatu. Anaia eta ahizpa zaharrena izan ziren aita-ama pontekoak. Hurrengo haurraren erditzean hil zen bere ama. Orduan ere, soldaduen kamioia erabili zuten gorpuak garraiatzeko.
-
Gerraren hasieraren oroitzapenak
Pilar Galarraga Urkizu (1931) Errezil
6-7 urterekin tropak zetozela eta arto artean gorde zen amarekin. Gerra garaiko oroitzapenak.
-
Gerra nola hasi zen
Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza
Etxearen aldamenean bonba bat erori zen, baina txikia; elizan beste bat. Gerra nola hasi zen. Aita saltzailea zen, eta ikusi zuen Madrilen komentuak erre eta apaizak hiltzen zituztela; zerbait gertatuko zela esaten zuen. Urriko matxinada eta hildakoak. Gerra aurreko egoera. Calvo Soteloren heriotzaren ondoren militarrak altxatu egin ziren.
-
Apotzagako bidea erakusteko eskatu zioten soldaduek aitari
Milagros Ugalde Lezeta (1920) Eskoriatza
Gerra hasi zeneko oroitzapenak. Soldaduak joan zitzaizkien etxera. Berak negar egiten zuen, beldurtuta. Aitari Apotzagarako bidea erakusteko eskatu zioten eta beraiekin eraman zuten. Bera kezkatuta egon zen, aitari zerbait egingo ote zioten. Ez zuten izan arazorik soldaduekin. Batzuetan bala galduak iristen ziren euren etxera.
-
Gerra hasi aurreko eta gerrako lehenengo egunak
Pepe Barandiaran Zaldibar (1924) Eskoriatza
Gerra hasi zenean, mendian zebiltzan eta kalera etorritakoan jakin zuten Otxandio bonbardatu zutela. Gerra hasi aurretik, karlista batzuk preso eraman zituzten. Gerra hasitakoan, nazionalistak sartu zituzten preso. Soldaduak, falangistak, erreketeak eta legionarioak egon zirela kontatzen du, eta bakoitzak egoitza non ezarri zuen ere bai. Elizpean arrantxoa egiten zuten baba gorriekin edo.
-
Gerra Zibilaren hasiera
Vicente Miranda Mundiñano (1927) Etxarri Aranatz
Gerra Zibila hasi zenean Vicentek 10-11 urte zituen. Egun horretan, bazihoan aitarekin belarra biltzera, eta bidetik jende mordoa gogoratzen du makil eta sardeekin. Erriberatik etorri zen jendea, eta Etxarrin bi edo hiru zutabe atera ziren Gipuzkoa aldera. Zubia nola lehertu nahi zuten gogoratzen du. Baita “toque de queda” delakoa nola jotzen zuten. Behin, halako batean, lanetik zetorren bati bost tiro bota omen zizkioten, ez zioten eman.
-
Gerra hasiera
Esther Mañeru Igoa (1929) Etxarri Aranatz
Gerra asko nabaritu zen Etxarrin. Gizon batek begia galdu zuen gerran.
-
Gerra hasi zenean, izara zuri bat leihoan
Eusebia Etxeberria Amiano (1920) Gabiria
Gerra hasi eta tropak etxe ondotik pasa zirenean, izara zuri bat jarri zuten leihotik zintzilika. Errekete bati etxe hartan gizonezkorik ez zegoela esan behar izan zion. Gazte guztiak Gabiriako batzokian elkartuarazi omen zituen alkateak. 18 mutil gabiriar hil ziren gerratean.
-
Izara zuriak nazionalek herri bat hartzerakoan
Pilartxu Etxabe Zubizarreta (1932) Carmen Muniategi Muniategi (1921) Gautegiz-Arteaga
Nazionalek inguruko herriren bat hartzen zutenean emakumeek izara zuriak ateratzen zituzten abisu moduan.
-
Nola jakin zuten gerra hasia zela
Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo
Justa ezkondu zen gerrak irten zuen egunean eta eztei-bidaira Iruñeara joatekoak baziren ere, etxera bueltan etorri behar izan zuten. Halaxe jakin zuten gerrak irten zuela.
-
Sardina-saltzailea eta okina albiste emaile
Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo
Sardina-saltzailea edo okina izaten ziren sarri albisteak jakinarazten zizkietenak. Gernikako bonbardaketa izan zenean, ihesi joan ziren apirilaren 28an. San Pedro bezperan etxeratu ziren.
-
Bonbardaketa bezperan Arratzura egin zuten alde
Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo
Berak 3 bat urte zituela, Gernikara etorri ziren bizitzera, Zigerta dantzalekuaren gainera. Hiru familia bizi ziren etxe hartan. Gernikan Gipuzkoa aldetik alde egindako asko zeuden eta beraien etxean ere egon ziren. Gernika bonbardatu behar zutenaren zurrumurrua egon zen, eta bezperan, domekan, aitak Arratzura eraman zuen familia guztia. Angelek bizikleta baino ez zuen lortu ateratzea.