Gerraren hasiera

  • Amale Arzelus Baina gerra etorri zen

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Gerra hasi zenean 12 urte zituen. Batzokiko lagunei deitu zien aitak, familiari abisua emateko, Donostiatik joateko. Zarautz, Deba, Lekeitio... Bilbon egon ziren aitarekin; Madrilen egona zen, Jaurlaritzarekin.

  • TXILARDEGI Antiguatarra, erdigunean jaio arren

    Jose Luis Alvarez Enparantza (1929) Donostia

    Aita Kubara joan zen anaiarengana, eta San Martin kalean jaio zen bera, amonaren etxean. Han bizi izan zen. Gerra etorri zenerako, baina, Antiguan zegoen. Orduko oroitzapenak.

  • Lucio Lizartza Gerrako lehenengo eguna

    Lucio Lizartza Esnaola (1932) Berastegi

    Gerra hasi zeneko eguna kontatzen du. Gorriak iritsi, eta denak etxean ezkutatu ziren. Aita etxetik irten zen orduan. Aitaren gerrako oroitzapenak

  • Jesusa Aranguren Gerra hasieran mojetan josten ikasten

    Jesusa Aranguren Olazabal (1910) Azpeitia

    Gerra hasi zen uda hartan, bera jesuitinetan zebilen josten ikasten. Gerra hasierako egunetako giroa nolakoa izan zen eta zer-nolako beldurra pasa zuen kontatzen du.

  • Telesforo Oiarbide Gerra denboran beldurrez

    Telesforo Oiarbide Zabaleta (1923) Hernani

    Gerrako lehen egunak. Onddi mendiko tiroak etxeraino heltzen zitzaizkien. Beldurra pasatu zuten, erreketeek jendea hil egiten zutela esaten zuten eta. Ugaldetxoko zubia bota egin zuten dinamitarekin.

  • Tere Arregi Letamendi Donostiatik Oñatira gerratik ihesi

    Tere Arregi Letamendi (1932) Arrasate

    Gurasoek Donostiako Mirakruz gaineko Arzak taberna kudeatzen zuten, eta ama sukaldaria zen. 1936an, Donostiatik Oñatira joan ziren aitajauna eta amandrearen etxera, gerratik ihesi. 1938an, berriz, Oñatitik Arrasatera bizitzera joan zen familia, Arrasaten errenta merkeagoa zelako. Bost ahizpatik bi Arrasaten jaiotakoak dira.

  • Elbira Berriotxoa Munoa Nazionalak, baserriak eta esne-bezeroak

    Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

    1936ko irailaren 26an sartu ziren Nazionalak Arrasaten. Kaleko arriskutik alde egiteko, Elbiraren aita ganaduarekin "Arrixan" baserrira igotzen zen goizetan; seme-alabak ere berarekin egoten ziren. Iluntzean, kale-baserrira jaisten ziren, eta amak behiak jezten zituen. Esne-bezeroak beraien etxera joaten ziren esne bila.

  • Elbira Berriotxoa Munoa Nazionalak Krutzetxikin behera

    Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

    Nazionalak Arrasaten sartu zirenean, Elbira "Arrixan" baserrian zegoen aita eta anai-arreba txikienekin; iluntzean, kalera jaisten ziren. Ama eta ahizpa zaharrenak, berriz, kale-baserria zaintzen geratu ziren. Krutzetxiki mendian behera joaten ikusi zituzten nazionalen tropak. Jendeak beldur handia zuen.

  • Karmen Abarrategi Erana Gerraren etorrerako bizipenak

    Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate

    Nola bizi izan zuten gerraren etorrera. Gerra hasieran gudariak etorri ziren: eurenean egondako gudari batzuen izenak aipatzen ditu Karmenek. Dragoien batailoia eta Malatesta batailoia. Aita soroan lanean zebilela tiroak bota zizkien, baita baserriko atera ere. Ibarretagainekoa baserria bi bandoen erdian zegoez, Garagartzara joan ziren.

  • Edurne Galartza Gerra hasiera Domaikan erdi ezkutuan

    Edurne Galartza (1914) Antzuola

    Irakasle-ikasketak 1935. urtean bukatu zituen Edurnek. Arabako Zuiako Domaika herriko eskolan aritu zen maistra eta gerrak bertan harrapatu zuen. Bertako abadeak gomendatu zion bertan gera zedin, Oñatitik joandako hainbat errekete baitzebiltzan Murgiatik (Zuiako herri nagusia) eta haiek ikusiz gero arriskuan egon zitekeelako. Abadea bizkaitarra zen eta hura ere beldurrez zegoen.

  • Julian Maguregi Gerra hasi zen egunean Markinako jaiak ziren

    Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein

    Gerra hasi zen egunean Markinako jaiak ziren. Egun horretan txirrindulari lasterketa egitekoak ziren. Markinatik Elgoibarrera joan behar zuten txirrindulariek eta Eibarren tiroka ari zirela jakin zuten. Horrela ba, ezin izan zuten Eibartik pasatu.

  • Gregoria Gandiaga Neskame Lekeition gerra sartu zenean

    Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

    Gerra sartu zenean, Lekeition egon zen neskame. Kapitain baten etxean egon zen eta bere ardura mahaia zerbitzatzea eta erosketak egitea zen. Aitak etxera etortzeko agindu zion gerra sartu zenean. Neba bi joan ziren gerrara, bat hil egin zen eta bestea zauritu. Gerra amaitu zenean, Erdotza jauregira joan zen Gregoria neskame.

  • Laurentzi Aretxabaleta Nazionalak herrira sartu zirenekoa

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Frontoiaren ondoan egin zituzten babeslekuak, baina eurak kanpandorrera joaten ziren. Artilleriak tiro asko jaurti zituen Kalamua menditik Markinara. Nazionalak sartu zirenean, alkateak eta komandanteak diskurtsoa egin zuten zelaian: "Hemos conquistado otro pueblo para Dios" esan zuten besoa altxatuta.

  • Kandido Urreizti Jaime I eta Baleares gerrako itsasontziak

    Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Gerra denborako kontuak. Herriko bikaria bere etxean egon zen ezkutatuta. Kandido Saturraranera bidali zuten senide batzuen etxera. Saturraran eta Ondarroa bitartean, Jaime I eta Baleares gerrako ontziak zeuden itsasoan. Itsasontzietatik Katetxe azpira bonbak nola botatzen zituzten kontatzen du.

  • Jesus Aranburu Frente Popularraren armamentu eskasa

    Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

    Gerra zibilean Oiartzun aldetik sartu ziren nazionalak Errenterian, Arkaletik jaitsita, nonbait. Frente Popularrekoak zain zituzten, baina lehendabiziko egunetan behintzat, oso armamentu eskasarekin.

  • Jesus Aranburu Gerra hasi zeneko giroa

    Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

    Gerra hasi zeneko eguna gogoratzen du: Pasai Antxoko festak ziren eta handik bueltan zetozela hasi ziren tiroak. Faxisten auto bat harrapatu zuten herrian eta igande osoa udaletxeko plazan egon zen, denek ikus zezaten. Soldaduak geroago hasi ziren Errenterian sartzen. Etxean balak ez sartzeko, koltxoiak jartzen zituzten leihoetan. 18 urte zituen berak orduan.

  • Anita Larrauri Gerra Bermeora heldu zen eguna

    Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bermeo

    Gogoan du gerra Bermeora heldu zenean zelan pasatu ziren soldaduen artetik etxera bidean. Aita soldadu eraman zuten. Uholde handia izan zenekoa ere gogoan du, zelan urak ekarri zituen hildako abereak Almika aldetik.

  • Justo Astui ELAko karneta erre faxistak sartu zirenean

    Justo Astui Imatz (1922) Bermeo

    Errepublika denboran sarri izaten ziren mitinak. "Guardia asaltoak" etortzen ziren halakoetan; behin neska bat zauritu zuten tiroz. Manifestazioak ere ugari, sindikatuenak eta, UGTkoak esaterako. Kanpoko jendea gehienbat. CNT ere bazen. ELA ere bai. Justok sindikatu honen karneta zuen 14 urterekin. Faxistak sartu zirenean erre egin zuen. Ez zuen kuotarik pagatzen.

  • Tomas Arrastoa Garraren hasiera

    Tomas Arrastoa Iguaran (1925) Amasa-Villabona

    Hamaika urte zituen gerra hasi zenean. Aitaren baserrira joan ziren kalea utzita. Vilabonan ez zen erresistentzia handiegirik egon. Ihesi joan ziren asko, beste batzuk fusilatuak izan ziren.

  • Demetrio Garmendia Sarasola Gerra hasiera

    Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

    Gerra hasi zenean, 16 urte zituen. Ikaztegietako zubia bota zutela gogoan du. Nafarrak etorri ziren, eta horrela enteratu ziren gerra hasi zela. Orduan zazpi eguneko kontua zela esaten zuten. Nafarroatik Mola zetorrela esaten zuten. Francok Molari hegazkinean tranpa jarri ziola esaten zuten.