Gerraren hasiera
-
Franco ez zen palioaren azpian eramateko gizona
Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika
Primo de Rivera ostean etorri zen Franco. Zornotzako (Amorebieta-Etxano) jaietan egon ziren Francok agintea hartu zuela enteratu zirenean eta gerra etor zitekeela pentsatu zutenean. Antzina, Gorpuzti egunez-eta, gure Jauna palioaren azpian eramaten zen; Franco ere palioaren azpian joaten zen. Bere ustez Franco ez zen palioaren azpian eramateko gizona.
-
Gerra hasiera
Maitxo Gaztañaga Etxeberria (1927) Frantxiska Iragorri Iriarte (1920) Oiartzun
Frantxiska ongi gogoratzen da gerra hasi zen egunaz. Hamasei urte zituen garai hartan. Altzibarko bileran zeuden eta etxera bidali zituzten.
-
Gerra, Tornolan
Frantxiska Pagadizabal Artola (1931) Oiartzun
Sei urte zituela etorri zen gerra. Auzoko batek eman zuen abisua tropak zetozela. Erlaitzetik botatako lehergaiak Tornolara iristen ziren. "Meta tartin ta komei". "Zizpa eerra bai". "Ttintta miño bai ona". Hark. Hika.
-
Milizianoak etxean
Maria Arregi Idigoras (1922) Oñati
Gerra hasi zenean, Maria Imitolan zegoen, bere jaiotetxean. Gogoan du miliziano kuadrilla bat Udanatik etorri zela, eta ahal izan zutena eman zietela. Arrautzak plazan saldu, eta diruarekin olioa edo azukrea erosten zuten.
-
Gerra hasi zenean
Luziana Biain Biain (1921) Oñati
Gerra noiz hasi zen. Karobia erretzen zebiltzala sartu ziren erreketeak, bi aldetatik. Milizianorik ez zen egon, soldaduak bai. Oinez joaten ziren Bergararaino, dantza egiteagatik, Oñatin ez zegoelako. Arrasateko asko joan zen Oñatira bizitzera, ihesi.
-
Gerraren hasiera
Markox Madinabeitia Yarza (1924) Oñati
Hamabi urte zituen gerra hasi zenean. Ehizarako eskopetak ez beste armarik ez zegoela dio. Ondo gogoratzen ditu orduko trintxerak. Bizkaia aldera bizilagun asko joan zen ihesi. Beste asko, mendian ezkutatu zen.
-
Hamar oilasko soldaduentzat erre behar
Markox Madinabeitia Yarza (1924) Oñati
Mendiz iritsi ziren soldaduak. Jende asko zegoela gogoratzen du. Soldaduentzako otorduak prestatzera behartzen zituzten baserritarrak.
-
Ihesi joandakoak tiroz bota
Markox Madinabeitia Yarza (1924) Oñati
Fusilamenturik ez zen egon Legazpin baina Udana gainean ihes egindako legazpiar batzuk tirokatu zituztela kontatzen du. Kamino izkinan botata lagatzen omen zituzten gorpuak.
-
Gerrari buruzko informaziorik ez
Markox Madinabeitia Yarza (1924) Oñati
Legazpitik, Elgeta aldera joan ziren soldaduak. Informazio gehiegi ez zitzaien iristen irrati eta telefonorik ez zutelako. Gerrako zaratak entzuten zituzten ordea. Gerra kontuez beraien artean hitz egiten zuten.
-
Legazpin zegoela, gerra hasi zen; Txomin lagunari gertatutakoa
Bittori Igartua Igartua (1919) Oñati
Legazpin neskame zegoela hasi zen gerra. Ahizpa zaharragoa urtebetean egon zen han. Ama hil zen, eta amandrea ere bai. Gerra hasi zenean, bazekiten zerbait. Nafarroatik ihes eginda zeuden batzuk. Ondoko baserriko mutilari gertatu zitzaiona (Makatzaga Etxebarriko Txomin): Bizkaira joan eta preso hartu zuten. Trenean zeramatela, istripua izan eta hil egin zen.
-
Gerraren hasiera: gizonak itsasoan eta ama beldurtuta Lekeitiora
Miren Zubikarai Larreategi (1933) Ondarroa
Gerra Zibilaren hasiera nola bizi izan zuten. Estatu kolpea egon eta Errepublika kendu zutenean, nazionalek berehala hartu omen zuten Nafarroatik Donostia alderakoa. Herrian zabaldu zen Francorekin zebiltzan moroek euskarazko izenak zituzten umeei bularrak erretzen zizkietela. Ama bakarrik zegoen, aita aititarekin atunetara irtenda zegoelako, eta beldurtuta, amarengana Lekeitiora joateko poltsa prestatu zuen. Hiru egunerako joan zen, baina hilabete eta erdi egin zituen Lekeition, Ondarroan zerrenda beltzean zegoela jakin zuen eta. Bitartean, aita eta aitita Bilbora joan behar izan ziren arrainarekin, gerrako barkuek behartuta. Txaluparik itsasora irten ez zedin, piezak kentzen zizkieten. Halako batean itzuli ziren herrira.
-
Soldaduak Ordizian
Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia
Gerra hasi zeneko oroitzapenak. Garai hartan, Angeles neskame zegoen izebaren 'La Amistad' tabernen (eliza ondoan). Lagun baten etxean zegoen soldaduak, kamioietan, herrian sartu zirenean. Taberna aurrean metralladoreak jarri zituztenean, taberna itxi eta Oiangu baserrira joan ziren. Oiangun zeudela, nafarrak sartu ziren Lazkao aldetik. Itsasondoko baserri batetik kanoikadak botatzen zituzten Oiangu aldera. Gauzka horrela, Angeles eta ahizpa zaharrena Oiangu Txikira joan ziren aitona eta osabarekin.
-
Eskolako maisuaren esanak gogoan
Pedro Armendariz Imaz (1925) Ordizia
Eskolan ibili zenean, maisua errepublikanoa zen, eta haren esanak eta aholkuak gogoan ditu Pedrok. Gerra hasiera eta gorabeherak kontatzen ditu.
-
Gerran Orioko zubia bota
Karmele Esnal Zulaika (1932) Orio
Zubia lehertu zuten gerra hasi zenean, eta eztandatik ateratako kristalak zauria egin zion hankean Karmeleri. Aginagara joan ziren oinez gauean eta bertan gelditu ziren nazionalak herrian sartu ziren arte. Orduan Oriora itzuli ziren.
-
Otxandioko plazan agertu zen karlista
Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio
Espainiako gerra zibila hasi zenean, Gasteiztik Otxandiora karlista bat heldu zen autobusez. Txapel gorri eta guzti heldu zen plazara, pilota-partiduak zeuden bitartean. Bertan zeuden mutil batzuk bere kontra joan ziren. Alkateak kartzelara sartu zuen eta gauez Bilbora eraman zuten. Hurrengo egunean, tropak heldu ziren Otxandiora. Juanek dena ikusi zuen aurrez aurre.
-
Gerrako lehen bonba
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Lagunekin jolasean zebilela hasi zen lehen bonbardaketa, eta eurengandik gertu erori zen lehen bonba. Ihesi joan ziren etxera. Etxean ez egoen inor, eta herria kez estalita geratu zen.
-
Bonbardaketa herriko jaietan
Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio
Milagrosek ez du gerra aurreko oroimenik. Gerra Zibileko lehenengo bonbardaketa Otxandioko jaietako laugarren egunean izan zen. Aurreko egunean, bera lagunekin udaletxeko balkoian zegoela, Txapel Gorri bat “Viva España”ka ibili zen herriko plazan. Aita “Bizkaittarra” zen, eta Santoñako kartzelan eduki zuten preso.
-
Gerraren hasiera atoan igarri zen Otxandion
Jon Lasuen Goikolea (1921) Otxandio
-
Milizioanoak eskopeta bila etxera; Milagros miliziana
Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia
Gerra hasi zenean, eskopeta biltzen hasi ziren. Milizianoen artean emakume bat ere bazegoen, Milagros.
-
Itsasadarrean baporea urperatu zutenekoa
Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia
Pasaiako itsasadarra itxi zuten, bapore batekin. Urperatu egin zuten. Ikatz ontzia zen, eta jendeak ikatza hartu zuen. Itsasadarra estuagoa zen lehen.