Gerraren hasiera
-
Herriko eskola; maristen ikastetxea gerra garaian
Isabel Jauregi Mendizabal (1926) Antzuola
Herriko eskola. Gerra hasi zenean, itxi egin zuten eta gerora soldaduak egon ziren bertan. Eskola kontuak. Maristen eskola. Gerra garaian, komentua erre zuten.
-
Ura eta argia
Juanita Lizarralde Eskibel (1926) Antzuola
Etxean bazuten ura. Gizonak ohera joandakoan garbitzen ziren. 14 urte zeuzkanean jarri zuten argia. Aurretik, karburoarekin ibiltzen ziren; ur tantekin egiten zuen argia. Hurrengo egunerako, bonbilla ez zebilen ondo. Errota batetik zetorren argia. Gerra hasi zen egunean, karburoa erostera joan zen kalera. Milizianoak zebiltzan, eta kamioiak.
-
Gerra hasiera Domaikan erdi ezkutuan
Edurne Galartza (1914) Antzuola
Irakasle-ikasketak 1935. urtean bukatu zituen Edurnek. Arabako Zuiako Domaika herriko eskolan aritu zen maistra eta gerrak bertan harrapatu zuen. Bertako abadeak gomendatu zion bertan gera zedin, Oñatitik joandako hainbat errekete baitzebiltzan Murgiatik (Zuiako herri nagusia) eta haiek ikusiz gero arriskuan egon zitekeelako. Abadea bizkaitarra zen eta hura ere beldurrez zegoen.
-
Gerra garaiko bizipenak
Julian Unzueta Etxebarria (1929) Antonio Uribarreniturrieta Bengoa (1917) Aramaio
Gerra iritsi zenean 19 urte zituen, eta orduantxe soldadu joateko zegoen. Nazionalekin ibili zen. Orduko bizipenak. Trenean sartu zituzten eta nora zihoazen ere ez zekiten. Italiarrekin harremana izan zuen.
-
Gerra hasieran arropa berriak eman zizkieten
Antonio Uribarreniturrieta Bengoa (1917) Aramaio
Gerra hasieran, Mirandara eraman zituztenean, arropak kenarazi eta arropa berriak eman zizkieten, gorbata eta guzti. Paseatzera joateko ere gorbata jantzi behar zuten. Italiarrekin batera egon ziren.
-
Soldaduak taloa jatera etxera
Luzia Arrizabalaga Irasuegi (1923) Aramaio
Gerra hasiera Santa Marina egunez. Tristura handia sartu zen. Krutzetatik aurrera ezin zen pasatu. Soldaduak Luziaren etxera etortzen ziren taloa jatera.
-
Gerra hasierako oroitzapenak
Julian Unzueta Etxebarria (1929) Aramaio
Gerra hasiera gogoan du. Zazpi urte betetzen zituen eguna. Eztanda handi bat entzun zen, beheko zubia lehertu zuten bonbaz. Gero zurezko habeekin egin zuten zubi berria. Zubian egondako habe bat beren etxeko teilatuan jarri zuten, baina brintzatu egin zen eraz kontra ipintzeagatik.
-
Gerra nola hasi zen Aramaio inguruan
Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio
Gerra hasi zenean, Valentin etxean zegoen. Uztailaren 18an Gasteiz aldetik etorritako abioi batek Otxandion botatako bonbek hiru lagun hil zituzten. Frankistek aurrera egin zutenean, Aramaio ere bonbardatu zuten. Valentinen anaia bat gerratik libratu zen, baina beste biek behartuta joan behar izan zuten. Gerra bukatu aurretxoan, laugarren anaia ere ia eraman zuten.
-
"Ni gerrara boluntario inora ere ez!"
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio
Errepublika garaian, Txominen anaia bat Katalunian egon zen soldadu. Gerra etorri aurreko egunetan, etxean zela, anaiaren kinto bat ihes egiten saiatu zen. "Ni gerrara boluntario inora ere ez! Deitzen digutenean, joan egin behar" esan omen zion anaiak kintoari. Txominen anaia miliziano egon zen; gero, "trabajadoretan".
-
Otxandio bonbardeatu zutenekoa
Julio Aspe Beitia (1928) Aramaio
Gerra denborako oroitzapenak. Gerra hasi zenean, Juliok zortzi urte zituen. 1936ko Santamaña jaietan, Legutioko soinujole eta jazbana ziren herrian; gerra zetorrela eta, soinua auzoko etxe batean lagata joan omen zen soinujolea Legutiora. Handik egun batzuetara, Otxandio bonbardatu zuten. Baserritik abioiak ikusten zituzten.
-
Gerraren etorrerako bizipenak
Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate
Nola bizi izan zuten gerraren etorrera. Gerra hasieran gudariak etorri ziren: eurenean egondako gudari batzuen izenak aipatzen ditu Karmenek. Dragoien batailoia eta Malatesta batailoia. Aita soroan lanean zebilela tiroak bota zizkien, baita baserriko atera ere. Ibarretagainekoa baserria bi bandoen erdian zegoez, Garagartzara joan ziren.
-
Donostiatik Oñatira gerratik ihesi
Tere Arregi Letamendi (1932) Arrasate
Gurasoek Donostiako Mirakruz gaineko Arzak taberna kudeatzen zuten, eta ama sukaldaria zen. 1936an, Donostiatik Oñatira joan ziren aitajauna eta amandrearen etxera, gerratik ihesi. 1938an, berriz, Oñatitik Arrasatera bizitzera joan zen familia, Arrasaten errenta merkeagoa zelako. Bost ahizpatik bi Arrasaten jaiotakoak dira.
-
Gerra hasi aurretxoan
Pilar Bastida Irastorza (1924) Arrasate
Gerra hasi aurretik, milizianoak iritsi ziren Arrasatera eta eskolatik alde egin behar izan zuten. Etxean lo egiten zuten soldaduek. Etxekoek mojetara bidali zuten Oñatira, badaezpada.
-
Lantegiak bonbardatzen
Pilar Bastida Irastorza (1924) Arrasate
Gerra hasi aurretik, milizianoek lantegiak bonbardatu zituzten. Umeak babeslekura joaten ziren.
-
Gerra hasitakoan, etxetik kanpora
Juli Gallastegi Ezkurra (1921) Arrasate
Bere amak hiru gerra ezagutu zituen. Gerra hasitakoan, baserritik bidali zituzten eta ganadu eta guzti Garagartzara joan ziren. Santa Agedara barazkiak eramaten zituzten bidea itxi aurretik.
-
Saturraranen, gerra irten zenean
Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate
11 urterekin, Gasteizko seminarioara joan zen. 1935-1936ko ikasturtean joan zen Gasteizera, latina ikastera. Oporretan, latineko seminaristak Saturraranera bidali zituzten. Saturraren zeudela, uztailaren 18an, gerra irten zen. Handik egun batzuetara, seminarista bakoitza bere etxera bidali zuten. Felix trenez joan zen Abadiñora.
-
Gerra hasiera
Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate
Gerra hasi zenean, neskame zegoen Arrasateko familia baten etxean. Donostia eta Trintxerpe aldetik emakume armatuak, milizianoak, Arrasatera joan zirela gogoratzen du. Arrasaten militarrak zauden, eta Santa Ageda aldean, berriz, "gorriak"; hori dela eta, ezin zuen baserrira joan.
-
Tiro eta kanoikadak
Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate
Gerra hasiera. Arrasaten milizianoak zeuden. Gero, herria militarrek hartu zutenean, erreketeak jarri ziren bertan. Murutik tiro eta kanoikadan izan ziren. Neskame zegoen etxea tiroz jo zuten. Beldurrez egoten omen ziren beti.
-
Zerrajera kooperatibara erosketak egitear
Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate
Gerra hasieran, dendak zabaltzen zituzten. Parrokia ondoan zegoen Zerrajera kooperatiban egiten zituen erosketak. Ignaziaren nagusiak bertan egiten zuen lan. Gerrak aurrera egin zuen moduan, jatekoa falta izan zen.
-
Nazionalak, baserriak eta esne-bezeroak
Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate
1936ko irailaren 26an sartu ziren Nazionalak Arrasaten. Kaleko arriskutik alde egiteko, Elbiraren aita ganaduarekin "Arrixan" baserrira igotzen zen goizetan; seme-alabak ere berarekin egoten ziren. Iluntzean, kale-baserrira jaisten ziren, eta amak behiak jezten zituen. Esne-bezeroak beraien etxera joaten ziren esne bila.