Gerraren hasiera
-
Nazionalak Krutzetxikin behera
Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate
Nazionalak Arrasaten sartu zirenean, Elbira "Arrixan" baserrian zegoen aita eta anai-arreba txikienekin; iluntzean, kalera jaisten ziren. Ama eta ahizpa zaharrenak, berriz, kale-baserria zaintzen geratu ziren. Krutzetxiki mendian behera joaten ikusi zituzten nazionalen tropak. Jendeak beldur handia zuen.
-
Gerra hasiera eta orduan etorritako zorigaiztoak
Sabino Auzmendi Arratibel (1926) Ataun
Hamar urte zituela hasi zen gerra. Gogoan du hasiera nola izan zen: pulpitutik eman zuten nafarren etorreraren berri. Orduko ihesaldiari, tiroei, zaurituei... buruz hitz egiten du. Belaunaldi gazteenetako mutilak gerrara eraman zituzten. Hainbat gaztek denbora luzea eman zuten militar gisa.
-
Gerra hasierako nahaspila
Felix Eskisabel Zurutuza (1929) Ataun
Gerra hasiera gogoan du: bezperak ziren, nafarrak Lizarrustin sartu ziren, errepublikano eta komunisten bila ibili ziren, tiroa bota, batak bestea zauritu zuen... Ataungo emakume nazionalista bati ilea moztu zioten. Erreketeen buruzagia Bilbon bizi zen; eta hari buruz zabaldutako esanak gogoan ditu.
-
Karlista baten etxean ezkutatu gerra denboran
Maria Rosario Agirre Egaña (1942) Ataun
Rosarioren aita boletan omen zebilen lagunekin gerra hasi zenean, eta bikarioak ezkutatzeko esan zien. Karlista baten etxean egiten omen zuten lo.
-
Erreketearen burua eskopetan
Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga
Bizilagunaren senarrak errekete bat hil eta Hernani osoan zehar ibili zuen erreketearen burua bere eskopetako muturrean sartuta, erakutsiz. Ondoren, erreketeek Hernani hartu zutenean, susmagarri guztiak kartzelan sartu zituzten. Hauetako asko mozkortu egin zituzten, eta Urbasa aldean bota egin zituzten kamiotik.
-
Sirenadun hotela
Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga
Iñaxiren amak Astigarragako hotel batera ekarri zituen Iñaxi eta bere anai-arrebak. Hotel honek sirena bat zuen, arriskua zenean martxan jartzen zena. Sirenak jotzen zuenean, korrika joaten ziren biltegian ezkutatzera. Geletako leihoak koltxoiz tapatuta egoten ziren.
-
Santiomendiko trintxerak
Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga
Gerra hasi zen eguna gogoan du Xantik, belarra banatzen ari baitzen Donostian. Santiomendin trintxerak zeuden, eta bertara joaten zen Xanti edaria ematera.
-
Anaia gerran galdu
Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga
Gerra garaian anaia fusilatu egin zuten erreketeek. Ama eta Xanti anaiaren bila ibili ziren, baina ez zuten auritu. Azkenean, herriko Guardia Zibilak esan zien gertatutakoa.
-
Txapela gorria jartzera behartuta
Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga
Erreketeek Xanti txapela gorria jartzera behartu zuten. Guadalupe eta San Markos aldean lurra erabat zulaturik zegoen, bertara gorputzak botatzeko.
-
Hiru fusilamendu ikusi
Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga
Arrebarengana Hernanira zihoala, hiru gizon nola hiltzen zituzten ikusi zuen Xantik.
-
Komuneko leihotik ihes
Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga
Taberna bateko komuneko leihotik alde egin zuen Xantik batean, tabernako jabea kartzelara eraman baitzuten.
-
Gerra Zibila Astigarragan
Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga
Hegazkin bat pasatzen zen Parisetik zetorrena, eta denak beldurrez egoten ziren herrian. Santiomendin trintxerak egon zirela oroitzen du Enrikek, eta inguruko abere guztiak Enrikeren etxera eraman zituzten.
-
Tiroengandik ihesi
Enrike Lujanbio Tajdus (1930) Astigarraga
Karlistak herrian sartu zirenean oso ohikoak ziren tiroak. Behin, baserri baten azpian ezkutatu behar izan zuten Enrikek eta lagunek, tiroz bota ez zitzaten.
-
Erreketeak sartu zirenekoa
Salbador Arana Agirre (1928) Astigarraga
Tiroak entzun zituztenean, ama beraien bila joan zen tabernara. Hurrengo egunean erreketeak ikusi zituen. Herriren bat hartzen zutenean, Astigarragan desfilea egiten zuten falangistek eta. Alemaniar batek antolatzen zuen.
-
Gerra hasi zen eguna
Inaxio Aramendi Telletxea (1928) Astigarraga
Gerra hasi eta soldaduak Astigarragan sartu ziren eguna oroitzen du Inaxiok. Larunbata zen, eta eskolara bidean zihoala, balen hotsa entzun zuen. Etxera abiatu zen berriro.
-
Gerra hasi zenean, pilotan jokatzen
Joxe Antonio Ollokiegi Otaegi (1924) Astigarraga
Gerra hasiera gogoan du: uztailaren 18an hasi zen, eta pilota-partidua jokatu zuen, gerra hasi zeneko abisua ematera etorri baino lehen. Lehen, jende asko joaten zen pilota-partiduetara; Alberto Gurutzeagak antolatzen zituen txapelketak.
-
Gerra hasi zela konturatu zenekoa
Antonio Berasategi Mintegi (1923) Astigarraga
Amak egunkaria ekartzen zuen Donostiatik egunero-egunero, eta gerra giroaren berri horrela jakin zuten, Euskal Herritik kanpo lehenengo, eta Euskal Herrian ondoren.
-
Gerrak urten eta milizianoak etxean
Domingo Bernas Eguren (1922) Atxondo
-
Nazionalak Anbotoko puntan
Felix Zengotitabengoa Gorrotxategi (1921) Atxondo
-
Soldadutzatik bueltan, gerra hasiera
Jose Ignacio Agirrezabal Epelde (1914) Azkoitia
Soldadutzatik etxera baimenarekin bueltatu zenean, bezperan gerra aterata zegoen eta anaiak eman zion horren berri. Herriko jauntxoek udaletxera aurkezteko eskatu zieten soldadutzatik herrira bueltatuta zeudela, eta orduan gertatutako pasadizoa kontatzen du.