Gerraren hasiera

• Gerra hasi zenean, izara zuri bat leihoan

  Eusebia Etxeberria Amiano (1920) Gabiria

  Gerra hasi eta tropak etxe ondotik pasa zirenean, izara zuri bat jarri zuten leihotik zintzilika. Errekete bati etxe hartan gizonezkorik ez zegoela esan behar izan zion. Gazte guztiak Gabiriako batzokian elkartuarazi omen zituen alkateak. 18 mutil gabiriar hil ziren gerratean.

• Mola Franco baino gogorragoa zen

  Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

  1936an, gerra hasieran, bonbardatu zuten Otxandio. Neguan barealdia izan eta gero 1937an berriro hasi ziren gogor erasotzen. Bittorren anaia ere orduan hil zuten, traizio bat tarteko. Errekete nafarrak oso gogorrak ziren. Mola Franco baino gogorragoa zen, hasieran Franco ez baitzen izan gerraren buru izateko hautagaia. Mola abioi istripu batean hil zen.

• Gerra hasieran txirrindularitza-itzulia bertan behera

  Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

  Zortzi urte zituela, gerra hasi zen. Goizean jaiki zirenean txirrindularitza-itzulia zegoen Alegian; eta, bando baten bitartez, bertan behera gelditu zela jakinarazi zieten; mugimendua hasi omen zen. Herriko zubiari hiru zulo egin zizkioten kotxerik ez pasatzeko, bere ustez, nafarrak ez sartzeko. Gerra hasi aurretik, horrelakorik ez zuten espero.

• Etxea errekisatu eta hil arte bertan bizi

  Apin Urreta Solagaistua (1926) Durango

  Gerrak bete-betean harrapatu zuten eta auzokoekin batera, buztarri eta etxeko gauzak hartuta, Karrantzara eta Torrelavegara joan ziren. Etxera bueltatzerakoan, beraien etxe bat (baserria barik, beste bat) errekisatuta izan zuten. Herrian gelditu ziren karlistek agintzen zuten herrian. Bere aitaginarreba gorria zelakoan, kartzelara sartu zuten. Etxea errekisatu ziena hil arte bizi izan zen bertan.

• Garinen igaro zuten gerra

  Mari Carmen Lasa Odriozola (1929) Beasain

  Gerra Zibilak iraun zuen bitartean Garinen egon ziren. Ez zuten inora alde egin. Mandubitik botatzen zituzten kanoikadak gogoan ditu.

• Tropak sartu zirenekoa; eskolako kanta frankistak

  Elisa Kalzada Ugalde (1929) Busturia

  Gerra Zibila hasi zenean, gudariek esan zien etxetik alde egiteko. Gaua etxetik kanpo pasatu ostean, etxean zeudela etorri ziren tropak. Auzoko batzuk ondo etorria ere eman zien haiei. Eskolan haiei gorazarre egiteko kanta guztiak ikasi zituzten.

• Kintak deitu zituzten gerra hasieran

  Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

  Gerra hasi zenean, beldurra zuten. Gauza asko ahaztu ditu. Kintako zortzi joan ziren Donostiara.

• Gerra hasiera Alkizan

  Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

  Hogei urte zituela, gerrara joan zen. Txikia zenean, bi baserri zituzten: bat herrian eta bestea mendian. Gerra hasi zenean, Alkizatik jende askok egin zuen alde. Gerraren berri apaizak eman zuen, irratia zeukalako. Udaletxetik abisua eman zien eta Donostiara joan ziren.

• Ezin Bermeotik irten

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Bilbora heldu eta gerra hasi zela jakin zutenean, Bermeora etorri ziren. Portuan zain zeudenak arduratuta zeuden, ez baitzekiten ezer haiei buruz. Atzera itsasora ez irteteko agindua izan zuten, baina beraiek lan egin beharra zuten.

• Euskaldunek adarrak omen zituzten

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Nazionalak altxa zirenean, arma gutxi zeuzkaten herrian, ezustean harrapatu zituen gerrak. Apaiz batzuek pistolarekin ematen zuten meza. Nafarrek euskaldunei buruzko uste okerra zuten gerra hastean: mutil nafar batek euskaldunen aurka egiteari buruz amari esandakoa kontatzen du.

• "Naparrak" Alegian sartu zireneko

  Juan Joxe Agirre Begiristain (1930) Alegia

  Gerra aurreko oroitzapenak. "Naparrak" Alegian sartu zireneko oroitzapenak. Gurasoek anaia zaharrena eta Juan Joxe amaren familiako baserrira bidali zituzten astebeterako. Tiroak eta soldaduak gogoratzen ditu. Herriko mutikoak soldaduen atzetik ibiltzen ziren.

• Hildako ugari eragin zituen Gerra Zibilak Beasainen

  Paulino Aranburu Mendizabal (1929) Beasain

  Tropak Beasainera sartu ziren lehen eguneko tiroak gogoan ditu. Goizeko zazpietan hasi eta arratsaldeko zazpiak bitartean tiroka jardun omen zuten. Ordizian ez bezala, hildako asko egon zen Beasainen.

• Gerra hasierako oroitzapenak

  Dionisio Balerdi Zubeldia (1924) Tolosa

  Gerra hasiera oroitzapenak gogoan ditu: Bedaio inguruko gazteak kartzelara eraman zituzten. Tiroketak egon ziren.

• Otxandioko bonbardaketako hegazkinak

  Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio

  Gerra hasi zenean Nemesiok 11 urte zituen. Uztailaren 18an hasi zen eta egun hartan basora joan zen. Otxandioko jaiak ziren eta lauzpabost abioik bertarako bidea hartu zutela ikusi zuen basoan zeudela. Jende mordoa hil zuten.

• Aita negarrez auzora soldaduak heldu zirenean

  Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri

  Gerra denboran, aitak inoiz bera bidaltzen zuen auzora zelatatzera. Behin, auzoko baserri bateko atarian soldaduak ikusi zituen albistea ekarri zion, eta aitak negarrari eman zion. Benita beldurtuta. Berehala irten behar izan zuten etxetik ihesi.

• Bonbardaketa bezperan Arratzura egin zuten alde

  Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo

  Berak 3 bat urte zituela, Gernikara etorri ziren bizitzera, Zigerta dantzalekuaren gainera. Hiru familia bizi ziren etxe hartan. Gernikan Gipuzkoa aldetik alde egindako asko zeuden eta beraien etxean ere egon ziren. Gernika bonbardatu behar zutenaren zurrumurrua egon zen, eta bezperan, domekan, aitak Arratzura eraman zuen familia guztia. Angelek bizikleta baino ez zuen lortu ateratzea.

• Baserritarrek presoei jatekoa eramaten zieten

  Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo

  Nazionalak Gernikan sartu zirenean, tankeak-eta Tilosetan izan zituzten. Presoak agustindarretan egon ziren, institutua dagoen lekuan, eta baserritarrek jatekoa eramaten zien. Baserritarrek heladeriara eramaten zuten esnea. Etxe askotan argoia egoten zen, astoa lotzeko uztaia. Umeak argoiekin jolasten aritzen ziren.

• Gerra denbora Ataunen

  Joxe Mari Mintegi Aiestaran (1929) Ordizia

  Gerra garaian nafarrak Atauna sartu zirenekoa kontatzen du. Joxe Mariren aitona karlista zen eta aita nazionalista. Talde politiko ezberdinen artean ika-mika handiak zeuden. Gerra denboran Urbasako amildegitik behera bota zituztenen eta bizirik ateratakoen aipamena egiten du.

• Donostiari su eman behar ziotela eta jendea ihesi

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Donostia

  Donostiari sua eman behar ziotela esan zutenean, auzoko askok eta beste donostiar askok alde egin zuten. Gogoan du lehengusu batek aitari nola esan zion alde egin behar zutela handik eta beraien amak esan ziola bera ez zela handik joango. Lehengusua-eta Bizkaia aldera joan ziren eta osaba, lehengusu horren aita, bonbardaketa batean hil zuten.

• Gerra aurretik amari boto eskean

  Maritxu Arzuaga (1925) Azpeitia

  Gogoan du militarrak Landetatik sartu eta nazionalistak herritik joan zirela. Auzokoak Maritxuren amarengana boto eskean joan ziren; gerra aurretik egin ziren azken hauteskundeak izan ziren horiek.