Gerraren hasiera

  • Julian eta Rosario Zabaleta Nazionalak Legazpin sartu zirenekoa

    Rosario Zabaleta Kortaberria (1929) Legazpi

    Nazionalak Legazpin sartu zireneko oroitzapena. Rosariok zazpi urte zituen orduan. Tiroak gogoratzen ditu. Umeak etxe aurrean jolasean zebiltzala, Zumarraga aldera zihoazen soldaduak ikustera joan ziren. Bengoleako zerrategiko oholen artetik egon ziren soldaduak zelatatzen. Zerrategiko andreak etxean sartzeko esaten zien umeei.

  • Maria Irusta Arratera, monagilo

    Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

    Arraten "monagiloa" behar zutela eta, bederatzi urte zituela joan zen hara Txomin. Gerra hasi zen egunean, Arraten zegoen. Munitibar eta Arrate artean dauden 45 kilometroak oinez egiten zituen, mendirik mendi. Arrateko eskolan ibili zen. Maistra batek ematen zien eskola, eta auzoko 16-17 neska-mutil ibiltzen ziren bertan. Munitibarko eskola baino hobea zen Arratekoa.

  • 908 Gerra garaian, arbia jaterainoko gosea

    Juan Erostarbe Olañeta (1921) Elgeta

    Elgetan, Francoren soldaduak sartu zirenean, hiru-lau baserritara sartu eta hildakoak egon ziren. Gose handia pasa zuten, arbia jatera iritsi zen Juanito. Errazionamendua urteetan egon zen, pertsonako hainbesteko bat ematen zuten.

  • Hirune Etxebarria Bonbardaketa aurretik baserria jendez lepo

    Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

    Foruko Jauregizar "Jauzar" baserrian bonbardaketa aurreko egunetan egon ziren. 8 gudari ere egon ziren bertan. Horrenbeste pertsona zeuden etxean, bazkaltzeko 3 mahai jarri behar izaten zituztela. Ostean, beste hiru lekutan egon ziren Foruan bertan, Gernikara bueltatu aurretik.

  • Juan Bautista Arruti Soldaduak Goiburun sartu

    Juan Bautista Arruti Iturriotz (1925) Andoain

    Amabirgin Egunako arratsaldean sartu ziren nafarrak Goiburun. Juan Bautista auzoko bati udareak ematera joana zen. Nazionalistek meza egin zuten ermitan. Halako batean, soldaduak fusilekin agertu ziren goiko menditik. Eliz atarian zegoen jendea goitik behera korrika hasi zen, baita Juan Bautista ere. Aitak maindire zuri bat sarde baten gainean jarri eta baserriko teilatuan jarri zuen: "bakea eskatzen omen du horrek". Ilundu arte tiroak izan ziren auzoko baserri batetik bestera: alde batetik nafarrak eta bestetik gorriak. Frontea Buruntza mendira mugitu zen gero. Juan Bautistak 11 urte zituen orduan.

  • Juan Bautista Arruti 1936ko ekaineko bertso txapelketa

    Juan Bautista Arruti Iturriotz (1925) Andoain

    Gerra aurreko giroa du hizpide. 1936ko garagarrilaren (ekainaren) 5ean bertso txapelketa bat ospatu zen, eta abuztuaren 15ean sartu ziren soldaduak Goiburun. Gerora, urte askoan egon ziren bertso txapelketak galaraziak. Kartzelan egondako hainbat bertsolari izendatzen ditu.

  • 900 Gerra hasi zeneko giroa

    Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

    Elgoibarren zeuden gerra hasi zenean, lanean. Larunbata zen. Francon aldekoek, buru zirenek, besteek baino informazio gehiago zuten eta Lizarrako trena hartu eta alde egin zuten; bazekiten gerra zetorrela. Besteek ez zekiten zer ari zen gertatzen. Hasi zen gerra berotzen. Batailoiak geroago sortu ziren. San Andres Egunerako batailoiak eratu ziren. Beraien batailoia Mundakan zegoen eta Orduñara eraman zituzten geroago.

  • extefana irastorza Hegoaldeko Gerra Zibileko errefuxiatuak Hendaian

    Extefana Irastorza (1925) Hendaia

    Hendaiarrek eta Hendaian lehendik ziren hegoaldekoek ere jendea hartu omen zuten haien etxeetan. Extefanaren etxean bi gazte hartu zituzten. Pilip eta Koxe. Koxe, Behobiakoa zen, errepublikarra, eta gogoan du Extefanak haren amorrua, eta nola egiten zien oihu "Viva la república!" pasatzen ziren hegazkinei.

  • 891 Gerra zibila hasi zenekoa

    Antoni Arantzabal (1929) Elgeta

    17 urte zituela izan zen gerra eta orduko gertaera batzuk kontatzen ditu.

  • Maria Dolores Arrizabalaga Nazionalak sartu zirenekoa

    Maria Dolores Arrizabalaga Aizpurua (1923) Amasa-Villabona

    Nazionalak etorri zirenean, elizondoan zegoen petrilaren gainean igota. Gurutze eta dominekin jantzita etorri ziren oinez. "Que vienen los navarros" esaten zuten. Etxe ondoan batzokia zeukaten eta hiru gau zaintzan eman zituen Maria Doloresen aitak fusila hartuta.

  • Aramaion zeudela hasi zen gerra

    Carmen Ibarguen Mondragon (1925) Arrasate

    Erromeriak aipatzen ditu, Santa Ageda egunekoa, Santo Tomasak, Urkiolako eguna... Santa Marina egunez, aitaren jaiotetxera joaten ziren Aramaiora. Hara joandako urte batean, gerra nola atera zen eta basabidean oinez nola bueltatu ziren kontatzen du.

  • Salbador Arana Erreketeak sartu zirenekoa

    Salbador Arana Agirre (1928) Astigarraga

    Tiroak entzun zituztenean, ama beraien bila joan zen tabernara. Hurrengo egunean erreketeak ikusi zituen. Herriren bat hartzen zutenean, Astigarragan desfilea egiten zuten falangistek eta. Alemaniar batek antolatzen zuen.

  • 1225 Soldadutzatik bueltan, gerra hasiera

    Jose Ignacio Agirrezabal Epelde (1914) Azkoitia

    Soldadutzatik etxera baimenarekin bueltatu zenean, bezperan gerra aterata zegoen eta anaiak eman zion horren berri. Herriko jauntxoek udaletxera aurkezteko eskatu zieten soldadutzatik herrira bueltatuta zeudela, eta orduan gertatutako pasadizoa kontatzen du.

  • Migel Ansa Soldaduek etxea miatu

    Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

    Gerra hasierako kontuak. Frontea Buruntzan egon zeneko azalpenak. Bonbardeo edo tiroak sumatzen zituztenean, etxeko sagardotegian gordetzen ziren. Soldadu batek etxea miatu zuenekoa kontatzen du. Idiekin bi bandoetako soldaduentzako materiala garraiatzen ibili zen Migelen osaba bat.

  • Xabier Garikano Solabarrieta Gerra hasiera gogoan

    Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

    Gogoan du gerra hasi zeneko eguna. Uztailaren 18an Izaskunera joan ziren gurasoak eta lau anaiak. Etxera bueltakoan, aurreneko tiro hotsak entzun zituzten Lizartza eta Leitza aldetik.

  • Bittori Igartua Igartua Legazpin zegoela, gerra hasi zen; Txomin lagunari gertatutakoa

    Bittori Igartua Igartua (1919) Oñati

    Legazpin neskame zegoela hasi zen gerra. Ahizpa zaharragoa urtebetean egon zen han. Ama hil zen, eta amandrea ere bai. Gerra hasi zenean, bazekiten zerbait. Nafarroatik ihes eginda zeuden batzuk. Ondoko baserriko mutilari gertatu zitzaiona (Makatzaga Etxebarriko Txomin): Bizkaira joan eta preso hartu zuten. Trenean zeramatela, istripua izan eta hil egin zen.

  • Pilar Bastida Irastorza Gerra hasi aurretxoan

    Pilar Bastida Irastorza (1924) Arrasate

    Gerra hasi aurretik, milizianoak iritsi ziren Arrasatera eta eskolatik alde egin behar izan zuten. Etxean lo egiten zuten soldaduek. Etxekoek mojetara bidali zuten Oñatira, badaezpada.

  • Juanita Izagirre Gerra hasi zenean

    Juanita Izagirre Loiarte (1921) Hernani

    Gauetik goizera jakin zuten gerra zetorrela. Aranotik tiroka hasi ziren. Gaua etxetik kanpo pasatu zuten.

  • 1317 Ura eta argia

    Juanita Lizarralde Eskibel (1926) Antzuola

    Etxean bazuten ura. Gizonak ohera joandakoan garbitzen ziren. 14 urte zeuzkanean jarri zuten argia. Aurretik, karburoarekin ibiltzen ziren; ur tantekin egiten zuen argia. Hurrengo egunerako, bonbilla ez zebilen ondo. Errota batetik zetorren argia. Gerra hasi zen egunean, karburoa erostera joan zen kalera. Milizianoak zebiltzan, eta kamioiak.

  • 596 Herriko eskola; maristen ikastetxea gerra garaian

    Isabel Jauregi Mendizabal (1926) Antzuola

    Herriko eskola. Gerra hasi zenean, itxi egin zuten eta gerora soldaduak egon ziren bertan. Eskola kontuak. Maristen eskola. Gerra garaian, komentua erre zuten.