Ekonomia gerraostean

• Gerra osteko gosea eta estraperloa

  Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

  Gerra ostean ezer ez zegoen. Baserrian bertako gariaren zati bat eman egin behar zen, baina bestea zen. Oiloak eta arrautzak bazeuden, baina oliorik ez. Behiaren gantza ere erabili zuten batzuek. Indar gabe zeuden denak, goseak. Lantegira joaten zen, eta burdinarik ez zegoen. Txatarra erosi eta funditzera bidaltzen zuten. Estraperloa egiten zen. Latoia eta nikela nola lortzen ziren. Zulodun erreala. Garia alemaniarrek eramaten zuten.

• Gerraostean goserik ez; arraina

  Pepi Berasategi Etxeberria (1935) Donostia

  Gerraostean goserik ez. Baratzea, oiloak, arrautzak, esnea bazituzten. Arraina eta haragia faltako ziren. Antiguako arrandegiak, lau. Antxoa, akula (aguja), txitxarroa.

• Kontrabandoko ogia; desagertutako baserriak

  Pepi Berasategi Etxeberria (1935) Donostia

  Kontrabandoko ogia, gose garaian. Baina kontrol handia zegoen. Errotak. Andrestegi inguruan zeuden baserriak aipatzen ditu: Berioazpi, Beriogain... auzokoak elkarrekin ibiltzen ziren. Mendira joaten zirenean, bakoitzak zerbait eramaten zuen: sagardoa, tortilla, intxaurrak...

• Estraperloa eta errazionamendua

  Maria Lourdes Lasarte Dorronsoro (1926) Donostia

  Gerraosteko estraperloa. Haragia eta ogia, jatetxerako, trenez. Arriskua zegoen harrapatzeko, baina beste erremediorik ez zuten. Ezkondu zenean, errazionamendua zegoen, eta kupoiekin ibili ziren hoteletan ere, kartilarekin. Andaluziara joan ziren.

• Plazara 'boniato' bila

  Pilar Kortadi Lasa (1927) Donostia

  Gerra garaian, San Markosetik botatzen zituzten tiroak kuartelera, Loiolara. Familia osoa plazara joan ohi zen ilaran amaren atzetik, errazionamentuko ogi bila, 'boniato' bila. Artoa eta babarruna izkutuan gorde behar izaten zuten, ez errekisatzeko.

• Ama jostuna zen

  Tere Arregi Altuna (1929) Donostia

  Ama jostuna zen. Etxerako josten zuen batik bat. Tela denda asko zeuden. Gerraostean tela falta izan zen, gero ez.

• Baserritik lantegira

  Eustakio Barandiaran Elorza (1933) Eskoriatza

  Errotak prezintatuta egon zirenean, gauez eramaten zuten garia ehotzera, Bolibar edota Gaztañadi auzoko errotetara. Eustakioren seniderik ez zen gerrara joan. Lau anai-arreba izan ziren. 18-19 urte arte egon zen baserrian, gero Aretxabaletako BEROAnean egin zuen lan soldadutzara joan zen arte. Hori bukatu eta TESA lantegian hasi zen lanean. Zazpi urte geroago COPRECIn lanean hasi eta jubilatu arte jardun zuen bertan.

• Estraperloan Arabara

  Eustakio Barandiaran Elorza (1933) Eskoriatza

  Igandetan musika bandak jotzen zuen herriko plazan. Bere emaztea izango zena, Errioxako San Bizentekoa, ezkontza batean ezagutu zuen. Lau seme-alaba izan dituzte. Eustakio sarritan joan izan zen Arabara estraperloan. Langara Ganboara (Nanclares) joaten zen astoarekin. Garia edo patata ekartzen zuen, etxerako. Goizean joan eta gauerako etxera itzultzen zen.

• Garbantzuak 100 gramoka saltzen

  Mari Carmen Pagalday Garro (1930) Eskoriatza

  Dendaren hasierako bitxikeria batzuk. Garbantzuak 100 gramoka saltzen ziren; errealetik pezetara aldaketa; gerraosteko paperezko diru-baleak. Azkenengo paperezko dirua Errepublikakoa izan omen zen.

• Birramonak miñoia menderatu

  Mari Carmen Pagalday Garro (1930) Eskoriatza

  Gose denboran litro bat oliori ematen zitzaion balioa. Errazionamenduko ogia ez zegoen jaterik. Estraperloa. Karmenen birramonak bere ahizparekin miñoia zuhaitz batera lotuta utzi zuenekoa.

• Gerra denbora eta gerra ostea

  Pedro Mari Zubizarreta Iregi (1932) Eskoriatza

  Gerra hasi zenean, lau urte zituen, baina errazionamendua ezagutu zuen. Pilarica egunez Guardia Zibilek jai izaten zutenez, estraperlorako erabiltzen zuten. Gerra denboran, Eskoriatzan inor ez zuten hil.

• Bueltan, San Jeronimo kalera; irakasle

  Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

  Bueltan, etxerik ez; alokairuan zeuden aurretik. San Jeronimo kalera joan ziren bizitzera, osaba-izebekin. Gose garaia, errazionamendua. Ama maistra zen; bera ere frantsesa irakasten hasi zen, etxean.

• Gerra eta gerraostea

  Manuel Urrestarazu Iradi (1928) Donostia

  Gerra hasi zenean, etxetik ikusi zuen Irun nola txikitu zuten. Irundarrak ziren etxeko jabeak, eta laguntzera joan ziren. Don Salbador Olazabal. Gose garaia zen, eta zapiarekin joaten zen antxoa bila portura. Beraiek baratzean botatzen zuten antxoa, eta baziren hura batzen ibiltzen zirenak ere.

• Errazionamenduko tabakoa

  Manuel Urrestarazu Iradi (1928) Donostia

  Errazionamenduko tabakoa. Aita erretzailea zen eta Aieteko apaiza ere bai.

• Gerraostean, ogia txarra

  Tere Arregi Altuna (1929) Donostia

  Gerraosteko gosea. Errazionamenduko ogiarekin gogoratzen da. Amak ez zuen kontrabandoko jakirik nahi izaten. Bi anaiak gudara joan ziren eta ahizpa zaharrena moja. Aitak funeraria batean egiten zuen lana; gauez ere joaten zen, deitzen bazioten.

• Errazionamendu garaia: gutxi eta txarra

  Juan Zamora Malkorra (1924) Donostia

  Donostian erosten zuten jatekoa, olioa eta. Errazionamendua, gutxi eta txarra. Ogirik ez, taloa egiten zuten artoarekin. Kontrabandoa. Babarruna, baserrian beti bazen zerbait. Txerria hiltzean, koipea. Tranpak: bat deklaratu eta bi hil.

• Gerra, gerra ostea eta Francoren garaia

  Juan Zamora Malkorra (1924) Donostia

  Hamabi urte zituen gerra hasi zenean. Ez ziren mugitu. Nola hasi zen. Erreketeak Donostiara sartu zirenean, askok alde egin zuten. Gerra ostean, gosea. Soldadu eramandakoek bizimodu gogorra. Euskara debekatuta. "Hable en cristiano".

• Errezionamenduko ogi gogorra

  Margari Aizpurua Lete (1923) Donostia

  Bere amak diruari asko begiratzen zion, guztiz beharrezkoa zen hori egitea. Errazionamendua miseria zela dio. Eskerrak taloarekin konpontzen ziren; izan ere, ogi gogor eta beltz hura norbait jo eta begia ateratzeko modukoa zela dio. Francok ederki izorratu gintuela gaineratzen du.

• Gose garaia, gerraostean

  Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

  "Rurales" izeneko munizipalak Urgullen zebiltzan. Zapata garbitzaileak tabernaz taberna ibiltzen ziren. Kaleko saltzaileak. Gose urteak ziren, eta edozein gauza erosten zen. Diruarekin ere ez ziren gauzak lortzen askotan. Senitarteko batzuen bidez olioa nola lortzen zuten. Estraperloko kontuak. Razionamendua eta ilarak.

• Gobernuak tabernariei jarritako zergak

  Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

  Auxilio Socialera joaten zen jendea, bazkaltzera, Mirakruz kalera. Tabernei kartoizko txartelak ematen zizkieten, dirua eskatzeko harako. Pilarreko basilikako lurra ere Euskal Herriko tabernariek ordaindutakoa ei da. Eskubitar zintzoak ere bazirela dio; koronel mozkorraren pasadizoa.