Ekonomia gerraostean

• Txekor bila etxera

  Eugenio Zabala Olazabal (1933) Tolosa

  Baserrietan, txekorrak hazi ohi ziren, saldu eta dirua ateratzeko. Norberak saldu eta diru gehiago atera baino lehen, agintariak baserriz baserri ibiltzen ziren txekor horiek diru gutxiagoren truke biltzeko. Orduko Bedaioko alkateak baserritarrak salatzen omen zituen. Betelura bidean, poliziak auzoko bi mutil txekorrarekin harrapatu zituenekoa kontatzen du.

• Osaba atxilotu zutenekoa

  Eugenio Zabala Olazabal (1933) Tolosa

  Osaba batek Bedaioko alkatearekin izandako gorabehera bat zela medio, guardia zibilek atxilotu egin zuten. Jesuita baten bitartekaritzari esker ez zitzaion ezer gertatu, bestela hura hiltzeko agindua emanda omen zegoen.

• Apaizari uztarekin ordaindu behar

  Eugenio Zabala Olazabal (1933) Tolosa

  Norbait hiltzen zenean, apaizari garia eman behar izaten zitzaion. Eugenioren amona hil zen urtean, harria egin zuen, eta laborea galdu egin zuten. Uzta faltan, ehorzketa diruarekin ordaindu nahi izan zuen amak, baina apaizak ezezkoa eman zien usadioa galtzen zelako. Gauzak horrela, Nafarroara joan behar izan zuten uzta bila.

• Metxazko metxeroa

  Eugenio Zabala Olazabal (1933) Tolosa

  Lehen, tabakoa erretzeko metxazko metxeroa erabiltzen zen. Metxazko metxeroa nola zen kontatzen du. Tabakoa errazionamenduan egoten zen. Eugenioren etxean ez zuen inork erretzen, eta osaba bati ematen zioten tabakoa.

• Anaiaren diru-iturriak

  Eugenio Zabala Olazabal (1933) Tolosa

  Anaiari buruz hitz egiten du. Dirua eskuratzeko hainbat bide izaten omen zituen. 12 urtez gero, pilota alokatzen omen zuen; "baratoa" esaten zitzaion. Larrua josi ohi zien pilotei, eta erosi ere egiten omen zituen. Nafarroara etxerako ardo bila joaten zenean, berarentzat olioa edo erosi ohi zuen Tolosan saltzeko gero.

• Olioa, garestia

  Eugenio Zabala Olazabal (1933) Tolosa

  Gerra ondorenean, olioa garestia izaten zen. Eugenioren etxean, Nafarroatik ekarri ohi zuten olioa. Eltzea gozatzeko, olio faltan, esnegaina erabili ohi zen.

• Anaia, "traperoa"

  Eugenio Zabala Olazabal (1933) Tolosa

  Anaiari buruz hitz egiten du. Pilotak alokatuz, dirua ateratzen zuen. Nafarroara joan eta olioa erosteko adina. Olioa oso garestia izaten zen. Gaztetatik, "negoziantea" izan zela dio.

• Gosetea eta estraperloa

  Joana Iraola Uranga (1924) Tolosa

  Gerra ondorenean, gosea "latza" izan zen. Jendea Nafarroara joaten zen irin bila; "ixilka" joan behar izaten zuten.

• Errazionamendua

  Joana Iraola Uranga (1924) Tolosa

  Gerra ondoreneko kontuak ditu hizpide. Jendea Nafarroara joaten zen irin bila. Errazionamendua zer ematen zuten aipatzen du: arroza, garbantzua... Tolosako dendetara joan behar izaten zuten errazionamenduko jakiak hartzera.

• Otxandiora gauez olio bila

  Paskual Uribe Jaio (1926) Durango

  Estraperlo garaian, amak Otxandiotik gauez olioa nola ekarri zuen azaltzen du Paskualek. Erositako zahia eta etxeko artoa ematen zioten ganaduari. Ama egunero jaisten zen esnearekin kalera.

• Kupoa eman beharra zegoen garaia

  Paskual Uribe Jaio (1926) Durango

  Kupoaren garaian, aguazila etortzen zen aitorketak jasotzera. Baserritarrak gezurretan aritzen ziren. Imazen errotan entregatzen zuten kupoa.

• Gosearekin arbia jaten

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Gerraosteko gosetean kaletar batzuk jateko arbi eske etortzen ziren. Aberatsak beti salbatzen direla dio Enkarnak.

• Soloak ematen zuena jaten zen

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Garia eta artoa ereiten ziren. Bertoko patata gutxi egon zen. Gerra ostean patata beltza ekarri zieten, alemaniarra edo. Tomatea eta piperra egoten ziren, baina tomate gordinik ez zen jaten, egindakoa bai. Ogia eta artoa ez zen falta, baina errotara joan behar izaten zen. Ibarrangelun, bi errota zeuden artoa ehotzeko, eta gariarentzako bat.

• Kaminorik zapaldu barik errotara

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Omako irina Ibarrangelukoa baino hobea zen, finagoa. Errazionamendu garaian ezin zen nahi beste erosi eta kaminotik joan beharrean mendirik mendi joaten ziren.

• Etxekoa baino gusturago kanpoko ogia

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Nazionalak sartu zirenean, frontea izan zuten hurbilean, Arbolizen, eta alemanek ogi zuria eman zietenez, pozik. Errazionamenduko ogia ezberdina zenez, etxekoa baino nahiago zuten.

• Esnearen kipurra amaren dultzea baino nahiago

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Errazionamenduan dena zen liburuarekin. Ibarrangeluko denda batera joaten ziren eta liburutik kentzen zizkieten kupoiak. Geroagoko kontua da ogia txokolatearekin jatea. Eurek etxeko dultzea eta ogia zuten, baina nahiago zuten galdarako esne egosiaren kipurra (esne-gaina).

• Estraperloaren inguruko azalpenak

  Blas Aramendi Aranberri (1927) Azkoitia

  Estraperloa ezagutu zuen, aita eta baita bera ere Aizpurutxora eta emaztearen baserrira (Martiteko Monte baserrira) joaten ziren eta. Lasai ibiltzen ziren, Guardia Zibilen beldurra izaten zuten soilik. Irina garesti izaten zen, 10 pezeta balio zuen kiloak.

• Gerra garaian ez ziren konturatzen zer ari zen gertatzen

  Felixa Izagirre Agirregabiria (1929) Astigarraga

  Gerra etorri zenean, ez zuten asko jarraitu. Portaleko koltxoia, gordeta egon zirela momenturen batean... baina ez du asko gogoan. Ez ziren ikaratu. Gose garaia gogoan du.

• Estraperloa gauez

  Jose Osinalde Arrizabalaga (1923) Azkoitia

  Gerra ondorenean estraperloa ezagutu zuen; ezin zen toki guztietan egin, baina etxe batzuetan Guardia zibilak lagun egin eta janaren trukean barkatzen zuten. Goizaldera egiten zen estraperloa. Artoa eta garia saldu egin ohi zuten, jendea etxera etortzen zen erostera.

• Mancisidor-enean mekanikari

  Carmelo Alberdi Arizmendi (1926) Azkoitia

  Azkoitian Olinpia zinea zegoen eta garestia zelako ez ziren askotan joaten. 16 urterekin hasi zen lanean mekanikari lanetan Mancisidor Larra� y C�lantegian. Hasieran pintxe lanetan eta gero ajustadore gisa aritu zen. Gosete garaia zen eta jateko adina ere ez zuen irabazten.