Borroka

• Gerran frontean egon zeneko bizipenak

  Hilarion Ezeizabarrena Ugartemendia (1916) Tolosa

  Gerran zer-nolako uniformea izaten zuten azaltzen du. Gerran Teruelen izandako bizipenak eta bizi-baldintzak kontatzen ditu.

• Gerrako oroitzapenak

  Santos Ezeiza Otamendi (1928) Tolosa

  Gerra hasi aurretik, esaten zen gerra zetorrela. Borroka non izan zen aipatzen du. Munizioa astoekin ekartzen zuten garai hartan. "Pakun!" zen tiro-hotsa.

• "¡Vamos a morir!"

  Bernabe Bergara Aginaga (1929) Tolosa

  Gogoan du Urkizutik jaisten ziren soldaduek beherakoan "vamos a morir" esaten zutela.

• Ama babesteko grina

  Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

  Gerra garaian, beraien etxea ez zen leku ona, tiroak gertu baitziren. Nola babesten ziren azaltzen du. Beti izaten zuen beldurra amari zerbait gertatuko zitzaiona, eta beti esaten zion ondo zaintzeko eta gordetzeko.

• Gerran Pasai Donibanen; ihesa; hildakoak

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  Gerra nola hasi zen. Mezatik bueltan esan zien amak. Mutil batek esan zuen falangista zela, bakarra zen. Mutil asko hil zen, gudari joanda. Irailean sartu zirenean, hutsik zegoen herria. Zeintzuk geratu ziren. Bi anaia elkarren kontra ibili ziren gerran. Bere familia ez zen inora joan. Anaia eraman egin zuten. Borrokan hildako herritarrak.

• Milizianoak; herritarrak guardiak egiten

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  Milizianoak. Bertako jendea guardiak egiten ibili zen. CNTko bi neska ibili ziren eskopetak biltzen. Udaletxera entregatu zituzten beste batzuek. Erresistentziarik ez zen izan. Jaizkibelen, nazionalek astebete pasatu zuten Guadalupetik Donibanera joaten.

• Bonbak; atxiloketak

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  Zelaira bonba bota zuten, baina ez zen lehertu. Nazionalistak elizak zaintzen ibili ziren. Campsa ere bai. Kaputxinotako tunela lehertu nahi zuten, baina ez zen ezer gertatu. Herritar bati heriotza-zigorra jarri zioten, baina gero barkatu egin zioten (salatzaileak berak eskatuta). Ez zuten inor fusilatu.

• Gerran, anaiek izandako bizipenak

  Patxi Sein Legorburu (1921) Pasaia

  Gerra hasi zenean, 14 urte zituen Patxik. Orduko oroitzapenak gogoan ditu. Gerra hasi zenean, anaia bat etxean gelditu zen. Herriko gazte asko joan ziren Bizkaia aldera frontera. Anaia bat Amaiur batailoian aritu zen borrokan. Gerora, Asturias aldera eraman zituzten euskaldunen 4 batailoi. Han San Juango mutil batzuk hil zituzten. Anaia Asturiastik Bizkaira bueltatu eta errenditu egin zen, beste hainbat gizonekin batera. Orduan Valentziara eraman zituzten Langileen Batailoiarekin.

• Frontera garbi joan eta zikin itzuli

  Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia

  Gerra aurretik, aitak Antxoko moilan egiten zuten lan zamalanetan; gerran, Katalunian ibili zen frontean. Joxek baditu gerrako oroitzapenak: kanoiak eta soldaduak frontera garbi-garbi joaten ziren; eta etorri, ordea, zikin-zikin.

• Frontera joateko izena eman zuen

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Gerran, Fabian Bilbora iritsi zenean, senideekin elkartu zen berriro eta frontera joateko izena eman zuen. San Andres batailoian egotea tokatu zitzaion. Handik Amaiur batailoira joatea erabaki zuten lagun batek eta berak.

• Frontean, italiarrek harrapatu zituzten arte

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Amaiur batailoian ibili zen gerran; nondik nora ibili ziren azaltzen du: Bizkaian, Santanderren, Santoñan, Laredon... Azkenean, errenditu egin ziren eta italiarren esku geratu ziren.

• Fronteko bizimodua

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Gudari ibili zen bitartean, non ibili zen azaltzen du. "Eusko gudariak" abesten zuten garai hartan. Frontean jateko eta lo egiteko nola moldatzen ziren azaltzen du.

• Francoren lagunen garrantzia

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Gerra ostean, Frankismoa etorri zen. Alemaniak eta Italiak lagundu izan ez baliote, Francok ez zukeen gerra irabaziko. Alemaniarrak kriminalak izan ziren.

• Sei urte soldadu

  Emilio Olasagasti Lizaso (1920) Pasaia

  Soldadutzan sei urte eman zituen. Gerran, nondik nora ibili zen eta zer komeria bizi zituen azaltzen du. Lizentziatu ostean, etxera itzuli zen; baina berriro mobilizatu zituzten handik gutxira.

• Hondarrezko zakuz egindako babeslekuak

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Gerran beharretik lurpera joaten ziren ezkutatzera. Hondarrez beteta zakuak jartzen zituzten babesteko. Gernika erre zutela jakin zutenean, Lekeitiora etorriko zirela pentsatu zuten.

• Kamioikada gazte frontera

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Eskolapean zeudela mutil gaztez betetako kamioia ikusi zuten. Mutil horiek frontera zeramatzan kamioiak. Oso egoera gogorra zela dio Gregorik. Talan ere bazegoen babesleku bat.

• Gerratik babesteko moduak

  Mertxe Pagoaga Etxaburu (1929) Lekeitio

  Gerran 7 urte zituen. Amorotoko Abitaga baserrian igaro zuen gerra sasoia, handik ikusi zuten Gernikako bonbardaketa. Lekeition Kalbarioko kobazulora joaten ziren. Babeslekuak zakuekin egiten ziren. Bere edadeko ume bat hil zutela gogoratzen du.

• Gerrako ezkutalekuak

  Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio

  Gerran, kanpaiak jotzerakoan, frontoian eta karabineroen etxean ezkutatzen ziren batzuk. Frontoian hondarrezko zakuak jartzen zituzten babesteko. Gipuzkoar asko egon ziren Lekeition, Mikel Laboa tartean.

• Gerra hasiera Lekeition

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Gerra Zibila hasi zenean, Jesusak 16 urte zituen. Hasieran ez zuten askorik igarri, baina gerora, bonbardaketetan, ezkutatu egin behar izaten ziren. Hildako lekeitiar batzuk aipatzen ditu. Lekeition bota zuten lehenengo bonba talaian izan zen. Bere amak-eta, lapetan zebiltzala, gerrako obus bat aurkitu zutenekoa kontatzen du.

• Asterrikatik zetozen erasoak

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Asterrikan egon zen frontea. Handik egindako erasoen ondorioz zauritutako eta hildako herritar batzuk aipatzen ditu.