Borroka

• Torrelavegan, kobazulora ezkutatzera

  Juanita Esturo Orue (1924) Muxika

  Gerran, Santander aldera heldu ostean, Torrelavegara joan ziren. Bertan zeudela, hegazkinen erasoak jasan zituzten. Kobazuloan babestu zen. Bigarren bonbardaketak harrapatuz gero, hil egingo zirela dio.

• Bi fronteak Urnieta aldean

  Joxe Mari Yurramendi Larburu (1922) Urnieta

  Gailegoak omen ziren soldaduak. Cara al Sol kantatzen zuten. 14 urte zituen orduan. Bera baino bi urte zaharragoak gerrara joan ziren geroago. "Gorriak" Santa Barbara aldean eta frankistak Urnietako mendietan zeuden.

• Gerra garaian, umeak astoaren aurretik

  Patxi Pagola Ibarrola (1933) Urnieta

  Gerra garaian, etsaiak mendian gertu zeuden; eta, janari bila joateko, Patxi joaten zen astoaren aurretik; gizonak joanez gero, tiro egiten zuten soldaduek. Gertuko baserri batera kanoikada sartu eta asto bat geratu zen bizirik.

• Ferroletik dirua jaso zutenekoa

  Pilar Etxeandia Legina (1926) Rufino Etxebarria Petralanda (1922) Muxika

  Rufinoren anaia zaharrena gerrako Crucero Canarias itsasontzian egon zenean, denbora askoan egon ziren bere berririk jakin barik. Baina, halako batean, gutun bat heldu zen etxera: bere anaiarena zen. Gutun hura erantzun ostean, bueltan etorri zitzaien beste bat Gernikako banketxera joan zitezen esanez. Dirua bidali zien Ferroletik.

• Umetako gerrako akorduak

  Deunoro Sardui Enbeita (1934) Muxika

  1934. urtean jaio arren, gerrako kontuak ezagutzen dituzte. Sasoi hartan Bilbon egon zen, bertara joan baitziren ihesi. Oraindik gogoan du hura. Ez zuen oso ondo ulertzen abioien etorrera eta sirenen hotsa.

• Gerra hasieran eraso egin zietenekoa

  Praxku Urruzola Loinaz (1931) Urnieta

  Gerra garaiko pasadizoak gogoan ditu oraindik. Tropak sartu ziren, eta eraso egin zuten; dena txikitu zuten orduan. Etxean, bost lagun zauritu zituzten. Orduan, etxetik alde egin behar izan zuten, beraien burua babesteko. Oroitzapen tristeak.

• Gudari joandako anaien kontuak

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Gerra denborako kontuak. Julianen anaia bi gudari joan ziren. Bat Castro Urdialesen geratu zen, eta bestea, berriz, Laredon. 1940ko eta 1942ko kintoak ziren.

• Milizianoek bi mutiko tirokatu

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Herriko giroa nolakoa zen gerra denboran. Gudariak Loiolan antolatzen hasi ziren... Eibartik eskopetekin joaten ziren Bidani aldera. 1936ko irailaren 20an Francoren aldeko tropak Azpeitian sartu ziren. Enparan Gain aldetik soldaduak nola jaisten ziren gogoratzen du Julianek. Milizianoek, mendian behera zihoazela, bi mutiko tirokatu zituzten Enparan Gaingo aldean. Mutiko horietako bat odolustuta hil zen. Bestea, zaurituta eraman zuten "mixikordira".

• Bonbardaketa

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Gerrako oroitzapenak. Gernikako bonbardaketa izan zenean, Azpeitian tiro- eta bonba-hotsa entzuten zen. Azpeitia ere bonbardatu zuten, eta mutil gazte bat hil zen.

• Gerra garaiko bizipenak

  Imanol Murua Arregi (1935) Zarautz

  Aita gudari joan zen gerra garaian; eta ama, bi seme nagusiekin, Gernikara joan zen. Gernikako bonbardaketetan, udaletxe azpiko babeslekuan gordeta egon ziren. Gerora, aita Santoñako kartzelara eraman zuten: bi semeak Ingalaterrara bidali zituzten, eta ama Iparraldera joan zen.

• Burdinazko gerrikoa; lehengusua ertzain

  Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

  Bilbo hartu ez zezaten, jende asko aritu zen burdinazko gerrikoa egiten, bere neba ere, besteak beste. Bere lehengusua ertzaina izan zen eta kartzelan sartu zuten.

• Gerrara derrigortuta joan baino, hobe boluntario

  Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

  Boluntario joan ziren muxikarrak berez joan beharra zuten, baina beraien burua aurkezten zuten destino hobea lortu asmoz.

• Bonbardaketan izekoaren etxean

  Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

  Gernikako bonbardaketan, izekoaren etxean egon zen. Erromeria ostean, izekoaren etxean geratzen zen biharamunean joateko etxera. Astelehen hartan, arratsaldez Gernikara joateko asmoa zuen. Bonbak entzun zituztenean, ezkutatu egin ziren. Gernikan zeuden auzoko denak onik irten ziren, Lumorako bidea hartu zuten-eta.

• Munitibarrera gerra denboran

  Mari Carmen Azkune Arrate (1928) Markina-Xemein

  Bonbak jausten ziren Markinan eta, beldurtuta, Munitibarreko baserri batera aldatu zen familia. Jende asko bildu zen etxean. Munitibarko bonbardaketa. Aita seme ezinduaren bila motorrean joan zenekoa.

• Munitibarretik Mendatara

  Mari Carmen Azkune Arrate (1928) Markina-Xemein

  Gero Mendatara joan ziren. Kanpandorrean ezkutatuta bonbardaketa denboran. Gernikako bonbardaketa egunean, hamaika markinar arbolape batean. Lo-lekua topatzeko komeriak. Semeen bila aita.

• Gerra hasiera eta Gernikako erasoa

  Serafin Baraiazarra Albizu (1929) Muxika

  Gerra hasierako oroitzapenak. Ama autobusez etxera heldu zen, eta berak esan zien gerra hasi zela. Beraien etxean ere izan zituzten soldaduak. Gernikako bonbardaketako egunean harako bidean ikusi zituen hegazkinak. Bere aita Gernikan zen.

• Mauman asko hil zituzten

  Serafin Baraiazarra Albizu (1929) Muxika

  Mauman asko hil zituzten gerran, hiru aste iraun baitzuen borrokak. Horri buruzko hainbat azalpen ematen ditu zehaztasunekin. Zelaia baserriko Genaro euskaraz abesteagatik hil zuten.

• Frontea etxetik hurbil; kanoikadak

  Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Frontea etxetik hur izan zuten. Kanoiak nondik nora aldatu zituzten kontatzen du. Etxea ere jo zieten. Obusek hots handia ateratzen zuten.

• "El abuelo" hegazkina

  Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Gerrako "El abuelo" hegazkina francotarrena zela dio, eta zarata asko egiten zuela. Bonbak bota zituen hainbat tokitan. Abertzaleek ehiza-hegazkinak ere bazituzten.

• Ezkutalekuak; hegazkinen erasoak

  Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Etxe ondoko estratan ezkutatzen ziren gerran. Soldaduak heldu baino pare bat egun lehenago, hegazkinen mugimendu handia egon zen.