Borroka

  • Serafin Baraiazarra Mauman asko hil zituzten

    Serafin Baraiazarra Albizu (1929) Muxika

    Mauman asko hil zituzten gerran, hiru aste iraun baitzuen borrokak. Horri buruzko hainbat azalpen ematen ditu zehaztasunekin. Zelaia baserriko Genaro euskaraz abesteagatik hil zuten.

  • Jose Mari Anitua Frontea etxetik hurbil; kanoikadak

    Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Frontea etxetik hur izan zuten. Kanoiak nondik nora aldatu zituzten kontatzen du. Etxea ere jo zieten. Obusek hots handia ateratzen zuten.

  • Jose Mari Anitua "El abuelo" hegazkina

    Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Gerrako "El abuelo" hegazkina francotarrena zela dio, eta zarata asko egiten zuela. Bonbak bota zituen hainbat tokitan. Abertzaleek ehiza-hegazkinak ere bazituzten.

  • Jose Mari Anitua Ezkutalekuak; hegazkinen erasoak

    Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Etxe ondoko estratan ezkutatzen ziren gerran. Soldaduak heldu baino pare bat egun lehenago, hegazkinen mugimendu handia egon zen.

  • Jesusa Anitua Milizianoak etxean eta herrian

    Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Beraien etxean milizianoak egon ziren, Txorierri aldekoak. Normalean domeketan joaten ziren jatera. Euretako batek esan zien behin mairuak heltzear zeudela, eta horixe gertatu zen. Miliziano eta errekete asko heldu ziren herrira. Erreketei beldurra zieten.

  • Angela Garmendia Gerran, baserria frontetik gertu

    Angela Garmendia Arrieta (1927) Urnieta

    Gerra garaian, soldaduen arteko borroka izan zen beraien baserritik gertu. Beraienera etorritako soldadu askori eman zieten kafea. Borroka hartan hil zituzten mutil batzuen istorioa kontatzen du. Baserri batzuetan, oso gaizki pasa zuten soldaduen etorrerarekin.

  • Fernando Alegria Gerran hildakoak lurperatzen

    Fernando Alegria Goiri (1923) Muxika

    Gerra sasoian, 14 urte zituen Fernandok. Etxe inguruko kanoiak non egoten ziren azaltzen du. Fikan egon zen frontea eta han ondoko etxe baten ingurura joaten ziren kanoikada guztiak. Eurak bertan egon ziren, ez ziren mugitu. Nazionalek deskuidu bat izan zuten, bonba bat botata beraien soldaduak hil baitzituzten. Bertako gizonak lan ugari egitera derrigortu zituzten. Fernandoren aitak gorpuak lurperatzeko betebeharra zuen Muxikako kanposantuan, eta bera ere aritzen zen laguntzen.

  • Fernando Alegria Anaia "Rebelión de la sal" batailoikoa

    Fernando Alegria Goiri (1923) Muxika

    Bere anaia zaharrena frontean egon zen, "Rebelión de la sal" batailoian. Boluntario joan zen Euzkadiren alde borrokatzera, behar baino lehenago. Gero Gasteizko kartzelan egon zen.

  • Felipe Martitegi Nazionalak Kantabrian sartu zirenekoa

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Kantabrian morroi zegoela, nazionalak sartu zirenean, Ampuero herriko zubiak apurtu zituzten bideak ebakitzeko. Aparecida herriko korta batean egon ziren. Nahiko esne izaten zuten edateko, behintzat. Ostean, kobazuloan ezkutatu ziren.

  • Felipe Martitegi Gerrara soldadu, "Cuarta división de Navarra"n

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Kantabrian morroi egon ostean, etxera bueltatu eta gerrara joan zen. Bertako lau egon ziren beraien kintan: bi boluntario joan ziren eta beste bi, Felipe bera tartean, ez. Dibisio txarra tokatu zitzaion, "Cuarta división de Navarra". Iruñetik, Valentziako Castellón de la Planara, Ebrora, Saguntora, Aranjuezera, Madrilera eta Bilbora joan ziren, Iruñeara bueltatu aurretik.

  • Felipe Martitegi Zazpi urte eta zazpi egun soldadu

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Cuarta División de Navarran ibili ostean gerran, eta etxera bueltatu ostean, berriro bueltatu behar izan zuten. Guztira, zazpi urte eta zazpi egun egin zituen soldadu. Gorozikatik boluntario joan ziren biak hil egin ziren; derrigortuta joan zirenek, ostera, bizirik iraun zuten: Jose Urkizak eta berak.

  • Felipe Martitegi 81eko morteroekin frontean

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    81eko morteroak erabili zituzten frontean. Horrek salbatu zituela dio.

  • Felipe Martitegi Galtzak ere usteldu ezin zapatak kenduta

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Gerran, harri gainean ere lo egiten zutela dio. Galtzak zapatak kendu barik usteldu egiten zitzaizkien, ez baitzuten aldatzekorik; eta, sarritan, ezta denborarik ere. Ura lortzearren borrokatzen ziren, putzuetako ura ere edaten zuten. Soldaduen trajea eta bi manta zituzten lo egiteko.

  • Felipe Martitegi Ebron nazionalak larregi aurreratu ziren

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Ebro izan zen fronteko lekurik txarrena. Nazionalak erratu egin ziren: larregi aurreratu zirela dio.

  • Felipe Martitegi Fronteko bizipenak

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Frontean jateko hotza jaten zuten, mairuek ematen zizkieten latak. Neska-lagunari gutuna idazteko papera ere ematen zieten. Ofizialekin musean aritzen ziren.

  • Felipe Martitegi Gutunak frontetik

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Frontean zegoela, gutunak idazten zizkion neska-lagunari. Nafar askok ez zekiten idazten ez irakurtzen, eta beraiek laguntzen zieten, askotan ez zirenak ere esanez.

  • Jesus Urkiza Anaia gerran

    Jesus Urkiza Etxebarria (1929) Muxika

    Umetatik hasi behar izan zuten lanean bizimodua aurrera ateratzeko. Gerra hasi zenean, bere anaia nagusia soldadu joan zen. Teruelgo bataila ezagunean parte hartu zuen. Karreteroa zen eta etxera erretiratu zen zaurituta. Gainerako bi anaia ere soldadu eraman zituzten.

  • Gregori Albizu Beraza Leihora irten eta tiroei ihes egin behar

    Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

    Tolosan nazionalak sartu ziren garaian, paper-fabrikan soldaduak egoten ziren; eta behin ozta-ozta libratu zen Gregoria heriotzatik, leihora atera zen batean tiroak bota baitzizkioten leihora.

  • Gregori Albizu Beraza Tolosako bonbetatik ihesi Uztegiko baserrira

    Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

    Aldameneko etxean gerra garaian bonba bat bota zuten, baina bertan bizi zen emakume zaharra onik atera zen. Bonbak bota zituzten garaian, Gregoriaren familiak Tolosatik alde egin zuen: Uztegira joan ziren eta 5 urte eman zituzten han; aita eta anaia, ordea, Tolosan gelditu ziren txapel-fabrikan egiten baitzuten lan.

  • Javier Gerra hasiera

    Jabier Goenaga Aiestaran (1925) Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

    Gerra hasierako oroitzapenak. Maria Eugeniaren etxean gizonak mendira joan ziren mendira eta umeak amarekin gelditu ziren. Kanoikadak paper-lantegira botatzen zituzten. Aireplanoei begira egoten ziren. Gauza asko ikusi zituzten.