Borroka

Santurtzira; Portugaleteko zubia bota zuten
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

Santurtzi aldera joan zen gero senarrarekin. Portugaleteko zubia bota zutenekoa. Tankea pasatu eta senarrak kolpea hartu zuen. Ospitalera. Santander aldera oinez, gauez zakua hartuta isil-isilik. Bengalak bota zituzten, eta lurrean etzanda. Gero automobil batek hartu zituen. Senarrarekin jarraitzea nola lortu zuten.
Cadiztik Afrikara gerra ondoren
Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

Hainbat abererekin batera, itsasontzi handi batean sartu zituzten Melillako bidean, soldadutza egiten zegoela. Melillatik Targuiserainoko 200 kilometroak oinez egin zituzten, eta Felipek hiru mandoren ardura zeraman.
"Villafranca del Penedés" pasahitza
Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo

Gerra garaian, Ollaunen zeuden gorriei janaria eramatea tokatu zitzaion Inaxiori. Haiengana inguratzeko, pasahitza "Villafranca del Penedés" zen. Behin hegazkina pasa zen haien gainetik; errekisatutako materiala zeukaten han. Behin perretxiko bila zebilela, tirokatu egin zuten, baina ez zioten eman.
Gerrako bandoak; soldaduak Belauntzan
Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

Erreketeek edo txapel gorriek guardia egiten zuten Tolosan. Esaerak zioen "soldaduak amaren ume sobratuak" zirela. Nazionalistek eta karlistek borrokatu zuten hasieran. Soldaduak Belauntzako baserri batean egon ziren. Bertan istripu bat nola gertatu zen kontatzen du. Tiroak zirenean, baserrian babesten ziren.
Gerra garaiko gazteak ez ziren oraingoak bezalakoak
Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

Hainbat kinto deitu zituzten gerrara. Garai haietako gazteek esandakoa egiten zuten. Soldadu joan aurretik, herritik atera gabeak ziren. Oraingo jendeak gehiago daki eta determinazio gehiago du.
Gerrako tiroak eta lapurretak
Miel Izagirre Arrue (1929) Urnieta

Gerrako oroitzapen gutxi dauzka. Behin, ozta-ozta salbatu zuen bizia. Soldaduek etxeko oiloak eraman zizkieten. Gerora, oilo haiek ordainduko zizkiotela esan zioten aitari; baina ez zuen sekula xoxik jaso. Beste zenbait etxetatik txekorrak eraman zituzten.
Gerrako notiziak
Inazio San Migel Sorazu (1927) Mutriku

Gerra denborako kontuak. Baserrian ez zuten irratirik. Arrebak ekartzen zituen gerrako notiziak kaletik bueltan. 18 aeroplano pasatzen ikusi zituzten baserritik; hurrengo egunean jakin zuten Gernika bonbardatu zutela.
Eguraldia; gerra garaian negu gogorrak
Benita Eizagirre Ibarguren (1909) Zarautz

Eguraldia: udan beroago eta neguan orain baino hotzago egoten zen. Gerra denboran, negu gogorrak egin zituen: elurra eta ondoren izotza. Kalean elurra ia belauneraino egin zuen. Soldaduak hotzez hiltzen omen ziren.
Zarautzen gerrak izandako eragina
Adoracion Zubiaurre Arozena (1922) Zarautz

Gerran Zarauzko udaletxea erre egin zuten, bonba bat jarrita. Egun hartan, aita txipiroi bila joana zen, eta haiei txalupara tiroka aritu ziren soldaduak.
Gerra garaian, auzoa bi fronteen artean gelditu zen
Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

Soldadutza Donostian, Zarautzen, Bera de Bidasoan... Gerra garaiko kontuak: auzoa bi fronteren erdian geratu zen; Luis ardi-zain ibiltzen zen egun guztian.
Gerran hirutan zauritu zuten
Margarita Aranberri Laskurain (1914) Pedro Laskurain Lizarralde (1912) Soraluze

Huescan eta Teruelen zauritu egin zuten bala sartuta, baina ez zen ezer larririk izan. Bala esplosiboak erabiltzen zituzten. Jatekoarekin oroitzapen txarrak ditu Teruelen.
Berriro soldadutza egitera
Iñaki Larrañaga Vitoriano (1915) Aramaio

Gerra bukatu zen arte, italiarren batailoian egon zen. Gerra bukatu zenean espainiar batailoi batera pasatu zuten. Etxera itzuli eta urtebetera berriz ere soldadutza egitera bidali zuten, Burgosera. Urtebete inguruko soldadutza egin zuen.
Frontean bisitan
Mariano Martínez Estévez (1923) Bergara

Elgetako frontera joan izan zen Mariano senideak ikustera. Lubaki, kanoi eta metrailadoreak ikusten zituen, baita soldaduak euren kartutxo-uhal eta fusilekin ere. Baserrietan gelditu ziren lubakiak estaltzen egin zuen lan Marianok gerraostean.
Gerrako oroitzapen batzuk
Primitibo Arregi Arizaga (1932) Andoain

Gerrako oroitzapenak aipatzen ditu: San Roketik tropak sartu zirenean, etxetik alde egin zuten, Buruntzan bizi baitziren. Anaia gerran hil zen, eta etxetik nola joan zen gogoan du. Tiroak eta soldaduen joan-etorriak gogoratzen ditu, baina umeegia zen hura zer zen ulertzeko.
Gurdi azpian bonbetatik babesteko
Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

Gerran, behin, hegazkin batek hiru bonba bota zituen; beraiek gurdiaren azpian "babestu" ziren. Beraien baserrian, bi kanoikada sartu ziren.
Ukuiluan babestu baino, hobe kanpoan etzan
Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

Gerrako erasoetatik babesteko, ukuiluan ezkutatzen ziren, nahiz eta hobe izango zen kanpoan etzanda jarri.
Belabieta mendiko sarraskia
Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

Francok eta Molak planifikatu zuten estatu-kolpea, horrela, Espainiako agintea lortzeko. Belabieta mendian (Gipuzkoa eta Nafarroa arteko mugan) izan zen lehenengo sarraskia. Gudariek ez zuten gerrarako antolamendu sistematikorik, etxez etxe arma bila joaten ziren. Sarraski hartan hil zen lehenengo pertsona andoaindarra zen.
Gerraren eboluzioaren lekuko etxetik
Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

Uztailaren 20-25erako, soldadu nazionalak Andoaina iritsi ziren. Buruntzan sortu zen nazionalen eta gorrien arteko frontea. Nazionalek egurra ematen zieten gorriei. Borrokako gorabeherak etxetik ikusten zituen Erramunek. Azkenean, gorriek alde egin zuten Hernaniko Santa Barbarara, nazionalak atzetik zituztela.
Koltxoiak gerrako baletatik babesteko
Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

Beldurra pasatzen zuten gerran. Oheko koltxoiak leihotik zintzilik jartzen zituzten balatatik babesteko. Baserriko ganaduarentzako lanak ilargitan egiten zituzten.
Gerrako zertzeladak
Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

Tiroketak zirenean, denak gorde egiten ziren etxean. Erramunen familiak etxean dolare handiak zituen. Obus batek baserri bat zeharkatu zuen, barruan lehertu gabe. Gorrien hegazkinek bonba txikiak botatzen zituzten eta haiek eragindako kalteak aipatzen ditu.