Borroka

• Belabieta mendiko sarraskia

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Francok eta Molak planifikatu zuten estatu-kolpea, horrela, Espainiako agintea lortzeko. Belabieta mendian (Gipuzkoa eta Nafarroa arteko mugan) izan zen lehenengo sarraskia. Gudariek ez zuten gerrarako antolamendu sistematikorik, etxez etxe arma bila joaten ziren. Sarraski hartan hil zen lehenengo pertsona andoaindarra zen.

• Gerraren eboluzioaren lekuko etxetik

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Uztailaren 20-25erako, soldadu nazionalak Andoaina iritsi ziren. Buruntzan sortu zen nazionalen eta gorrien arteko frontea. Nazionalek egurra ematen zieten gorriei. Borrokako gorabeherak etxetik ikusten zituen Erramunek. Azkenean, gorriek alde egin zuten Hernaniko Santa Barbarara, nazionalak atzetik zituztela.

• Koltxoiak gerrako baletatik babesteko

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Beldurra pasatzen zuten gerran. Oheko koltxoiak leihotik zintzilik jartzen zituzten balatatik babesteko. Baserriko ganaduarentzako lanak ilargitan egiten zituzten.

• Gerrako zertzeladak

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Tiroketak zirenean, denak gorde egiten ziren etxean. Erramunen familiak etxean dolare handiak zituen. Obus batek baserri bat zeharkatu zuen, barruan lehertu gabe. Gorrien hegazkinek bonba txikiak botatzen zituzten eta haiek eragindako kalteak aipatzen ditu.

• Gerrako bonbak, sirenak eta kanpaiak

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Aitak erreka gaineko zubiaren azpian babesa prestatu zuen, eta han babesten ziren bonbardaketak zirenean. Bonbardaketak zirenean, sirenak jotzen zituzten; Donostian, adibidez. Nazionalek hiri garrantzitsu bat bereganatzen zutenean, Andoainen kanpaiak jotzen zituzten. Apaizen artean denetik zegoen: nazionalen aldekoak, fusilatutakoak, atzerrira alde egindakoak... Frantziara joan zenetako bat Andoaingo erretorea zen; gerora, Ordiziako artzapez egin zuten.

• Gerrak bete-betean harrapatu jaio zenean

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Gerra hasi eta 4 egunera jaio zen Juan Bautista. Bataiatu zuten egunean, mitin baten aurretik pasa ziren elizara bidean. Joakin Bermejok bataiatu zuen Juan Bautista, gerratik ihesi joan aurretik. Gauetan, bonbatatik babesteko, ezkutatu egiten ziren eta han haur jaioberria edukitzea arriskutsua zen, negarrarekin salatu egin baitzezakeen non zeuden gainerakoak.

• Fronteak hamabost egun Borda Berri inguruan

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Hamabost egun inguru egin zituen fronteak Borda berri inguruan. Juanek kontatzen du bala batek ia jo zituela, egun horietako batean, eta euren lehengusu Ximonek ere eskapada ederra egin zuela.

• Gerran Buruntzatik kalera jaitsi beharra

  Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

  Buruntzako frontean Gipuzkoa osoko gizonak aritu ziren borrokan. Gerra garaian, Buruntzako baserria utzi eta kalera jaitsi ziren behiak hartuta.

• Gerraren bilakaera Espainian

  Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

  Beldurra zegoen gerra garaian. Anaia frontera eraman zuten, eta gutunak idazten zituen handik. Gerraren bilakaera nola izan zen azaltzen ditu.

• Senarraren lanak eta gudari izan zeneko gorabeherak

  Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

  Senarra tranbiako gidaria zen. Gerora, kamioiarekin hasi zen lanean, tranbian jendaurrean lan egin behar baitzuen. Gudari izandakoa zen, eta fusilatzetik ozta-ozta salbatutakoa. Azkenean, SIGMAko inspektore izan zen.

• Gerran erreketeak inguruan eta gazte ugari hil

  Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

  Gerra hasi zenean, baserrian zegoen. Tropak baserritik gertu zeuden eta tiroak entzuten zituzten. Erreketeek hainbat gazte hil zituzten Juanitaren baserri inguruan. Gotzaina ere etorri zitzaien etxera.

• Iparraldeko frontean soldadu

  Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

  Anaia hasieratik joan zen gerrara. 37ko apirilean eraman zuten bera. Bilbo hartu zutenean iritsi zen frontera, eta gero Santander, Asturias, Leon... Gerra amaitu arte.

• Ebrotik Gironaraino, eta handik etxera

  Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

  Ebro ibaia zeharkatu eta gero, Bartzelonarantz jo zuten. Han desfilatu, eta etxera joateko baimena emango zietela uste zutenean, Gironaraino jarraitu behar izan zuten, Roses-eraino. Kataluniako frontea amaitu zenean, etxera itzuli zen aldi baterako.

• Asturiasko Pajares inguruan, hotzak akabatzen

  Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

  Gerratean, Pajares mendate inguruan ziren irailean, eta sekulako hotza pasatu zuten. Ez omen zen ezta zuhaitzik ere hazten.

• "Los nacionales no entrarán en Bilbao hasta que el gato coma este bacalao"

  Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

  Esaera: "Guerras tengamos, pero no las veamos". Eta Bilbon aurkitu zuten pintada eta marrazkia (katua bakailaoa harrapatu ezinik): "Los nacionales no entrarán en Bilbao hasta que el gato coma este bacalao".

• Gerra eta gose denbora

  Florencio Erro (1929) Erroibar

  Sei edo zazpi urte zituen gerra etorri zenean. Gerra denboran, adineko gizonak behartuta zeuden mugan guardia egitera. Gose denboran irina Urepeletik ekartzen zuten bizkarrean. Urepel Erroibartik bi ordu eta erdira dago.

• Gerra denboran bi alderdietakoak elkar hiltzen

  Luis Iribarren (1928) Erroibar

  Aita Francoren aldekoa zuen. Gerra denboran, Nafarroan hildako asko egon zen. Elkar hiltzen jardun zuten bi alderdietakoek.

• Gerrako bonbak Zumarragan

  Migel Sasieta Irastorza (1922) Zumarraga

  Gerra garaian, Zumarragan hegazkinek bonbak bota zituztenekoa gogoan du. Bonba batzuen helburua RENFEko zentrala zen.

• Soldadu italiarrak Zumarragan

  Migel Sasieta Irastorza (1922) Zumarraga

  Gerra garaian, soldadu italiarrak egon ziren Zumarragan. Haiei buruzko oroitzapenak gogoan ditu.

• Gerran, Zarautz hartu zuten eguna

  Rosario Illarramendi Larrañaga (1929) Zarautz

  Gerra Zarautza iritsi zenean, udaletxea erre zuten eta Rosario hura ikustera joan zen. Gerraren nondik norakoen berri nola izaten zuten aipatzen du. Gerran nazionalek Zarautz hartu zuten eguna, gerora, jaiegun izan zen urte askoan.