Borroka

  • Antonio Mardaras Inguru guztia metrailatu zuten hegazkinek

    Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

    Oso ondo gogoratzen du Gernika bonbardatu zutenekoa. Osabari soroan laguntzen ari zela, hasi ziren hegazkinak hirunaka pasatzen eta metrailatu egiten zuten; eurak karkaban ezkutatu ziren; ganadua metrailatzen saiatu ziren baina ez zuten harrapatu. Baserriaren teilatua, berriz, zulatuta geratu zen. Gero, ganadua zuhaizpean lotu zuten, ikus ez zezaten. Mungian bota zituzten bonba batzuk.

  • Antonio Mardaras Baserri atzean egin zuten tunela

    Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

    Algortara ebakuatuta joan aurretik, baserri atzeko lurretan egin zuten tunel bat, eta han ezkutatzen ziren hegazkin hotsa entzunez gero. Familia bakoitzak bere ezkutalekua zuen. Algortatik itzuli zirenean bonbek egindako zuloak ikusten ziren. Batez ere Francoren aldekoek botatakoak ziren, besteek ez zuten hainbesteko artilleriarik eta.

  • Antonio Mardaras Soldadu italiarrak eta moroak

    Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

    Soldadu italiarrak ziren pasatzen ziren gehienak. Andaluziarren batzuk ere egon ei ziren. Moroak ere pasatu ziren. Gauean kanoikadaka eta egunez hegazkinekin apurtu zuten "burdinazko hesia".

  • Antonio Mardaras Hemezortzi urterekin eramaten zituzten gerrara

    Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

    Hamabost urte zituela amaitu zen gerra. Hemezortzi urte beteta eramaten zituzten gazteak soldadu gerrara. Anaia deituta zegoen, baina gerra amaitu zen orduantxe.

  • Balentina Elortegi Somorrostrora ebakuatuta

    Balentina Elortegi Batiz (1924) Meñaka

    Gerra sasoian ez zuten artorik erein. Alde egin behar izan zuten. Soldaduek neskei bularrak ebakitzen zizkietela esan zieten. Lehenengo Urdulizera joan ziren behiekin, arto irin apur bat hartuta gurdian. Handik Areetara eta Somorrostrora. Han meatzetan igarotzen zuten gaua.

  • Jon Lopategi Gernikako bonbardaketa estolda-zuloan

    Jon Lopategi Lauzirika (1934) Muxika

    Gernikako bonbardaketa gertatu zenean, estolda-zuloan ezkutatuta egon ziren, ilunpean. Gauean, Gernikako sua ikusten zuten herritik. Txikituta utzi zuten dena.

  • 134 Gerra zibila Antzuolan

    Maria Aranguren Alberdi (1922) Antzuola

    Gerra zibila Antzuolan. Deskargatik behera jaitsi ziren soldaduak. Erreketeak sartu ziren lehenengo. Etxetik irteteko beldurra. Mendiz mendi nora joan ziren. Gerrako kontuak; jende asko hil zen.

  • 134 Gerra garaiko kontuak

    Maria Aranguren Alberdi (1922) Antzuola

    Antzuolan ez zen batailoirik sortu. 18 urtekoak soldadu eraman zituzten frontera. Bonbardaketarik ez zen egon, baina ingurukoak entzuten zituzten. Jende asko ihesi joan zen. Gerra kontuak. Herritik pasatu ziren soldaduak.

  • Luzia Biain Erreketeak

    Luziana Biain Biain (1921) Oñati

    Auzora ez ziren sartu erreketeak, Goienetxeatik jaitsi ziren herrira. Intxorta aldean tiroketa asko egon zen, eta Oñatitik ere entzuten ziren.

  • Eusebio Lazkano 19 urterekin gerrara; Asturiasen zauritua

    Eusebio Lazkano Lizarralde (1917) Oñati

    Eskola bukatu eta baserriko lanetan. 19 urterekin gerrara. Donostiara joateko deialdia. Erdaraz ez zekien. Lizarran 18 egun egin zituen, esku-bonbak botatzen ikasten. Handik Balmasedara. Alferezak esaten ziena. Asturiasen balaz zauritu zuten: lepotik sartu, eta bizkarretik irten. Valdesillaseko ospitalera. Iruñera, gero. 1937.

  • Eusebio Lazkano Teruelgo borroka; 18 grado zero azpitik

    Eusebio Lazkano Lizarralde (1917) Oñati

    Valdecillaseko ospitalean, minak ezin egonda. Teruelgo borrokara, gero. 18 grado zero azpitik. Hankako behatzak mozten zizkieten askori, batez ere mairuei. Bera bota onak zituelako salbatu zen, larruzkoak.

  • Eusebio Lazkano Teruelen, anaiak ez zuen ezagutu

    Eusebio Lazkano Lizarralde (1917) Oñati

    Beste anaia bat ere soldadu, Gregorio; Teruelen elkartu ziren behin. Anaiak ez zuen ezagutu, itxura eskasa zuelako. Hildakoak mandoetan.

  • 1366 Soldadu gerra garaian

    Sinforoso Madinabeitia Oñate (1918) Oñati

    "Transmisiones" sailean egon zen soldadu, morse alfabetoa ikasita. Palentziako herri batean egon zen. Sevillan ere bai. Sarjentuaren deskuidua: eskuzko bonba intxaur adarrean trabatu, eta eztanda egin zuen. Belarria mindu zitzaion, eta ebakuntza egin zioten, Valladoliden. 41eko kalenturarekin. Hilzorian egon zen. Gerra garaia zen.

  • 1366 Morse alfabetoa ikasi zuen

    Sinforoso Madinabeitia Oñate (1918) Oñati

    Teruelen soldadu asko hil ziren. Boluntarioak eskatu zituzten "Transmisiones" sailerako. Morse alfabetoa ikasi zuen. Gerra denboran, fusila erabiltzen ikasi zuen, baina ez zuen erabili. Kodeak. Somosierran egon zen. Istripua nola gertatu zen. Paretaren kontra harrapatu zuen bonbak. Nicasio Barreira nola hil zen, ura edanda.

  • 1366 Irratiak konpontzen

    Sinforoso Madinabeitia Oñate (1918) Oñati

    Hilabetez ibili zen "Transmisiones"en. Burua ona izan du. Morse kodea nolakoa zen. Sarjentuaren pare ibiltzen zen, ondo ikasi zuen. Kataluniako frontean egon zen, irratiak eta telefonoak konpontzen. Sei posizio zeuden. Mandoak telefono kablea nola hautsi zuen. Hildakoen usaina.

  • 1366 Bi urte gerran eta lau soldadu

    Sinforoso Madinabeitia Oñate (1918) Oñati

    Kordoban eta Extremaduran ere ibili zen. Bi urte egin zituen gerran, eta gero ia lau kuarteletan. Gosea pasatu zuten. Etxetik dirua bidaltzen zieten. Ogia gordetzen ibiltzen ziren.

  • Bonbardaketak

    Antonio Izagirre Aranburu (1902) Ermua

    Ermuko bonbardaketak. Bonbak nora bota zituzten kontatzen du.

  • Errota barria bonbek apurtuta

    Gregorio Mugerza Buruaga (1918) Ermua

    Errota Barria zegoen etxea gerra garaian apurtu zuten, hegazkinetatik bonbak jaurtita, trenbidearen ondoan zegoelako. Bertako bizilaguna, Roman, azpian hartu zuen etxeak, bonbekin apurtu zutenean. Gregorioren emaztea Mallabitik Soraluzeraino, Mendaroraino eta Mendataraino joanda dago errotara, oinez astoarekin.

  • Frantziako egonaldia eta Ermuko bonbak

    Leonzia Areitio Azpiri (1906) Ermua

    Frantzian konbentu batean egon ziren gerratik ihesi. Janaria kotxe batean ekartzen zuten eta dirua ere ematen zieten. Gerrako bonbekin beldurtu egiten zen Ermuan; goizean goiz beti agertzen omen zen hegazkinen bat. Gaur eguneko kontuak.

  • 338 Gerratean nazionalak sartu zirenekoa

    Miren Lorea Billar Altzuaran (1931) Elgeta

    Nazionalak sartu zirenean, andre-gizonak fusilatu zituzten, eta alabari atzamarra kendu. Moroak etorri ziren. Gogorra izan zen; elgetar ugari hil zituzten. Herria ere nahiko txikituta geratu zen, erdialdeko etxe asko, eliza zati bat, plaza ingurua...