Borroka

• Ibarruriko frontea

  Serafin Ruiz Sagasti (1923) Gernika-Lumo

  Nazionalak Ibarrurin sartu zirenean, frontea sortu zen. Non egon zen kontatzen du.

• Frontea Ibarrurin hilabetez

  Serafin Ruiz Sagasti (1923) Gernika-Lumo

  Bere osaba nazionalek Ibarruriko hilerrira eraman zuten. Frontea non egon zen kontatzen du. Ibarrurin fronteak hilabete baino gehiago iraun zuela uste du eta han egon zen Serafin senideekin.

• Gernika erreta, Bilbora

  Serafin Ruiz Sagasti (1923) Gernika-Lumo

  Babeslekutik irtendakoan, dena sutan eta etxeak botata topatu zituzten. Mojen konbentuetan errepublikarrek koartela jarrita zeukaten aurretik. Serafin Bilbora joan zen, bere senideak ez. Ibarrurin nazionalak sartu ziren gero.

• Nebak soldadu eta bat kartzelan

  Carmen Larruskain Madariaga (1926) Gernika-Lumo

  Hiru neba soldadu ibili ziren gerran. Hiru hildako egon ziren auzoan. Neba bat kartzelan egon zen eta ama bisitan joan zitzaion.

• Bonbardaketa eguna

  Carmen Larruskain Madariaga (1926) Gernika-Lumo

  Hegazkinak etorri zirela eta lehenengo bonba non bota zuten gogoan du. Bonbardaketa izan zenean, Carmen etxean zegoen, aita berriz udaletxe azpiko babeslekuan. Ama soroan zebilen eta bonbak bota zizkioten baina ez ziren lehertu.

• Burdinazko gerrikoa egiten

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Hamar urte zituen gerrak irten zuenean. Burdinazko gerrikoa egiten aritu ziren gernikar asko. Nondik nora egin zuten kontatzen du. 10 pezetako soldata izaten zuten. Zerrenda-egile moduan ibiltzen zen bizilagun batekin joaten zen Burdinazko gerrikoa egiten ari zirenen jarraipena egitera. Nondik nora ibiltzen ziren kontatzen du.

• Burdinezko gerrikoa egiteagatik, zilarrezko txanponak

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Burdinazko gerrikoa egiten Bermeotar asko zeuden beraien sekzioan, itsasora irtetzeko debekua baitzuten. Euzkadiko diruarekin ordaintzen zieten langileei. Zilarrezko txanpona ematen zioten eguneko, egindako lanagatik.

• Deriotik ebakuatzeko agindua

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Mateoren aita trintxerak egitera joaten zen Lemoiz ingurura. Gauez egiten zuen lan, ametrailadore-kabiak egitera. Soldaduek ebakuatzeko agindua eman zietenean, hegazkinek tirokatu zuten baserria. Oilotegian babeslekua eraikia zuten eta han ezkutatu ziren. Bizkargiko frenteko kontuak kontatzen ditu.

• Bonbardaketatik ihesi

  Juanito Candina Elgezabal (1930) Gernika-Lumo

  Txikitako oroitzapenik ez du. Bonbardaketa izan zenean, lehenengo Olabarrira eta gero Bilbora joan ziren. Handik Santanderrera joan ziren eta handik Frantziara. Urtebete inguru egon ziren Frantzian. Ikterizia gaixotasuna izan zuen han.

• Gerra denboran, gosea

  Javier Aristi Aizpurua (1930) Zestoa

  Madril hartu zutenean, banderak nola jarri zituzten azaltzen du. Gosea pasa zuten gerraostean, nahiz eta baserritarrek errazagoa zuten jatekoa lortzea.

• Gerrako tiroen oroitzapenak

  Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

  Gerra hasi zeneko oroitzapenak ondo gogoan ditu: tiroka ari ziren soldaduak, eta beraien etxera Lezoko amona bat etorri zen babes bila.

• Anaiaren hileta Durangoko bonbardaketaren egunean

  Edurne Astigarraga Landaluze (1927) Paul Astigarraga Landaluze (1925) Abadiño

  Durangoko bonbardaketaren egunean, martxoaren 31n, 18 urteko anaiaren hileta izan zuten. Orduan goizeko 10etan izaten ziren hiletak. Zain zeudela, orduantxe hasi ziren Durango bonbardatzen. Hegazkinetatik paperak botatzen zituztela iruditzen zitzaien. Lurra jo zutenean zarata entzun zuten. Bonbak zer ziren ere ez zekiten. Arreba zaharrena arratsaldean Durangora bueltan zihoala metrailatu egin zuten eta bizi guztirako herren geratu zen.

• Durangoko bonbardaketa hil zen Mariren ahizpa

  Mari Arrieta Jainaga (1933) Benedikta Garate Etxebarria (1928) Abadiño

  Gerra garaian Aramaiora eta Arratiaraino joaten ziren Benediktaren senideak errotara. Marik kontatzen du bere aitak anaia nola eraman zuen medikuarengana gauez bizkarrean Aramaioraino. Mariren ahizpa Durangoko bonbardaketan hil zen, esnea banatzera joanda. Bonbardaketako oroitzapenak.

• Francoren aurkako tropak Larrean

  Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

  Gerra sasoian, Larreako fraide bat fusilatu zuten, gorozikarra: Aita Roman. Bertan hil zuten, Larreako komentuko hormaren kontra. Larrean Francoren kontrako tropa asko egon zen, ANVkoak esaterako. Francotarren aurka borroka gogorra eduki zuten hauek Pajares inguruan.

• Artzentalesen gerra sasoian

  Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

  Lehenengo Bilbon egon ziren, gero Turtziozen, ostean Villaverden eta azkenik Artzentaleseko baserri batean. Egunero joan behar izaten zuen Emiliok Turtziozera jatekoen bila. Mendirik mendi ibiltzen zen, oraindik lainoa kendu barik zegoenean. Behin, Artzentalesen zeudela, bonbak jaurti zizkieten etxe gainera.

• Egunero bonbardaketak

  Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

  Turtziozera zihoala, txori-habia bat ikustera gelditu zen bidean. Orduantxe hasi ziren Turtzioz bonbardatzen. Txori-habia ikustera joan zelako ez zuen bonbardaketak harrapatu. Egunero botatzen zituzten bonbak: goizeko bederatzietan hegazkin bat pasatzen zen ikuskatzera eta arratsaldean gainontzekoak agertzen ziren bonbak botatzera.

• Durangoko bonbardaketa

  Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

  Durangoko bonbardaketa ikaragarria izan zen. Goizeko zortziak aldera hasi ziren bonbak botatzen. Dena ikusi zuen Emiliok etxetik. Gernikakoa baino gogorragoa izan zen. Durangon jende piloa batzen zen, Ezkurdin, eta hildako asko egon zen egun hartan.

• Lehenengoz Larrean bonbak ikusi zituenekoa

  Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

  Gerra hasi zenean, izekorenean egon zen Emilio, tabernan laguntzen. Behin, Villasanteko familiak behorrekin bidali zuen Emilio Ergoieneko etxe batera bitxiak eramatera. Bidean zihoala, Larrea gainean hegazkin bi bonba bi botatzen ikusi zituen. Orduan ikusi zituen bonbak lehenengoz.

• Francoren armada Artzentalesen sartu zenekoa

  Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

  Abertzaleek ituna sinatu zuten italiarrekin eta euren burua entregatu egin zuten. Orduan, Artzentalesetik alde egin zuten abertzaleek, baina Francotarrak ez ziren sartzera ausartzen. Herriko andre batek joan behar izan zuen euren bila. Beorlegi koronela zegoen euren artean.

• Guda Zibila

  Inocencia Markotegi Razkin (1931) Etxarri Aranatz

  Bere aita ez zen Guda Zibilean egon, hanka bat falta zitzaiolako (trenak moztu zion). Bere koinatu bat 16 urterekin joan zen behartutako boluntario moduan. Familiako beste inor ez zen joan.