Borroka

Artzentalesen gerra sasoian
Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

Lehenengo Bilbon egon ziren, gero Turtziozen, ostean Villaverden eta azkenik Artzentaleseko baserri batean. Egunero joan behar izaten zuen Emiliok Turtziozera jatekoen bila. Mendirik mendi ibiltzen zen, oraindik lainoa kendu barik zegoenean. Behin, Artzentalesen zeudela, bonbak jaurti zizkieten etxe gainera.
Egunero bonbardaketak
Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

Turtziozera zihoala, txori-habia bat ikustera gelditu zen bidean. Orduantxe hasi ziren Turtzioz bonbardatzen. Txori-habia ikustera joan zelako ez zuen bonbardaketak harrapatu. Egunero botatzen zituzten bonbak: goizeko bederatzietan hegazkin bat pasatzen zen ikuskatzera eta arratsaldean gainontzekoak agertzen ziren bonbak botatzera.
Durangoko bonbardaketa
Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

Durangoko bonbardaketa ikaragarria izan zen. Goizeko zortziak aldera hasi ziren bonbak botatzen. Dena ikusi zuen Emiliok etxetik. Gernikakoa baino gogorragoa izan zen. Durangon jende piloa batzen zen, Ezkurdin, eta hildako asko egon zen egun hartan.
Lehenengoz Larrean bonbak ikusi zituenekoa
Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

Gerra hasi zenean, izekorenean egon zen Emilio, tabernan laguntzen. Behin, Villasanteko familiak behorrekin bidali zuen Emilio Ergoieneko etxe batera bitxiak eramatera. Bidean zihoala, Larrea gainean hegazkin bi bonba bi botatzen ikusi zituen. Orduan ikusi zituen bonbak lehenengoz.
Francoren armada Artzentalesen sartu zenekoa
Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

Abertzaleek ituna sinatu zuten italiarrekin eta euren burua entregatu egin zuten. Orduan, Artzentalesetik alde egin zuten abertzaleek, baina Francotarrak ez ziren sartzera ausartzen. Herriko andre batek joan behar izan zuen euren bila. Beorlegi koronela zegoen euren artean.
Guda Zibila
Inocencia Markotegi Razkin (1931) Etxarri Aranatz

Bere aita ez zen Guda Zibilean egon, hanka bat falta zitzaiolako (trenak moztu zion). Bere koinatu bat 16 urterekin joan zen behartutako boluntario moduan. Familiako beste inor ez zen joan.
Anaien esperientzia gerran
Rita Larrea Lopetegi (1930) Lezo

Anaia bat 7 urte egon zen soldadu. 18 urte zituela eraman zuten gerrara, eta oso gogorra izan zen agurra amarentzat. Etxera itzuli zenean, oso gaixo zegoen; Mola ospitalean egon zen ingresatuta. Beste anaia 6 urte egon zen gerran, baina sukaldaria zenez, ez zen hain gogorra izan esperientzia.
Gerra Zibila IV
Jesus Amado Larraza Lizarraga (1918) Etxarri Aranatz

Nola hiltzat eman zuten kontatzen du. Arbizun bere arimarengatik “Aita gurea” eta guzti errezatu omen zuten. Amak Berruetan aditu omen zuen berri hori eta zalapartaka hasi. Gero, bizirik agertu zen noski.
Gerra Zibila: Iparreko frontea
Manuel Mundiñano Ezkutari (1918) Etxarri Aranatz

Gerra hasi zenean Manuelek 18 urte zituen. Lehenengo momentuan Iruñera eraman zuten, eta handik Gasteiza instrukzioa egitera. Instrukzioa egin ondotik, Bilbon geldialdi txikia egin eta, gero, Navas eta Nueva herrietatik pasata Gijonera eraman zuten frontera. Iritsi eta berehala “Norte”ko frontea bukatua zela eta irabazia zutela ikasi zuten. Tunel batean munizioa zaintzen jarri zutenean bizitutakoa kontatzen du. Handik Ebroko batailara.
Gerra Zibila: Ebroko bataila
Manuel Mundiñano Ezkutari (1918) Etxarri Aranatz

Teruelera trenez joan ziren, bere hitzetan bagoietan txerriak bezala sartuta. Lehendabizi Ariza izeneko herrian, gero Pardoseko mendi zerran. Han hildakoak mukuruka ikusi omen zituen. Hiltzat jo eta bizirik zegoen etxarriar baten pasadizoa kontatzen du. Borrokan Tortosaraino iritsi ziren.
Gerra Zibila: bukaera
Manuel Mundiñano Ezkutari (1918) Etxarri Aranatz

Tortosara iritsi eta han banatu ziren, batzuk Madril aldera, beste batzuk Katalunia hartzen segitu eta bera eta gainerakoak Aragoi aldera, Teruelen segitu zuten. Handik Valentziara bidali zuten, eta Valentziatik Toledo aldera. Toledon Madrila joateko agindua hartu zuten, eta prestaketa lanetan zirelarik gerra bukatu zela jakin zuten. Orduko poza deskribatzen du. Handik Cartagenara bidali zuten, eta, gero, Navalmoral de la Matara eta La Uniónera. Gerra bukatu ondotik ere soldadutzan segitu behar izan zuen. Gerrara 18 urterekin joan zen, eta etxera 25 urterekin itzuli zen.
Gerra Zibila I
Jesus Amado Larraza Lizarraga (1918) Etxarri Aranatz

Amadok zazpi urte eman zituen soldaduskan, eta frontean borrokatzea ere tokatu zitzaion. Borrokan aritzearen ondorioz, eskuineko izterrean bonba baten metrailak egindako zauria dauka.
Gerra Zibila II
Jesus Amado Larraza Lizarraga (1918) Etxarri Aranatz

Izterrean zauritu izana zorteko afera gisa du. Zaurituta arreba mojarekin egon zen. Gero, berriro deitu zuten, eta abangoardiako ospitale batean jarri zuten lanean, Santillana del Mar herrian. Bertan moja nagusiari injekzioak zainetan sartzen bazekiela erakutsi zion, eta horri esker bertan geratu eta ez zen frontera itzuli.
Gerra Zibila III
Jesus Amado Larraza Lizarraga (1918) Etxarri Aranatz

Gerra Zibilean Cuencan eta Teruelen izan zen. Terueleko borroka gogor haietan zauritu zuten. Garai hartan, denak hilko zirelakoan honako kanta hau kantatzen omen zuten “Si la guerra dura mucho, y son duros los combates...”. Jana ugaria zuten, eta lo kanpin dendan edo ilargipean egiten zuten. Gironan soldadu batek preso zeukan beste bat nola atzetik garbitu zuen eta ondotik izan zituzten tirabirak kontatzen ditu.
Gerra hasierako borrokak
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar

Nahiz eta, Eibarren bazeuden milizia batzuk, Donostian antolatutako miliziak onenak zirela uste zuen Gasparrek. Erasorako milizien berri Donostiako kartzelan zegoela izan zuen eta bertan ikusitakoaren inguruko istorioak kontatzen ditu.
Estraperlo hitzaren jatorria
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar

Gaur egun Donostiako udaletxea bezala ezagutzen dugun eraikina "Gran Casino" zen gerra garaian. "Estraperlo" hitzaren jatorria bertan kokatzen du eta hari buruzko azalpenak ematen ditu Gasparrek.
Bonbardaketa Eibarren
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar

Eibarko lehenengo bonbardaketa oso ondo gogoratzen du Gasparrek. Hamasei urte zituen orduan eta beldurrak eraginda, jateko gogoa ere galtzen zuela kontatzen du. Bonbardaketetako zaurituak ateratzeko laster antolatu zirela dio Gasparrek.
Fronterako instrukzioak
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar

"Amategi batailoia" Eibarren sortu zen, sozialista eta komunistek sortutakoa izan zen eta Eibarko mendi desberdinetan egon ziren frontean. Soldadutzan ibilitako militarrek ematen zizkieten instrukzioak Astelehena frontoian.
Otxandioko frontera
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar

Eibartik "Azaña" batailoira joan zen Otxandiora beldurrez eta Legutioko fronteko istorioa kontatzen du Gasparrek.
Emakume gutxi frontean
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar

Frontean emakumerik egoten ez zela dio Gasparrek. Eibarren senarrarekin emakume bat egon izan zen eta Bilbon ere milizianoz jantzita ikusi zuen emakume bat, baina ez zen ohikoa emakumeak frontean ikustea. Erizain edo mediku lanetan ere ez ziren egoten.