Borroka

• Gerratean nazionalak sartu zirenekoa

  Miren Lorea Billar Altzuaran (1931) Elgeta

  Nazionalak sartu zirenean, andre-gizonak fusilatu zituzten, eta alabari atzamarra kendu. Moroak etorri ziren. Gogorra izan zen; elgetar ugari hil zituzten. Herria ere nahiko txikituta geratu zen, erdialdeko etxe asko, eliza zati bat, plaza ingurua...

• Arrate aldetik kanoikadak

  Felix Balzola Astarloa (1928) Elgoibar

  Gerra Zibila hasi zenean, Felixek zortzi urte zituen. Auzoan, erreka bazterrean, zegoen baserri zahar batean babesten ziren. Aita gurdi eta idiekin ibiltzen zen munizioa eta hildakoak garraiatzen. Ganadua baserrian geratu zen: egunez joaten ziren haiek gobernatzera. Arrate aldeko dorre batetik botatzen zituzten kanoikadak, eta auzoko Legarda baserrian kanoikada ugari sartu zen.

• Soldaduen mugimenduak

  Felix Balzola Astarloa (1928) Elgoibar

  Gerra denborako kontuak. Auzoko eliza biltegi moduan erabili zuten soldaduek. Urkiola baserrian, klinaka zegoen. Tropen tiroei eta mugimenduei buruz hitz egiten du: soldaduak astoekin ibiltzen ziren hara-hona.

• Kanoikadak San Jose egunean

  Jesus Urzelai Aiastui (1929) Oñati

  Gerra denboran, jendea oso beldurtuta zegoen auzoan, nahiz eta Oñatin fronterik egon ez. Jesusen etxetik Udanako tiroketa entzuten zuten, baita Arrasate aldekoa ere. Beraiek Bakuera joaten ziren gerra ikustera. San Jose egun batean, kanoikada batzuk erori ziren Antsolopetegitik ez oso urrun.

• Gerra garaian Eibarko erdigunea erre egin zen

  Tomas Osoro Elkoroiribe (1928) Bergara

  Gerra garaian, Eibarko erdiguneko etxe gehienak erre egin ziren.

• Gerran, soldaduak beraien aurka tiroka

  Joxe Salegi Egaña (1926) Zumarraga

  Gerra ezagutu zuen Joxek. Olatzen zeudela igaro zen frontea handik. Soldaduak tiroka hasi ziren beraien aurka; baina, zorionez, ez zioten inori eman. Babesteko, harriak eta koltxoiak erabili zituzten. Noizean behin, hegazkinetatik egiten zieten eraso.

• Gernikako bonbardaketa

  Lucia Areitioaurtena Isasi-Isasmendi (1925) Ermua

  Ibarrangelutik, Gernika bonbardatzera zihoazen abioiak ikusi zituzten. Italiarrak (Francoren laguntzaileak) sartu zirenean, Ermura itzuli ziren.

• Anaiak bando bietan soldadu

  Fidel Izarra Larrea (1926) Ermua

  Gorriek alde egin zutenean, eurei eman zizkieten udaletxeko giltzak. Lau edo bost anaia zituen soldadu, batzuk alde batean eta besteak bestean. Ongarai baserrian egon ziren gerra denboran.

• Urkoko "funikularra"

  Fidel Izarra Larrea (1926) Ermua

  Urko mendira funikularra ipini zuten materiala igotzeko; baina, estreinatu zuten egunean, abioiek bonbardatu eta hautsi egin zuten. Kanoiak zeuden Urkon. "Funikularra" nolakoa izango zen eta "txirrika" zer den.

• Tunelean gerra denboran

  Luisa Egia Agirrebeitia (1921) Ermua

  Gerra denboran, trenbideko tunelean pasatzen zuten eguna. Gerra amaitzean, Eibarren hasi zen lanean. Gero, nobioa topatu zuenean, Ermuko Urretanera joan zen.

• 17 urterekin gudari

  Tomas Izagirre Garate (1918) Ermua

  Frankistek irratia errekisatu zietenean, pena handia hartu zuten. 17 urterekin soldadu gudariekin. Aita trenbideetako kargu altua zen, errepublikarekin kolaboratu zuen. Bera familia despeditzera Ermura frankistak sartzear zeudenean.

• Kanpaiak jotakoan babeslekura

  Juan Urreta Unamuno (1923) Ermua

  Gerra garaian kalean ibiltzen ziren, eskola itxita zegoelako. Kanpaiak jotzen zituztenean, ezkutatu egiten ziren. Hegazkinak ikusten zituztenean, mendian etxapliroak botatzen zituzten eta ondoren kanpaia jotzen zuten.

• Ermuko babeslekuak

  Juan Urreta Unamuno (1923) Ermua

  Hegazkinen abisua zetorrenean, babeslekuetara joaten ziren herritarrak. Ohitu ere egin ziren hegazkinak ikustera. Babeslekuak non zeuden azaltzen du: kanpandorrean, zubi berrian... Burdinezko zubia bonbardatu egin zuten.

• Gerran, kanoiak eliza ingururantz zuzendurik

  Jose Muñoa Zabaleta (1921) Eibar

  Merkatu Plazan jaten ematen zuten eta garai batean jende asko joaten zen sukaldaria ona zelako. Baina denborarekin konturatu ziren leku arriskutsua zela bertan egoteko, gerran, kanoiak eliza ingururantz zuzendurik egoten zirelako. Don Ziriakoren txaleta elizaren ondoan zegoen eta hura ere kanoiaz jo zuten.

• Eraikina babeslekuaren gainean

  Jose Muñoa Zabaleta (1921) Eibar

  Eusebio La Fuente Eibarko obretan aritzen zen lanean. Egun batean Peperengana joan zen eta berak egindako babeslekuan etxe bat eraiki behar zutela esan zion. Bi kamiokada harri eta zementu sartu behar izan zituzten. Lana, zuloa egiten baino, kentzen zuen lurra non sartu asmatzea zela esaten du.

• Orbeatarren kontaktuak

  Jose Muñoa Zabaleta (1921) Eibar

  Gutxi gora behera bazekiten noiz izango ziren bonbardaketak. Orbeatarrek kontaktua zutela esaten du Pepek; izan ere, Orbea tailerraren inguruan bonbak bota ziren, baina inoiz ez zioten tailerrari eman. Estazio kaleko "Cine Cruceta"-n ere sekula ez zuten bota bonbarik. Eta aldiz, inguru guztian etengabe bota zituzten.

• Solaresera laguntza eske

  Asunción Larraza Zubiria (1914) Eibar

  Eibarren egondako bonbardaketak oso ongi gogoratzen ditu, baita Durango bonbardatu zuteneko eguna ere. Elizara joaten ziren babestera. Kanpaiekin abisatzen ziren bonbardaketak. Bere amak oso gaizki pasatu zuen. Egun batean trenez Bilbora joan ziren, baina bueltatzeko garaian trenik ez zegoela esan eta Solaresera joan ziren lagun batzuengana. Bertan 5 hilabetez egon ziren.

• Indalecio Prietok deituta abiaziora

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  Indalecio Prietok deituta, abiaziora eibartar asko joan ziren. Batzuk izendatzen ditu.

• Azkaraten jaioa

  Lorenzo Balda Agirre (1936) Lezo

  Gurasoak Azkaratekoak ziren. Lezon gerra zela eta amaren baserrian jaio zen, aita nazionalistekin gerran zegoela.

• Gerra garaian Toledon

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Frente Popularrak hauteskundeak irabazi zituenean, Toledon ospakizun handia egin zen. Gerra hasi zenean, milizianoak Alcasarrean sartu ziren eta ondoren frankistak sartu ziren irailaren 28an. Oso gauza gogorrak ikusi zituen. Fusilamendu asko egin zituzten.