Borroka

  • Juan Aiesta Milizianoak etxe inguruan

    Juan Aiesta Urkiri (1893) Bedia

    Gerra garaian, ebakuatu egin zituzten eta Alonsotegira joan ziren. Milizianoak etxe inguruan izan zituzten. Asturiarrak gogorrak zirela esaten du.

  • Juan Aiesta Alonsotegira ihesi eta berriz buelta

    Juan Aiesta Urkiri (1893) Bedia

    Gerratik ihesi joan eta etxeratu zirenean, Alonsotegik bueltan, sagu asko topatu zituzten etxean. Frankistekin izan zituen elkarrizketak aipatzen ditu. Milizianoen jokabideari buruzko iritzia ematen du. Errepublikanoek euskaldunak ez zituztela errespetatzen dio.

  • Juliana Sagarna Hegazkinetatik ihesi kobetara

    Juliana Sagarna Ortuondo (1907) Dima

    Hegazkinak inguruan ibili ziren gerra garaian eta mendietako kobetan gordetzen ziren. Dima suntsitu eta herritarrak hil zituzten. Arantzazun ere jende asko hil zen bonbapean baina bere familiakoak ez.

  • Luzia Inzunza Koban ezkutatutako gizonak jipoitu, desagerrarazi...

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Gerra garaian, eguna argitu orduko Urkuluosteko kobara joaten ziren amagaz ezkutatzera. Soldaduak bertara hurreratu eta gizonak ikusiz gero, handik irteteko esaten zieten. Beraiek hiru gizon ikusi zituzten irteten: bat libre utzi zuten; beste bat poltsikoan zituen bala-kartutxoak kenduz jipoitu egin zuten; eta, hirugarrena, Francisco Arroitaonandia, beraiekin eroan zuten eta sekula ez zuten bere berririk izan.

  • Luzia Inzunza Maiatzaren 22a, Mañaria okupatu zuten eguna

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Gerran, eguna argitu orduko Urkuluosteko kobara joaten ziren ezkutatzera. Soldaduek etxea utzi behar zutela esan arren, amama itsuagaz ezin ziren inora joan. Behin, tiroketa entzun eta tankeak ikusi zituzten: Mañaria hartzera zetozen. Maiatzaren 22a izan zen. Urte askoan egun hori ospakizun eguna izan zen. Handik, frontea Arratia aldera joan zen.

  • Luzia Inzunza Otxandioko hildakoak Mañariko kanposantura

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Otxandioko bonbardaketaren ostean, hango hildako asko Mañariako kanposantura ekarri zituzten.

  • Anastasio Beaskoetxea Frontea Albiztik Lemoatxera

    Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata

    Mendiganen bizkaitarrak eta Albizen karlistak egon ziren frontean, gerran. Albiztik Mendatara mugitu zen. Hegazkinak bonbardatzen ikusten zituzten. Tankeek eta abiazioak apurtu zuen inguru horretako frontea, eta Lemoatxera mugitu zen. Handik Bilbora.

  • Anastasio Beaskoetxea Gernika bonbardatu zuten eguna

    Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata

    Gernika bonbardatu zuten goizean izeko neskazaharrarekin joan zen Gernikara arrautzak saltzera. Milizianoak harantz honantz ikusten zituzten, eta jendea artega edo. Giro horretan, izekok etxera itzultzea pentsatu zuen. Errenteria pasata, hegazkinak hasi ziren gainetik pasatzen, bonbak bota eta metrailatzen. Izekoa babestu ere ez zen egiten. Hegazkinak Ajangizetik Foru aldera sartzen ziren eta Gernikara. Marmizen gora hasi zirenean etxerantz, hirunaka etortzen hasi ziren hegazkinak; milizianoak aurkitzen zituzten bidean, atzeraka, sakabanatuta, erretiratzen; Kalamuako frontea apurtu zutela uste du. Iluntzean, Gernika sutan ikusten zen, eta paper erreak eta hautsak ekartzen zizkien haizeak. Bonba txikiak aurkitzen zituzten basoetan.

  • Kontxa Gonzalez Ezinikusiek eragindako salaketak

    Kontxa Gonzalez Badiola (1928) Elantxobe

    Lehengusu bat hil zen gerran, itsasoan; beste bat lurrean. Kartzelan ere egon ziren. Elantxoben nazionalistak eta faxistak egon ziren. Elkarren arteko ezinikusiek eragindako salaketen ondorioz eraman zituzten preso batzuk. Orain beti irabazten dute nazionalistek.

  • Andoni Unanue 1936an Zarautzera; hango bizipenak

    Andoni Unanue Lekuona (1932) Lasarte-Oria

    Gerra hasi zenean lau urte zituen, baina orduko gauza asko gogoratzen ditu. Esaterako, aldamenean bizi zen harakinaren kamioian gauzak sartu eta Zarautzera nola joan ziren. Uztailean joan ziren eta bi-hiru hilabete egin zituzten han, irailean sartu baitziren nazionalak Zarautzen. Zarauzko oroitzapenak; hondartzara joaten ziren osabarekin. Behin urrutira Cervera barkua ikusi zuten Donostiara bonbak botatzen.

  • Maria Jesus Urkiola Gerra garaiko oroitzapenak: zaurituak, Franco, hegazkinak...

    Maria Jesus Urkiola Soraluze (1930) Lasarte-Oria

    Gerra zibileko kontuak ondo gogoratzen omen ditu. Euren aldameneko etxean eskola zegoen. Bera hara joan zen umetan. Gerra sasoian zaurituak eramaten zituzten bertara. Orduko bizipenak: eskua jaso behar eskolan, Francoren etorrerak... Tiroketak eta bonbak zirenean, behera jaisten ziren. Bost urte eta erdi zituen orduan. Gauza asko ikusten zituzten, baina isilik egon behar.

  • Martina Iturrioz Etxetxo baserri ondoan soldaduak tiroka

    Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

    Gerra sasoian Etxetxo baserrian egon ziren. Gogoan du senide ugari bildu zirela. Izebak sukaldeko leiho handiaren parean koltxoia ipini zuen, balak gelditzeko. Tiroketak Santa Barbaratik Oria mendira. Etxetxo aurrean zegoen petrilaren atzealdean egoten ziren soldaduak makurtuta, tiroka.

  • Martina Iturrioz Michelin lantegiko langileak ez zituzten gerrara eraman

    Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

    Gerra sasoian Michelin lantegiak jende asko salbatu zuen. Bertan lanean zebiltzanak ez zituzten gerrara eraman, auto eta kamioentzat gurpilak behar zirelako. Horrela libratu zen bere aita. Bestela, kinta askotako mutilak eraman zituzten, 17 urtetik hasi eta gora.

  • Leon Bilbao Gerra sasoian Gorbeian lo egin behar elurrarekin

    Leon Bilbao Ibarretxe (1916) Artea

    Gerra sasoian, elurra egonda ere, trintxeran lo egin behar. Gorbeiako puntan sarri lo egin behar izan zuen. Nola prestatzen zuten ingurua: fusilak ipini, gainetik toldoa bota, txilarra... Garai bateko jendea gogorragoa zela dio, behintzat aurrera ateratzen zirenak. Berak zazpi hilabete ingururekin tifusa izan zuen, baina bizirik atera zen.

  • Sabino Etxabeguren artola Uzturretik bonbak gerra hasieran

    Sabino Etxabeguren Artola (1927) Anoeta

    Gerra hasieran, Uzturretik bonbak nola botatzen zituzten gogoan du. Defendatzeko, etxea babestu behar izan zuten. Hegazkinen hotsa ere gogoan du. Beldurra zuten eta ganbaran ezkutatzen ziren.

  • migel aldasoro Aita eta osaba galdu zituenekoa

    Migel Aldasoro Gonzalez (1930) Donostia

    Tiro hotsak 1936ko uztailaren 18an hasi ziren, aitarekin baratzean zegoen gerra hastean. Etxera bidean zihoan batean harrapatu zuten aita txapelgorriek, Andoaingo udaletxeko kalabozora eraman zuten, handik egun batzuetara fusilatu zuten Tolosan, 33 urte zituela. Osaba arto bila joan zen batean, teniente koronel batek bertan hil zuen. Aita eta osabarik gabe geratu zen oso gazterik.

  • Bittori Zapiain Tiroen ondorioz platerak dantzan

    Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

    Gerran Bittorik beldur handia pasa zutela kontatzen du, batzuetan, San Markos aldean tiroak entzun eta platerak dantzan hasten ziren burrunbagatik. Orduan, altxa eta ihes egiten zuten, bakoitzak ahal zuen tokira. Behin amari tratua lapurtzen saiatu ziren hiru atso.

  • Bittori Zapiain Tropengandik ihesi

    Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

    San Markosetik jaisten ziren tropek ikus ez zitzaten, erreka bazterretan ezkutatu ohi ziren.

  • Bittori Zapiain Hamabietako sirena

    Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

    Gerra hasi zela konturatu zirenean, Doostian bizi ziren izebengana jo zuen Bittorik eta familiak. Oroitzen du eguerdiko hamabietan sinerak jotzen zuela, eta Donsotiako kaleak hutsik gelditzen zirela.

  • Bittori Zapiain Granada batek eztanda

    Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

    Bonbardaketak hasi eta bizilagunak mugitu nahi ez zuela eta, granada bat harengandik gertu erori eta eztanda egin zuen. Segituan aldatu zuen iritziz.