Borroka

• Durangoko bonbardaketak

  Asun Anguera Illarramendi (1928) Eibar

  Durangoko bonbardaketa izan zenean Asunen ama Durangon zegoen eta bizi izandako estutasunez hitz egiten du. Hurrengo bonbardaketa nola bizi izan zuten azaltzen du. Nonbaitera zihoazela hegazkin batetik tiroka errekako beste aldean zeuden guztiak hil zituztela gogoratzen du. Etxera itzuli zenean Eibar nola zegoen azaltzen du.

• Gerran kobetan ezkutatu behar

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Gerra Zibilean, nazionalek herri bat hartzen zuten bakoitzean kanpaiak jotzen zituzten. Kobetan ezkutatzen ziren Aliren etxekoak. Aita Lezama aldera joan zen ganaduekin; denak bueltatu ziren sano.

• Gerran familia banatuta

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Gerra Zibilean, bere osaba Otxandiora eraman zuten munizioak altxatzera. Aitaren berri, ostera, ez zuten izan. Beraiek Arratiarako bidean dagoen koban ezkutatzen ziren.

• Otxandioko bonbardaketatik Mañariko kanposantura

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Otxandio bonbardatu zutenean, umeak ziren eta ez zioten zentzu askorik ikusten bertako hildakoak Mañariko kanposantura ekartzeari. Sasoi hartan, herriko emakume bat Otxandiora joaten zen bendeja saltzera eta hildako asko ezagutzen zituen; emakume hori, gerora Aliren amaginarreba izan zen.

• Aireplanoak hirunan-hirunan Durangora

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Durangoko bonbardaketa egunean, bere izeko bat bertan egon zen. Iluntzean bueltatu zen etxera. Aireplanoak hirunan-hirunan pasatzen ziren; amak-eta etxe barruan babesteko agintzen zien.

• Gerran koban eta sasiartean ezkutatu behar

  Manolo Goiti Belakortu (1931) Mañaria

  Gerra Zibilean, koba batean ezkutatzen ziren abioien beldur eta bertatik ikusten zituzten erasoak. Arbolapea eta sasiartea leku ona zen ezkutatzeko; etxea, ostera, ez zen leku segurua. Durango bonbardatu zutenean, Gasteiz aldetik etorri ziren aireplanoak.

• Aita ganadu eta guzti ezkutatu zen

  Manolo Goiti Belakortu (1931) Mañaria

  Bere aita ez zen joan gerrara, baina aitaren bi anaiak bai: bata abertzaleekin boluntario eta beste errepublikazaleekin. Bere aita Mugarra aldeko Santa Luziara joaten zen ezkutatzera bere lagun batengana. Tropak sartu zirenean, ganadu eta guzti joan zen bertara, ganaduak errekisatzeko arriskua zuten-eta. Batailoiek gose eta zikinkeria askoa zuten. Manoloren aitaginarrebak, ostera, dena galdu zuen.

• Ogoñon zelatari ogerleko baten truke

  Kontxa Gonzalez Badiola (1928) Elantxobe

  Gerra garaian, Francoren gerrako itsasontziak pasatzen ziren Bizkaiko golkotik. Orduan, Ogoño gainean kainoi txiki bat jarri zuten, eta bi gizon zelatari, itsasontzien berri emateko. Lanagatik zilarrezko txanpon bana eman zietenez, gerrak jarrai zezala eskatzen zuten.

• Dimatik Otxandiora eta gero Bilbora gerra garaian

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Gerra garaian, Dimara zihoazela, hegazkin bat ikusi zuten erorita. Harrobian egiten zuten lan, 12 ordu; Otxandiotik Legutiorako bidea egiteko ateratzen zuten harria. Handik Otxandiora joan ziren, eta gauez lubakiak egiten zituzten. Geroago, Bilbora joan ziren beste batailoi batera. Han Gallartakoek eta, UGTkoek zuten batailoira elkartu ziren.

• Bonbek hildako ganadua jan zuten

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Ampueron, Kantabrian, zeudela, gerezi sasoia zen; gose ziren eta baserri batean erosi zuten asto otzara bete. Herrira helduta, nazionalek plaza bonbardatzen hasi ziren, eta hantxe zegoen ganadua hil zutela ikusi zuten. Erreta jan zuten haragia.

• Turtziozen soldadu

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Reinosara joan ziren, eta hango kuartelean egon ziren luzaroan. Handik Turtziozera itzuli ziren, harria baino gorago egon ziren. Patatak ateratzen zituzten goizaldean baratzeetan, bildotsen bat erosi eta galdarakada prestatzen zuten; egon baino ez zuten egiten. Ibaian garbitzen ziren. Santanderren egon zen preso zezen-plazan, lau bat egun.

• Santanderren eta Santoñan preso

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Santanderren denbora gutxi egon zen zezen-plazan preso. Handik Santoñako kuartelera eraman zituzten preso; denak elkarren gainean. Handik Santanderrera, eta han okindegi bat aurkitu eta denak sartu ziren tropelean ogia erostera.

• Mandoak gobernatzen

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Iruñean egon ziren preso; han ondo egon ziren. Handik Mirandara eraman zituzten, italiarrengana, eta han ikusi zituen inoiz baino zaldi eta mando gehiago. Handik Guadalajarako herri batera eraman zituzten; kapitain italiarrak mehatxatu zituzten. Mandoak garbitzen, jan barik izan zituzten egunetan; eskatu ondoren eman zieten. Handik Brionesera eraman zituzten, eta han nagusiek hobeto hartzen zituzten. Italiarrek eta espainiarrek banatuta jaten zuten.

• Gerra baina jan faltarik ez

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Sarjentua baino ez zen espainiarra; gainerakoak italiarrak. Euren zeregina mandoak garbitzea eta gobernatzea zen. Pasta ematen zielako kexatu ziren. Frontera ere joan ziren. Jatekoa eta ardoa ez zitzaien falta; edateko ura falta zen. Gabonetan bi aginaldo. Katalunia aldetik Najerara; ederto ibili ziren: egunero arkume txuletak jaten zituzten.

• Patxikoren aurrean desfilatu zuten

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Azkenean Toledora joan ziren eta han amaitu zen gerra. Hiruzpalau egun trenean Alacantera, Mucha Miel izeneko herrira. Han azalorea jaten zuten. Handik Madrilera; desfilean hartu zuten parte. Italiara joan behar zutela esan zieten, baina, azkenean etxera.

• Sei hilabeterako etxera, baina lizentzia iritsi zitzaion

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Luzaroan egon ziren Logroñon, deposituan. Guardia asko egin behar izan zituzten, eta gutxi janda; hasieran lortzen zuten ogia, baina gero ez. Handixik etxera itzuli ziren sei hilabeterako. Aita hirurogei urtetik gorakoa izateagatik libratzea eskatu zuen, baina ez zela posible esan zioten, bi behiren jabe zelako. Azkenerako, lizentzia iritsi zitzaion.

• Sei urte alde batetik bestera

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Sei urte inguru edo, egin zituen gerran. Lehenengo zapadore (lubakiak egiten) aritu zen, hainbat bermeotarrekin batera; gero, UGTko Mateos batailoian sartu zen, Santander hartu arte nazionalek. Harrezkero preso eta italiarrekin. Ordaindu egiten zioten; diru faltarik ez zuen izan gerra garaian.

• Gerra Etxebarrin

  Andres Ereño Atutxa (1917) Etxebarri

  Bonbak erori ziren Etxebarrin. Errota badago, hondatuta badago ere. Errotako emakumeak begia galdu zuen gerran. Milizianoak egon ziren herrian.

• Mililtarrak auzoan

  Josefa Gabilondo Agirregomezkorta (1920) Elgoibar

  Lehen irratia jarri zutenean, gazteek nahiago izaten zuten irratia entzun, lanean jardun baino. Nazionalak Azkoitia aldetik sartu ziren Elgoibarrera. Herria pasatu eta Idotorbe (San Pedro) auzoan geratu ziren, Armueta baserri inguruan. Gorriak Arraitzaga baserrian zeuden, eta etxea erre zuten ihes egin aurretik.

• Amona hegazkinean ibilitakoa

  Elisabeth Aranberri Etxaniz (1936) Azkoitia

  Elisabethen osabak luzaroan ibili ziren gerran. Amona hegazkinez joan omen zen Bartzelonara osabak bisitatzera. Garai hartan, ez zen ohikoa hegazkinez bidaiatzea.