Borroka

• Frontea etxe albora

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Julianek zortzi-bederatzi urte zituela, frontea nola ezarri zen gogoratzen du. Etxean sartu eta Bilbora zihoazela esaten zuten soldaduek. Etxean ezkutuan zeudela, kanpoan entzuten zituzten laguntza eske. Elorriora ihes joan behar izan zuten eta zazpi hilabete pasa zituzten bertan.

• Bonbetatik ihes

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Elorrion bonbardaketak hasi zirenean, Mendraka auzora joan ziren baserri batera. 33 pertsona egon ziren baserri hartan azken hilabetean etxera itzuli aurretik. Bonbak erortzen ere ikusi zituen Julianek.

• Milizianoak bizkaitarrak eta asturiarrak

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Milizianoak Bizkaia inguruko herrietakoak ziren asko, eta Asturiaseko jendea ere bazegoela esaten zuten. Auzoko gazteak frontean egon zirela gogoratzen du, Teruelen ere ibili omen ziren.

• Intxortan balak biltzen

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Elorriotik baserrira joaten zenean, bonba zuloak eta hildakoak ikusten zituen bide alboetan. Anaiarekin balak biltzen ibiltzen zen eta ondoren amak traperoari saltzen zizkion.

• Bonbardaketetan trenen tuneletan

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Elorrion bizi izan zen denboran, trenen tunelean ezkutatzen ziren bonbardaketak hasten zirenean. Egun osoa pasatzen zuten bertan. Bonbak botatzeaz gain, Bergaratik kanoikadak ere botatzen zituzten Intxortara, eta asmatzen ez zutenean, kanoikadak Elorriora erortzen zirela gogoratzen du Julianek.

• Bost urte soldadutzan

  Jose Javier Azpitarte Usin (1920) Azkoitia

  Gerraren bukaeran soldadu joan beharra tokatu zitzaion, baina bi hilabetera gerra bukatu zen. Hala ere, bost urte gehiago egin behar izan zituen soldadu. Hasieran hiru urte eta erdi egin zituzten, baina Aljerian lehorreratzea egon zela eta, berriz deitu zieten eta beste urte eta erdi egin zuten. Espainia osoan zehar ibili zen. Gaztelaniaz bazekien hara joaterako, baina asko praktikatu zuen.

• Santa Agedako frontea

  Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate

  Gerran, nazionalak Arrasateko herrian zeudela, gorriak egon ziren Santa Agedan zazpi hilabetez. Bonbardaketa asko bizi izan zituen Juanitok. Ospitalea gurutze gorri handi batekin babesten zuten. Eurak ospitaleko sotoetan babesten ziren.

• Mutikoak instrukzioa egiten

  Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate

  Gorriek alde egin eta nazionalak Santa Agedan sartu zirenekoa gogoratzen du. Gero mutikoek instrukzioa egiten zuten, eta desfileak egitera eramaten zituzten kalera, "Flechas y Pelayos" jantziekin.

• Eskolara ordubeteko bidea; soldaduekin pilotan

  Karmen Uranga Etxeberria (1926) Azkoitia

  Bere jaiotetxetik (Arozpidetik) Madariagara ordubete behar izaten zuten oinez. Auzoko neska-mutilak maisu batekin ibili ziren bertako eskolan, baina errezatzen eta "firmie botatzen" bakarrik ikasi omen zuten. Gerra sasoian soldaduak etortzen ziren Azkaratetik eta haiekin pilotan jarduten zuten, eskolatik irtendakoan.

• Bonbardaketa Munitibarren

  Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata

  Bonbardaketa etxeko leihotik ikusten zuen. Bost soldadu izan zituzten etxean. Oizetik etorri, Munitibarren bota eta gero Gernikara joaten ziren. Hiru herritar hil ziren Munitibarren bonbengatik eta lau soldadu ere bai. Komunista bati buruzkoak kontatzen ditu.

• Durangoko lehenengo bonbardaketa

  Anttoni Larringan Bastida (1906) Berriz

  Durangoko lehenengo bonbardaketak laietan harrapatu zituen. Alaba nagusia ohean laga zuen. Ohe azpian sartu zelako salbatu omen zen. Jende asko hil zen bai goizean eta baita arratsaldean ere. Hegazkinak behe-behetik etorri ziren arratsaldean, jendea metrailatzen. Orduko bizipenak.

• Gerraren beldur, Getxora babeslekura abereekin

  Maria Luisa Urrutxua Larrazabal (1922) Sopela

  Erresistentziarik gabe sartu ziren Sopelan frankistak. Getxora joan ziren babeslekura, etxeko abereak hartuta.

• Galdakaoko bonbardaketen kontakizuna

  Benantzia Azkueta (1896) Galdakao

  Gerra garaian, harrobi batera sartzen ziren, babesleku modura. Lubakiak zeuden bertan. Hamar hilabetez gerra geldi egon zen eta halako batean, zerua hegazkinez bete zen, bera soroan zebilela. Eibarko batzuk zeuzkaten etxean. Bonbekin etxea suntsitu zioten. Bonbak bota eta bota egin zituztela dio. Bonbengatik abereak saltoka ikusi zituzten.

• Bonbardaketa eguna

  Santi Intxausti Gerrikagoitia (1931) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa izan zenean, Nabarnizen zegoen. Dena argia ikusten zen Gernika aldean. Omako kobetan sartzen ziren. Plaza ondoko etxea suntsitu egin zen. Geroago Errenteriara etorri ziren bizi izatera Santi Leonen etxera.

• Soldadutzako eta gerrako ibilerak

  Santiago Gurtubai Izagirre (1912) Amorebieta-Etxano

  Soldadutza Melillan egin zuen. 34ko iraultzaren ondorioz, Kataluniara eraman zituzten, handik berriz Afrikara. Gerra hasi zenean, hiru urtez ibili behar izan zuen soldadu, etxera itzuli gabe. Gerrako ibilerak kontatzen ditu.

• Umeak balen bila; moroak ikusteko zain

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerra sasoiko oroitzapenak. Balak lurrean sartzen zirela ikusita, haiek topatzen ibili ziren anaia eta biak, arriskuaz jabetu barik. Ez zitzaien ezer gertatu. Moroei buruz gauza bitxiak kontatzen zituzten eta haiek ikusteko zain egon ziren, baina ez zuen bakar bat ere ikusi. Jende askok alde egin zuen etxetik, ahal zuena gurdian hartuta. Eurei etxetik irteteko eskatu zieten milizianoek, baina denbora gutxirako izan zen.

• Gernikako bonbardaketan hildako auzokoak

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gernika bonbardatu zuten egunean, ama harantz abiatu zen, arrautza otzara buru gainean hartuta. Bonbak hasi zirenean, errekara sartu eta etxera itzuli zen. Beheragoko baserrikoak arratsaldean joaten ziren Gernikara. Gizona eta bi seme hil ziren bertan. Alaba bi egunera etxean azaldu zitzaien, noraezean. Etxe horretako kide asko hil ziren gerratean.

• Abadiñora eta Durangora ihesi

  Migel Zubiaur Ayo () Erandio

  Hormaren kontra jarri zituzten behin, baina bizirik atera ziren. Morteroetan ibili zen bera, beste bi lagunekin. Tabakoa eta alkohola ematen zieten. Abadiñoko elizara eta Durangokora joan ziren babestera, baina bietatik alde egin behar izan zuten, bonbardaketengatik.

• Anaia gerran hil

  Migel Zubiaur Ayo () Erandio

  Komandanteak estimutan hartu zituen, morteroa gordetzeagatik. Migelen anaia ere errepublikarrekin ibili zen. Gerrako haren ibilerak kontatzen ditu.

• Mutilen arteko borrokak

  Migel Zubiaur Ayo () Erandio

  Neskak dantzan eta gizonak jokoan aritzen ziren. Mutil taldeak borrokan aritzea ohikoa izaten zen, bereziki Erandiokoak eta Loiukoak.