Borroka

• Martxoaren 31n Gregorio Durangoko ospitalean

  Gregorio Urionaguena Arriaga (1917) Abadiño

• Gregorio gerrara

  Gregorio Urionaguena Arriaga (1917) Abadiño

• Anaia eta osaba frontera derrigortuta

  Begoña Zubizarreta Mujika (1922) Bergara

  Gerra zibila hasi zenean, Begoñaren anaia militarizatuta zegoen Soraluzeko kainoi fabrikan hasi zen lanean, pentsaturik ez zutela frontera eramango. Baina hala ere eraman egin zuten. Osaba bat ere "kamillero" moduan eraman zuten frontera, bost ume txiki etxean lagata. Asko sufritu zutela dio.

• Gerra sasoiko isuna; aita mehatxupean frontera

  Begoña Zubizarreta Mujika (1922) Bergara

  Gerran ez zuen seniderik galdu, baina asko sufritu zutela dio. Herritarren artean ikusiezinak sortu ziren. Aitari isuna jarri zioten eta diru guztiak kendu zizkioten. Eman zieten ordainagirian jartzen omen zuen borondatez eman zutela diru hura espainiar armadarentzat. Gainera, aita idiekin eta gurdiarekin mendira eramaten zuten, munizioa jasotzera, mehatxupean. Begoñak 13 urte zituen eta une gogorrak bizi izan zituztela dio.

• Gerratean senar-emazte batzuk eta haien laguntzailea etxean

  Begoña Zubizarreta Mujika (1922) Bergara

  Gerra sasoian kanoiak ipini zituzten euren etxetik gertu. Senar-emazte batzuk eta haien laguntzailea etxean hartzera behartu zituzten. Gizona, Emilio izenekoa, kapitaina edo sarjentua zela uste du. Haien inguruko kontuak. Laguntzailea oso desatsegina omen zen. Denbora dezente pasa zuten euren etxean. Azkenean, gizona ondo portatu zen eurekin eta, arazorik baldin bazuten, berarengana jotzeko esan zien.

• Izebak gerran bizitako egoera garratzak

  Edurne Laborda Astiazaran (1923) Bergara

  Gerra sasoiko kontu gordinak. Osaba-izebak Elgetara bidean bizi ziren. Osaba moroek hil ei zuten, emaztea haurdun zegoela. Izebak Gernikan izan zuen umea, baina hilda jaio zen. Beste alaba Frantziara eraman zuten eta sakabanatuta ibili ziren ama-alabak gerratean. Izebak burua galdu zuen azkenean.

• Senarra oharkabean Gernikako bonbardaketan

  Edurne Laborda Astiazaran (1923) Bergara

  Senarra Gernikako bonbardaketan egon zen, hodiren batean ezkutatuta. Zubiaurren jolasean zebiltzala, soldadu batzuek ea Intxortarako bidea zekiten galdetu zieten. Bi anaia joan ziren haiei bidea erakustera. Bitartean, erreketeak sartu ziren eta ezin etxera itzuli. Amak anaia zaharragoa bidali zuen haien bila. Ihesean Bilboraino joan ziren hiru mutikoak. Gernikan zeudela, bonbardaketaren ondorioz, sakabanatu egin ziren eta ez zuten izan elkarren berririk.

• Fusilen bala eta kartutxoekin nola jolasten zuten umeek

  Pedro Inza Duñabeitia (1931) Bergara

  San Kristobalgo eskolan euskaraz ikasten zuten. Adin desberdinetako neska-mutil ugari elkartzen ziren. Gerraostea zen. Inguruko baserri batean soldadu asko egon ziren. Umeek han aurkitutako bala eta kartutxoak eskolako atarian zegoen pinu baten ipurdian jarri eta su nola ematen zioten kontatzen du.

• Gerra sasoian aitajaunarekin bizi izandakoa

  Pedro Inza Duñabeitia (1931) Bergara

  Gerra sasoian, mutikoa zela, aitajaunari soroan gora atzetik segituta bizi izan zuen gertaera. Nazionalek hegazkinetatik bonbak bota zituzten, nahiz eta behean zeudenek (haiek ere nazionalak) zapi zuriak atera. Beldurtuta, etxera itzuli ziren eta Pedroren aitak errieta egin zien biei.

• Gerra sasoian soldaduek behorra lapurtu

  Pedro Inza Duñabeitia (1931) Bergara

  Lau-bost behi eta idiak izaten zituzten baserrian. Ama gerra sasoian behorrarekin esnea saltzera joaten zen. Behorra nolakoa zen. Soldaduek lapurtu egin zuten eta goragoko auzo batera eraman. Aitak ibiltzeko baimena atera zuen udaletxean eta behorraren bila joan zen. Hango tenientearekin izandako elkarrizketa.

• Aitajauna ezkutuan soldaduei begira

  Pedro Inza Duñabeitia (1931) Bergara

  Aitajaunak San Kristobal ermitaren inguruan soldaduen mugimendua sumatu zuen eta soro barrenera joan zen, ezkutuka begiratzera. Soldaduren bat konturatu egin zen eta ozta-ozta libratu zen tiro bat jasotzetik.

• Gerratean bost gizon gazte hil zituzten Osintxun

  Flora Gauba Lete (1922) Bergara

  Elizaren gainean zegoen eskola, baina bera ez zen asko ibili, gerra zibilak harrapatu zuen eta. Aita Elgeta aldera joan zen ihesi beste bi gizonezkorekin batera. Laredon kontzentrazio esparru batean eduki omen zuten. Frankistak sartu zirenean, bost mutil gazte hil zituzten Osintxun eta beste batek ihes egitea lortu zuen. Nortzuk ziren azaltzen du.

• Elgetako frontean zauritu edo gaixotutakoak Osintxura

  Flora Gauba Lete (1922) Bergara

  Erreketeak Osintxuko kuartelean egon ziren Elgeta hartu eta aurrera joan ziren arte. Osintxun "Circulo"a ere bazegoen, taberna eta guzti. Elgetako frontean zauritu edo gaixotzen zirenak ere hara eramaten zituzten. Beraiei jatekoa kentzen zieten, haientzat zela esanda.

• Hegazkin italiar bat jausi zen Antzuolan

  Anjel Azkarate-Askasua Lamariano (1928) Bergara

  Gerra sasoian hegazkin italiar bat erori zen Antzuolan. Anjel ordurako Antzuolan zegoen, Herediatik bueltatuta. 1937a izango zela dio. Hegazkinaren pieza bat gordeta eduki zuen. Italiar asko ibili zen Antzuolan, konpainia bat bertan egon zelako.

• Hegazkinak hirunaka Gernikarantz

  Asensio Artetxe Barrenetxea (1930) Deba

  Berak 7 urte inguru zituela, hegazkinak ikusi zituzten hirunaka, Gernika alderantz. Inguruetako baserrietan ere tropak zeuden. Barkuak etorri eta Deba bonbardatu zuten, baina ez zuten asko apurtu. Gorriek orduan ihes egin zuten.

• Frontea Burgo mendian

  Juanita Bilbao Olabarriaga (1923) Arratzu

  Burgo mendian frontea egon zen eta handik botatako tiroak herritar batzuk harrapatu zituen. Aireplanoak hirunan-hirunan azaltzen ziren. Beraiek harizti batean babesten ziren; beste batzuk, ostera, kanposantuko panteoi batean.

• Soldaduei txistuka

  Margari Goia Artola (1946) Lezo

  Soldaduak Jaizkibel aldeera joan ohi ziren, hala zenean, jendea kalera atera eta txistuka aritzen ziren.

• Kanoikadak Elgetatik Bergarara

  Blas Ugalde Alberdi (1923) Bergara

  Gerra sasoian bonbak izan ziren Bergaran, frontea Elgeta eta Bergara artean egon zen eta. Gorriak Elgetan zeuden eta frankistak Bergaran, San Juanen. Artilleria izugarria egon omen zen Bergaran. Elgetatik kanoikadak botatzen zituzten. Nolako obusak erabiltzen ziren. Zazpi hilabete inguru egin zituen fronteak Bergara inguruan. Orduan ez zuten goserik pasa, gosea gerraostean etorri zen.

• Gerra sasoian errekara salto eginda ihes

  Miren Osa Alberdi (1934) Lucio Urzelai Gantxegi (1922) Bergara

  Gerra sasoian nazionalek Osintxuko sei gizon hil nahi izan zituzteneko kontuak. Batek ihes egitea lortu zuen errekara salto eginda.

• Apirilaren 20ko bonbardaketa

  Juan Irazabal Aranzabal (1922) Elgeta

  Apirilaren 20an, bonbardaketa gogorra izan zen. Abioiek egiten zuten ibilbidea kontatzen du. Zanga batera joan ziren babestera, baina etxera bueltatu ziren ama eta bera. Abioiak gainetik pasatzean, haizearekin, ezkaratzeko leihoak apurtu zituzten. Ganadua galdu arren, ez zuten inongo kalte-ordainik jaso.