Borroka

Eibar erretzen ari zenez, etxera
Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

Osabak aitari telegrama bidali zion Eibar erretzen ari zela jakinarazteko. Erreketeen kamioian Toledotik Gasteizera etorri ziren eta handik Eibarrera. Maltzagako zubia apurtuta zegoen. Eibarko hondakinak ketan ikusi zituen.
Zinemaren bukaera
Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

Zinemaren kontua Eibarko bonbardaketaren ondorioz bukatu egin zen. 1935ean osabaren esku utzi zuten zinema. Jose Antonio Agirreren laguna zen osaba. Bere aitak ez zuen jarraitu nahi izan. Bonbardaketaren ostean, eszenatokian Amuategi batailoiaren bandera ikusi zuen. Aitak ez zuen zinemarekin jarraitu nahi izan.
Mutikotan bonbardaketei begira
Lucio Urzelai Gantxegi (1922) Bergara

Deia edo El Día eta La Voz de Guipúzcoa egunkariak irakurtzen zituzten etxean gerra aurretik. Bonbardaketak ikusten egoten ziren gerra denboran. "Abuelo" abioi handia gogoan du Luziok.
Pedro Garcia adiskidearen gorabeherak
Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

Luciaren osaba eta Pedro Garcia adiskidea Santoñan hartu zituzten preso. Gero, general baten txofer egon zen osaba eta Pedro ere haren bidez ondo kokatu zen soldadutzan. 1947an Pedrok ihes egin behar izan zuen, eta orain Grenoblen bizi da. Euren etxera etortzen zen Pedro jatera, eta sobera zuten janaria eramaten zuen etxera.
Bilbo eta Bartzelonako bonbardaketetan beldur handiena
Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

Castroko baserri batean egon ziren ihesi joanda (Mioñon). Behi-zain egoten ziren mendi punta batean eta handik Bilbo bonbardatzen ikusten zuten. Bartzelonan zeudela ere bonbardatu izan zituzten, eta babeslekuetara arin joan behar izaten zuten. Handik mugara arteko ihesa ere beldurgarria izan zen.
Gerraostean jaiotakoa
Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

Errazionamenduaz eta kartillez gogoratzen da. Ekonomia arazoak ere gogoan ditu, baina aitaren ogibidea zela eta (tratularia) denetarik izan zuten etxean. Alegian soldaduen presentziaz gogoratzen da.
Gernikako bonbardaketa
Cresen Urkidi Astorkia (1930) Aulesti

Gernika bonbardatu zutenekoa kontatzen du. Bertatik pasatzen ziren, eta arbolapeetan ezkutatzen ziren.
Gerrako ezbeharrak eta beldurrak
Rita Larrea Lopetegi (1930) Lezo

Gerra hasieran, jende asko ezkutatu zen Jaizkibelen. Geroago, borrokak izan ziren Miura inguruan. Ama bat eta haren hiru semeak hil zituzten gerran. Bala-soinuak entzuten zituztenean, ezkutatu egiten ziren. Bonbak ere bota zituzten Lezon eta jendea hil zen orduan.
Uztailak 18, Santa Marina
Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

Otxandioko jaiak ziren eta amandrearen etxean zeuden gerra hasi zenean. Bilboko lagun bat ere beraiekin zegoen. Santa Marina egunean ama eta Bilboko laguna plazara joan ziren; Begoña, anaia txikia eta amandrea, berriz, etxean. Bonbardaketa hasi zenean, altzoan anaia hartu eta baratzak zeharkatuz beste baserri bateko kortan babestu ziren. Bitartean ama plazan, eta amandrea falta.
Aita nazionalista
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

Gerra garaian, David umea zela, Ihes egin zuten Andoaindik. Oriora joan ziren lehendabizi, eta ondoren Mundakara. Mendian zirela, alemaniarren hegazkinak ikusi eta ezkutatu egin behar izan ziren.
Anaia zaharra gudari
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

Teruelen barrena ibili zen bere anaia, "batallon de trabajadores" barnean.
Gerra denboran kalera
Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate

Gerra denboran, soldaduak etxeko ganbaran egon ziren, euren bonba eta guzti. Orduan ahizpa baten etxera joan zen kalera, eta Mesedetako eskolan (Mercedarias) ikasteko aukera izan zuen. Arrasateko bonbardaketak eta hildakoak gogoratzen ditu.
Auzoa erasopean
Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate

Militarrek auzo guztia hustu zuten, Garratz baserria kenduta. Etxe inguruak erasoak izan zituen. Bonba batzuk ez omen ziren lehertzen. Kanpazar aldetik etortzen ziren bonbok. Urruneko bonbardaketak ere entzuten zituzten. Frontea aldendu eta gero, etxetik kalera joateko baimena (salbokonduktoa) behar izaten zuten.
Gerra garaian, Zarautza joan ziren
Maria Luisa Zalakain Odriozola (1930) Amasa-Villabona

Gerra garaian, aita Villabonan gelditu zen, baina besteak Zarautz aldera joan ziren. Kanoi bat Amasan eta beste bat Fraisoron jarri zuten; bonbardaketa zenean, herrian beldurra pasatzen zuten. Zarautza ezkutuan nola joan ziren kontatzen du.
Bizkaiko hainbat frontetan ibili zen
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Arana Goiri batailoian zein frontetan egon zen azaltzen du: Lekeition, Urkiolan, Zollon, Sopuertan... Batailoiko konpainia bakoitzean 150 lagun inguru zeuden. Bilbon, kamioi batzuetan, intendentzian, banatzen zieten jatekoa, gero beraiei mendira eramateko. Arana Goiri batailoian ondarroar gutxi zeuden, gehienak Enkarterrietakoak ziren.
Seminariotik Arana Goiri batailoira
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Gerran, Seminarioa utzi zuen frontera joateko. Gernikako bonbardaketak ere bertan harrapatu zuen. Arana Goiri batailoira joan zen boluntario.
Morse ikasten Zornotzako komentuan
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Arana Goiri batailoia Bilbon sortu zen. Zornotzako Larreako komentuan ikasi zuten ikasi beharrekoa, morse.
Gernikako bonbardaketan
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Zornotzako Larrea komentuan morse ikasi ostean, Arana Goiri batailoira bideratu zuten. Lekeitiotik Bilbora zihoazela harrapatu zuen Gernikako bonbardaketak. Ez zuten jakin babeslekurik zegoenik ere.
Frontean pikatxoia eta pistola
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Pikatxoia eta pistola frontean zeuden guztiek eramaten zuten. Beraiek ez zuten pistolarik eraman "enlaces y transmisiones"en egon zelako. Batailoian arropa onak zituzten. Fusilak pisu asko zuen, aldean eramateko.
Fronteko gosea, nekea, usaina eta jornala
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Frontean gutxi jaten zuten, eta asko argaldu zen. Edonon egiten zuten lo, ahal zen lekuan. Fronteko gogorrena usaina zen: hildakoena, su hartutako gauzena... 3 erreal inguru kobratzen zituzten eguneko Arana Goiri batailoian.